گروه نرم افزاری آسمان

بقعه مبارک‌


اشاره

بقعه مبارک: قطعه‌ای معین از وادی مقدسِ طُوی که ندای الهی، نخستین بار از آنجا به گوش موسی علیه السلام رسید
بُقعه از ریشه (ب- ق- ع) و در لغت به معنای قطعه‌ای از زمین «1» و نیز قطعه زمینی است که به سبب تفاوت در رنگ، شکل و … از زمینهای همجوار، متمایز است. «2» «بقعه مبارکه» به معنای قطعه زمینی متبرّک و بابرکت است. این عنوان فقط یک بار و با «ال» در گزارش مربوط به مکان و چگونگی بعثت حضرت موسی علیه السلام آمده است؛ هنگامی که موسی* علیه السلام از مدین عازم مصر بود، شبانه آتشی از جانب طور سینا دید و برای کسب آگاهی در این باره یا آوردن شعله‌ای از آتش به سوی آن روانه شد. (قصص/ 28، 29 و نیز نمل/ 27، 7) هنگامی که نزد آتش رسید از کرانه راستِ «وادی* مقدس» و از میان درختی ندا داده شد که ای موسی! منم خداوند، پروردگار جهانیان: «فَلَمّا اتها نودِیَ مِن شطِیِ الوادِ الایمَنِ فِی البُقعَةِ المُبرَکَةِ مِنَ الشَّجَرَةِ ان یموسی انّی انَا اللَّهُ رَبُّ العلَمین» . (قصص/ 28، 30) در همین جا بود که خداوند با دادن معجزه عصا و ید بیضا حضرت موسی علیه السلام را به پیامبری برگزید و به سوی فرعونیان روانه کرد. (قصص/ 28، 31، 32) این گزارش هرچند به شکلی متفاوت، در سوره‌های طه/ 20، 10- 24؛ نمل/ 27، 8- 12 و نازعات/ 79، 16- 17 نیز آمده است. در دو مورد از آیات، مکانی که ندای الهی در آن به گوش موسی علیه السلام رسید، «وادی مقدس طُوی خوانده شده است. (طه/ 20، 11- 12؛ نازعات/ 79، 16) وادی یاد شده، جلگه‌ای است در جنوب صحرای سینا و نزدیک کوه طور با آب و هوایی خوش (1). الصحاح، ج 3، ص 1187؛ المصباح، ص 57، «بقع»
(2). ترتیب العین، ص 9؛ لسان العرب، ج 1، ص 462؛ التحقیق، ج 1، ص 314، «بقع»

و انبوهی از درختان زیتون «1» (ظ وادی مقدس)، بر این اساس گروهی از مفسران، بقعه مبارکه و وادی مقدس طوی را که همان «وادی ایمن» است یکی دانسته‌اند «2» ؛ اما ظاهر آیه مورد بحث (قصص/ 28، 30) که بقعه مبارکه و وادی ایمن را جداگانه آورده است نشان می‌دهد که آن دو دقیقاً یکی نیستند. در مقابل، شماری نیز بقعه مبارکه را قطعه مشخصی از کوه طور، در کرانه راستِ وادی مقدس، جایی که درخت یاد شده در آن قرار داشت می‌دانند. «3» این دیدگاه با ظاهر آیه یاد شده سازگار و به وسیله ظاهر آیه «فَلَمّا جاءَها نودِیَ ان بورِکَ مَن فِی‌النّارِ ومَن حَولَها» (نمل/ 27، 8) قابل تأیید است. «4» کوه طور و در نتیجه بقعه مبارکه، همچنین درّه طُوی که از آن به وادی مقدس و ایمن نیز تعبیر شده است در جنوب صحرای سینا قرار دارد. «5» چون هنگام رفتن به مصر از سوی مدین، دره یاد شده در سمت راست کوه* طور قرار دارد از آن به وادی ایمن یاد شده است. «6»
درباره علت مبارک خواندن بقعه یاد شده، اغلب مفسّران شیعه «7» و سنی «8» برآن‌اند که سخن گفتن خدا با موسی علیه السلام در آنجا و گزینش وی به رسالت، سبب آن است، زیرا زمینه‌ساز خیر و برکت فراوانی برای بشر شد. در مقابل، برخی وجود انبوهی از درختان و میوه‌ها را مایه برکت و مبارکی بقعه یاد شده دانسته‌اند «9» ؛ اما با توجه به آیه 8 نمل/ 27 و نیز سیاق آیه مورد استناد (قصص/ 28، 30) دیدگاه نخست درست است «10» ، زیرا اصولًا در یک نظام اعتقاد توحیدی، تقدس و تبرک مکانها و زمانها اغلب به سبب حوادث دینی است که در آنها روی داده یا مناسکی است که در آن انجام می‌پذیرد. «11» مبارک خواندن مواردی (1). مجمع البیان، ج 7، ص 392؛ بحارالانوار، ج 87، ص 111؛ التحقیق، ج 5، ص 292
(2). مجمع‌البیان، ج 7، ص 392؛ روح‌المعانی، مج 11، ج 20، ص 109
(3). جامع البیان، مج 11، ج 20، ص 88؛ ر. ک: تفسیر بیضاوی، ج 3، ص 302؛ المیزان، ج 16، ص 32
(4). تفسیر بیضاوی، ج 3، ص 272؛ تفسیر ابی السعود، ج 4، ص 187
(5). التحقیق، ج 1، ص 314؛ ج 7، ص 135
(6). معجم البلدان، ج 3، ص 269؛ لسان العرب، ج 8، ص 232
(7). التبیان، ج 8، ص 146؛ مجمع البیان، ج 7، ص 392؛ المیزان، ج 16، ص 32
(8). زادالمسیر، ج 6، ص 218؛ التفسیر الکبیر، ج 23، ص 244؛ تفسیر الجلالین، ص 512
(9)
(10) 9-. ر. ک: مجمع‌البیان، ج 7، ص 392
(11). المیزان، ج 14، ص 137- 138

چون خانه خدا (آل‌عمران/ 3، 96)، قرآن (انعام/ 6، 92، 155)، اطراف مسجد الاقصی (اسراء/ 17، 1) و شب قدر (دخان/ 44، 3) از سوی خداوند دقیقاً بر همین اساس است.
یادکرد مدفن امامان شیعه در برخی زیارتنامه‌ها به عنوان «بقعه مبارکه» به معنای مکانی متبرک نیز می‌تواند مؤید این معنا باشد. «1»
افزون بر تفاسیر، در منابع روایی شیعه نیز از بقعه مبارکه یاد شده است؛ در برخی احادیث، پرسش یکی از عالمان یهود از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله درباره 10 سخنی که خداوند در بقعه مبارکه به موسی گفت گزارش شده است. «2» برخی دیگر، «شاطی الوادی الایمن» را به فرات و بقعه مبارکه را به کربلا تأویل کرده‌اند. «3» این تأویل برخلاف صریح آیه است و مفسران شیعه نیز بدان توجهی نکرده‌اند.

منابع‌

حکام؛ جامع البیان عن تأویل آی القرآن؛ زاد المسیر فی علم التفسیر؛ الصحاح تاج اللغة و صحاح العربیه؛ کامل الزیارات؛ کتاب المزار؛ لسان العرب؛ مجمع‌البیان فی تفسیر القرآن؛ المصباح المنیر؛ معجم البلدان؛ المیزان فی تفسیر القرآن. (1). المزار، ص 23؛ بحارالانوار، ج 97، ص 160- 161؛ ج 98، ص 128؛ ج 107، ص 152
(2). الامالی، ص 254؛ الاختصاص، ص 33
(3). کامل الزیارات، ص 109؛ تهذیب، ج 6، ص 44؛ بحارالانوار، ج 13، ص 25الاختصاص؛ ارشاد العقل السلیم الی مزایا القرآن الکریم، ابی السعود؛ الامالی، صدوق؛ انوار التنزیل و اسرار التأویل، بیضاوی؛ بحارالانوار؛ التبیان فی تفسیر القرآن؛ التحقیق فی کلمات القرآن الکریم؛ ترتیب کتاب العین؛ تفسیر الجلالین؛ التفسیر الکبیر؛ تهذیب الا