گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
جلد هفتم
آب دریا



مفسد خون و مولد حکّه و جرب، مضر معده و باعث حبس طبیعت و سجح 2] و زخم امعاء و سوزش ادرار و مصلح آن آشامیدن آب گوشت مرغ و ماهی و اغذیه مرطوب و صمغ عربی و گل ارمنی با روغن بادام و مواد لعاب‌دار و یا سویق جو بوداده که در آن حل شود و سپس صاف گردد. آشامیدن و انداختن خرنوب و حب الاس در آن و صاف کردن و آشامیدن بعد از آن.

آب معدنی (گوگرددار)

گرم و خشک است. تضعیف‌کننده بینائی و امعاء و مصلح آن جوشاندن یا تقطیر آن است.

آبنوس

گرم و خشک در دوم و بعضی در اول سوم گرم و در آخر دوم خشک گفته‌اند. مضر معده و مصلح آن صمغ عربی و عسل است. مشابه آن در مصرف چوب کنار است.

آذربو، اشنان، چوبک

گرم و خشک در سوم. حد اکثر مقدار مصرف آن یک مثقال و بیش از آن کشنده است.

آذریون، گل آفتاب‌پرست، آفتابگردان

گرم و خشک در اول سوم و بعضی در دوم گفته‌اند. برای مزاج‌های گرم مصرف زیاد آن مضر و مصلح آن سکنجبین و برای طحال مضر بخصوص در
ص: 2
مزاج‌های گرم و مصلح آن فانید[3] و عسل و سکنجبین است.

آرغیس، پوست بیخ انبر باریس، ریشه زرشک

گرم در اول و خشک در دوم است. برای مبتلایان به سرفه مضر و مصلح آن عسل است. مقدار مصرف دارویی آن 2 مثقال و پخته آن تا سی درم است.

آزاد درخت، شجره الحرّه، داروان، روباس، زهر زمین، سیبان

میوه آن شبیه زعرور و زردرنگ و تلخ و خوشه‌دار است. در اول سوم گرم و
ص: 3
در آخر اول خشک و بعضی در دوم خشک گفته‌اند. مضر معده و گاه باعث غشی و قی صفراوی و تنگی نفس و ایجاد پرده روی چشم و مصرف زیاد آن باعث هلاکت است که علاج آن قی کردن و خوردن شیر تازه دوشیده شده و سیب و انار است.

آس، آسای، مورد

مرکب 4] القوی است و دارای عنصر خاکی خشک‌کننده و قابض می‌باشد. برای سردرد گرم و زکام، مضر و بوییدن آن بیخوابی می‌آورد. مصلح آن سوسن و گل بنفشه تازه است.

آسیوس 5]

زهره آن در سوم، گرم و خشک و سنگ آن در دوم، گرم و خشک است.
(نمک آن را زهره یا ملح آسیوس گفته‌اند.)
مصرف زیاد آن باعث بیماری سجح می‌شود که مصلح آن صمغ عربی است مقدار مصرف آن یک دانگ تا نیم درم است.

آلبالو

نارس آن سرد و خشک در آخر اول و رسیده آن سرد و تر است. خوردن زیاد آن باعث سردی معده و ایجاد اخلاط ناهنجار و سوء هاضمه می‌شود.

آلو، اجاص

سرد و تر در دوم (رسیده آن).
ص: 4
سرد در وسط دوم و تر در آخر آن (میخوش).
صمغ آن صمغ فارسی نام دارد و از صمغ عربی گرمتر است. آلوی خشک برای مرض قند مضر است. برای دماغ مضر و مصلح آن گل قند و برای سردمزاجان مصلح آن مصطکی و کندر و ماء العسل است.

آمله، املج

سرد در دوم و خشک در اول سوم است. شیره پرورده آن سرد در اول و خشک در دوم و در مجموع خشک و سرد است.

ابریسم، ابریشم

گرم و خشک در اول و بعضی آن را در گرمی و خشکی و تری معتدل دانسته‌اند.

ابن عرش، موش خرما، راسو (به فرنگی تنکویس)

برای گرم‌مزاجان مضر و مصلح آن سرکه و انار ترش و کاسنی و برای احشاء مضر و مصلح آن در روغن کنجد پختن آن است.

ابو خلسا، هوچویه

گرم و خشک است در اول دوم. چنانچه سردرد آورد مصلح آن روغن بنفشه و روغن کدوست مقدار شربت آن 2 درهم است.

ابو قانس 6]، غاسول رومی

در اول سوم، گرم و خشک است مضر احشاء و مصلح آن عسل است و خوردن آب سرد و نشستن در آب سرد قاطع اسهال ناشی از آن است.
ص: 5

ابهل، نوعی سرو کوهی

گرم و خشک در دوم و جالینوس در سوم گفته است. مضر معده و حلق و مصلح آن عسل است. مضر جگر حار و مسقّط جنین و مصلح آن خولنجان و حماماست. مقدار خوراک آن تا 3 درم است. مشابه آن بوزن آن جوز السّر و مثل آن، سلیخه است. در تلطیف مشابه آن دارچینی است.

اترج

نوع صغیر آن ترنج و نوع کبیر آن بالنگ است. پوست زرد آن گرم در اول و خشک در دوم و بعضی گرم در دوم نیز گفته‌اند. گوشت آنکه در زیر پوست زرد آن است و شیرین می‌باشد سرد و تر در دوم و آنچه ترش است سرد و خشک در سوم و بعضی در اول سرد و تر گویند و در این امر میان علما اختلاف است. شکوفه آن در آخر دوم گرم و خشک است.
مضر جگر و دماغ در مزاج‌های گرم و مصلح آن عسل و بنفشه می‌باشد و مقدار مصرف آن تا 5 درم است.

اثلق، فنجنکشت

گرم و خشک در دوم و بعضی در سوم خشک و بعضی در دوم سرد و در اول خشک دانسته‌اند. مضر کلیه و سردردآور و مصلح آن صمغ عربی است و اصولا بهتر است با صمغ عربی مصرف شود. مقدار خوراک آن یک مثقال است.

احریص، گل کافشه، گل خنق، رنگ زعفران، کاجیره

در سوم گرم و در دوم خشک است ولی نوع بستانی آن در دوم گرم و در اول خشک می‌باشد.
سردردآور و مضر طحال و مفسد معده و مصلح آن عسل است مقدار خوراک آن
ص: 6
یک مثقال می‌باشد.

اذاراقی، کچوله، کچله

در آخر سوم گرم و در سوم خشک است.
مسکر و مشوّش کننده ذهن و یک مثقال آن کشنده و مرگ‌آور است. مصلح آن شکر و ادویه خوش‌بو و قی کردن با شیر تازه دوشیده و اسفید باجات و روغن بادام با وسمه و لعاب‌ها همراه با روغن بادام است. مقدار خوراک آن از یک دانگ تا 2 دانگ است.

اذخر، فقاح 7] اذخر

گرم و خشک در دوم و سوم نیز گفته‌اند. شکوفه (فقاح) آن بیشتر مصرف دارد.
مضر کلیه گرم‌مزاجان و سردردآور و مصلح آن گلاب و عرق نیلوفر و صندل است. مقدار خوراک آن از 5/ 0 تا یک مثقال و مشابه آن راسن و قسط و مشابه شکوفه آن قصب الذریره است.

اراقو، سیهک

نفاخ و باعث قولنج ریحی می‌شود که مصلح آن سرکه ممزوج به شیرینی است.

اراک، چوب مسواک، جوج

در دوم گرم و در سوم خشک و بعضی در اول گرم و در آخر دوم خشک دانسته‌اند. شربت آن باعث سجح و مصلح آن کتیراست. مقدار خوراک از پخته آن تا نیم رطل و تخم آن تا 3 درم است.
ص: 7

ارجوان، ارغوان

گرم مایل به اعتدال است. قی‌آور و مصلح آن برگ عناب و نمام است.

ارنب، خرگوش

گرم در سوم و تر در دوم. برای گرم‌مزاجان مضر و مصلح آن کاسنی و سرکه و انار میخوش و ماست و پختن به بخار آب گرم و شوید و خوردن با روغن است.

ازگیل، زعرور

سرد در آخر سوم و خشک در اول و بعضی تر دانسته‌اند. برای کلیه مضر و موجد قولنج است. مصلح آن انسیون و شکر می‌باشد. مقدار خوراک آن 12 مثقال است.

اسارون

انواع آن در آخر دوم گرم و خشک و بعضی در سوم، گرم و در دوم خشک گفته‌اند. مضرّ ریه و مصلح آن مویزج و مقدار خوراک آن یک مثقال تا 3 مثقال با ماء العسل است. مشابه آن بوزن آن وج یا زنجبیل است یا نصف وزن آن خولنجان و نصف وزن آن وج است.

اسطوخودوس، حافظ الارواح

مضر صفراوی مزاجان و مزاج‌های گرم و مصلح آن سکنجبین است. برای شش مضر و مصلح آن کتیرا و صمغ عربی است بعضی مصلح کلی آن را سکنجبین و بعضی شربت لیمو دانسته‌اند. مقدار مصرف آن 2 درم تا 5 درم است.
گرم و خشک در درجه اول و بعضی در دوم گفته‌اند.

اسفناج، اسفاناج، اسپناج

در آخر اول سرد و تر و بعضی گفته‌اند در سردی و گرمی معتدل است.
ص: 8
مصلح آن برای سردمزاجان پختن آن با روغن بادام یا کره گاو تازه و دارچین و فلفل و آب کامه 8] است. مقدار خوراک از عصاره آن تا 2 مثقال است.

اسفنج، ابرمرده

گرم در اول و خشک در دوم. مضر احشاء و مصلح آن آب‌غوره یا ریواس است.

اسفیداج، سفیداب

سرد در سوم و خشک در دوم و بعضی سرد در دوم و خشک در سوم گفته‌اند. آشامیدن آن باعث خنّاق و مانع حیض و بارداری و زیادتر از یک درم آن کشنده است. مصلح آن قی کردن و آشامیدن پخته تخم کرفس و انسیون و رازیانه با عسل و انجیر پخته و یک چهارم درم سقمونیا با ماء العسل و بعد از آن عصاره افسنتین و داروهای ادرارآور همراه با ماء العسل 9] است.

اسقنقور، سقنقر

شبیه بچه تمساح و از دریای نیل صید می‌شود. گرم و تر در دوم و بعضی در اول گفته‌اند و نمک سود آن گرم در سوم و خشک در اول است برای سر مضر و مصلح آن عسل است. غیر نمک سود آن بشدت مهیج باه و مصلح آن مصرف زیاد کاهو و عدس است. مقدار خوراک آن از یک تا 3 مثقال به حسب مزاج است.
ص: 9

اسقیل، پیاز موش

گرم در سوم و خشک در دوم و در سوم نیز خشک گفته‌اند همراه با رطوبت اضافی. مضر گرم‌مزاجان و باعث گرفتگی و مضر اعصاب و مصلح آن حماما و سردردآور و باعث تهوّع و مقرّح و مقطّع امعاء و مصلح آن قند و نبات و بعضی از انواع آن سمی و کشنده است. مقدار خوراک آن تا 2 درم است. کشنده موش است.

اشترخار، خارشتر، محروب

در سوم گرم و خشک است و نقل شده که حضرت مسیح (ع) در دوم گرم و خشک دانسته است. مصلح آن شربت غوره و ریواس است.

اشنان

گرم در سوم و خشک در آخر دوم. مداومت بر آن باعث فساد دندان می‌شود و مصلح آن مغز تخم کدو و روغن بنفشه است. مضر مثانه و مصلح آن عسل است.

اشنه، دوالک

معتدل در گرمی و سردی و قابض است. خواص آن بستگی به گیاهی که بدور آن می‌پیچد دارد.

اضابع الصّفر، کف عایشه، کف مریم

گرم در دوم و خشک در سوم و بعضی خشک در دوم گفته‌اند. مسقّط جنین و مضر مجاری ادرار و مصلح آن تخم مورد و بلوط و برای گرم‌مزاجان مضر و مصلح آن سکنجبین و مضر قلب و مصلح آن صمغ عربی است. مقدار خوراک آن تا 2 مثقال است.
ص: 10

اطریلال، غازیاغی 10]، پای زاغان

گرم و خشک است در سوم. مضر کبد گرم و مصلح آن سکنجبین و مضر کلیه و مصلح آن کتیراست.

اظفار الطیب، ناخن پریان، ناخن خرس، ناخن بویا

در دوم گرم و خشک است.

افتیمون، دواء الجنون

گرم و خشک در سوم از قول جالینوس و بعضی گرم در سوم و خشک در آخر اول و بعضی خشک در دوم گفته‌اند. برای مزاج‌های صفراوی و جوانان و گرم مزاجان مضر و باعث سختی عضلات و غشی و عطش فراوان می‌شود و مصلح آن زعفران و کتیرا و چرب کردن آن با روغن بادام است و بعضی برای ریه مضر دانسته‌اند که مصلح آن صمغ عربی و کتیراست.

افسنتین، خاراگوش، مروه

گرم در اول و خشک در سوم و بعضی گرم در اول دوم و خشک در چهارم گفته‌اند. مصرف زیاد آن باعث ضعف فم معده می‌شود و سردردآور و مجفف و مصلح آن در سردمزاجان انسیون و مصطکی و در گرم‌مزاجان شربت انار و امثال آن است.

افعی (مار)

گرم و خشک در نهایت است و نوع متوسط آن در سوم و در دوم و
ص: 11
کوهستانی آن در چهارم گرم و خشک است.

افلنجه

گرم در اول و خشک با قوت قابض. سردردآور و مورث گرفتگی و خنّاق و مصلح آن روغن زیتون است مقدار خوراک آن تا 2 مثقال.

افیون، تریاک

در طبیعت آن علما اختلاف کرده‌اند. از سرد و خشک در نهایت تا گرم و خشک گفته‌اند و بعضی آن را مرکب القوی دانسته‌اند. مضر قوای باطنی و ظاهری و حس و ادراک و روح و زمینه‌ساز بیماری کزاز و دق و لاغری بدن و زردی رخسار و تقلیل فهم و کج‌فکری و کج‌خلقی و غم و اندوه و با اندک چیزی خائف و هراسان شدن و ضعف قوه باصره و سامعه و شامه و ذائقه و قلب و کبد و معده و کلیه و مثانه و باه و باعث نفخ و قولنج و تنگی ادرار و غیره است. باعث دروغ‌گویی شده و عوارض روحی آن از همین‌جا آغاز می‌شود. مصلح آن ترک آن با داروهای مناسب است.

اقاقیا، شجرة الجراد

غیر شسته آن سرد در اول و خشک در اول و شسته آن سرد و خشک در دوم است. باعث سدّه 11] شده و مصلح آن روغن بادام است.

اقحوان، بابونه گاوی، بابونه گاو چشم

در سوم گرم و در دوم خشک است. مصرف زیاد آن سردردآور و سنگین کننده سر و مصلح آن نیلوفر و سکنجبین و مضر معده و مصلح آن بنفشه و انسیون و
ص: 12
سکنجبین و مقدار مصرف آن تا 2 مثقال است.

اکلیل الملک، گیاه قیصر، ناخنک

آشامیدن آن مضر است و مصلح آن عسل و انجیر و مویز است. مقدار خوراک آن تا 2 مثقال و عصاره آن تا 20 درم.
از قول ابن سینا گرم و خشک در اول و بعضی مرکب القوی دانسته‌اند.

اکلیل الجبل، اکلیل کوهی

در سوم گرم و خشک و معروف به معالج نقرس و روماتیسم.
برای گرم‌مزاجان مضر و مصلح آن سکنجبین. مقدار خوراک آن تا 3 درم است.
ص: 13

انبر باریس، زرشک

سرد و خشک در سوم یا دوم. مضر مزاج بلغمی و سوداوی و بیماران قولنجی و نفخ است. مصلح آن قرنفل و چنانچه در مزاج‌های دیگر ناسازگار آید مصلح آن شکر و شیرینی‌هاست. مقدار خوراک آن تا 15 مثقال و شربت آن تا 20 مثقال است.

امرود، گلابی، کمثری

معتدل و مایل به گرمی و در دوم تر است. بعضی از انواع آن در حرارت معتدل و در اول تر و برخی مایل به خشکی.
مضر معده‌های ضعیف و مصرف زیاد آن باعث نفخ و قولنج بخصوص نارس آن و مصلح آن مربای زنجبیل و رازیانه است. نباید آن را ناشتا میل کرد و خوردن آن همراه با آب بخصوص آب سرد مضر است. همینطور با غذای غلیظ و گوشت نباید تناول گردد.

انبه

نارس آن سرد در دوم و خشک در اول و رسیده آن گرم و خشک در دوم.
مضر مزاج‌های گرم و مصلح آن سکنجبین و آب دوغ و آب سرد و مصلح نفخ بعضی از انواع آن زنجبیل و نمک که بعد از آن بخورند و تضعیف‌کننده جگر و مصلح آن مویز و یا شربت زرشک یا سکنجبین می‌باشد. نارس و ترش آن برای مزاج‌های بلغمی و سوداوی مضر و مولد سودا و زخم‌های جلدی است که مصلح آن مالیدن روغن بر آن عضو است.

امعاء، روده حیوانات مانند گوسفند

سرد و خشک در سوم. موجد خلط سرد و باعث قولنج و مصلح آن
ص: 14
جوارش کمونی 12] است یا زیره و فلفل و امثال آن.

انجبار

سرد و خشک در درجه سوم و جالینوس گرم و خشک گفته است. مضر سردمزاجان و مصلح آن زنجبیل، مشابه آن بوزن آن زرشک و ربع وزن آن گل ارمنی. عصاره آن قوی‌تر از سایر اجزاء آن است.

انجدان

گرم و خشک در دوم. برخی سیاه آن را در سوم گرم گفته‌اند. مضر مثانه و مصلح آن تخم خربزه و مضر امعاء و مصلح آن صمغ عربی و مضر مزاج‌های گرم و مصلح آن شربت انار و سکنجبین و مقدار مصرف آن تا 2 درهم است.

انجره

در اول سوم گرم و در دوم خشک است. مضر کلیه و امعاء و مصلح آن صمغ عربی و مقدار مصرف آن بصورت شربت تا 3 درم. مصرف زیاده بر آن مهلک و خطرناک می‌باشد و مصلح آن آشامیدن شربت‌های سردمزاج و آب‌میوه‌های سرد است.

انزروت، کنجده، آکروهک (صمغ درخت شایکه)

گرم در آخر دوم و خشک در اول است. مصرف حدود 5 درم آن کشنده است و مصلح آن صمغ عربی و روغن بادام و مقدار خوراک آن بصورت شربت از
ص: 15
نیم مثقال تا 2 مثقال است.

انیسون، بادیان خطائی، زیره رومی

گرم و خشک در آخر دوم و تا سوم نیز گفته‌اند. گرم در دوم و خشک در سوم نیز گفته‌اند. مضر امعاء و مصلح آن رازیانه است. سردردآور در مزاج‌های گرم و مصلح آن سکنجبین است. مقدار خوراک آن از 2 درم تا 5 درم است.

اوّز، مرغابی، غاز

طبع همه آنان گرم در دوم تا سوم است. دیرهضم و غلیظ از لحاظ غذایی و مصلح آن آبکامه و آب انار می‌باشد.

اوشق، اشه، اشق

طبع آن گرم است. زیاده روی در آن باعث خونریزی در ادرار است. مضر معده و مصلح آن انسیون و مضر کلیه و مصلح آن زوفا و کم کردن مصرف آن می‌باشد. مقدار خوراک آن از نیم مثقال تا یک مثقال و مشابه آن سکبینج یا جاوشیر یا برموم است.

ایرسا، بیخ سوسن آسمان کوبی (آسمان کبود)، بیخ سوسن کوهی

در اواخر دوم گرم و در خشکی کمتر از آن. کهنه آن گرم و تر و خشک‌تر از تازه آن است.
مقدار مصرف شربت آن تا 2 مثقال است. مضر شش و مصلح آن عسل و جوارشات 13] است.
ص: 16

ایّل، گوزن، گاو کوهی

گرم و خشک در سوم. گفته‌اند زخم ناشی از شاخ گوزن کمتر قابل التیام است. خوردن آن باعث غشی و ناراحتی و مصرف زیاده آن سمّ قاتل است و علاج آن آشامیدن کتیرا با روغن گاو و عسل نیم گرم و قی کردن و خوردن مغز پسته و فندق و شراب می‌باشد.

[ «ب»]

بابونه، بابونج

در دوم گرم و در آخر اول خشک است. برای حلق مضر و مصلح آن عسل و شربت انار است.

باد، هوا

بالذّات گرم و تر است ولی بحسب شرایط تغییر می‌کند. هنگام شدت آفتاب در صحرا و بلادگرم، گرم و خشک است. باد شمال که از جانب شمال تا نقطه مغرب بوزد سرد و خشک و بادی که از مغرب تا نقطه سهیل بوزد سرد و تر و باد جنوب که از نقطه سهیل تا به نقطه مشرق بوزد گرم و تر است.
باد صبا مضر گرم‌مزاجان و بدن‌های خشک است. بادی که از مغرب تا نقطه سهیل بوزد برعکس باد صباست. باد جنوب عکس باد شمال و هرکدام خواص و منافع و مضرات خود را دارند. برای جلوگیری از مضرات باد و آب و هوا هنگام مسافرت سیر و پیاز و سرکه و نعناع و زعفران و سعد و امثال آن مصلح و مفید است.
و بهتر است از مصرف میوه‌های ترش و شیر و چربی پرهیز گردد. از شیرینی‌جات
ص: 17
اجتناب شود. در هوا به هوا شدن جماع و تشنگی و حمام مناسب نیست و نوشیدن آب سرد مضر است.

بادآورد، کنگر سفید

گرم و خشک در اول است. مضر ریه و مصلح آن افسنتین و مصرف شربت آن تا 2 مثقال است.

بادرنجبویه، بادرنگبویه، مفرح القلب

گرم و خشک در اواسط دوم. برای ورک 14] مضر و مصلح آن صمغ عربی و کندر است مشابه آن دو برابر وزن آن ابریشم و دوسوم وزن آن پوست اترج است.
مقدار خوراک آن تا 10 درم و تازه آن تا 20 درم است.

بادزهر، پادزهر، فادزهر

نوع حیوانی در آخر دوم گرم و در اول سوم خشک است. داروی دافع سموم و موافق همه مزاج‌هاست.

بادزهر معدنی، زهر مهره، حجر قیطاس

در گرمی و سردی معتدل و در دوم خشک و در طبیعت آن اختلاف کرده‌اند.

بادنجان، بادمجان

گرم و خشک در دوم و بعضی در سوم گفته‌اند. باعث درد پهلو و عانه و بواسیر و مولد سودا و مصلح آن طبخ نمودن آن با گوشت‌ها و روغن است.

بادنجان بری

گرم و خشک‌تر از بستانی است.
ص: 18

بادیان، رازیانه، رازیانج، رازک

بستانی آن در اول سوم گرم و در آخر اول خشک است. تخم آن گرم‌تر و بیخ آن قوی‌تر از سایر اجزاء است.
مضر گرم‌مزاجان و مصلح آن صندل و سکنجبین است. مقدار خوراک تخم آن تا یک مثقال و 2 مثقال و از بیخ آن در مطبوخات 2 مثقال تا 3 مثقال و مشابه آن تخم کرفس است.

بادیان خطایی

نوعی از ادویه جدید است. گرم و خشک در دوم می‌باشد. برای گرم‌مزاجان مضر در فصول گرم و مناطق گرم است. مضر دماغ و مصلح آن روغن بنفشه و کافور و مقدار خوراک آن تا یک درم و برای دفع سموم تا یک مثقال.

بارهنگ، بارتنگ، لسان الحمل

سرد و خشک در دوم. برای ریه مضر و مصلح آن عسل و عصاره آن برای طحال مضر و مصلح آن مصطکی است. مقدار خوراک از آب برگ آن 10 مثقال تا نیم رطل است.

باز، بازی، باز شکاری

گوشت آن در دوم گرم و در سوم خشک است.
مولد قولنج و مصلح آن ابازیر[15] است.
ص: 19

باقلا

تازه آن در اول سرد و تر و خشک‌شده آن در اول سرد و در دوم خشک است. باعث نفخ و ثقل دماغ و فساد ذهن در صورت افراط می‌شود. مصلح آن پختن و ریختن آب آن و سپس پختن با روغن بادام و ادویه حاره مثل دارچین و فلفل و قرنفل و فودنج و امثال آن است. پوست‌کنده آن مضرات کمتری دارد.

بالنگو

گرم و تر در آخر اول. مقدار مصرف آن تا 2 مثقال و مشابه آن ریحان است.

بامیه

سرد و تر است. برای مزاج‌های سرد مضر و مصلح آن پختن با ادویه و مواد گرم است.

ببر

گرم و خشک و از شیر که از حیوانات درنده است گرم‌تر و خشک‌تر می‌باشد.

ببغا، طوطی

گرم در دوم و خشک در اول است. دیرهضم می‌باشد.

بخورالاکراد

در آخر سوم گرم و خشک و عصاره آن در اول سوم گرم و خشک و بیخ آن در آخر دوم و گیاه آن در دوم گرم و خشک است.
مضر دماغ ضعیف و باعث گرفتگی در گرم‌مزاجان و مصلح آن نیلوفر می‌باشد نباید تنها و بدون مصلح استعمال شود. مقدار خوراک آن از صمغ و عصاره آن یک مثقال و از جرم آن 2 مثقال است.
ص: 20

بخورمریم

در اول سوم گرم و در آخر سوم خشک است. مضر مقعد گرم‌مزاجان و مصلح آن کتیرا و آب انار است. مقدار خوراک عصاره آن نیم درم و از جرم آن تا 3 مثقال است.

برنج، ارز

مرکب القوی است و بعضی آن را گرم در اول و برخی سرد و برخی معتدل گفته‌اند. آشامیدن آب جوشانده شلتوک (پوست برنج) از سموم است و نباید در مصرف آن افراط کرد. برنج مولد قولنج و گرفتگی در روده‌هاست و گاه باعث سردرد می‌شود که مصلح آن خیساندن آن قبل از پختن و خوردن آن با شیرینی است.
چنانچه برنج آبکش شود طبیعت آن سرد می‌گردد.

برکک شیرازی

بسیار گرم و خشک است. مسکر قوی و زیاده از مقدار مصرف آن باعث جنون و مرگ نیز می‌شود و باید با تجویز پزشک مصرف گردد.

برگ بابا آدم، فیل‌گوش

3 نوع است: لوف کبیر، لوف صغیر و فیلگوش. همگی دارای طبع گرم و خشک می‌باشند.

برنوف، شابانک

گرم و خشک در دوم است. مضر امعاء و مصلح آن صمغ عربی است. مشابه آن مرزنجوش و مقدار خوراک از عصاره آن تا 3 مثقال و از برگ خشک آن تا 5/ 2 درم است.
ص: 21

برنجاسف، بومادران

در اول سوم گرم و خشک و بعضی در دوم گرم و در آخر اول خشک دانسته‌اند. مضر کلیه و مصلح آن انسیون و مقدار خوراک آن تا 3 مثقال است.

برنگ کابلی

در آخر دوم گرم و خشک و بعضی در سوم نیز گفته‌اند. مضر امعاء و مصلح آن کتیراست مقدار خوراک آن سه درم از سائیده آن است همراه با شیر تازه خورده شود.

بذر قطونا، اسفرزه، اسپغول، ببنکو، اسفیوس

سفید آن در سوم سرد و در دوم تر است. و سرخ آن در اول سرد و تر است سیاه آن با یبوست همراه است بهتر است سیاه آن مصرف نشود. بذر قطونا را نباید کوبید که ممکن است مصرف تا 10 درم آن باعث مرگ شود. بدن سرد شده و سستی و تهوع و تنگی نفس و سقوط نبض و غش و سرانجام مرگ حادث می‌شود. علاج آن چند بار استفراغ بوسیله ماء العسل حار و نمک و بوره ارمنی است. و خورانیدن زرده تخم‌مرغ نیم برشت و فلفل و نعناع و فودنج و امثال آن است.

بزرک، بذرکتان

مجموع آن در اول گرم و خشک همراه با رطوبت اضافی است باعث ضعف بینائی و مصلح آن گشنیز، تضعیف‌کننده هاضمه و مصلح آن سکنجبین و مضر و مصلح آن عسل است. مشابه آن حلبه یعنی شنبلیله می‌باشد.

بسباسه، بزبار

پوست زیرین خشبی جوزبوا است. در دوم گرم و خشک و بعضی در اول گرم و در دوم خشک گفته‌اند. مضر جگر و مصلح آن صمغ عربی و سردردآور و
ص: 22
مصلح آن گلاب و مقدار خوراک آن تا 3 درم است.

بستان‌افروز، تاج خروس، گل حلوا، گل یوسف

سرد و خشک و قابض و رادع است.
جرم آن ثقیل و مصلح آن سکنجبین است. مقدار خوراک آن تا 3 مثقال و مقدار شربت از آب آن تا یک و نیم اوقیه است. حماحم گلی شبیه به بستان‌افروز با افعال مشابه آن و مضر مثانه و مصلح آن کندر است.

بستیاج، خلال مکه

درمنه ترکی تخم آن است.
گیاه آن در اول دوم گرم و خشک و تخم آن در دوم گرم و خشک است. برای ریه مضر و مصلح آن گشنیز و برای سر مضر و مصلح آن گشنیز و برای سر مضر و مصلح آن ترمس است مشابه آن شیح ارمنی است.

بسد

سنگی است سوراخ‌دار که در سواحل دریا یافت می‌شود. اینکه گفته‌اند بسد بیخ مرجان یا خود مرجان است صحت ندارد.
سرد در اول و خشک در دوم است.
تهوع‌آور و مضر کلیه و مصلح آن کتیراست. مشابه آن در حبس خون دم الاخوین (خون سیاوشان) است.

بسر، غوره خرما، خارک

در اول گرم و در دوم خشک. مضر ریه و سینه و مصلح آن خشخاش است.

بسفایج، بسفاویج

گرم در آخر دوم و خشک در اول. مضر سینه و مصلح آن پرسیاوشان
ص: 23
و پختن با ماء الشعیر و چغندر و پاشیدن چغندر کوبیده بر آن است. مضر کلیه‌هاست و مصلح آن هلیله زرد می‌باشد. مقدار خوراک آن یک تا 3 درم و مقدار مصرف پخته آن 2 درم تا 6 الی 7 درم و مشابه آن برای دفع سودا نصف وزن آن افتیمون و ربع آن نمک هندی است.

بصّاق، بزاق (آب دهان انسان)

طبیعت آن گرم با رطوبت بالفعل و یابس، مادامیکه در دهان است، در حالت گرسنگی و غضب در کمال حرارت است.

بصل، پیاز

ص: 24
در آخر سوم گرم و در اول سوم خشک با رطوبت اضافی، برای گرم‌مزاجان مصرف زیاد آن مضر و باعث ایجاد باد غلیظ و کرم معده و خلط غلیظ در معده و تشنگی و سردرد است که مصلح آن شستن آن با نمک و خوردن آن با سرکه و بعد از آن آب انار و کاسنی است. مقدار خوراک آن یک مثقال است.

بط، مرغابی

در دوم گرم و در اول خشک با رطوبت اضافی است. اهلی آن گرم‌ترین طیور اهلی است. سخت هضم و سردردآور و مصلح آن سرکه و زنجبیل و سکنجبین و ادویه از قبیل سداب و کرفس و فودنج است. در صورت سرخ کردن آن باید پیاز و ادویه فوق در کنار آن مصرف شود و بهتر است با روغن زیتون سرخ شود و خوب پخته گردد. مصرف سیر خشک و گشنیز و نخود و دارچینی هنگام پختن آن از مصلحات است.

بطارخ، تخم نارس ماهی، اشبیل

نمک سود آن در دوم گرم و خشک است. برای گرم‌مزاجان مضر و سریع التعفن و مصلح آن زنجبیل است و دافع تشنگی آن سکنجبین و ترشی‌هاست.

بطم، حبة الخضرا، سقّز

میوه آن بفارسی کلخنگ و نوع سخت‌تر آن را بن و بنک می‌گویند درخت و برگ و شاخه تازه آن گرم در آخر دوم و خشک در آخر اول و خشک آن در سوم گرم و خشک است.

بغل، استر

حیوانی است که از نزدیکی اسب و الاغ بوجود می‌آید. در سوم گرم و خشک است.
ص: 25

بقر- گاو ماده

مولد خون سوداوی غلیظ و محدث امراض سوداوی مانند سرطان و جذام و ورم و سپرز و داء الفیل و وسواس و تب ربع و امثال آن است. مصلح آن تنقیه ضد سودا و موقع پختن سرکه اضافه شود. گوساله جوان عوارض کمتری دارد.

بقلة الحمقاء، حرقه

در سوم سرد و در دوم تر است و بعضی در سوم گفته‌اند. مصلح مضرّات آن مصطکی و کرفس و نعناع است. مقدار مصرف شربت آن تا 20 مثقال است.

بقله ترش، ساق ترشک

سرد و خشک در دوم. برای سردمزاجان و اعصاب آنها مضر و مصلح آن عسل است.

بقله یمانی، سفیدمرز

سرد و تر در دوم است. سخت هضم و برای سردمزاج‌ها مضر و مصلح آن داروهای گرم است.

بلادر، حب الفهم، حب القلب

عسل آن در چهارم گرم و خشک است. پوست آن در سوم و مغز آن هم در سوم گرم و خشک است. دارویی سمی و کشنده است. برای گرم‌مزاجان مضر و سوزاننده خون و باعث خشکی دماغ و سرسام و مالیخولیا و جوشش دهان و هیجان بخشیدن به بدن است. مصلح آن روغن گردو و مغز تازه آن و مغز نارگیل تازه و کنجد مقشر و استنشاق روغن بنفشه و خورانیدن ماء الشعیر و داروهای سرد مزاج است هیجان حاصل از آن با مالیدن ماهی‌ریزه که در روغن پخته شود و بر بدن بمالند مثل روغن گل سرخ. مقدار مصرف آن یک چهارم درم است و نهایتا تا یک دوم درم و مقدار 2 درم آن کشنده است.