گروه نرم افزاری آسمان

اوس بن قیظی‌


اشاره

اوس بن قیظی: اوس بن قیظی بن عمرو اوسی از تیره بنی‌حارثه «1»
برخی، نام پدرش را قِبْطی «2» و قَنْطَر «3» آورده‌اند که گویا در نقل و استنساخ اشتباه شده است. وی از منافقان مدینه «4» و حتی از سرانِ آنان به شمار آمده است. «5» اوس با دو پسرش کَباثَه و عبدالله در جنگ احد شرکت کرد «6» ؛ امّا چون کارزار بر پیامبر صلی الله علیه و آله و مسلمانان سخت شد، همراه گروهی گریخت. «7» سخنی از پیامبر صلی الله علیه و آله خطاب به وی گزارش شده که نفاق وی و برادرش مِرْبَع را تأیید می‌کند. «8»

اوس بن قیظی در شأن نزول‌

1. اوس بن قیظی در جمع اوسیان و خزرجیان نشسته بود که پیرمردی کینه‌توز از یهود با ابراز نگرانی از صمیمیت اوس و خزرج، از جوانی یهودی خواست تا با خواندن اشعاری، نزاعها و مفاخرات پیشین را در میان اوس و خزرج مطرح کند که این حربه، کارساز افتاد. اوس بن قیظی در رأس اوسیان قرار گرفت و افرادی از این دو قبیله ضمن تهدید همدیگر، در آستانه درگیری بودند که پیامبر فتنه را آرام کرد. آیه 100 آل‌عمران/ 3 درباره اوس بن قیظی و دیگر مسلمانان سست ایمان که بازیچه آن مرد یهودی شدند (1). السیرة النبویه، ج 2، ص 556؛ الاستیعاب، ج 1، ص 211؛ اسدالغابه، ج 1، ص 327
(2). التبیان، ج 8، ص 323؛ روض‌الجنان، ج 9، ص 260؛ البحرالمحیط، ج 8، ص 460
(3). روض‌الجنان، ج 4، ص 454
(4). المغازی، ج 2، ص 416؛ السیرة النبویه، ج 2، ص 524؛ المحبر، ص 469
(5). الاغانی، ج 9، ص 195؛ روض‌الجنان، ج 9، ص 260؛ اسدالغابه، ج 4، ص 18
(6). الاستیعاب، ج 1، ص 211؛ اسدالغابه، ج 1، ص 327
(7). المغازی، ج 1، ص 278
(8). الاغانی، ج 9، ص 195

فرود آمد «1» و به آنان هشدار داد که اگر از اهل کتاب فرمان برند، یهود آنان را به کفر باز می‌گردانند: «یایُّهَا الَّذینَ ءامَنوا ان تُطیعوا فَریقًا مِنَ الَّذینَ اوتُوا الکِتبَ یَرُدّوکُم بَعدَ ایمنِکُم کفِرین» . نزول 5 آیه بعد نیز درباره همین رخداد است. «2»
2. به نقل برخی مفسران، آیه 11 حشر/ 59 درباره سران نفاق* از جمله اوس بن قیظی نازل شد که به یهود بنی‌نضیر* وعده همراهی، همدلی و همیاری داده، آنان را به پایداری در برابر مسلمانان تشویق کردند. «3» آیه، ضمن برادر خواندن منافقان با یهودیان، آنان را دروغگو شمرد: «الَم تَرَ الَی الَّذینَ نافَقوا یَقولونَ لِاخونِهِمُ الَّذینَ کَفَروا مِن اهلِ الکِتبِ لَن اخرِجتُم لَنَخرُجَنَّ مَعَکُم ولا نُطیعُ فیکُم احَدًا ابَدًا و ان قوتِلتُم لَنَنصُرَنَّکُم واللَّهُ یَشهَدُ انَّهُم لَکذِبون آیا منافقان را ندیدی که به برادران کافرشان از اهل کتاب می‌گفتند: اگر اخراج شُدید، هرآینه با شما خارج خواهیم شد و درباره شما هیچ کس را فرمان نمی‌بریم و اگر با شما جنگیدند، بی‌گمان شما را یاری می‌کنیم و خداوند گواهی می‌دهد که آنان دروغ می‌گویند» .
3. در جنگ احزاب* اوس‌بن قیظی و گروهی از منافقان که به حیله‌هایی درصدد فرار از جبهه جنگ بودند، در میان سپاه اسلام فریاد برآوردند: ای اهل‌یثرب! اینجا جای ماندن نیست، باز گردید. او به همراه جمعی از بنی‌حارثه* نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند و به بهانه اینکه خانه‌هایشان بی‌حفاظ و در معرض شبیخون دشمن است، از حضرت اجازه خواستند تا به شهر باز گردند. آیه 13 احزاب/ 33 درباره آنان نازل شد «4» و از قصد آنان که گریز از جنگ بود خبر داد: «و اذ قالَت طَافَةٌ مِنهُم یاهلَ یَثرِبَ لا مُقامَ لَکُم فارجِعوا ویَستَذِنُ فَریقٌ مِنهُمُ النَّبیَّ یَقولونَ انَّ بُیوتَنا عَورَةٌ وما هِیَ بِعَورَةٍ ان یُریدونَ الّا فِرارا» . وی بعدها به گوینده جمله «انَّ بُیوتَنا عَورَةٌ» معروف گردید. «5»
4. گفته‌اند که پیامبر صلی الله علیه و آله منافقی را که بدو ناسزا گفته بود، بازخواست کرد؛ امّا آن منافق (1)
(2) 1-. جامع البیان، مج 3، ج 4، ص 32- 33؛ اسباب النزول، ص 99- 100؛ السیرة النبویه، ج 2، ص 556- 557
(3). جامع‌البیان، مج 14، ج 28، ص 59؛ تفسیر قرطبی، ج 18، ص 23؛ الدرالمنثور، ج 8، ص 115
(4). جامع‌البیان، مج 11، ج 21، ص 163- 164؛ التبیان، ج 8، ص 323؛ تفسیر قرطبی، ج 14، ص 97
(5). المحبر، ص 469؛ البدء و التاریخ، ج 4، ص 179؛ الاغانی، ج 9، ص 194

سوگند یاد کرد که چنین نکرده است. آیه 14 مجادله/ 58 درباره او نازل شد «1» :
« … وَ یَحلِفونَ عَلَی الکَذِبِ وَ هُم یَعلمُون آنها به دروغ سوگند یاد می‌کنند و خود می‌دانند که دروغ می‌گویند» . برخی وی را اوس بن قیظی دانسته‌اند. «2»
5. در جنگ تبوک، گروهی از منافقان از جمله اوس بن قیظی به بهانه‌های گوناگون از شرکت در جهاد سرباز زده، موجب نگرانی مسلمانان شدند که خداوند آیه 47 توبه/ 9 را درباره آنان نازل کرد «3» : «لَو خَرَجوا فیکُم ما زادوکُم الّا خَبالًا ولَاوضَعوا خِللَکُم یَبغونَکُمُ الفِتنَةَ و فیکُم سَمعونَ لَهُم واللَّهُ عَلیمٌ بِالظلِمین اگر با شما بیرون آمده بودند، بر شما جز تباهی نمی‌افزودند و میانتان به سخن‌چینی و خرابکاری می‌شتافتند، در حالی که درباره شما فتنه‌انگیزی و آشوب می‌خواهند و در میان شما جاسوسان دارند و خدا به حال ستمکاران داناست» .

منابع‌

اسباب النزول، واحدی؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ اسد الغابة فی معرفة الصحابه؛ الاغانی؛ البحر المحیط فی التفسیر؛ البدء و التاریخ؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التکمیل و الاتمام لکتاب التعریف و الاعلام؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روض‌الجنان و روح الجنان؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المحبر؛ المغازی. (1)
. جامع‌البیان، مج 14، ج 28، ص 31؛ روض‌الجنان، ج 19، ص 87
(2). التکمیل و الاتمام، ص 410
(3). جامع‌البیان، مج 6، ج 10، ص 186- 187؛ مجمع‌البیان، ج 5،