گروه نرم افزاری آسمان

قمری، یاکریم



در دوم گرم و خشک است. باعث وسواس و جذام و مصلح آن روغن‌ها و ادویه لطیف است.

قنّابری

گرم در اول و خشک در آخر اول و بعضی معتقد به خشک در دوم هستند.
مولّد سودا بخصوص نمک سود آن است و مصلح آن پختن و سرخ کردن آن در روغن هلیله کابلی و شکر است.

قنبیل

گرم و خشک در دوم و سوم نیز گفته‌اند با قوّت قبض شدید. مضرّ امعاء و
ص: 93
مصلح آن کتیرا و شیح ارمنی و مضرّ فم معده و مصلح آن انسیون است. مشابه آن ترمس و برنگ کابلی پوست‌کنده و سکبینج می‌باشد.

قنطوریون صغیر (دقیق)، کریون

گرم و خشک در سوم و لطیف‌تر از قنطوریون کبیر است.

قنطوریون کبیر

گرم و خشک در آخر دوم می‌باشد. مضرّ دماغ و مصلح آن عسل و شیرینی‌ها است. مقدار خوراک آن تا 2 درم و مشابه آن حضض و قنطوریون صغیر (دقیق) و عصاره حب آن است.

قهوه، بن

سرد و خشک در دوم و برخی سرد در اول و خشک در سوم می‌دانند. مضرّ قلب و مصلح آن مروارید بوده و با زعفران مقوّی قلب می‌باشد. مضرات آن:
باعث بیداری و لاغری بدن و تضعیف‌کننده شهوت و کم‌کننده منی و باعث خفقان و نفخ و قولنج و مالیخولیا و کابوس و خشک نمودن دستگاه تنفس و مولد بواسیر است و بخصوص برای سردمزاجان و مرطوبین و صاحبان غلبه اخلاط فاسده بسیار مضر است. در بعضی مواقع خواب‌آور است. مضرّات آن در کثرت نوشیدن آن است. در صورت خوردن شیر با آن احتمال بروز بیماری برص می‌رود بهترین همراه آن زعفران یا عنبر اشهب است و بعضی مصلح آن را زنجبیل و نبات و گلاب و داء المسک گفته‌اند.

قیروطی، موم روغن

موم گداخته شده در هر روغنی را قیروطی نامند و به سبب نوع روغن طبع و افعال آن‌ها متفاوت می‌باشد.
ص: 94

قیصوم، برنجاسف کوهی، بومادران

در سوم گرم و خشک و بعضی در اول گرم و در سوم خشک گفته‌اند. مضرّ ریه و مصلح آن عسل و شیح ارمنی است. مقدار خوراک آن 2 درم و مشابه آن افسنتین و بابونه و روغن آنهاست.

[ «ک»]

کاسنی، هندباء

تازه آن سرد و تر در آخر اول و حاوی اجزاء لطیف است. آنچه در بلاد گرم و تابستان گرم بهم رسد، مایل به گرمی است و با قوت قابضه به اعتدال.
خشک آن مایل به خشکی است.

کافور

سرد و خشک در آخر سوم. همراه با نیروهای آتشین و گرم و حل‌کننده که دلیل تلخی آن است و نیروهای سرد و خشک که دلیل قبض آن و نیروهای هوایی لطیف که باعث بویایی شدید آن می‌باشد.
مضرّ سردمزاجان و مزاج‌های ضعیف و سردردآور و تضعیف‌کننده معده و بلع و منجمدکننده منی و مضرّ کلیه‌ها و در ضعف باه از افیون بدتر است. باعث بی‌خوابی در صورت زیاد بوئیدن آن و باعث سفیدی مو و پیری و قطع اشتها و نسل می‌گردد. تولید سنگ کلیه و مثانه می‌نماید. مصلح آن عنبر و مشک و جندبیدستر و داروهای آتشین و معطر و گل قند و روغن سوسن و نرگس و بنفشه و امثال آن هاست. مقدار خوراک آن تا یک دانک و گویند 2 مثقال آن کشنده است.

کاکنج، عروسک پشت پرده

سرد و خشک در دوم و نوع کوهی نیز سرد و خشک و عصاره آن هم به همین ترتیب است. از انواع عنب الثعلب شمرده شده است. یک مثقال آن خواب آور و بیشتر از آن موجب اختلال عقل و ضعف اعصاب می‌شود.
ص: 95

کاهو

سرد و تر در اول دوم است. مضر باه و مصلح آن مصطکی است.

کباب، گوشت بریان کرده با آتش

گرم و خشک است و به حسب اختلاف گوشت‌ها مختلف می‌باشد. مضرّ گرم‌مزاجان و سردردآور و مصلح آن سکنجبین و اطریفل و خوردن آب بعد از آن است.

کبابه

در دوم گرم و خشک و بعضی در سوم گفته‌اند. مضر مثانه و مصلح آن مصطکی و سردردآور و مصلح آن صندل و گلاب و مقدار خوراک آن تا یک مثقال و مشابه آن دارچین و قاقله می‌باشد.

کبد، جگر

گرم و تر و براساس نوع حیوان متغیر است. بهترین آن جگر پرندگان و بعد از آن جگر گوسفند و گوساله جوان و بدترین آنها جگر حیوانات بزرگ و پیر و حیوانات وحشی است. مصلح مضارّ آن در گرم‌مزاجان سرکه و گشنیز و در سردمزاجان داروهای بسیار گرم است. هضم آنها سخت و مولّد خون غلیظ و سریع الفساد است.

کبر

در دوم گرم و خشک و در مناطق بسیار گرم تا سوم گفته‌اند. گل آن قبل از شکفتن گرم و خشک و میوه آن در سوم گرم و خشک و ساق و برگ آن در آخر اول گرم و خشک می‌باشد. کبر نهری محلل طحال و بهتر از کبر است. مضر معده گرم مزاجان و مصلح آن سکنجبین و مضرّ مثانه و مصلح آن انسیون و اسطوخودوس و
ص: 96
مضر کلیه و مصلح آن خولنجان و عسل می‌باشد. هریک از اعضای آن مشابه دیگر اجزاء آن است. مقدار خوراک آن تا 8 درم که با سرکه و عسل و شکر بنوشند.
مقدار خوراک بیخ آن تا 3 درم و در مطبوخات تا 8 مثقال است.

کبریت

در آخر سوم گرم و خشک و بعضی تا چهارم دانسته‌اند. مضرّ معده و مصلح آن کتیرا و شیر تازه و مضرّ دماغ و مصلح آن بنفشه و شکر و مقدار خوراک آن 2 دانگ تا یک مثقال است.

کبیکج

گرم و خشک در آخر دوم و در سوم نیز گفته شده است. 2 مثقال آن کشنده و خوردن آن جایز نیست و اگر خورده شود مداوای آن مانند مداوای اسقبل و انجره است. ریشه آن قوی‌تر از کندش باعث ایجاد عطسه می‌شود با آرد گندم نایب مناب" داغ" است.

کتان

سرد و خشک و مایل به برودت می‌باشد.

کتم، وسمه

گرم و خشک در دوم است. مضر اعصاب و مصلح آن قرنفل و لادن است.

کتیرا، گون

در گرمی و سردی معتدل و در اول تر و از صمغ عربی مرطوب‌تر است با نیروهای متفاوت تعریف شده است. مضر تهیگاه و مصلح آن انسیون و مقدار خوراک آن از یک درم تا 5 درم است.
ص: 97

کدوی تلخ، قرع المرّ

بسیار گرم و خشک و سمّی است.

کرسنه، گاودانه

خواص آن شبیه کرفس بستانی ولی ضعیف‌تر از آن می‌باشد. در اول گرم و در دوم خشک است. مولّد اخلاط ناهنجار و اسهال خونی و مصلح آن گلاب و گل ارمنی است.

کرفس

در اول دوم گرم و خشک و تخم آن در آخر دوم گرم و خشک می‌باشد محرک و مضرّ صرع گرم‌مزاجان و باعث صرع، کم‌کننده عقل و مضرّ خانم‌های باردار و خانم‌های شیرده به جهت آنکه محرک باه ایشان است. تازه آن نفّاخ و مصلح آن انسیون و مقدار خوراک عصاره آن تا 15 درم و مقدار خوراک جرم آن تا 3 درم و از بیخ آن در مطبوخات تا 5 درم است.

کرگدن

گرم و خشک است.

کرویا، شاه‌ریزه، زیره رومی

گرم و خشک در دوم و بعضی خشک در سوم گفته‌اند. برای ریه مضر و مصلح آن عسل و صعتر و برای کلیه‌ها مضر و مصلح آن کتیرا و مقدار خوراک آن 5 درم است.

کشمش، زبیب

گرمی آن براساس نوع انگور متغیر است. مثلا کشمش انگور سیاه از کشمش انگور سفید گرم‌تر است. برای گرم‌مزاجان مضر و مصلح آن سکنجبین و
ص: 98
میوه‌های ترش و خشخاش است. برای کلیه‌ها مضر و مصلح آن عنّاب می‌باشد.

کشوث

گرم در اول و خشک در دوم و دارای نیروهای متضاد است. مصرف خارج از اندازه آن باعث تهوع می‌شود که مصلح آن کتیراست. احتمالا مضرّ طحال و مصلح آن سکنجبین می‌باشد. و در غیر آن، از جمله برای ریه مصلح آن کاسنی است.
مقدار خوراک از آب آن 2 اوقیه و مقدار خوراک آن در مطبوخات 15 درم و مقدار خوراک آن 2 درم و مشابه آن بادروج و دو ثلث آن افسنتین می‌باشد.

کف مریم

گرم در دوم و خشک در سوم و بعضی آن را خشک در دوم می‌دانند.

کلب، سگ

سگ وحشی در سوم گرم و خشک و زهره آن سمّ مهلک است. سگ اهلی در دوم گرم و خشک می‌باشد. زهره آن در ساعت هلاک کرده و قابل علاج نیست.

کلم، کرنب

گرم در اول و خشک در دوم و مرکب القوی گفته‌اند. مضرّات آن در زیاده‌روی موجب ایجاد مواد سوداوی و نفخ و دیدن خواب‌های پریشان است.

کلم بیابانی

گرم و خشک در سوم است. برای صاحبان مالیخولیا، واریس، بواسیر و سرطان ممنوع است.

کلیه، قلوه

سرد و خشک است. سخت‌هضم و سریع الفساد و مصرف نکردن آن بهتر و مصلح آن طبخ و بریان کردن آن با پیه آن یا روغن حیوانی یا کنجد با نمک و فلفل و
ص: 99
دارچینی و مصطکی و امثال آن است.

کنجد، سمسم

گرم و تر در آخر اول همراه با رطوبت اضافی و بعضی آن را گرم و تر در دوم گفته‌اند. مصلح دیرهضمی آن عسل و بو دادن کنجد است. خوردن آن با پوست باعث بدبوئی دهان و سردرد می‌شود که مصلح آن عسل است.

کندر

گرم و خشک در اول و پوست آن خشک تا سوم است. دوده آن نیز گرم و خشک است. افراط در مصرف آن برای گرم‌مزاجان موجب جنون و جذام و بهق سیاه می‌شود و مصلح آن برنج و شکر می‌باشد. برای خانم‌های باردار نیز افراط در آن جایز نیست و موجب سقط جنین می‌شود.

کندش، ریشه کارزان، کندشه

گرم و خشک در آخر سوم همراه با نیروهای سمّی است. برای ریه مضر و نیز ایجاد غشی می‌نماید. و مصلح آن کتیرا و شیر تازه است و مقدار خوراک داروئی آن یک دانگ (77%) گرم تا 2 دانگ می‌باشد. مصرف 2 درم آن گرم‌مزاجان را به هلاکت می‌رساند. مداوای فوری آن استفراغ با شیر و روغن و تنقیه قوی که در آن حنظل باشد. باید روغن گاو زیاد میل کنند اگر تشنج پیدا نمودند معالجه را از طریق تشنج خشک ادامه دهند. برخی اطبّا معتقدند علاج‌پذیر نیست.
ص: 100

کنگر آبی

گرم و خشک در آخر دوم است.

کنگر زد، صمغ کنگر

گرم در دوم و خشک در اول است. تهوع‌آور خلطهای بلغمی و صفراوی است.

کوشنه، قسط

گرم و خشک در سوم ولی ابن سینا آن را خشک در دوم می‌داند. همراه با رطوبت اضافی است. مقدار خوراک دارویی آن تا 7 درم است.
ص: 101

کوکو

با سبزی‌های مختلف و روغن تهیه می‌شود. دیرهضم و مولد خلط غلیظ است. با دارچین و خولنجان و ادویه تقویت باه اصلاح و مقوی باه می‌باشد.

کهربا، قرن الحجر، مصباح الروم

در گرمی و سردی معتدل و بعضی خشک در دوم و سرد در اول گفته‌اند.
زیاده‌روی در آن باعث سردرد که مصلح آن بنفشه است.

[ «گ»]

گاورس، جاورس، ارزن

سرد در اول و خشک در آخر دوم و بعضی آن را سرد و خشک در دوم گفته‌اند. زیاده‌روی در آن ایجاد خون سوداوی نموده و باعث گرفتگی است که مصلح آن روغن و شکر و حلوای چرب است.

گز، طرفا

سرد در اول و خشک در اول می‌باشد؛ کزمازج میوه آن است.

گزانگبین

گرم در اول و خشکی آن معتدل است.

گزنه، انجره

گرم و خشک در اول و سوم است. مصلح آن در کاهش قند خون، شربت شیره انگور است.
ص: 102

گشنیز، کزبره

دارای نیروهای مختلف است. سقراط گفته سرد و خشک در دوم است.
ابن سینا: مایل به گرمی.
جالینوس: مایل به گرمی همراه با جوهر گرم لطیف.
دیگر اطبا: سرد در آخر اول تا سوم و خشک در دوم گفته‌اند.
تخم گشنیز سرد و خشک در دوم است. زیادتر از 5 درم تخم گشنیز باعث اختلال ذهن و فراموشی و ضعف اعصاب و ایجاد گرفتگی در حنجره و تارهای صوتی می‌کند علاج آن خوردن زرده تخم‌مرغ با فلفل و نمک و آبگوشت مرغ و یا همراه با
ص: 103
دارچین و سپس تحریک گلو و وادار ساختن مریض به استفراغ کردن است. برای مبتلایان به آسم و نفس تنگی مضر و مصلح آن تخم‌مرغ عسلی و شراب و سکنجبین سفرجلی می‌باشد.

گشنیز کوهی، مخلّصه، تریاق کوهی

گرم و خشک در اول و سوم است. عرق مخلّصه معروف است.

گلاب

مرکب القوی و کمی به سردی متمایل است. باعث سفیدی مو می‌شود که مصلح آن جلاب و نبات است.

گل انگشتانه

در مقادیر زیاد بسیار سمّی و تنها با تجویز طبیب تجویز می‌شود.

گلپر

گلپر سفید دارای طبع گرم و خشک در دوم و گلپر سیاه گرم و خشک در سوم است. برای مثانه مضر و مصلح آن تخم خربزه و برای امعاء مضر و مصلح آن صمغ عربی و برای گرم‌مزاجان مضر و مصلح آن شربت انار و سکنجبین می‌باشد.

گل داوودی

گرم در دوم و خشک در اول می‌باشد. مقدار خوراک آن بصورت گرد تا 3 مثقال و جوشانده تا 5 مثقال است.

گل سرخ

مرکب القوی و نظرها درباره طبع آن متفاوت است. مضرّ باه و مورث تشنگی و مصلح آن حب الزلم و انسیون است. مقدار خوراک آن تا 10 درم و خشک آن تا 4 درم می‌باشد.
ص: 104

گل سنگ، گل حنا، حزاز الصّخر

بدلیل درمان حزاز که نوعی بیماری پوستی از انواع قوبا است به آن حزاز الصّخر گفته می‌شود و بخاطر آنکه روی دست رنگی شبیه حنا ایجاد می‌کند گل حنا نیز گفته‌اند. سرد و خشک است.

گل شب‌بو، خزامی، خیری

خشک و گرم در اول دوم و بعضی آن را تر دانسته‌اند. برای گرم‌مزاجان سردردآور و مصلح آن مورد است.

گل‌گاوزبان

تازه آن گرم و تر در اول است. خشک آن دارای رطوبت کمتری است.

گلنار، گل انار

سرد و خشک در اول است. در بعضی از مزاج‌ها باعث سردرد و تنگی مجاری می‌شود که مصلح آن کتیراست.

گل نسترن

خواص آن مانند نسرین است. به آن مراجعه شود.

گلنگبین، گل قند

نوع عسلی آن گرم و خشک و نوع شکری آن گرم در دوم و تر در اول است.
عطش‌آور و باعث بروز دردهای کبدی می‌شود که مصلح آن خشخاش است.

گندم، حنطه

گرم در اول و در رطوبت و خشکی معتدل و تازه و خشک نشده آن در دوم تر است. خام آن مولّد کرم معده و مصلح آن سرکه و آبکامه است. برای مبتلایان به گرفتگی عروق و احشاء مضر است.
ص: 105

گیاه آبگینه، حشیشة الزجاج

سرد و خشک در دوم است. مضرّ سر و مصلح آن نبات و خشخاش است.
مقدار خوراک آن تا 2 مثقال می‌باشد.

گیلاس

نارس آن سرد و خشک در اول و رسیده آن گرم و تر در آخر دوم می‌باشد.

[ «ل»]

لادن

گرم در اول و خشک در دوم است. در مناطق گرم خشک در اول سوم است.

لالا

گرم و خشک است. زیاده‌روی در آن برای سینه و مثانه مضر و مصلح آن تخم مورد است.

لاله نعمانی

گرم و تر با رطوبت اضافی است.

لبن (شیر گاو)

معتدل در گرمی و سردی است. بحسب نوع حیوان متغیر است. در بخش شیر انواع آن خواهد آمد.

لسان، زبان

گرم و تر است. سریع التعفن و مصلح آن طبخ با سرکه و با گشنیز و زیره و خولنجان و در سردمزاجان و گرم‌مزاجان خوردن آن با گشنیز خشک و سرکه است.

لسان العصافیر، زبان گنجشک

در آخر دوم گرم و خشک و در اول تر است همراه با رطوبت اضافی. باعث سردرد در مزاج‌های گرم شده و مصلح آن گشنیز است. مقدار خوراک آن جهت
ص: 106
تقویت باه به تنهایی 3 درم و همراه با داروهای دیگر 2 درم است. مشابه آن در تقویت باه بوزن آن جوزبوا و نصف آن بهمن سرخ و یا تودری سرخ و یا مغز گردو و یا کبابه می‌باشد.

لعبت بربری

گرم و خشک در دوم است. زیاده‌روی در آن موجب بروز امراض گرم و سردرد می‌شود که مصلح آن گشنیز است. مصرف بیمورد آن برای خردسالان و دیگران موجب استفراغ و اسهال شدید شده و در زنان اختناق رحم بوجود می‌آورد و سرانجام موجب هلاکت می‌شود.

لک، لاک

گرم در دوم و خشک در سوم است. برای طحال مضر و مصلح آن مصطکی است. مقدار مصرف آن تا یک مثقال است.

لوبیا

سرخ آن گرم در آخر اول و تر در دوم است. سفید آن معتدل در گرمی و سردی می‌باشد.
زیاده‌روی در آن باعث خواب‌های مشوش و مصلح آن دارچین و سکنجبین و زنجبیل و خردل و آبکامه و زیتون و صعتر است. طبخ آن با گوشت نیز مصلح آن است. مصرف آن همراه با غلات مضر است.

لوز، بادام شیرین

در اول گرم و تر و معتدل نیز گفته‌اند. ثقیل و دیرهضم در معده سرد و رطوبی است و مضرّ احشاء ضعیف و مصلح آن مصطکی می‌باشد. مهیّج صفرا و مصلح آن شکر است. مشابه شیره (صمغ) بادام شیرین و تلخ، صمغ عربی است.
ص: 107

لوز المرّ، بادام تلخ

گرم در آخر سوم و خشک در اول و بعضی گرم و خشک در آخر دوم گفته‌اند. برای امعاء مضر و مصلح آن شکر و نبات و بادام شیرین و خشخاش است.

لؤلؤ، مروارید

در آخر دوم سرد و خشک است.

لیمو

سرد در دوم و تر و خشک در اول نیز گفته‌اند. زیاده‌روی در مصرف آن برای اعصاب و کسانی که سرفه می‌کنند و سردمزاجان مضر و همینطور زیاده‌روی در آن با معده خالی موجب ضعف امعاء و دل‌پیچه می‌شود که مصلح آن شکر و عسل می‌باشد.

[ «م»]

مارچوبه، هلیون، مارگیاه

گرم در اول و خشک در دوم و بعضی آن را گرم و خشک دانسته‌اند زیاده‌روی در آن مضر سر و مصلح آن عسل و مداومت بر آن درد مفاصل را زیاد می‌کند و مفسد غذا و موجد غشی است و مصلح آن در سردمزاجان عسل و در گرم‌مزاجان جوشاندن آن در سرکه است. مقدار خوراک دارویی آن تا 3 درم (5/ 10 گرم) و مقدار خوراک تخم آن تا 2 مثقال و برای دماغ مضر و مصلح آن سکنجبین است.

مازریون

گرم و خشک در آخر سوم و یا چهارم است. سمّی و تند می‌باشد. شیره درخت آن در چهارم گرم و خشک و سمّی و مهلک است که تنها استعمال خارجی آن برای امراض پوستی مانند بهق و برص جایز است. مقدار خوراک آن چنانچه ضرورت داشته باشد از 6 قیراط تا 5/ 0 درم آنهم با تجویز مناسب است.
ص: 108

ماس، الماس

در چهارم سرد و خشک و بعضی گرم دانسته‌اند.
سمّی و مهلک است و باعث پاره شدن اعضاء داخلی می‌شود و مداوای آن با قی کردن با شیر تازه دوشیده گاو و با روغن گاو بطور مکرر، تا همه آن بیرون بریزد و آشامیدن آب مرغ چرب بعد از آن است.

ماش

در آخر اول سرد و مایل به خشکی است. پوست گرفته آن در تری و خشکی معتدل است. پوست آن قابض و مغز آن ملیّن است. برای سردمزاجان و سالخوردگان و کسانی که رطوبت و اخلاط فاسد و نفخ زیاد دارند مضر است. برای دندان نیز مضر و مصلح آن در سردمزاجان زیره و قرنفل و دارچینی و فلفل و زنجبیل و امثال آن است.

مامیثا

سرد و خشک در دوم و مقوی اعضاء است.

مامیران

گرم و خشک در آخر سوم. برای کلیه‌ها مضر و مصلح آن عسل می‌باشد.

ماهیزهره، ماهی زهرج، سمّ سمک

گرم و خشک در سوم. دارویی کشنده ماهی از نوع فلوس است. مضر امعاء و مصلح آن کتیرا و نشاسته و انسیون و با روغن بادام چرب نمودن آن است. مقدار خوراک آن تا یک مثقال و در مطبوخ تا 3 درم است.

محلب

مغز، مغز استخوان و مغز سر را گویند. مفسد معده و مورث تهوع چنانچه
ص: 109
بی‌نمک خورده شود و مصلح آن نمک و صعتر و دارچین و زیره در سردمزاجان و مصلح آن در گرم‌مزاجان ترشی‌هاست.

محموده؟، سقمونیا (ر. ک. ص 64) مرّ، شیره درخت است.

گرم در آخر سوم و خشک در آخر دوم است و بعضی در آخر سوم و بعضی نیز گرم و خشک در دوم گفته‌اند. یکی از داروهای حافظ و مانع فساد است که در داروها بکار می‌رود.
برای گرم‌مزاجان مضر و بوئیدن آن باعث سستی و سردرد می‌شود و برای مثانه مضر که مصلح آن عسل است. مقدار خوراک آن تا 5/ 0 درم و خوردن گرد آن بقدر 2 درم کشنده است.

مردار سنگ

مایل به گرمی و در آخر دوم تا سوم خشک گفته‌اند. شسته آن در اول سرد و خشک در سوم می‌باشد. سفیدکرده آن مرّتک نام دارد که لطیف‌تر است. دارویی سمّی است. 2 درم آن کشنده و مصلح آن مداومت به استفراغ و پاکسازی بدن با آب شوید و انجیر و آشامیدن 3 درم مرّمکّی و بعد از آن گوشت‌های چرب و سرکه و شراب سیاه و امثال آن.

مرزنگوش، مرزنجوش، آذان الفار

گرم در آخر دوم و خشک در اول می‌باشد. مضر کلیه و مثانه و مصلح آن کاسنی و تخم خرفه است.

مرق، مرچ

در دوم گرم و خشک و انواع مختلف دارد.
ص: 110

مرقشیشا

سنگی است که در معادن تکوین می‌یابد. در آخر دوم گرم و خشک و در سوم نیز خشک گفته‌اند.

مرو

در دوم گرم و خشک و به حسب انواع آن مختلف می‌باشد. تخم آن را در دوم گرم و در اول تر گفته‌اند.

مسک، مشک، نافه آهو

گرم در سوم و خشک در دوم و شیخ الرئیس ابو علی سینا گرم در دوم دانسته است. مضر گرم‌مزاجان و سردردآور بخصوص در مناطق گرم و فصل گرما که باعث زردی رنگ و بدبوئی دهان می‌شود. مصلح آن گلاب است. مقدار خوراک آن تا 5/ 0 درم و مشابه آن هم‌وزن آن ساذج هندی و در اوجاع عصب ثلث آن جندبیدستر.

مشک طرامشیع، کاکوتی

در آخر سوم گرم و در وسط سوم خشک است. مضر معده و مصلح آن سرکه می‌باشد. مصلح آن در ایجاد ادرار شدید که ممکن است با خون همراه گردد ربّ مورد و آرد بلوط است. مقدار خوراک آن یک مثقال و در مطبوخات 2 مثقال و مشابه آن بوزن آن پودنه کوهی و قردماناست. در ادرار حیض مشابه آن بوزن آن عدس المرّ[31] است.

مشمش، زردآلو

در دوم سرد و تر است. شیرین آن گرم‌تر می‌باشد. تخم نوع تلخ آن در دوم
ص: 111
گرم و خشک و نوع شیرین آن در اول گرم و تر می‌باشد.
مضر سردمزاجان و باعث آروغ ترش و تب‌های عفونی و ضعف معده آنان و پیرمردان و پیرزنان و مصلح آن شکر و مصطکی و انسیون و نانخواه و زیره و کندر است. خوردن آب روی آن بسیار مضر و همینطور خوردن آن در حالت ناشتا که مداومت بر آن باعث سجح و مصلح آن شکر و انسیون است. مصلح مغز هسته آن بریان کردن و نمک زدن بر آن است.

مصطکی، علک رومی

گرم و خشک در آخر دوم. برای مثانه مضر و مصلح آن خیساندن آن در سرکه انگوری به مدت یک شبانه‌روز و سپس خشک کردن آن است. به تنهایی یا با کتیرا مصرف می‌شود.

مقل

گرم در اول سوم و خشک در دوم است و ابن سینا آن را گرم در دوم می‌داند.
برای ریه مضر و مصلح آن کتیرا و برای کبد مضر و مصلح آن زعفران و مقدار خوراک آن تا یک درم می‌باشد.

ملح، نمک

مضر دماغ گرم و باعث تاریکی چشم و ضعف بینائی و کم‌کننده منی و مصلح آن صعتر و چربی‌ها و داروهای سرد و مرطوب است.

ملح هندی

در اول سوم گرم و خشک است. شفاف و سرخ رنگ مایل به سیاهی است.

مورنجان، پیاز سگ، گل حضرتی

گیاهی است سمّی که مقادیر کمی مصرف دارد. مقادیر زیاد آن باعث اسهال
ص: 112
و بیشتر از آن باعث مرگ می‌شود. بدون تجویز مصرف آن جایز نیست. چند نمونه آن در ایران می‌روید و بیشتر بومی اروپاست.

موز

معتدل در گرمی و در دوم تر است و با نیروی قبض توأم می‌باشد. نفّاخ و زیاده‌روی در آن موجب نفخ شدید و خون غلیظ بلغمی و بلغم و گرفتاری مجاری و قولنج و بالاخره استفراغ و اسهال و ضعف هاضمه بخصوص، در سردمزاجان و مزاج‌های مرطوب می‌شود. اگر بعد از آن آب بنوشند، مصلح آن نمک و مربای زنجبیل و عسل و شکر و در بعضی مزاج‌های سرد مصلح آن سکنجبین شکری است.

موسیر، اسقوردیون

گرم در آخر سوم با نیروی تریاقی (پادزهری) است. به مبحث" سیر" که موسیر از انواع آن است مراجعه شود. مقدار خوراک آن 2 درهم است.