گروه نرم افزاری آسمان

بَراء بن مَعْرور انصاری‌


اشاره

بَراء بن مَعْرور انصاری: از نقبای خَزْرَج
ابوبشر «1» براءبن معرور بن صَخْر از بزرگان خزرج «2» و سیّد و نقیب تیره بنی‌سَلَمَه «3» و مادرش رُباب دختر نُعْمان بن امْرَؤُالقَیْس کندی بود. «4» از براء در دوران جاهلی خبری در دست نیست.

اسلام براء

برخی اسلام براء را در پیمان عَقَبه اوّل می‌دانند و قائل‌اند که او در سال 12 بعثت در بیعت عقبه حاضر بود و اسلام آورد؛ ولی مشهور آن است که براء در عقبه دوم (سال 13 بعثت) به عنوان یکی از رؤسای یثربیان حاضر بود و اولین فرد از یثربیان بود که با پیامبر صلی الله علیه و آله بیعت کرد «5» ، از این‌رو برخی او را از حاضران در هر دو بیعت عقبه می‌دانند «6» ، در هر صورت مسلّم به نظر می‌رسد که اسلام براء قبل از شرکت در بیعت عقبه دوم بود، زیرا نقل است که وی وقتی در سال 13 بعثت برای شرکت در حج و بیعت در عقبه از یثرب عازم مکه بود در راه، نماز را به سوی مکه خواند، در حالی که همراهانش به سمت بیت المقدس نماز گزاردند. وی هنگامی که به مکه آمد از طریق عباس عموی پیامبر با آن حضرت آشنا شد «7» و از درستی عمل خود از رسول اللَّه صلی الله علیه و آله پرسید، پس پیامبر او را از نماز گزاردن (1). اسدالغابه، ج 1، ص 365
(2). الاستیعاب، ج 1، ص 236
(3). النسب، ص 286؛ الطبقات، ابن سعد، ج 3، ص 464؛ المحبر، ص 270
(4). الطبقات، ابن سعد، ج 8، ص 296؛ المحبر، ص 416؛ الاستیعاب، ج 1، ص 236
(5). السیرة النبویه، ج 2، ص 447؛ الطبقات، ابن سعد، ج 3، ص 464؛ انساب الاشراف، ج 1، ص 294
(6). تاریخ الصحابه، ص 42؛ الاستیعاب، ج 1، ص 236؛ الثقات، ج 3، ص 26
(7). اسد الغابه، ج 1، ص 365

به سوی کعبه منع کرد. «1» در این بیعت وقتی یثربیان حاضر در حج سال 13 شبانه در کنار جمره عَقَبَه اجتماع کردند پس از عباس بن عبدالمطلب براء بن معرور نخستین سخنران در جمع یثربیان بود و راستگویی، وفاداری و آمادگی خود و همراهان را برای فداکاری در راه رسول خدا صلی الله علیه و آله اعلام کرد.
پس از سخنان پیامبر صلی الله علیه و آله نیز براء ضمن اظهار ایمان و تصدیق آن حضرت گفت: سوگند به کسی که تو را به حق فرستاد همان‌گونه که از همسر و فرزندانمان دفاع می‌کنیم از شما دفاع خواهیم کرد. ما فرزندان جنگ و نبردیم و آن را از پدرانمان به ارث برده‌ایم. «2» در ادامه، پیامبر براء را به عنوان یکی از دو نقیب بنی‌سلمه برگزید. «3» براء پیش از ترک مکه به پیامبر صلی الله علیه و آله وعده داد که در حج سال بعد برای زیارت آن حضرت به مکه بیاید «4» ؛ ولی وی در ماه صفر سال بعد (قبل از هجرت پیامبر صلی الله علیه و آله به مدینه) درگذشت «5» و نتوانست به وعده خود وفا کند. با توجه به مرگ زودهنگام براء مطالب چندانی در کتب تاریخی از او نقل نشده است. درباره او آمده است که هنگام مرگ 13 مال خود را برای پیامبر صلی الله علیه و آله وصیت کرد. «6»
پیامبر صلی الله علیه و آله نیز آن را به ورثه براء بازگرداند «7» ؛ همچنین وصیت کرد که او را به سوی مکه دفن کنند «8» ، زیرا به پیامبر قول داده بود که در حج سال بعد او را زیارت کند. «9» او نخستین (1). اسد الغابه، ج 1، ص 365؛ السیرة النبویه، ج 2، ص 440؛ الثقات، ج 1، ص 222
(2). السیرة النبویه، ج 2، ص 442؛ الطبقات، ابن سعد، ج 1، ص 222
(3). السیرة النبویه، ج 2، ص 444؛ تاریخ الصحابه، ص 42؛ الاستیعاب، ج 1، ص 236
(4). الاستیعاب، ج 1، ص 337
(5). الاستیعاب، ج 1، ص 337
(6). الطبقات، ابن سعد، ج 3، ص 465؛ الاستیعاب، ج 1، ص 436
(7). الاصابه، ج 1، ص 415؛ سیر اعلام النبلاء، ج 1، ص 268
(8). الطبقات، ابن سعد، ج 3، ص 465؛ الثقات، ج 1، ص 136؛ جمهرة انساب العرب، ص 359
(9). الاستیعاب، ج 1، ص 237

نقیب از نقبای دوازده‌گانه بود که درگذشت «1» .
پیامبر پس از ورود به مدینه کنار قبر او حاضر شد و بر او نماز گزارد «2» و برایش دعا کرد. «3» گفته‌اند که پس از تغییر قبله به سوی مکه، پیامبر بار دیگر بر او نماز خواند.
برخی این نماز را مجرد دعا می‌دانند. «4»
شیخ صدوق سه سنت از سنتهای اسلام را به براء نسبت می‌دهد که عبارت است از:
طهارت و استنجا با آب، نماز گزاردن به سوی مکه و وصیّت کردن 13 دارایی. «5»

همسران و فرزندان براء

حُمَیمه دختر صَیْفی بن صخر از همسران براء است که پس از اسلام براء او نیز اسلام آورد و با پیامبر صلی الله علیه و آله بیعت کرد. از هند همسر جابر بن عَتیک، رباب مادر سعد بن معاذ «6» ، ظبیّه همسر ابی قَتادَه که پیامبر صلی الله علیه و آله به او تسبیح جهاد را آموخت «7» ، سُلافه، مبشّر «8» یا ام‌مبشّر «9» همسر زید بن حارثه «10» به عنوان فرزندان براء و حُمیمه یاد کرده‌اند. «11»
همسر دیگر براء خُلیسه «12» دختر قیس بن ثابت از قبیله بنی‌اشجع است که بِشر بن براء از همین همسر است. بِشر از صحابه پیامبر صلی الله علیه و آله بود که در عقبه دوم و بدر حضور داشت «13» و به همراه پیامبر صلی الله علیه و آله از گوشت مسموم گوسفند زن یهودی در خیبر به سال هفتم هجری خورد و به شهادت رسید. «14» (1). الطبقات، ابن سعد، ج 3، ص 466
(2). تاریخ دمشق، ج 56، ص 19؛ الاستیعاب، ج 1، ص 237
(3). الطبقات، ابن سعد، ج 3، ص 465
(4). اعیان الشیعه، ج 3، ص 554
(5). الخصال، ج 1، ص 192
(6). الطبقات، ابن سعد، ج 3، ص 464؛ ج 8، ص 296؛ اسدالغابه، ج 7، ص 73
(7). الاصابه، ج 8، ص 225
(8). اسدالغابه، ج 5، ص 53؛ الطبقات، ابن سعد، ج 8، ص 296
(9). الطبقات، ابن خیاط، ص 624
(10). اسد الغابه، ج 7، ص 381
(11). الطبقات، ابن سعد، ج 8، ص 296
(12). الاصابه، ج 8، ص 107
(13). الطبقات، ابن سعد، ج 8، ص 296
(14). جمهرة انساب العرب، ص 359؛ تاریخ یعقوبی، ج 2، ص 57؛ تاریخ ابن خیاط، ص 50

براء در قرآن‌

برخی قائل‌اند که وقتی براء برای نخستین بار به جای استفاده از سنگ خود را با آب تطهیر و استنجا کرد خداوند در شأن او آیه 222 بقره/ 2 را نازل کرد «1» و او را از پاکیزگانِ محبوب خود خواند: « … انَّ اللَّهَ یُحِبُّ التَّوّ بینَ ویُحِبُّ المُتَطَهّرین» ؛ ولی با توجه به اینکه این آیه مدنی است و براء پیش از حضور رسول خدا صلی الله علیه و آله در مدینه درگذشته، نمی‌تواند درباره براء باشد.
همچنین آمده است که پس از تحول قبله مسلمانان به سوی مکه، گروهی از مسلمانان نزد پیامبر صلی الله علیه و آله آمدند و در خصوص وضعیت عبادات مسلمانان درگذشته همچون براء بن معرور و اسعد بن زراره که به سوی بیت المقدس نماز گزارده بودند پرسیدند، پس خداوند با نزول آیه 143 بقره/ 2 ایمان و اعمال آنان را ضایع نشدنی معرفی کرد: « … و ما کانَ اللَّهُ لِیُضِیعَ ایمنَکُم … » . «2»
با توجه به حضور مؤثر براء در پیمان عقبه دوم و انتخاب وی به عنوان نقیب می‌توان تمامی آیاتی که در شأن بیعت‌کنندگان عقبه دوم نازل شده، همچون آیات 7 مائده/ 5 «3» ؛ 15 احزاب/ 33 «4» ؛ 100 توبه/ 9 «5» ؛ 30 انفال/ 8 «6» ؛ 111 توبه/ 9 «7» ؛ و 14 صفّ/ 61 «8» ) را در شأن براء نیز دانست.

منابع‌

اسباب النزول، واحدی؛ الاستیعاب فی معرفة الاصحاب؛ اسدالغابة فی معرفة الصحابه؛ الاصابة فی تمییز الصحابه؛ اعیان الشیعه؛ انوارالتنزیل و اسرارالتأویل، بیضاوی؛ تاریخ خلیفة بن خیاط؛ تاریخ الصحابة الذین روی عنهم الاخبار؛ تاریخ مدینة دمشق؛ تاریخ الیعقوبی؛ تفسیر جوامع الجامع؛ تفسیر الصافی؛ تفسیر القمی؛ جمهرة انساب العرب؛ الجواهرالحسان فی تفسیر القرآن، ثعالبی؛ روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم؛ زادالمسیر فی علم التفسیر؛ سیر اعلام النبلاء؛ السیرةالنبویه، ابن هشام؛ الطبقات الکبری؛ کتاب الثقات؛ کتاب الخصال؛ کتاب‌الطبقات؛ کتاب النسب؛ مجمع البیان فی تفسیر القرآن؛ المحبر. (1). الخصال، ج 1، ص 192؛ الصافی، ج 1، ص 253
(2). اسباب النزول، ص 43
(3). مجمع البیان، ج 3، ص 260؛ روح المعانی، مج 4، ج 5، ص 121
(4). مجمع البیان، ج 3، ص 417؛ زاد المسیر، ج 2، ص 362
(5). جوامع الجامع، ج 1، ص 554؛ تفسیر بیضاوی، ج 2، ص 304
(6). تفسیر قمی، ج 1، ص 272
(7). تفسیر قرطبی، ج 8، ص 169؛ تفسیر ثعالبی، ج 2، ص 75
(8). تفسیر قرطبی، ج 18، ص 58