گروه نرم افزاری آسمان

اربد بن قیس‌


اشاره

اربَد بن قیس: ابوحزاز «1» اربد بن قیس بن جزء «2» کلابی، «3» از سران بنی‌عامر «4»
او جنگ‌جویی شجاع، سخاوتمند «5» و شاعر «6» بود. وی را برادر مادری لبید، شاعر معروف دانسته‌اند. «7» اربد پیامبر صلی الله علیه و آله را دیدار کرد؛ ولی به بحث و جدل با ایشان پرداخت «8» و برای مسلمان شدن خود شرایطی قرار داد که پیامبر آن را نپذیرفت؛ ازاین‌رو با هم‌دستی عامربن طفیل درصدد سوء قصد به جان پیامبر صلی الله علیه و آله بر آمد که ناکام ماند و با نفرین پیامبر بر اثر صاعقه مرد. «9»

اربدبن قیس در شأن نزول‌

1. در سال نهم یا دهم «10» هجری، اربدبن قیس همراه گروهی از سران بنی‌عامر از جمله عامربن طفیل برای دیدار با رسول خدا صلی الله علیه و آله به مدینه رفت و چون پیامبر خواسته‌های آنان را در مقابل اسلام آوردن نپذیرفت، به پیشنهاد عامر قصد کرد پیامبر صلی الله علیه و آله را بکشد. عامر با مشغول کردن پیامبر صلی الله علیه و آله به صحبت، این فرصت را به اربد داد تا از پشت سر، پیامبر صلی الله علیه و آله را به قتل برساند؛ ولی هنگامی که دست به شمشیر برد، دستش از حرکت بازماند و قادر (1). الاغانی، ج 17، ص 62
(2). الاکمال، ج 1، ص 53
(3). جمهرة انساب العرب، ص 285
(4). تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 79
(5). الاغانی، ج 17، ص 61، 63
(6). الاکمال، ج 1، ص 53؛ المؤتلف والمختلف، ص 29
(7). الاغانی، ج 17، ص 58
(8). مجمع البیان، ج 6، ص 435
(9). السیرة النبویه، ج 4، ص 568- 569؛ جامع البیان، مج 8، ج 13، ص 157- 158؛ اسد الغابه، ج 3، ص 125
(10). المنتظم، ج 2، ص 447؛ تاریخ طبری، ج 2، ص 202

به انجام قصد سوء خود نشد. وی در پی نکوهش عامر «1» بدو گفت: دو بار دست به قبضه شمشیر بردم؛ بار اوّل دیواری آهنین در برابرم قرار گرفت و بار دوم، تو را در مقابل خود مشاهده کردم و از پیامبر صلی الله علیه و آله اثری ندیدم. «2» به گفته برخی مفسران آیات 10- 11 رعد/ 13 در پی این ماجرا نازل شد و پیامبر صلی الله علیه و آله را از توطئه آن‌ها آگاه ساخت: «سَواءٌ مِنکُم مَن اسَرَّ القَولَ و مَن جَهَرَ بِهِ و مَن هُوَ مُستَخفٍ بِالَّیلِ و سارِبٌ بِالنَّهار* لَهُ مُعَقّبتٌ مِن بَینِ یَدَیهِ و مِن خَلفِهِ یَحفَظونَهُ مِن امرِ اللَّهِ برای او یکسان است: کسی از شما سخن خود را نهان کند و کسی که آن را فاش گرداند و کسی که خویشتن را به شب پنهان دارد و در روز آشکارا حرکت کند. برای او فرشتگانی است که پی در پی او را به فرمان خدا از پیش رو و از پشت سرش پاسداری می‌کنند» . آیه 14 رعد/ 13 نیز نازل شد: «لَهُ دَعوَةُ الحَقّ والَّذینَ یَدعونَ مِن دونِهِ لایَستَجیبونَ لَهُم بِشَی‌ءٍ الّا کَبسِطِ کَفَّیهِ الَی الماءِ لِیَبلُغَ فاهُ و ما هُوَ بِبلِغِهِ و ما دُعاءُ الکفِرینَ الّا فی ضَلل دعوت حق برای او است و کسانی که جز او را می‌خوانند، هیچ پاسخی به آنان نمی‌دهند؛ مگر مانند کسی که دو دستش را به‌سوی آب بگشاید تا آب به دهانش برسد، در حالی که آب‌به دهان‌او نخواهد رسید و دعای کافران جز بر هدر نباشد» . با این همه، علّامه طباطبایی داستان پیش گفته را در ذیل آیات نمی‌پذیرد. به اعتقاد وی، اولًا سیاق آیات نشانگر مکّی بودن آن‌ها است و ثانیاً این داستان با سیاق آیات هماهنگی ندارد. «3»
2. برخی از مفسران، نزول آیه 13 رعد/ 13 را پس از نابودی اربد و اشاره به آن دانسته‌اند «4» : «و یُرسِلُ الصَّوعِقَ فَیُصیبُ بِها مَن یَشاءُ و هُم یُجدِلونَ فِی اللَّهِ و هُوَ شَدیدُ المِحال و صاعقه‌ها را فرو می‌فرستد و با آن‌ها هر که را بخواهد مورد اصابت قرار می‌دهد؛ در حالی که آنان درباره خدا مجادله می‌کنند و او سخت کیفر است» . به گفته طبری، اربد به‌سوی عَذْبَه (منطقه‌ای نزدیک بصره) «5» حرکت کرد تا برای نبرد با مسلمانان (1). السیرة النبویه، ج 4، ص 568؛ جامع‌البیان، مج 8، ج 13، ص 157- 158
(2). مناقب، ج 1، ص 105
(3). المیزان، ج 11، ص 330
(4). جامع البیان، مج 8، ج 13، ص 166؛ مجمع البیان، ج 6، ص 435
(5). معجم البلدان، ج 4، ص 91؛ جامع‌البیان، مج 8، ج 13، ص 158

سپاهی فراهم آورد؛ ولی هنگامی که به منطقه رَقَمْ (محلی در مدینه) «1» رسید، صاعقه‌ای بر سر او فرود آمد و او را کشت. «2» ابن هشام کشته شدن او را پس از اهانت به ساحت مقدس پروردگار و در حالی که برای فروش شتر خود بیرون رفته بود، «3» و ابوالفرج اصفهانی پس از شنیدن آیاتی از سوره الرحمن از زبان برادرش لبید و اهانت به پروردگار دانسته‌اند. «4»
3. در نقل دیگری آمده است: در پی پرسش اربد از پیامبر صلی الله علیه و آله درباره حقیقت خداوند و این‌که آیا خدا از جنس طلا، نقره، آهن و یا چوب است، سوره اخلاص/ 112 بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرو فرستاده شد «5» : «قُل هُوَ اللَّهُ احَد* اللَّهُ الصَّمَد* لَم‌یَلِد و لَم‌یُولَد* و لَم‌یَکُن لَهُ کُفُوًا احَد بگو او خدایی یکتا است. خدای صمد. نه کسی را زاده و نه از کسی زاییده شده و هیچ همتایی ندارد» .

منابع‌

اسد الغابة فی تمییز الصحابه؛ الاغانی؛ الاکمال فی رفع الارتیاب عن المؤتلف والمختلف فی الاسماء والکنی والانساب؛ تاریخ الامم و الملوک، طبری؛ تاریخ الیعقوبی؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ جمهرة انساب‌العرب؛ السیرة النبویه، ابن‌هشام؛ المؤتلف و المختلف؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ معجم البلدان؛ مناقب آل ابی‌طالب؛ المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم؛ المیزان فی تفسیر القرآن. (1)
. مع