گروه نرم افزاری آسمان

شلغم



بستانی آن گرم در اول دوم و در اواخر اول، تر و بیابانی آن در اواسط دوم گرم و در اول، تر است. تخم آن در اول سوم گرم و در اول، تر می‌باشد. تخم آن نفّاخ و مصلح آن فلفل و زیره و شیرینی‌هاست. سردردآور مزاج‌های گرم و مولّد باد و مصلح آن سکنجبین و ترشی‌ها و گل قند و خشخاش سیاه و شکر است. مقدار خوراک آن 2 درم است. در احادیث به خوردن شلغم امر شده است.

شلیل

در خواص مانند شفتالو و هلو می‌باشد.
ص: 74

شمشاد، بقس

گرم و خشک در دوم و بعضی‌ها سرد نیز گفته‌اند. عرق شکوفه آن از بهار نارنج قوی‌تر است.

شنگ

معتدل و مایل به سرد و مزاج ثانوی آن خشک است. ضد سم و از اجزای اصلی تریاق (پادزهر) فاروق می‌باشد.

شوکران

در چهارم سرد و خشک در سوم و بسیار سمّی است. خوردن آن باعث زوال عقل و کلام و کوری و تشنّج و خفگی و مرگ می‌شود. علاج آن مبادرت به استفراغ و اسهال و پس از اندک بهبودی مصرف پادزهرهای قوی و شیر الاغ و افسنتین و فلفل و جندبیدستر و سداب و یا قردمانا می‌باشد.

شونیز، سیاه‌دانه

ص: 75
طبع آن گرم و خشک در سوم است. برای گرم‌مزاجان موجب گرفتگی حلق و سدر و مصلح آن در سرکه خیساندن آن می‌باشد. مضر کلیه و مصلح آن کتیراست.
مقدار خوراک آن تا 2 درم در سردمزاجان و 5/ 0 درم در گرم‌مزاجان است. مشابه آن انسیون و نصف وزن آن تخم شوید است.

شیح، درمنه

گرم و خشک در سوم و بعضی در دوم گفته‌اند. برای معده و عصب مضر و سردردآور که مصلح آن مصطکی و ترمس است.

شیرخشت

گرم در آخر اول و در رطوبت و خشکی معتدل.
مولد باد و قراقر در معده و رقیق کردن منی و سرعت انزال است و مصلح آن روغن بادام و رازیانه می‌باشد. مقدار خوراک آن تا 25 مثقال بصورت شربت و مشابه آن بوزن آن ترنجبین است.

شیطرج، مسواک الراعی

گرم و خشک در آخر سوم. برای ریه مضر و مصلح آن صمغ عربی و مصطکی است. مقدار خوراک آن یک درم و مشابه آن در تأثیر بر طحال مرجان و در غیر آن فوه و زرنباد است.

شیلم، گندم دیوانه

در دوم گرم و خشک و خشکی آن از گرمی آن بیشتر است. خواب‌آور بخصوص اگر در شراب اندازند. مشابه آن حندقوقی (شبدر) است.
ص: 76

[ «ص»]

صابون

گرم و خشک در سوم. خوردن آن کشنده و علاج آن استفراغ با آب گرم و روغن کنجد است.

صامریوما، حشیشة العقرب

گرم و خشک در دوم و حرارت آن از خشکی آن بیشتر است. برای طحال مضر و مصلح آن عسل است. مقدار مصرف دارویی آن تا 2 درم است.

صبر

گرم و خشک در دوم و بعضی در سوم خشک گفته‌اند. مصرف خارج از حد آن برای معده و کبد ضعیف و مقعد مضر است و مصلح آن در امعاء، کتیرا و برای معده ضعیف و کبد برگ گل سرخ و مصطکی و از جهت مقعد مقل و حمول روغن گل سرخ یا روغن بنفشه با پیه بز است.

صعتر، آویشن

در آخر دوم گرم و خشک و بعضی در اول سوم گفته‌اند. مضر ریه و مصلح آن سرکه است. مقدار خوراک آن تا 5 مثقال می‌باشد. صعتر بستانی را مرزه گویند.
کاکوتی نیز از خانواده آویشن است که به آن مشک طرامشیع نیز گفته‌اند.

صمغ عربی

در گرمی معتدل و در دوم خشک است. جالینوس آن را گرم می‌داند. مضر تهیگاه و مصلح آن کتیراست.

صندل

نوع سفید و زرد آن سرد در سوم و خشک در دوم است و سرخ آن سرد در دوم و خشک در سوم است.
ص: 77
مضر صوت و مصلح آن عسل و نبات است. مقدار خوراک آن یک مثقال و مشابه آن نصف وزن آن کافور و بعضی آشنه گفته‌اند. مشابه سرخ آن نصف وزن آن فوفل است.

صنوبر، کاج، تخم کاج، چلغوزه (میوه کاج)

گرم و خشک در سوم و پوست آن گرمتر از مغز آن است. حب صنوبر دارای طبع گرم در دوم و تر در اول می‌باشد. میوه آن چلغوزه، ثمر نوعی صنوبر می‌باشد و آنچه در شیراز و عراق و بلاد عرب چلغوزه نامند ثمر نوعی بادام است.
حب صنوبر دیرهضم و برای گرم‌مزاجان مضر و باعث سردرد و تهوع است و مصلح آن سکنجبین و میوه‌های ترش و قابض و برای سردمزاجان مفید و احتیاج به مصلح ندارد.

[ «ض»]

ضفدع، قورباغه

در سوم سرد و در اول خشک است. خوردن آن سمّی و خطرناک است.

[ «ط»]

طباشیر

در دوم گرم و در سوم خشک و شیخ الرئیس مرکب القوی دانسته است.
مداومت بر مصرف آن مضر باه و مصلح آن عسل و مصطکی و برای ریه مضر و مصلح آن صبر یا عناب و برای سردمزاجان مصلح آن زعفران است.

طراثیت

طبع آن سرد و خشک در سوم می‌باشد. برای ریه مضر و مصلح آن شکر و سخت‌کننده پوست است که مصلح آن بذر قطونا (اسفرزه) می‌باشد. مقدار خوراک دارویی آن تا 3 درم تجویز می‌شود.[28]

مجموعه پیک شفا ؛ متن‌ج‌7 ؛ ص78
ص: 78

طرخون، ترخون

در سوم، گرم و خشک (بیابانی). در اول، گرم و خشک (بستانی).
با قوت تخذیرکننده. مضر محرورین (گرم‌مزاجان) و قاطع باه آنان و محرّق خون و مصلح آن تخم گیاهان سرد است. باعث خشونت سینه و مصلح آن عسل می‌باشد.
هضم آن سخت و مصلح آن کرفس است رازیانه باعث تشدید اثر آن می‌شود.

طلع، شکوفه خرما

در اول سرد و در دوم خشک. باعث قولنج و عسر البول و درد سینه و مصلح
ص: 79
آن چربی‌ها و گوشت‌ها و شیرینی‌ها و جوارش زیره و فلفل‌ها و زنجبیل و عسل است. محرک باه مردان و محرک شهوت زنان است.

طین یا گل ارمنی

سرد در اول و خشک در دوم. مضر طحال و مصلح آن مصطکی و گلاب است. مقدار خوراک آن از نیم درم تا 2 درم است.

[ «ظ»]

ظیّان، یاسمین سفید

ریشه آن دارای طبع خشک و گرم در اول چهارم و سایر اجزای آن در درجه سوم قرار می‌گیرند. مصلح آن روغن بادام شیرین و سردی‌هاست درصورتی‌که بیشتر از حد مصرف شود. مقدار خوراک آن نیم درم است و تا یک مثقال آن کشنده و مهلک، همراه با استفراغ و دل‌درد شدید می‌باشد.

[ «ع»]

عاقرقرحا، ریشه ترخون کوهی

طبع آن گرم و خشک در آخر سوم و تا اول چهارم است. نوع بستانی آن در سوم گرم می‌باشد. برای ریه مضر و مصلح آن کتیرا و مویز بوده و مقدار خوراک آن تا یک درم است.

عدس

در حرارت مایل به اعتدال و در دوم خشک است ولی بعضی آن را سرد و خشک در دوم گفته‌اند. قول اول صحیح‌تر است. مصرف زیاد آن باعث ایجاد خون سوداوی و تاریکی چشم و مالیخولیا و سرطان و جذام و اورام سفت و با شیرینی‌ها ایجاد استسقاء و بواسیر و عسر البول و بند آمدن آن و احتباس حیض و خشک‌کننده اعضاء بدن و قاطع باه و باعث خواب‌های پریشان و مشوش می‌گردد. مصلح آن روغن کنجد است که کاملا به قوام آمده باشد.
ص: 80

عرق، ترشحات پوست حیوانات و انسان

گرم و تر است. مضرات آن باعث سیلان عرق و خنّاق و بدبوئی عرق کسی که مصرف کرده باشد. علاج آن تنقیه به ماء العسل و خوردن روغن گل و تریاق الطین مختوم و آشامیدن زراوند و ملح اندرانی از هرکدام 5/ 0 درم با آب گرم است.

عسل

تازه آن گرم در دوم و خشک در اول و کمی مانده آن خشک و گرم در آخر دوم و کهنه آن در اول سوم گرم و در دوم خشک است.
زیادی مصرف آن باعث سردرد و فساد دماغ و امراض صفراوی و عطش می‌شود و مصلح آن آب انار ترش و اترج و آب‌لیمو و میوه‌های ترش و مربای آنها و سرکه و گشنیز است. مقدار خوراک آن تا 15 مثقال است.

عشقه، لبلاب

دارای نیروهای مرکب است. برای اعصاب و سر و مثانه مضر و مصلح آن نبات است.
مقدار خوراک دارویی شربت آن 35 گرم تا 105 گرم با نبات است.

عصفور، گنجشک

در دوم گرم و خشک است. مضر گرم‌مزاجان و مصلح آن آب انار و غوره و سکنجبین است.

عفص، میوه بلوط، مارد

سرد در اول و خشک در دوم و دارای عنصر خاکی بسیار و سرد و شدید القبض. برای سینه و حلق مضر و مصلح آن کتیرا و صمغ عربی است.
ص: 81

عقاب (پرنده)

در دوم گرم و خشک است.

عقرب، کژدم

در سوم سرد و خشک است.

عقیق (سنگ معروف)

در دوم سرد و خشک. مضر کلیه و مصلح آن کتیرا و مقدار خوراک آن تا 5/ 0 درم و مشابه آن بسّد است.

علق، زلو، زالو

سرد و خشک است. چنانچه بر گلو بچسبد با غرغره سرکه و نمک جدا می‌شود.

علک البطم، درخت سقز

در آخر دوم گرم و خشک. مضر گرم‌مزاجان و مصلح آن سکنجبین و مضر اعصاب و مصلح آن عسل و مقدار خوراک آن تا یک مثقال می‌باشد.

عنّاب

تازه آن دارای طبع معتدل از لحاظ حرارت و برودت است.
مضر معده سردمزاج و مصلح آن شکر و مویز و گلابی می‌باشد. تضعیف کننده قوه باه و مصلح آن عسل و ادویه تقویت باه و مقدار خوراک آن تا 50 عدد می‌باشد.

عنب، انگور

انواع رسیده آن در آخر اول گرم و تر و بعضی بسیار شیرین آن را در دوم گرم و تر گفته‌اند. باعث سدّه جگر و طحال و قولنج ریحی است و مصلح آن تخم کرفس
ص: 82
می‌باشد. اگر باعث تشنگی شود مصلح آن سکنجبین و غذاهای ترش است.
خوردن آب سرد روی انگور بسیار مضر و باعث بیماری‌های خطرناکی همچون استسقاء و تبهای عفونی می‌شود. بهتر است همراه با انگور هیچ چیز خورده نشود.
با گوشت ناسازگار است. بهتر است بلافاصله بعد از چیدن خورده نشود.

عنب الثعلب، تاجریزی، انگور روباه

بستانی آن در دوم سرد و خشک و گفته‌اند سرد در اول و خشک در دوم است. نوع مخدر آن سرد و خشک در سوم و نوع خواب‌آور آن شبیه به افیون ولی از آن ضعیف‌تر است.
مضر مثانه و مصلح آن قند است، مشابه آن کاکنج می‌باشد. مقدار خوراک آن تا 5 مثقال و در مطبوخات تا 10 مثقال و آب پخته (مطبوخ) آن تا 20 مثقال می‌باشد.
نوعی عنب الثعلب در چهارم خشک و از سموم است که مصرف تا 4 مثقال آن کشنده و علاج آن آشامیدن ماء العسل و قی کردن به آن و انسیون و شیر و رازیانه و بادام تلخ و سینه مرغ.

عنبر

گرم در دوم خشک در اول و بعضی در دوم نیز خشک گفته‌اند. باعث غلیان خون و رقّت آن در گرم‌مزاجان و مصلح آن کافور و میوه‌های تر و سرد است. مضر امعاء و مصلح آن صمغ عربی و ضعیف‌کننده روح کبدی و مصلح آن داروهای سرد مانند طباشیر و گشنیز است.

عنصل، پیاز دشتی، پیاز وحشی

پیاز عنصل گرم در سوم و خشک در دوم همراه با رطوبت اضافی و سوزانندگی است.
ص: 83

عنکبوت

همه انواع آن سرد و خشک می‌باشد. عنکبوتی که پاهای بلند دارد سمّی و مصرف آن باعث هلاکت می‌شود. علاج آن علاج رتیلاست که قبلا ذکر شد.

عود

گرم در آخر دوم و خشک در سوم و بعضی آن را خشک در دوم نیز گفته‌اند.
برای گرم‌مزاجان مضر و مصلح آن کافور و سکنجبین و برای انتظام نبض مضر که مصلح آن گلاب و مقدار خوراک آن یک مثقال می‌باشد.

عود بلسان

گرم و خشک در سوم. مضر امعاء و مصلح آن کتیرا و مقدار شربت تا نیم مثقال و مشابه آن حبّ بلسان می‌باشد.

عیون، چشم حیوانات

بهترین آنها چشم گوسفند است. گرم و تر و رطوبت آن زیادتر از سایر اعضاء می‌باشد. مضر سردمزاجان و مصلح آن نمک و صعتر است.

[ «غ»]

غار

گرم و خشک در دوم (برگ آن). مغز میوه آن گرم‌تر از برگ و پوست آن و میوه آن خشک‌تر از سایر اجزاء است. روغن آن از روغن گردو گرمتر است. حب و روغن آن رخوت‌آور معده و محرک قی و مضر سینه و مصلح آن کتیرا می‌باشد.
مقدار خوراک حب آن و برگش نیم مثقال تا دو مثقال و مشابه آن حب المحلب و ساذج و اگر یافت نشود بادام تلخ و سوسنبر است.

غاریقون

در اول گرم و در دوم خشک به عقیده شیخ الرئیس ابن سینا می‌باشد و بقول
ص: 84
دیگر گرم و خشک در دوم و بعضی گرمی آن را تا سوم گفته‌اند. اجزای سمّی آن شبیه به ناخن‌های چیده است و باید آن را جدا کنند. بعضی از اقسام آن سمّی است که در هرحال مصلح آن جندبیدستر و استفراغ کردن به آب گرم و شیر تازه دوشیده و سایر تدابیر در مورد کسی است که کندش خورده است.
مقدار خوراک آن یک درم و در مطبوخات تا یک مثقال. مشابه آن نصف وزن آن شحم الحنظل و بوزن آن تربد و ربع آن زنجبیل و ربع آن فرفیون و دو برابر وزن آن بسفاویج.

غافث، خدالت

گرم در اول و خشک در دوم. مضر طحال و مصلح آن انسیون و مقدار خوراک آن تا 3 درم و در مطبوخ تا 7 درم می‌باشد. مشابه آن در تب‌ها بوزن آن اسارون و نیم وزن آن افسنتین است.

غالیه

گرم و خشک و به حسب تراکیب آن مختلف می‌باشد. بسیار خوش‌بو و از اختراعات جالینوس است.

غراب، کلاغ

پا سرخ آن زاغچه نام دارد. در دوم گرم و خشک است. مصلح آن برای گرم مزاجان خوب پختن آن است به این ترتیب که دو سه بار پخته و آب آن را دور بریزند.

غوره، حصرم

سرد در اول و دوم و خشک در آخر دوم و عصاره آن خشک‌تر از آن تا درجه سوم. برای سینه مضر و مصلح آن گل قند و شربت خشخاش است.
ص: 85

[ «ف»]

فاخته، کوکو

در آخر دوم گرم و خشک و بعضی در اول سوم گرم گفته‌اند. خوردن گوشت آن مورث بی‌خوابی و دیرهضم، بخصوص کباب آن و مصلح آن شکر و روغن‌ها و سرکه و گشنیز است.

فار، موش

در سوم گرم و خشک. خوردن هر عضوی از آن حتی غذای نیم‌خورده آن باعث نسیان و فراموشی است.

فاشرا، هزارنشان، ماردار

برگ و میوه آن گرم در سوم و خشک در دوم که بعضی آن را در سوم گفته‌اند.
گرمی ریشه آن کمتر از سایر اجزاء است.
مضر طحال و مورث اختلاط ذهن و عقل و مصلح آن با کتیرا خوردن و یا استفراغ کردن می‌باشد. مشابه آن بوزن آن درونج و دو ثلث از بسباسه است.

فاوانیا، عود الصلیب

بسیاری از اطبّا فاوانیا را عود الصلیب گفته‌اند و برخی نیز بشدت مخالف هستند. گرم است با شدت کم.

فانید، قند

گرم و تر در اول است.

فراسیون

گرم در دوم و خشک در سوم می‌باشد. بغایت مضر کلیه و مثانه و موجب ادرار خون می‌گردد که مصلح آن کتیرا و عسل و سنبل الطیب و رازیانه است. مقدار خوراک آن تا 3 درم و بعضی نیم درم گفته‌اند. مشابه آن در امراض سینه، پرسیاوشان
ص: 86
و در از بین بردن باد و نفخ چهاردانگ وزن آن لبان و دو وزن آن اسارون و در اسهال لزوجات و تسکین دل‌پیچه مشابه آن افتیمون و انسیون است.

فرس، اسب

گوشت آن در آخر دوم گرم و خشک است.

فرنجمشک

در آخر دوم گرم و خشک است. برای گرم‌مزاجان سردردآور و مولّد مرّه سودا و مصلح آن بنفشه و سکنجبین است، مقدار خوراک آن 3 درم می‌باشد.

فستق، پسته

مغز آن در دوم گرم و خشک و بعضی تر دانسته‌اند همراه با رطوبت اضافی.
مغز آن مضر معده خصوصا پوست‌کنده آن و فاسدکننده غذا و روغن آن هم همینطور. مغز آن مضر تهیگاه و مصلح آن زردآلو است. مشابه آن مغز بادام و حبة الخضرا می‌باشد.

فطراسالیون، کرفس کوهی

در سوم گرم و خشک است. مشابه آن دو برابر وزن آن تخم کرفس بوستانی و هم‌وزن آن افسنتین و حکیم مومن نوشته که بالفعل تخم نبطی را بجای آن استعمال می‌کنند.

فلفل سیاه و سفید

سیاه آن گرم و خشک در آخر سوم و سفید آن یا پوست گرفته سیاه آن در اول سوم گرم و خشک است. ابن سینا (شیخ الرئیس) فلفل سیاه را در چهارم گرم و خشک دانسته است.
برای گرم‌مزاجان مضر و مصلح آن روغن‌های سرد و در سردمزاجان عسل
ص: 87
ناب (تصفیه‌شده) است. در مزاج‌های گرم سردردآور و خشن‌کننده سینه و حلق و مضرّ کبد و کلیّه و مجفّف منی در هوای گرم و در جوانان گرم‌مزاج است. مقدار خوراک آن تا یک مثقال و مشابه آن زنجبیل و دار فلفل می‌باشد.

فلفل مویه

طبع آن نزدیک به دار فلفل است. علاوه بر شباهت آن به دار فلفل، برای گرم مزاجان مضر و کم‌کننده سوی چشم و بینائی و مصلح آن هم همان مصلح دار فلفل است.
ص: 88

فو

در آخر دوم گرم و خشک است. مضر کلیه‌ها و مصلح آن عسل و رازیانه و مقدار خوراک آن یک مثقال و در مطبوخات تا 2 مثقال است. مشابه آن کبابه می‌باشد.

فودنج، پودنه

قوی‌ترین نوع از خانواده نعناع است. در اول سوم گرم و خشک است.
افراط در خوردن پودنه کوهی خطرناک است. پودنه نهری گرم و خشک در آخر دوم می‌باشد. مضر امعاء و مصلح آن کتیرا و مقدار خوراک آن تا 2 درم است. پودنه کوهی باعث مسمومیت گوسفندان نیز می‌شود.

فوفل

سرد و خشک در دوم و ابن سینا آن را در سوم می‌داند. خواص و افعال آن شبیه صندل است. آشامیدن آب آن برای کسانی که دارای سنگ کلیه و مثانه و قولنج و خشونت سینه هستند مضر و مصلح آن کتیراست. برگ خشک و نارس آن باعث دوران سر و خفقان می‌شود و مصلح آن آشامیدن آب سرد است.

فوّه

در دوم گرم و خشک می‌باشد. مضر مثانه به سبب قدرت ایجاد ادرار و قوی و باعث خونریزی در ادرار و مصلح آن کتیرا و مضر سر و مصلح آن انسیون و مقدار خوراک آن یک مثقال و در مطبوخات تا 3 مثقال است. مشابه آن کبابه به وزن آن و نصف آن سلیخه و ثلث آن مویز سیاه است.

فیروزه

در اول سرد و در سوم خشک است.
ص: 89

فیل

سرد و بسیار خشک است.
از امام کاظم (ع) وارد است که شانه کردن با شانه عاج و با را زائل می‌سازد.

[ «ق»]

قارچ

نوع خوراکی آن دارای طبع سرد و تر در سوم است. زیاده‌روی در خوردن آن موجب فلج و سکته و تنگی مجراهای ادرار و احتمالا موجب قطع نسل شده و غذایی است نفّاخ و دیرهضم و مولّد خلط غلیظ و مخاطی و متعفن که باعث قولنج و درد معده خواهد شد.

قاقله صغار، هل

در دوم گرم و خشک همراه با قوه تریاقیه و قابض. مضر سینه و ریه و مصلح آن کتیرا و مقدار خوراک آن یک درم تا یک مثقال است. مشابه آن نصف آن کبابه و نصف آن حب بلسان و بوزن آن قاقله کبار است. رنگ آن سبز و زرد و سفید مربوط به زمان و نحوه خشک کردن آنهاست.

قاقله کبار، هل

گرم در اول و خشک در دوم است. مضر امعاء و مصلح آن کتیراست. مقدار خوراک آن تا 2 مثقال و مشابه آن قاقله صغار است.

قثاء الحمار

گرم و خشک در دوم و در سوم نیز گفته‌اند. افراط در مصرف دارویی آن مضر گرم‌مزاجان و بدن‌های ضعیف و تهوع‌آور و باعث سجح می‌شود. مصلح آن لعاب‌ها و روغن‌هاست. مقدار خوراک از عصاره آن از 2 قیراط تا 6 قیراط و از بیخ آن 12 قیراط و از طبیخ آن تا 3 اوقیه و از تخم و گل آن تا یک درم با آرد جو و کتیرا
ص: 90
است و روغن آن تا یک درم قابل مصرف است.

قردمانا

در سوم گرم و خشک است. گیاهی شبیه به کرویاست و بعضی نوع بیابانی آن را کرویا گفته‌اند. مضر طحال و مصلح آن افتیمون و انسیون و مقدار خوراک آن تا یک مثقال و مشابه آن اذخر با حرمل و مشک طرامشیع 29] و حرف نیز گفته‌اند.

قرطم

گل رنگ و تخم کافشه و حسک‌دانه نیز گفته‌اند. در دوم گرم و در آخر اول خشک است همراه با قوّت مسهلی. قرطم بیابانی در دوم گرم و در سوم خشک و بعضی آن را جلباب گفته‌اند.
مضر معده و مصلح آن انسیون و شیرینی‌هاست و مقدار خوراک آن 5 درم تا 10 درم و بیشتر از آن جایز نیست. مشابه آن حبة الخضراء است.

قرع، کدو، یقطین

سرد و تر در دوم. مضر مزاج‌های سرد و مرطوب و مصلح آن استفراغ کردن و خوردن ماء العسل و عود هندی و قرنفل و زیره و سعد و نعناع و فلفل و خردل و نمک و سیر و امثال آنهاست.

قرنفل، میخک

درخت آن شبیه درخت کنار (سرو) است. در سوم گرم و خشک می‌باشد.
مضر کلیه‌ها و امعاء و مصلح آن صمغ عربی و مقدار خوراک آن تا یک مثقال است.
مشابه آن بوزن آن دارچینی و نصف آن بسبابه و نیم وزن آن فرنجمشک و نیم وزن
ص: 91
خولنجان و بعضی بوزن آن خولنجان گفته‌اند.

قصب، نی

سرد و تر است. سوخته آن گرم و خشک می‌باشد. مضر ریه و مصلح آن کتیرا و فندق هندی است.

قصب الذریره، نی نهاوندی

در آخر دوم گرم و خشک است. مضر کمرگاه و مصلح آن انسیون و مقدار خوراک آن تا 2 درم و مشابه آن عدس و مرو است و بطریق دیگر اظفار الطیب است.

قصب السکّر، نیشکر (گیاه آن)

در اول گرم و در دوم تر است. مضر ریه پیرمردان و بلغمی‌مزاجان و مصلح آن پختن آن به دو سه جوش و خوردن انسیون بعد از آن است.

قطن، پنبه

در دوم گرم و خشک و بعضی تر دانسته‌اند. دانه آن گرم و تر در دوم همراه با رطوبت اضافی و گل آن گرم‌تر با قوّه نشاطآور می‌باشد. تخم آن مضر کلیه و مصلح آن بنفشه و مشابه آن تخم کنگر است.

قلب، دل

همه قلب‌ها گرم و خشک هستند و گرمی قلب طیور بیشتر از سایرین است.
گوشت آن سخت و سخت‌هضم بوده و بهتر است از خوردن آن اجتناب شود. در صورت نیاز قلب حیوان کم‌سن و جوان و سالم و پرندگان سالم مصرف گردد.

قلقل، اناردانه دشتی

در دوم گرم و تر همراه با رطوبت اضافی است. سردردآور و مضر معده و
ص: 92
مورث هیضه 30] و مصلح آن بریان کردن و با سکنجبین و یا با قند و عسل خوردن آن است. مشابه آن بوزن آن تودری سفید و یا حب الصنوبر و یا مغاث با نیم وزن آن ابهل می‌باشد.

قلی

چیزی که از اشنان سوخته به عمل می‌آید. طبع آن گرم و خشک در چهارم و خاصیت سمّی دارد. یک درم آن کشنده در همان روز و 2 درم آن کشنده و مهلک در همان ساعت و قابل علاج نیست. در صورت فرصت مداوای آن همان مداوای کسی است که صابون خورده است که قبلا مذکور شد. در ضمادها و مرهم‌ها مصرف آن به تنهایی ممنوع است چون باعث پیسی (لک) می‌شود و رفع آن بسیار دشوار است.