گروه نرم افزاری آسمان

لاعیان و انباءُ ابناء الزمان؛ ینابیع الموده.


ایْلَه‌

اشاره

ایْلَه: بندری باستانی در کنار دریای سرخ و نزدیک خلیج عقبه، زیستگاه اصحاب سبت
ایله در زبان عبری به معنای درختان است. «1» برخی منابع تاریخی آن را نام شهری میان یَنْبُع و مصر، یا روستایی میان مَدْیَن و کوه طور دانسته‌اند «2» ؛ ولی بنابر قول مشهور شهری است از نواحی شام که در کنار دریای قُلْزُم (سرخ)، نزدیک خلیج عَقَبه میان مصر و شام واقع شده «3» و امروزه به نام ایلات معروف است. «4» برخی آن را منسوب به دختر مَدْیَن بن ابراهیم علیه السلام دانسته‌اند. «5»
در عهد عتیق چندین بار از ایلا) Ila (یا ایلت) Elath (یا ایلوت) Eloth (نام برده شده است که در ساحل شرقی دریای قُلزُم واقع بوده و اسرائیلیان هنگام خروج از مصر از این شهر گذشته‌اند و حضرت داود علیه السلام آن را مسخّر کرده و در زمان حضرت سلیمان علیه السلام آباد شده است. «6»
در قرآن کریم، لفظ ایله به طور صریح نیامده؛ اما در برخی آیات به ماجراهای مربوط به آن اشاراتی شده است. (بقره/ 2، 65؛ مائده/ 5، 78؛ اعراف/ 7، 163- 166؛ کهف/ 18، 77)

موقعیت تاریخی و جغرافیایی‌

ایله از شهرها و بنادر باستانی فلسطین و در دوره‌های گوناگون تاریخی از مراکز مهم (1). قاموس کتاب مقدس، ص 142
(2). مجمع‌البحرین، ج 1، ص 140، «ایل» ؛ معجم البلدان، ج 4، ص 48
(3). معجم‌البلدان، ج 1، ص 206، 292؛ ج 2، ص 48، 69؛ معجم ما استعجم، ج 1، ص 200
(4). نمونه، ج 6، ص 418
(5). معجم البلدان، ج 1، ص 292؛ معجم ما استعجم، ج 1، ص 200
(6). قاموس کتاب مقدس، ص 142؛ اعلام قرآن، ص 144؛ المفصل، ج 1، ص 142

تلاقی راههای تجاری مصر، شام، عراق و عربستان بوده است. این شهر سالیانی چند تحت فرمان حاکمان یونانی مصر بود و کانون ارتباط تجاری نبطیان به شمار می‌رفت. در سال 106 میلادی و پس از پایان حاکمیت نبطیان، رومیان بر آنجا مستولی شدند. نخستین ارتباط ایله با مسلمانان در سال 9 قمری اتفاق افتاد. «1» در این سال وقتی پیامبراکرم صلی الله علیه و آله در تبوک بود یوحنا بن رؤبه- اسقف ایله- به شرط پرداخت جزیه و تسهیل عبور مسلمانان از شهر، پیمان صلحی را با آن حضرت امضا کرد. «2» در دوره جنگهای صلیبی، آسیبهای فراوانی به شهر ایله وارد شد. در سال 565 قمری (1170 میلادی) صلاح‌الدین ایوبی، آن را از صلیبیها بازپس گرفت و ضمیمه مصر کرد. ایله در سالهای 1335 تا 1343 قمری (1917- 1925 میلادی) جزئی از سرزمین حجاز به شمار می‌آمد؛ اما از آن پس به اردن منضم شد و سرانجام در سال 1956 میلادی اسرائیل آن را اشغال کرد. ویرانه‌های این شهر باستانی در گوشه غربی خلیج عقبه و در یک کیلومتری شمال بندر عقبه (اردن) قرار دارد. «3»

یادکردهای ایله در تفاسیر

در مورد ساکنان سرزمین ایله، برخی، اصحاب سبت و برخی دیگر نیز اصحاب ایکه را نام برده‌اند. گروهی از مورخان و مفسران نیز آنها را بخشی از قوم ثمود پنداشته‌اند که بر اثر همجواری با بنی‌اسرائیل به دین یهود گرویده‌اند «4» ؛ اما بیشتر مفسران نخستین و متأخر، اصحاب سبت را جزو ساکنان ایله برشمرده‌اند. «5» این قوم در عصر پیامبری حضرت داود علیه السلام بوده «6» و بر اساس آیه 65 بقره/ 2 خداوند به قوم موسوم به اصحاب سبت* فرمان داده بود که روز شنبه را تعطیل کرده، به عبادت بپردازند؛ اما آنها از فرمان الهی (1). الموسوعة الذهبیه، ج 6، ص 283- 284؛ دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 10، ص 711
(2). فتوح البلدان، ص 71؛ التنبیه والاشراف، ص 236؛ الکامل، ج 2، ص 280
(3). دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج 10، ص 711
(4). تفسیر قمی، ج 1، ص 271؛ المیزان، ج 8، ص 301- 302
(5). جامع البیان، مج 6، ج 9، ص 122؛ تفسیر قرطبی، ج 7، ص 194؛ تفسیر ابن کثیر، ج 2، ص 267
(6). کشف الاسرار، ج 1، ص 223

تعدی کردند و از این رو خداوند چهره انسانی آنان را به صورت حیوان (بوزینه) دگرگون ساخت «1» : «و لَقَد عَلِمتُمُ الَّذینَ اعتَدَوا مِنکُم فِی السَّبتِ فَقُلنا لَهُم کونوا قِرَدَةً خسِین» . آیات 163- 166 اعراف/ 7 نیز به همین مضمون آمده است. بنا به روایتی از امام باقر علیه السلام نیز مسخ شدگان بنی‌اسرائیل، اهل ایله- سرزمینی در ساحل دریا- بودند. «2» در آیه 78 مائده/ 5 نیز همین جریان آمده است که از امام باقر علیه السلام روایت شده:
حضرت داود علیه السلام اهالی شهر ایله را نفرین کرد … : «لُعِنَ الَّذینَ کَفَروا مِن بَنی‌اسرءیلَ عَلی لِسانِ داوودَ … » . «3»
از طرق اهل‌سنت نیز این روایت از مجاهد و قتاده و دیگران نقل شده است. «4»
در تفسیر آیه 77 کهف/ 18 نیز که به داستان حضرت خضر* و موسی* علیهما السلام می‌پردازد به قریه ایله اشاره‌ای شده است؛ هنگامی که آنها به قریه‌ای رسیدند و از اهل آن غذا خواستند آنها از مهمان کردنشان خودداری کردند … : «فَانطَلَقا حَتّی اذا اتَیا اهلَ قَریَةٍ … » . برخی مراد از قریه را همان شهر ایله دانسته‌اند «5»
برخی، دو واژه ایله و ایکه را، هم معنا و نام یک محل شمرده‌اند که در نتیجه مردم ایله همان اصحاب ایکه* خواهند بود. «6»
چون قریه ایله نزدیک به مدین است و در لغت عبری معنای اصلی ایله، درختان بوده و این نام به صورتهای گوناگون نیز آمده است «7» و از طرفی ایکه را اهل تفسیر و لغت به معنای درخت یا بیشه دانسته‌اند «8» (چرا که ساکنان ایکه در سرزمینی پر از باغ و درخت زندگی می‌کرده‌اند) می‌توان حدس زد که با ایله رابطه‌ای داشته باشد و اصحاب ایکه همان مردم ناحیه ایله باشند که دوران ترقی و انحطاط را پیاپɠدیده‌اند. شایان یادآوری است که (1). جامع‌البیان، مج 1، ج 1، ص 471؛ التبیان، ج 1، ص 292؛ ج 5، ص 13، 17؛ مجمع‌البیان، ج 4، ص 756
(2). تفسیر قمی، ج 1، ص 271؛ تفسیر عیاشی، ج 2، ص 166؛ الدرالمنثور، ج 3، ص 588
(3). الکافی، ج 8، ص 200؛ مجمع‌البیان، ج 3، ص 357؛ البرهان، ج 2، ص 343
(4). کشف‌الاسرار، ج 3، ص 197؛ الکشاف، ج 1، ص 666؛ التفسیرالکبیر، ج 12، ص 63
(5). جامع‌البیان، مج 9، ج 15، ص 288؛ کشف‌الاسرار، ج 5، ص 722؛ مجمع‌البیان، ج 6، ص 751
(6). تفسیر قمی، ج 1، ص 244؛ المیزان، ج 8، ص 293- 294، 301
(7).
(8). مجمع البیان، ج 6، ص 527- 528؛ لسان العرب، ج 1، ص 289
اعلام قرآن، ج‌2، ص: 486
آیه 85 اعراف/ 7 و 84 هود/ 11 به روشنی می‌گوید که شعیب، پیامبر سرزمین یا قوم مدین (اصحاب ایکه) بوده است. سرزمین این قوم را در شبه جزیره سینا یا نزدیک آن و در حاشیه دریای قلزم دانسته‌اند. «1»

منابع‌

اعلام قرآن؛ البرهان فی تفسیر القرآن؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ تفسیر العیاشی؛ تفسیر القرآن العظیم، ابن کثیر؛ تفسیر القمی؛ التفسیر الکبیر؛ تفسیر نمونه؛ التنبیه و الاشراف؛ جامع‌البیان عن تأویل آی القرآن؛ الجامع لاحکام القرآن، قرطبی؛ دائرة المعارف بزرگ اسلامی؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ فتوح البلدان؛ قاموس کتاب مقدس؛ الکافی؛ الکامل فی التاریخ؛ الکشاف؛ کشف الاسرار و عدة الابرار؛ مجمع البحرین؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ معجم البلدان؛ معجم ما استعجم من اسماء البلاد و المواضع؛ المفصل فی تاریخ العرب قبل الاسلام؛ الموسوعة الذهبیة للعلوم الاسلامیه؛ المیزان فی تفسیر القرآن. (1). مجمع البیان، ج 4، ص 688؛ اعلام قرآن، ص 143- 144، 153- 154