گروه نرم افزاری آسمان

زنجبیل



تازه آن در سوم گرم و در اول خشک و خشک آن در دوم خشک همراه با رطوبت اضافی است. مضر حلق و مصلح آن عسل و بادام. مقدار خوراک آن تا دو درم و مشابه آن در بعضی افعال دار الفلفل است.

زنگار، زنگ مس

نوع معدنی و غیر معدنی دارد. در چهارم گرم و خشک و از سموم کشنده است. گرد آن مضر حلق و مصلح آن شیر تازه دوشیده و کره می‌باشد.
مضر اعصاب و استعمال آن بدون ضرورت جایز نیست.

زوفا

بوستانی آن گرم در دوم و خشک در آخر اول است. نوع بیابانی آن بسیار گرم و حادتر است.

زهره حیوانات

همه زهره‌ها تا چهارم گرم و خشک است. زهره بعضی از ماهیها و مارها و بعضی از وحوش سمی و مهلک است.

زیتون

میوه رسیده آن گرم در اول و خشک در دوم و نارس آن شدیدا خشک
ص: 62
است. نوع سیاه آن دارای طبع گرم و خشک می‌باشد برای ریه مضر و مصلح آن عسل است. مداومت در خوردن آن باعث سوختن اخلاط و مصلح آن شیرینی‌هاست.

زیره، کمون

گرم در دوم و خشک در سوم است. مداومت در مصرف آن لاغرکننده است. برای ریه مضر و مصلح آن کتیراست. مقدار خوراک آن 2 درم تا 7 درم است.

[ «س»]

ساذج

در سوم گرم و در دوم خشک می‌باشد. مضر ریه و مصلح آن مصطکی و مضر مثانه و مصلح آن شربت به است. مقدار خوراک آن در مطبوخات تا یک مثقال و در معاجین تا نیم مثقال است. مشابه آن به وزن آن سنبل کوهی یا سلیخه است.

سپستان

در حرارت و برودت معتدل و در اول تر نیز گفته‌اند. تضعیف‌کننده معده و مضر جگر و مصلح آن در سردمزاجان برگ گل سرخ و در مزاج‌های دیگر عنّاب است و مشابه آن ختمی و مقدار خوراک آن 30 عدد تا 10 مثقال است.

سداب

گرم و خشک در سوم و تازه آن در گرمی و خشکی کمتر و تا درجه دوم می‌رسد. نوع بیابانی آن در چهارم گرم و خشک و بسیار سمی و کشنده‌تر از خرزهره است. چهار درم آن باعث مرگ می‌شود.
مداومت بر آن باعث ضعف بینائی و سردرد و درد شقیقه و سوختن اخلاط و منی و مصلح آن سکنجبین و انسیون است. مقدار مصرف بوستانی آن 3 درم تا 3 مثقال و نوع بیابانی آن یک قیراط و بیشتر از آن در نوع بیابانی خطرناک می‌باشد و
ص: 63
تماس دست با آن باعث سوزش و خارش شدید می‌شود.

سدر، برگ درخت کنار

میوه آن در اول سرد و در دوم خشک است و بستانی تازه آن سرد و تر می‌باشد. خشک‌شده آن سرد و خشک است. سدر سائیده برگ درخت کنار است.
برای سردمزاجان مضر و مصلح آن سکنجبین است. برای دماغ مضر و مصلح آن برای گرم‌مزاجان سکنجبین و برای سردمزاجان گل قند و مصطکی است. مقدار خوراک آن تا 5/ 24 گرم است.

سرخس

در دوم گرم و در اول خشک است. مضر ریه و مصلح آن شیح ارمنی و مقدار خوراک آن تا 10 مثقال و مشابه آن قنبیل است.

سرطان دریائی، خرچنگ دریائی

سرد و خشک است.

سرطان نهری، خرچنگ نهری

سرد و تر در دوم. مضر مثانه و مصلح آن گل قبرسی و گل مختوم است.
مقدار خوراک آن 5 مثقال و سوخته آن 3 مثقال است.

سرو

گرم در اول و در حرارت معتدل و در سوم خشک است. میوه آن از سایر اجزای درخت گرم‌تر و صمغ آن گرم و تند و سوزان و به صمغ صنوبر نزدیک ولی از آن ضعیف‌تر است.
مضر ریه و مصلح آن کتیرا و مشابه آن به وزن آن انزروت سرخ و نصف آن پوست انار است.
ص: 64

سرو کوهی، عرعر

در سوم گرم و خشک و میوه آن در سوم گرم و در اول دوم خشک و بعضی در اول گرم و در دوم خشک گفته‌اند. باعث خشونت سینه و مصلح آن کتیرا و مقدار خوراک آن یک مثقال است.

سعد (مشک زمین)، اسکتو

در آخر دوم گرم و خشک و بعضی در اول گرم و در دوم خشک گفته‌اند مضر حلق و صوت و مصلح آن شکر و مضر ریه و مصلح آن انسیون می‌باشد.
مصرف زیاد آن سوزاننده خون و مولّد جذام و مصلح آن 3 روز در سرکه و عسل خیساندن است. مقدار خوراک آن از یک درم تا 2 مثقال است، مشابه آن هم‌وزنش سنبل الطیب و نصف آن مرّ و ربع آن دارچین است.

سفرجل، به

شیرین آن در حرارت و برودت قریب به اعتدال و مایل به گرمی و در آخر اول تر نیز گفته‌اند. نوع ترش آن سرد در اول و خشک در دوم و مربای به ترش، سرد در آخر اول و قابض است. به دانه سرد و تر در دوم است. زیاده‌روی در آن باعث خشونت سینه و رعشه و سرفه و قولنج است مصلح مضرات آن مربا نمودن با عسل است. مربای به ترش برای ریه و سرفه مضر است. لعاب به‌دانه تا حدودی سست کننده معده است که مصلح آن در گرم‌مزاجان شکر و در سردمزاجان رازیانه

سقمونیا، محموده

گرم در سوم و خشک در آخر دوم و برخی خشک در سوم گفته‌اند. دارویی سمی و ریشه آن بسیار گرم و سوزاننده است. مصرف آن باید همراه با ادویه مناسب
ص: 65
بدستور پزشک انجام شود. باعث سقط جنین و مصرف بیش از اندازه آن باعث بدحالی و عرق سرد و اسهال زیاد و مرگ می‌شود. علاج آن استفراغ و خوردن دوغ و آب سیب و مربای ریواس و مربای به و مربای سماق و ریختن آب سرد بر مریض است. در هوای بسیار گرم و بسیار سرد و مناطق گرم نباید مصرف شود. گرم‌مزاجان و صاحبان قلب ضعیف و مزاج‌های علیل و کودکان باید از آن اجتناب کنند. بیشتر از نیم درم تا یک درم آن کشنده است.

سکبینج

صمغ آن در سوم گرم و خشک و بعضی خشکی آن را در دوم گفته‌اند. برای گرم‌مزاجان مضر و مورث اورام باطنی و برافروزنده حرارت غریزی و مضر مثانه و کلیّه و مصلح آن کتیراست. مقدار خوراک آن تا یک درم و مشابه آن قند و در دفع سموم راتیانج است.

سلت

نوعی جو که مثل گندم پوست‌کنده باشد. گرم و خشک در اول و تر در دوم است. نان بیات آن دیرهضم و نفّاخ و مضر معده و مصلح آن رازیانه و چربی‌ها و شیرینی‌هاست.

سلخ حیّه، پوست مار

گرم و خشک در آخر دوم و بعضی در سوم خشک دانسته‌اند. مضر امعاء و مصلح آن عسل است. مقدار خوراک سوخته آن یک درم و خون مار، سه قیراط و تخم مار یک قیراط است.

سلق، چغندر

مرکب القوی و با حرارت در اول. مضر معده و باعث قولنج و دل‌پیچه آور
ص: 66
و مصلح آن پختن آن با عدس و مصرف خردل و آبکامه یا آب غوره یا شراب اترج می‌باشد.

سلیخه

خشک و گرم در آخر دوم و بعضی در سوم گفته‌اند. تا 7 سال قوّت آن باقی می‌ماند. مضر کلیه و مصلح آن کتیراست و گاه مضر امعاء و مصلح آن سپستان و کتیرا خواهد بود.

سلیمانی

در چهارم گرم و خشک و سمّ خطرناک و مهلک می‌باشد. دارویی است مصنوعی که از زیبق و سمّ الفار که رهج نامند درست می‌شود. یک رطل زیبق و یک اوقیه سمّ الفار از ترکیب و سائیدن با هم، تصعید می‌شود. بهترین آن تازه سفید و سنگین است که داخل مراهم می‌شود.

سماق

دارای طبع سرد و خشک در دوم و کوهستانی آن در سوم خشک و نیروی برگ آن کمتر از دانه است.

سمن، روغن حیوانی

انواع آن در آخر اول گرم و تر و خاصیت ضد سمّی دارد.

سناء مکی

گرم در آخر دوم و خشک در اول. مورث بدحالی و دل‌پیچه و تهوع و مصلح آن پاک کردن از چوب و شاخ و تخم و آلودن به روغن بادام بعد از کوبیدن آن است. مصرف آن بدون گل سرخ و روغن بادام جایز نیست. مقدار مصرف آن از 2 درم تا 3 درم و از مطبوخ آن از 4 درم تا 7 درم می‌باشد. مشابه آن نصف وزن آن هلیله
ص: 67
و ربع آن بنفشه است.

سنبل

در آخر دوم گرم و خشک است. از انواع آن سنبل رومی و سنبل کوهی و سنبل فارسی است. مضر کلیه و مصلح آن کتیراست. مقدار خوراک آن تا یک مثقال و مشابه آن اذخر مکّی بوزن آن است.

سنبل الطیب، و الریان، علف گربه

گرم و خشک در آخر دوم و جالینوس آن را در اول گرم و در دوم خشک دانسته و نظر اول صحیح است. مصرف زیاد آن موجب ضعف چشم و ناشنوایی
ص: 68
می‌گردد. باید مدت 8 تا 10 روز مصرف و مدت سه هفته ترک نمود و دوباره آغاز کرد.

سنبل رومی

از سنبل الطیب گرم‌تر و در آخر دوم گرم و خشک ولی نیروی جمع‌کنندگی آن کمتر است. مضر کلیه و مصلح آن کتیرا و مقدار خوراک آن تا یک مثقال.

سنجد، غبیر

سرد در اول و خشک در دوم است. مقدار خوراک آن یک مثقال است.

سورنجان

گرم در سوم و خشک در دوم همراه با رطوبت اضافی و بعضی نوع سفید آن را در حرارت معتدل می‌نامند. نوع سرخ و سیاه آن سمّی است. مضر معده و باعث دل‌پیچه و ضعف معده و کبد می‌شود که مصلح آن کتیرا و شکر و زعفران است. اگر کسی نوع سرخ و سیاه آن را بخورد باید وادار به استفراغ با شیر گاو تازه دوشیده و خوردن پادزهر شود.

سوس، شیرین‌بیان، ریشه مهک

گرم در دوم و خشک در اول است. بیماران فشار خونی باید از مصرف آن اجتناب کنند، مگر همراه با داروهای ضد فشار خون. مصلح آن برای کلیه، کتیرا و برای طحال، گل سرخ است.

سوسنبر

گرم و خشک در سوم. مضر ریه و مصلح آن کتیراست. مقدار شربت خشک آن یک مثقال و مشابه آن مرزنجوش و بادروج و روغن سوسنبر است.

سوسن سفید

گرم در اول و در تری و خشکی معتدل است.
ص: 69

سیب (درختی)

گرم در اول و تر در دوم است. ترش آن سرد و خشک در اول و یا دوم و میخوش آن در حرارت و برودت معتدل و در اول خشک است.

سیب‌زمینی

مضرّ معده بخصوص سرخکرده و چیزی که به آن چیپس می‌گویند. موجد سرطان معده و مبتلایان به انواع سرطان باید از آن اجتناب کنند.

سیر، ثوم

گرم و خشک در سوم و دارای رطوبت اضافی و نوع بیابانی آن در چهارم گرم و خشک است. برای بیماران دارای حساسیت پوستی و خانم‌های باردار مضر است. برای بواسیر مضر و باعث پائین آمدن فشار خون می‌شود مصرف زیاد آن سردردآور و سوزاننده خون و مضر چشم و ریه و زحیر و خنازیر و مولّد صفرای تند و تضعیف‌کننده نیروی جنسی و تهییج‌کننده بعضی امراض و مصلح آن پختن آن با آب و نمک و اضافه نمودن روغن بادام و یا روغن کره و مصرف آن با گشنیز و سکنجبین و آب انار ترش و شیرین و امثال آن است.

[ «ش»]

شابیزک، لفاح، مهرگیاه

سرد و خشک در آخر سوم و میوه آن سرد و تر و ریشه آن قوّتی ندارد.
دارویی سمّی است. گویند هرکس آن را همراه خود داشته باشد محبت دیگران را بخود جلب می‌کند.
مصرف 7 گرم آن کشنده و کسی که آن را خورده باشد دچار اختلال عقل و تهوع شده و مصلح آن بکار بردن روغن و عسل و سداب بیابانی و خردل و انسیون است که باعث قی می‌شود.
ص: 70

شادنج، شادانه

نوعی سنگ است. شسته آن در آخر اول سرد و در دوم خشک و غیر شسته آن در اول سرد و در آخر دوم خشک می‌باشد.
مصنوع آن مضر معده و احشاء و مصلح آن عصاره زرشک است.

شاه‌اسپرم، ریحان

گرم در اول و خشک در دوم. ریحان از انواع شاه‌اسپرم است.

شاه‌تره

در حرارت معتدل و در دوم خشک است. برای ریه مضر و مصلح آن کاسنی است.

شاه‌دانه، قنب، حشیش

ص: 71
دارویی سمّی است. مقدار خوراک برگ آن 5/ 3 گرم و زیادتر از آن کشنده و مصلح آن قی کردن با روغن گاو و آب گرم و مصرف ترشی زیاد است. از مضرات تخم آن سردرد و تیرگی بینائی و مضر معده و مصلح آن سرخ کردن آن است. زیاده روی در مصرف آن باعث زخم احشاء و مصلح آن خشخاش و سکنجبین شکری و شربت لیمو و آب سرد و برف و شربت میوه‌های ترش است.

شبت، شوید، شود

در آخر دوم گرم و در اول دوم خشک. مضر گرم‌مزاجان و مداومت بر خوردن آن تضعیف‌کننده مغز و بینائی و معده و کلیه و مثانه و مصلح آن آب‌لیمو و سکنجبین و آب‌غوره و ترشی‌هاست و در سردمزاجان مصلح آن قرنفل و دارچینی و عسل است. مشابه آن تخم آن و روغن آن است.

شبدر، یونجه صحرائی، حندقوقی، ریواسپست

گرم در دوم و خشک در اول. برای گلو و حلق مضر و مصلح آن کاهو و کاسنی تازه است.

شبرم، گاو کشک

گرم در سوم و خشک در آخر دوم و شیره آن گرم و خشک در چهارم و از سموم کشنده و مهلک است. برای گرم‌مزاجان و اشخاص ضعیف مضر و ایجاد تب و بی‌اشتهایی می‌کند. مصلح آن خوردن روغن گاو و آبگوشت چرب است. مقدار خوراک آن را تا یک دانگ 78/ 0 گرم گویند. یک مثقال آن گاو را می‌کشد و نیم مثقال از شیره آن نیز همان اثر را دارد.
ص: 72

شبّ یمانی

انواع آن در دوم گرم و در سوم خشک است. در سوم، گرم نیز گفته‌اند.
آشامیدن یک درم از آن بسیار مضر و باعث سرفه شدید و یبوست شدید می‌شود، مضر ریه بوده و دو درم آن در حال، مرگ‌آور است. علاج آن آشامیدن شیر تازه دوشیده و کره گاو یا روغن گاو و شکر و قند و استفراغ کردن و مصرف میوه‌های تر و تازه است.

شحم

نوعی چربی که اطراف کلیه و معده و امعاء حیوان و انسان تشکیل می‌شود.
شحم حیوان نر گرم‌تر از حیوان ماده و حیوان وحشی گرم‌تر از اهلی است. کهنه آن گرم و خشک و هرچه بماند بر خشکی آن افزوده می‌شود. برای گرم‌مزاجان مضر و مصلح آن سکنجبین و آب‌لیمو و امثال آن است و در سردمزاجان زنجبیل و نمک و مانند آن است. مشابه آن در کلیه اطفال روغن زیتون است.

شفتالو، خوخ، هلو

سرد و تر در دوم و بعضی در اول سرد گفته‌اند. سردی و تری هلو از شفتالو بیشتر است. مضر مزاج‌های مرطوب و اعصاب و سریع الفساد و باعث تب‌های مزمن می‌گردد و مصلح آن عسل و مربای زنجبیل است.

شقاقل

در اول گرم و در دوم تر است همراه با رطوبت اضافی. مضر اشتها و سردرد آور و مصلح آن عسل و مربای آن که با آب عسل تهیه شده باشد.

شقایق نعمان

گرم و خشک در دوم. دارای مواد مخدر و مصرف آن اعتیادآور است.
ص: 73

شکر، سکّر، عصاره نیشکر، طبرزد

نوع سفید آن گرم در دوم و خشک در اول است. آب نیشکر تازه در آخر دوم گرم و در اول تر می‌باشد. شکر سرخ گرم در آخر دوم و خشک در آخر اول و نبات، گرم در آخر اول و تر در اول است.
شکر طبرزد و نبات هر دو نزدیک به اعتدال و شکر هرچه کهنه‌تر شود بهتر است. مضر مسلولین و صاحبان اسهال و دل‌پیچه و مزاج صفراوی و مصرف آن در گرسنگی مولّد خون صفراوی و شکر در مزاج‌های مرطوب باعث سردرد می‌شود.
مصلح آن مصرف روغن و ترشی است. کهنه آن مفسد اخلاط و سوزاننده خون هنجار و مصلح آن بادام و شیر تازه دوشیده و ترشی و آب انار و به و طباشیر و کاهو و امثال آن است. مقدار خوراک آن تا 3 درم است.

شکر تیغال

در حرارت معتدل و رطوبت بر آن غالب است. مصلح آن شکر و ترنجبین و مقدار خوراک آن تا 5 درم و مشابه آن نبات است.