خوندرمانی- حجامت
اشاره
خوندرمانی و حجامت از مباحث بسیار مهم در علم پزشکی بهویژه از دیدگاه طب ایرانی و یکی از ارکان استوار پزشکی سنتی ماست و به جرأت میتوان ادعا نمود که بیتوجهی به آن بسیاری از شیوههای درمانی را ناقص جلوه داده و برنامههای درمانی راه کمال را بدون آن طی نخواهد کرد.
سرآمد دانشمندان و پزشکان جهان، هم او که به مکتب نرفت و خط ننوشت، اما مسئله آموز همه اندیشمندان تاریخ گردید، توجه بشر را دلسوزانه به خوندرمانی جلب کرده، صلوات و درود بیپایان خداوند همواره بر او باد. اگر کلمات پر معنای پیامبر اکرم (ص) را با آب طلا بر سر در مؤسسات معتبر پزشکی دنیا بنویسیم باز هم حق مطلب را ادا نکردهایم. الزاما باید در اکثر شیوههای درمانی به این کلمات در عمل توجه گردد و در جای خویش به کار گرفته شود.
توجه کنید به این سخنان گهربار و اجازه دهید با درج این مطالب شیرین و ارزشمند مبحث خوندرمانی را آغاز کنیم و بدینوسیله کتاب خوندرمانی را به بهترین زیورها آذین نماییم. فرمودهاند:
" حجامت کنید و نگذارید طغیان خون کالبد شما را بر خاک افکند."
ص: 12
" حجامت باعث بهبود سیستم گردش خون است."
" بهترین چیزی که شما را مداوا میکند حجامت کردن، چکانیدن دارو در بینی و حقنه 1] کردن و حمام رفتن است."
و فرمود:
" خوب عادتی است حجامت، چشم را جلا میدهد و بیماریها را دفع میکند."
و فرمودهاند:
" حجامت بدن را سالم و عقل را محکم میکند."
و فرمودهاند:
" هرکس حجامت کند در آخر پنجشنبه هر ماه در اول روز بیماری از او کشیده میشود."
و فرمودهاند:
" دوا چند چیز است: حجامت و دارو در بینی چکاندن و حقنه کردن و قی 2] نمودن."
در بعضی روایات حجامت در روز چهارشنبه و جمعه نهی شده و انجام آن منوط به شرایطی عنوان گردیده که جای بحث و تحقیق بیشتری دارد. از جمله دادن صدقه و آیة الکرسی که از کلمات گهربار امام صادق (ع) است و باید علمای محترم در مورد صحت و سقم آن نظر بدهند.
و فرمودهاند:
" حجامت دوای هر دردی است مگر مرگ."
ص: 13
و فرمودهاند:
" حجامت عقل و حافظه را زیاد میکند."
و فرمودهاند:
" حجامت در گودی پشت سر موجب فراموشی میشود."
جایی که جبرئیل به پیامبر اکرم (ص) نشان داده تا در آنجا حجامت شود.
قبل از تیغ زدن مدتی بادکش روی پوست میماند تا خونهای کثیف و لختهها به سمت پوست کشیده شده و از طرفی باعث بیحسی پوست شده، هنگام تیغ خوردن درد قابل ملاحظهای احساس نخواهد شد.
و فرمودهاند:
" حجامت در سر شفاء هفت درد است: جنون، خوره، برص، درد سر انگشتان، تاریکی چشم، سردرد."[3]
در کافی از ابی عروه یا از شعیب عقر قوقی روایت شده که گفت: داخل شدم بر امام موسی بن جعفر (ع) در حالی که او در زندان در حال حجامت بود.
و فرمودند:
" ناشتا حجامت نکنید مگر آنکه اندک چیزی خورده باشید."[4]
ص: 14
کلید گنج خوندرمانی توسط پیامبر (ص) و ائمه معصومین (ع) به اندیشمندان اعطا گردید و پس از آن مبحث و علم خوندرمانی توسط پیروان و دانشمندان رو به رشد و کمال رفت و دستآوردهای عظیمی بر جای گذاشت که اینک میتواند مورد بحث و نتیجهگیری نسل حاضر قرار گرفته و به عنوان یکی از افتخارات مسلمانان و به خصوص ایرانیان مسلمان در جهان پزشکی امروز مطرح گردد.
ص: 15
تفاوت خونگیری و اهداء خون با حجامت و خوندرمانی طب ایرانی اسلامی
از آنجا که مبحث فوق مورد سئوال بسیاری از مردم بوده و پویندگان مایلند دقیقا و با استناد به مدارک علمی و تجربی تفاوت این دو شیوه را بدانند، به طرح این بحث مبادرت کردهایم و اندیشمندان را به قضاوتی منصفانه دعوت میکنیم.
رگها در بدن نقش اساسی حیات انسانی را برعهده دارند. رگها در بدن انسان بهمنزله دریا، دریاچه، رودخانه، نهر و جویهای آب در طبیعت هستند. آب مایه حیات در طبیعت است و در هر موجودی که در طبیعت زیست میکند. خون در بدن جانداران پس از آب همان نقش را ایفا مینماید. آبهای آلوده و مسموم و متأثر از فضولات دنیای ماشینی، طبیعت زیبا را به شدت مورد تهدید قرار میدهند و آلودگیهای ناشی از آن حیات بسیاری از جانوران و جانداران و انسان را مخدوش میکند.
علاوه بر آلودگیهای ناشی از زندگی ماشینی، در طبیعت آبهایی که در بعضی نقاط از حرکت باز میایستند، دچار فساد و گندیدگی میشوند. بسیاری از میکربهای خطرناک در آن نشو و نما پیدا میکنند و باعث انتشار بیماریهای گوناگون میگردند.
خون نیز در کالبد ما دچار گرفتاریهای مشابه آب در طبیعت میشود، از اینجا فساد و بیماریها آغاز میگردد و سپس به سایر نقاط منتشر میشود. این نقاط که خون در آن راکد مانده و یا حرکتی کند دارد و رسوبات در آن بسیار زیاد است همچون برکههای آب راکد در طبیعت متعدد و مختلف هستند. تعداد این برکهها در
ص: 16
بدن ما به دهها مورد میرسد. طب گیاهی ایران براساس راهگشاییهای ائمه معصومین (ع) اقدام به شناسایی این نقاط کرده و در آنجا با زدن رگ یا انداختن زالو و بادکش، خونهای گندیده و غلیظ و پر از رسوبات را تخلیه مینماید.
مهمترین قسمت در حجامت یا خونگیری که به طور عموم بر همه اندامهای انسان تأثیر گذارده و باعث سلامتی و نشاط جسم و جان میگردد، خونگیری از میان دو کتف است. این خونگیری اولین بار توسط پیامبر اسلام (ص) خاتم الانبیاء و از میان لبهای مبارک آن معشوق هفت آسمان و آن بهانه هستی، صادر گردید. هدیهای بود که ملائک در شب معراج به پیامبر اکرم (ص) به عنوان تحفهای ویژه امت اسلام تقدیم کردند چرا که میدانستند پیامبر ما چقدر نسبت به امت خویش دلسوز و رئوف هستند.
حجامت یک پیشگیری اساسی از بیماریهاست. بنابراین باید از دوران نوجوانی با آن آشنا شد. خانوادهها نباید از خونگیری هراسی داشته باشند بلکه برای تأمین سلامتی خود و فرزندان خویش در دوران جوانی و پیری باید بدان روی آورند.
هرگز با بهانهتراشیهای مغرضانه و بیپایه افرادی که عدم بهداشت را مطرح میکنند خود را از این موهبت الهی محروم نسازید. عدم رعایت بهداشت امری ناپسند و نامشروع است که باید در همه زمینهها به رعایت آن همت گماشت و ارتباطی با حجامت و یا اهداء خون به تنهایی ندارد. اگر در بیمارستانها یا سازمان انتقال خون نیز هنگام خونگیری بهداشت رعایت نشود باعث ایجاد بیماری و انتقال میکروب ویروسهای خطرناک به دیگران میشود.
خوشبختانه اینک رعایت بهداشت مورد توجه همه عاملان حجامت قرار دارد و تا آنجا که ما تحقیق کردهایم هرگز از یک تیغ دو بار استفاده نمیشود و یک زالو پس
ص: 17
از خونگیری دوباره مصرف نخواهد شد. هرگز وسایل حجامت قبل از ضد عفونی شدن به طور کامل و قبل از پاکسازی صددرصد استفاده نخواهد شد.
در بسیاری از مراکز خونگیری خوشبختانه از لیوانهای یک بار مصرف استفاده میشود و پس از یک بار مصرف در حضور بیمار درون سطل خاکروبه جای میگیرد.
کمی از بحث اصلی دور شدیم، هدف از طرح این مقدمات رسیدن به تفاوت خونگیری بین دو شیوه حجامت و اهداء خون میباشد، شاید تا اینجا تا حدودی این فاصله آشکار شده باشد.
یعنی حجامت خونگیری از محلهایی است که خون کثیف شده و اندامهای تصفیهکننده بدن و دستگاههای دفعی قادر به تصفیه آن نیستند. بنابراین انسان باتدبیر به کمک دستگاههای داخلی بدن خویش شتافته با رگ زدن و خارج کردن خون کثیف بدن را از آلودگیها پاک میکند و مانع از آن میشود که رگهای بدن غذای آلوده و خون کثیف را برای پذیرایی و تغذیه میلیاردها سلول زنده انسان توزیع نمایند.
بنابراین گرفتن خون از ساعد دست، با خونگیری از برکههای گندیده بدن تفاوت بسیار فاحشی دارد. این استدلال، آنچنان مستند است که عموم مردم و همه کسانی که دارای شعور و فهم و ادراک ویژه نژاد ایرانی مسلمان هستند از آن آگاهند. بنابراین جای بسی تعجب است که گاه میشنویم کسی با عنوان پرطمطراق پروفسور و فوق تخصص از دانشگاههای خارج از کشور، متأسفانه به مردم توصیه میکند که به جای حجامت مبادرت به خونگیری و اهداء خون از طریق دست کنند. او سئوال میکند که خونگیری چه فرقی با خونگیری دارد؟ در همه جای بدن خون جاری است پس فرقی بین حجامت و خونگیری از دست نیست!
ص: 18
ما تصور میکنیم که اینگونه اظهار نظرها مغرضانه صورت میگیرد چرا که فهم این مطلب برای سادهاندیشترین انسانها آسان است چه رسد به کسی که ادعای تحصیل در دانشگاههای معتبر دنیا را دارد!؟
البته اهداء خون به دیگران بسیار پسندیده و انساندوستانه است و در جای خود تأیید میگردد. اما برای سلامتی خوندهنده حجامت چارهساز است، نه اهداء خون!
حجامت کردن از لحاظ تأمین سلامتی نسبت به اهداء خون برای رسیدن به هدف مانند سفر کردن با هواپیماهای مدرن امروزی است نسبت به درشکه.
شما با حجامت کردن آن هم بطور صحیح و علمی گویی با سریعترین هواپیماهای سرعتی به سوی مقصد پرواز میکنید و چنین است که ظرف چند ساعت اثرات مطلوب آن را مشاهده خواهید نمود.
توجه کنید که ما به یکباره خونگیری از دست را نفی نمیکنیم، تنها به مقایسهای میان اثرات ماه من تا ماه گردون پرداختیم و بس.
امیدواریم مردم هشیار کشورمان همانطور که در همه صحنههای اجتماعی و ملی شعور والای خود را به نمایش گذاشتهاند، در این مورد نیز بهترین قضاوت را داشته و با رواج حجامت در کشورمان از بیماریهای خطرناکی مانند سکته، سرطان، بیماریهای عفونی، ایدز، بواسیر، تیروئید، و دهها بیماری خانمانبرانداز دیگر پیشگیری به عمل آورند و از طرفی باعث بینیازی کشور به واردات بیش از حد داروهای شیمیایی شوند.
ص: 19
زمان حجامت
بهترین زمان حجامت کردن اواسط هر ماه است که ماه بالا آمده و باعث تحریک اخلاط در بدن میشود. همانطور که باعث جزر و مد در دریاها میگردد، در بدن و خون انسان نیز باعث تحریکاتی میشود.
بهترین زمان حجامت در طول روز ساعت 2 الی 3 بعد از ظهر است که شکم نه زیاد سیر و نه خالی است و از طرفی بدن زیاد خسته نمیباشد.
اگر کسی خون غلیظ دارد، قبل از حجامت به حمام برود، سپس بعد از یک ساعت حجامت کند.
مناسبترین فصل حجامت بهار است. زمان جوشش خون و غلیان خون. در این فصل حجامت برای اکثریت قریب به اتفاق مردم از نوجوان گرفته تا سالمند مفید و مؤثر است. پس از آن فصل پائیز است که آن هم اهمیت زیادی دارد و حجامت در آن بسیار مفید است.
در فصول دیگر سال حجامت مفید است، اما درجه تأثیر آن پس از پائیز است. البته به طور کلی ضرورت حجامت به میزان نیاز بدن متفاوت است تا آنجا که حجامت در هر ماه توصیه شده است و در افرادی که دچار غلبه خون مفرط هستند با تجویز پزشک به فاصله هر 15 روز یک بار تا رفع حالت اضطراری حجامت توصیه میشود.
زمان منع حجامت و خوندرمانی
منع کلی در مورد زمان حجامت وجود ندارد. به این معنی که اگر تشخیص فوری و اضطراری داده شد، در هر زمانی باید بیدرنگ حجامت شود تا بیمار از خطر برهد.
اما در ماه رمضان در صورت نیاز شب مبادرت به حجامت کنید این قاعده در مورد افرادی که قادر به گرفتن روزه نیستند مستثنی است.
ص: 20
هنگام طوفان و باد و سرما و کوران شدید و در ماه دی که سرما شدید و بادهای سرد وزیدن دارند بهتر است از حجامت کردن خودداری شود مگر آنکه ضرورت داشته باشد. در کمخونی شدید و ضعف مفرط نیز چنین است.
تفاوت حجامت بین زن و مرد
حجامت بیشتر در مورد آقایان توصیه شده اما این بدان معنی نیست که خانمها از این امر مستثنی هستند بلکه باید بگوییم که به خاطر نیاز بیشتر آقایان از لحاظ جسمی، در مورد ذکور توصیه فراتری شده است. پس بانوان محترم نیز باید از فواید این پیشگیری و اثرات درمانی مهم آن غافل نشوند.
از سوی دیگر خانمهایی که از لحاظ مسائل زنانگی، پریودهای نامنظم و مشکلاتی از قبیل کیست تخمدان، ترشحات مهبل، فیبروم، دردهای زیر شکم در هنگام پریود، خارش و سوزش زهدان و بواسیر و فشارخون و غیره در رنج هستند لازم است همراه با درمان کامل این بیماری مبادرت به حجامت نمایند.
خانمهایی که به دوران یائسگی میرسند و آنهایی که به عللی مبادرت به عمل جراحی برای برداشتن زهدان کردهاند نیز مانند آقایان باید بوسیله حجامت از تجمع خون فاسد در بدن پیشگیری به عمل آورند.
زهدان خانمها نقش اساسی در تصفیه خون از آلودگیها دارد، بنابراین فقدان و یا کارکرد نامتناسب آن باید بوسیله خوندرمانی و حجامت جبران گردد.