انَس بن نَضْر
اشاره
انَس بن نَضْر: از شهدای احُد
انس بن نضر بن ضمضم بن زید انصاری خزرجی از بنی‌نجار، عموی انس بن مالک خادم رسول خدا صلی الله علیه و آله «1» است. وی از یاران وفادار پیامبر صلی الله علیه و آله به شمار می‌رفت و از اینکه در جنگ بدر موفق به حضور در کنار آن حضرت نشد تأسف می‌خورد و با خدا پیمان بست که اگر جنگ دیگری رخ دهد در کنار پیامبر صلی الله علیه و آله جانانه مبارزه کند. «2»
انس در جنگ احد حضور یافت و پس از شایعه کشته شدن رسول خدا صلی الله علیه و آله- که برخی از مسلمانان روحیه خود را باختند- وی از معدود کسانی بود که دیگران را به مقاومت و مبارزه فرا می‌خواند. انس به عمر و طلحه و گروهی از مهاجران و انصار که حیرت‌زده دست از جنگ کشیده بودند خطاب کرد: چرا نشسته‌اید؟ گفتند: رسول‌خدا صلی الله علیه و آله کشته شد.
گفت: پس از او زندگی چه ارزشی دارد؟ برخیزید و در همان راهی که رسول‌خدا صلی الله علیه و آله از دنیا رفت کشته شوید. «3» سپس گفت: پروردگارا! من از گفته‌هایشان از پیشگاه تو عذر می‌خواهم و از اعمال آنان برائت می‌جویم. آنگاه به دشمن هجوم برد و به‌دست سفیان‌بن‌عویف به شهادت رسید. مشرکان بدنش را مثله کردند. گفته‌اند که وی در این نبرد بیش از 80 زخم برداشت و تنها در صورت‌او 70 جراحت دیده‌می‌شد. «4» ممکن است این عدد کنایه از جراحتهای فراوان باشد، به‌گونه‌ای که خواهرش، از روی انگشت «5» یا دندانهای ثنایا «6» یا لباسش وی را شناخت. «7» (1)
. انساب‌الاشراف، ج 1، ص 406؛ السیرةالنبویه، ج 3، ص 125؛ الاستیعاب، ج 1، ص 198
(2). مسند احمد، ج 4، ص 47؛ مجمع‌البیان، ج 8، ص 549؛ تفسیر ابن‌کثیر، ج 3، ص 484
(3). السیرة النبویه، ج 3، ص 83؛ جامع‌البیان، مج 3، ج 4، ص 150
(4). المغازی، ج 1، ص 280، 307؛ جامع‌البیان، مج 3، ج 4، ص 149؛ الاستیعاب، ج 1، ص 198
(5). مسند احمد، ج 4، ص 47؛ تفسیر ابن کثیر، ج 3، ص 484
(6). المغازی، ج 1، ص 280
(7). همان؛ الاستیعاب، ج 1، ص 198
انس در شأن نزول
1. بنا به نقل سدّی، پس از شایعه کشته شدن پیامبر در جنگ احد، بسیاری انگیزه نبرد را از دست دادند و برخی در پی‌گرفتن امان از ابوسفیان برآمدند. انس‌بن‌نضر خود را از آنها بیگانه دانست به آنها گفت: «اگر محمد کشته شده خدای او زنده است، پس بجنگید برای آنچه پیامبر جنگید» . سپس شمشیر خود را به قدرت در دست گرفت و به نبرد خود ادامه داد تا به شهادت رسید. آنگاه آیه «و ما مُحَمَّدٌ الّا رَسولٌ قَد خَلَت … »
(آل عمران/ 3، 144) در این‌باره نازل شد. «1» بلنسی مراد از «شاکرین» در ادامه آیه را انس بن نضر و امثال او دانسته که از صحنه نبرد فرار نکردند و به شهادت رسیدند. «2»
2. براساس روایاتی از انس بن مالک (پسر برادر أنس) آیه 23 احزاب/ 33 در مورد او «3» و دیگر همراهان شهیدش «4» فرود آمد که عهد کرده بودند پس از بدر، در جنگهای پیامبر حضور داشته باشند: «مِنَ المُؤمِنینَ رِجالٌ صَدَقوا ما عهَدُوا اللَّهَ عَلَیهِ فَمِنهُم مَن قَضی نَحبَهُ و مِنهُم مَن یَنتَظِرُ و ما بَدَّلوا تَبدیلا از مؤمنان، مردانی‌اند که به آنچه با خدا عهد بستند صادقانه وفا کردند. برخی از آنان به شهادت رسیدند و بعضی دیگر در انتظارند و در پیمان خود تغییری ندادند» .
منابع
اسباب النزول، واحدی؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ انساب الاشراف؛ البدایة و النهایه؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر مبهمات القرآن؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ صحیح البخاری؛ مجمع‌البیان فی تفسیرالقرآن؛ مسند احمد بن حنبل؛ المغازی؛ المیزان فی تفسیر القرآن. (1). جامع‌البیان، مج 3، ج 4، ص 149؛ الدرالمنثور، ج 2، ص 335؛ المیزان، ج 4، ص 67
(2). مبهمات القرآن، ج 1، ص 308
(3). صحیح البخاری، ج 6، ص 26؛ اسباب النزول، ص 295- 996؛ تفسیر قرطبی، ج 14، ص 104
(4). مسند احمد، ج 4، ص 47؛ جامع البیان، مج 11، ج 21، ص 177؛ م