مومیائی، حافظ الاجساد
در اول سوم گرم و در دوم خشک است. چیزی است که از شکاف بعضی کوه‌ها بیرون می‌چکد. بهترین آنها از کوه‌های داراب فارس و بعد از آن اصطهبانات و نواحی آن و بعد از آن در کهکیلویه بدست می‌آید. و از نواحی دیگر مورد اعتماد نیست. مصرف داخلی آن تجویز نشده و بیشتر استعمال خارجی آن مطرح می‌باشد.
مویزک، زبیب الجبل
گرم و خشک در آخر سوم است. برای طحال مضر و مصلح آن کتیرا و مقدار خوراک آن تا یک درم و بیشتر از یک مثقال آن کشنده است.
ص: 113
مویزک عسلی، کشمش کاوالیا، دبق
گرم در آخر دوم و خشک در اول همراه با رطوبت اضافی است. برای قلب مضر و مصلح آن بادرنجبویه است. مقدار خوراک آن تا یک مثقال و بیشتر از آن باعث دل‌پیچه و دوّار سر و سنگینی دست‌وپا می‌شود.
میعه سائله (صمغ درختی است)
در سوم گرم و در دوم خشک. صمغ نوعی درخت است. مضر ریه و مصلح آن مصطکی است. مقدار خوراک آن یک مثقال تا 3 درم و مشابه آن روغن یاسمین و جندبیدستر می‌باشد.
[ «ن»]
نارگیل
مغز تازه آن گرم در وسط و خشک در اول و خشک آن گرم در آخر دوم و خشک در اول است. آب آن گرم و تر در اول و همه قسمتهای آن همراه با رطوبت اضافی است. باعث گرفتگی مجاری و دیرهضمی و مولد اخلاط غلیظ و ایجاد ناراحتی در سینه و گرفتگی صدا می‌شود که مصلح آن شکر و نبات است برای سردمزاجان احتیاج به اصلاح ندارد و برای سالخوردگان و گرم‌مزاجان باید آن را با میوه‌های ترش و هندوانه میل کرد. مغز فاسد آن ایجاد تهوع و غشی می‌کند که مصلح آن استفراغ و خوردن میوه‌های ترش با خاصیت پادزهری است. بطور کلی مصلح آن در هضم شدن، خوردن برنج خام به میزان 3 الی 4 مثقال است.
نارگیل دریایی
مرکب القوی و گرم و تر در اول و بعضی در دوم گفته‌اند. هرچه کهنه شود خشکی آن بیشتر می‌شود و خود یکی از داروهای مهم پادزهری (تریاقی) می‌باشد.
ص: 114
نارنج
پوست زرد و شکوفه آن گرم و خشک در دوم و ترشی آن را در آخر دوم سرد و در اول خشک دانسته‌اند. پوست سلولزی و تخم آن نیز در دوم سرد و خشک می‌باشد. سایر اجزای دیگر آن گرم و خشک در دوم است. تضعیف‌کننده جگر بخصوص خوردن آن ناشتا و مصلح آن شکر و عسل است. عرق آن علاوه بر مفرّح بودن باعث بی‌خوابی می‌گردد و مصلح آن گلاب است.
نانخواه، زنیان
گرم و خشک در اول درجه سوم و بعضی در آخر آن گفته‌اند.
باعث سردرد برای گرم‌مزاجان و زیاده‌روی در آن باعث تیرگی بینائی و زردی پوست می‌شود که مصلح آن گشنیز و شیر است در سایر موارد مصلح آن ترمس (لوبیا گرگی) می‌باشد. مقدار خوراک آن تا 3 درم است.
نحاس، مس
در سوم گرم و خشک می‌باشد. ماندن غذا در ظرف مسی بخصوص غذاهایی مانند ماهی و گرم ماندن غذا بسیار مضر و حتی در ظرف مسی قلع‌اندود نیز نباید غذا پس از طبخ نگهداری شود برای دفع سمّ آن استفراغ با شیر تازه دوشیده و خوردن آب گوشت چرب توصیه می‌شود.
نرگس
در سوم گرم و خشک و بعضی در دوم گرم و خشک گفته‌اند. تخم آن در دوم گرم و خشک و در اول تر است. برای مزاج‌های گرم مضر و سردردآور و مصلح آن بنفشه و کافور است مقدار خوراک آن تا 5/ 1 مثقال می‌باشد.
ص: 115
نسرین
در دوم گرم و خشک در اول است. شیخ الرئیس آن را خشک در دوم و بعضی در سوم گفته‌اند. اعمال آن در ترکیب مانند یاسمین و نرگس و نسترن است.
نعناع
گرم و خشک در آخر دوم همراه با رطوبت اضافی است. مصلح آن در جمیع مضارّ کرفس است. مشابه آن پودنه نهری و مقدار خوراک آن تا 2 مثقال است.
نمل، مورچه
در سوم گرم و خشک است. خوردن آن باعث دل‌پیچه و گرفتگی و نفخ و قراقر شکم می‌شود که مصلح آن عسل و زیره است. اگر کسی را بگزد (بخصوص نوع بیابانی آن) مصلح آن مالیدن براده آهن با سرکه و روغن تلخ است.
نوشادور
در آخر سوم گرم و در اول سوم خشک می‌باشد 3 درم آن کشنده است و باعث پاره شدن احشاء شده و علاج آن استفراغ و تخلیه معده و خوردن شیر و روغن است.
نیل
گرم در آخر اول و خشک در دوم و بعضی معتدل دانسته‌اند. برای ریه گرم مزاجان مضر و مصلح آن عسل است.
نیلوفر آبی، حشیشة المسک
تمام قسمتهای آن سرد و تر در دوم می‌باشد. مضر مثانه و مصلح آن نبات و عسل و مضر باه و منجمدکننده منی (تخم آن) و مصلح آن عسل و ادویه تقویت باه است.
ص: 116
[ «و»]
وج، سوسن زرد، اگیر ترکی
گرم در سوم و خشک در وسط دوم است. مضر سر و مصلح آن رازیانه و سوزاننده خون گرم‌مزاجان و مصلح آن سکنجبین و مقدار خوراک آن یک مثقال است.