بَحْرِیّ بن عمرو
اشاره
بَحْرِیّ بن عمرو
بحریّ بن عمرو (بن عمیر، «1» بن عون «2» و بحر بن عمرو «3» ) از بزرگان یهود، قبیله بنی‌قَیْنُقاع، دایی صفّیه دختر حُیَیّ همسر پیامبر بود. «4» جز چند گزارش در منابع تفسیری، اطلاعی از وی وجود ندارد. بنا به روایتی وی همراه تنی چند از یهودیان، انصار را از انفاق به مسلمانان باز می‌داشتند و به آنها می‌گفتند: شما از آینده خبر ندارید، از این رو به آنها انفاق نکنید. شاید این کار شما را به تهیدستانی چون ایشان مبدل کند. در پی این اقدام آیه 37 نساء/ 4 نازل شد و بحری مورد تهدید الهی قرار گرفت «5» : «الَّذینَ یَبخَلونَ و یَأمُرونَ النّاسَ بِالبُخلِ و یَکتُمونَ ما ءاتهُمُ اللَّهُ مِن فَضلِهِ واعتَدنا لِلکفِرینَ عَذابًا مُهینا» .
براساس گزارشی دیگر پیامبر در دعوت جمعی از یهود از جمله بحری بن عمرو آنان را از عذاب الهی برحذر داشت؛ اما آنان خود را فرزندان و محبوبان خدا دانستند که آیه 18 مائده/ 5 نازل شد و آنان را گرفتار عذاب گناهان خود دانست: «6» «و قالَتِ الیَهودُ والنَّصری نَحنُ ابنؤُا اللَّهِ واحِبؤُهُ قُل فَلِمَ یُعَذّبُکُم بِذُنوبِکُم بَل انتُم بَشَرٌ مِمَّن خَلَقَ یَغفِرُ لِمَن یَشاءُ ویُعَذّبُ مَن یَشاءُ ولِلَّهِ مُلکُ السَّموتِ و الارضِ و ما بَینَهُما والَیهِ المَصیر» .
به روایتی از ابن عباس سه تن از یهودیان که بحری بن عمرو یکی از آنان بود از پیامبر پرسیدند: آیا به جز اللّه خدای دیگری نمی‌شناسی؟ پیامبر در پاسخ فرمود: خدایی جز اللّه (1). جامع البیان، مج 5، ج 7، ص 217
(2). زادالمسیر، ج 2، ص 104
(3). روض الجنان، ج 5، ص 360، 391
(4). السیرةالنبویه، ج 2، ص 514؛ المغازی، ج 1، ص 374
(5). جامع‌البیان، مج 4، ج 5، ص 121؛ تفسیر بغوی، ج 1، ص 339؛ روض الجنان، ج 5، ص 360
(6). السیرةالنبویه، ج 2، ص 563؛ جامع البیان، مج 4، ج 6، ص 224؛ التکمیل والاتمام، ص 112
نیست. بر این مبنا مبعوث شده‌ام و به اللّه فرا می‌خوانم، آنگاه آیه 19 انعام/ 6 نازل شد «1» :
«قُل ایُّ شَی‌ءٍ اکبَرُ شَهدَةً قُلِ اللَّهُ شَهیدٌ بَینی وبَینَکُم واوحِیَ الَیَّ هذا القُرءانُ لِانذِرَکُم بِهِ ومَن بَلَغَ انَّکُم لَتَشهَدونَ انَّ مَعَ اللَّهِ ءالِهَةً اخری قُل لا اشهَدُ قُل انَّما هُوَ الهٌ واحِدٌ وانَّنی بَرِی‌ءٌ مِمّا تُشرِکُون/ بگو: کدام چیز گواهی آن بزرگ‌تر است؟ بگو: اللّه میان من و شما گواه است و این قرآن به من وحی شده تا با آن شما را و هر که را به او برسد بیم دهم. آیا به راستی گواهی می‌دهید که با اللّه خدایان دیگر هست؟! بگو من گواهی نمی‌دهم. همانا او خدای یگانه است و من از شرک شما بیزارم» .
بنا به گزارشی بحری بن عمرو و تنی دیگر از یهودیان پس از مقایسه قرآن و تورات به دلیل تفاوت آن دو، در حقانیت قرآن تردید کردند و در این باره از پیامبر پرسیدند. پیامبر پاسخ داد: شما می‌دانید که قرآن بر حق است و این مطلب نزد شما (در تورات) مکتوب است. «2» آیه 38 یونس/ 10 در شأن این گروه نازل شد: «ام یَقولونَ افتَرهُ قُل فَأتوا بِسورَةٍ مِثلِهِ … / آیا آنها می‌گویند: او قرآن را به دروغ به خدا نسبت داده است؟ بگو: اگر راست می‌گویید یک سوره همانند آن بیاورید … » .
بنابه روایت دیگری جمعی از یهود*، از جمله بحری از پیامبر، کتاب مدوّن خواستند و به او گفتند: خدایی که پیامبران را برمی‌انگیزد از چنین کاری عاجز نیست. آنان تهدید کردند که در غیر این صورت ما نیز سخنانی چون سخنان شفاهی تو می‌گوییم که آیه 88 اسراء/ 17 نازل شد و آنها را ناتوان از این کار دانست: «قُل لَنِ اجتَمَعَتِ الانسُ والجِنُّ عَلی ان یَأتوا بِمِثلِ هذا القُرءانِ لا یَأتونَ بِمِثلِهِ ولَو کانَ بَعضُهُم لِبَعضٍ ظَهیرا» . «3»
در شأن نزول آیه 49 نساء/ 4 آمده که بحری بن عمرو به همراه یکی دیگر از یهودیان با کودکان خود نزد پیامبر آمدند و از پیامبر پرسیدند: آیا این کودکان گنهکارند؟ پیامبر فرمود: نه، آنگاه آنها گفتند: ما نیز چنین هستیم؛ گناهان شبمان در روز و گناهان روزمان در شب پاک می‌شود و آنگاه این آیه نازل شد «4» : «الَم تَرَ الَی الَّذینَ یُزَکّونَ انفُسَهُم بَلِ اللَّهُ (1). جامع البیان، مج 5، ج 7، ص 217؛ تفسیر ابن ابی حاتم، ج 4، ص 1272؛ الدرالمنثور، ج 3، ص 256
(2). التکمیل والاتمام، ص 191
(3). السیرة النبویه، ج 2، ص 571؛ جامع البیان، مج 9، ج 15، ص 197- 198؛ الدرالمنثور، ج 5، ص 336
(4). تفسیر بغوی، ج 1، ص 350؛ روض‌الجنان، ج 5، ص 391؛ زاد المسیر، ج 2، ص 104
یُزَکّی مَن یَشاءُ ولا یُظلَمونَ فَتیلا/ آیا به کسانی ننگریستی که خویشتن را به پاکی می‌ستایند و حال آنکه خداست که هر که را بخواهد پاک می‌گرداند و به اندازه رشته هسته خرمایی ستم نشوند» .
گفته شده: زن و مردی از یهودیان خیبر مرتکب زنا شدند و براساس تورات باید سنگسار می‌شدند؛ ولی چون از موقعیت بالایی برخوردار بودند به امید تغییر حکم به داوری نزد پیامبر آمدند؛ اما پیامبر نیز حکم به سنگسار کرد و اعتراض بحری بن عمرو و دیگران را برانگیخت؛ پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود: به داناترین خود به تورات مراجعه کنید تا بدانید من بر اساس آن حکم کرده‌ام. آنها پیشنهاد پیامبر را پذیرفتند و متن تورات را ملاک قرار دادند و عالمی یهودی معروف به ابن صوریا را جهت تطبیق حکم با تورات معرفی کردند و چون رسوا شدند باز بر سخن خود پافشاری کردند «1» : «الَم تَرَ الَی الَّذینَ اوتوا نَصیبًا مِنَ الکِتبِ یُدعَونَ الی کِتبِ اللَّهِ لِیَحکُمَ بَینَهُم ثُمَّ یَتَوَلّی فَریقٌ مِنهُم وهُم مُعرِضون/ آیا کسانی را که بهره‌ای از کتاب دارند ندیدی که چون به کتاب خدا خوانده شوند تا میانشان داوری کند گروهی از آنها پشت می‌کنند، در حالی‌که از حکم خدا رویگردان‌اند» .
(آل عمران/ 3، 23)
منابع
تفسیر القرآن العظیم، ابن‌ابی حاتم؛ التکمیل و الاتمام لکتاب التعریف و الاعلام؛ جامع البیان عن تأویل آی‌القرآن؛ الدرالمنثور فی التفسیر بالمأثور؛ روض الجنان و روح الجنان؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ السیرة النبویه، ابن هشام؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ معالم التنزیل فی التفسیر والتأویل، بغوی؛ المغازی. (1)
. مجمع‌البیان، ج 2، ص 722- 723