انگشت‌پیچ هلیله
اشاره
این داروها به هلیله‌جات خمسه مشهورند که عبارتند از: هلیله سیاه، هلیله کابلی، هلیله زرد، آمله، بلیله. درباره مخترع آن اقوال گوناگون در تاریخ علوم پزشکی بر جای مانده است برخی به جالینوس و بعضی به اندروماخس یونانی و بعضی به حکمای هندی نسبت داده‌اند اما صحیح‌ترین نظر از قول شیخ داوود (قدس سره) منقول است که می‌فرماید از حضرت موسی (ع) و از کلام خداوند است در تکلّم با پیامبرش که دستور استفاده از هلیله‌جات را به موسی کلیم اللّه می‌دهد و این حدیث از امام صادق (ع) در کتب حدیث نقل شده است. این 5 نوع هلیله در بلاد مختلف برخی از آن بیشتر در دسترس بوده و بعضی کمتر، امّا توجه به این نکته ضروری است که در کلمات بزرگان آن هم خداوند عزّ و جل فرامین قصار گفته می‌شود که شامل و کلّی و کلیدی است و راسخان در علم از آن فرامین کامل به عنوان کلمات قصار و پایه استفاده می‌کنند و در طول زمان و مناسبت‌های گوناگون شاخ و برگ‌هائی بدان می‌افزایند تا بهترین بهره‌برداری از سخنان حکیمانه را برای نوع بشر کرده باشند.
انگشت‌پیچ مذکور برای درمان مالیخولیا، سدر، دوّار، وسواس و سده یا گرفتگی کبد و انواع زردی (یرقان) بکار می‌رود، رنگ رخساره را روشن کرده و خون را از آلودگی‌ها پاک می‌کند. مقوی دماغ و ذهن و حافظه و سوی چشم بوده و بواسیر و بیماری‌های مقعد را از بین می‌برد، بویژه اگر با مصرف آن اسهال ایجاد گردد.
ص: 21
عسلاب و گلاب از هرکدام 25 گرم، مربای هلیله 100 گرم. داروهای خشک را با 2 انگشت آب بالای آن بپزند تا نرم و پخته شود سپس آب را دور بریزند تا تلخی آن برود سپس بکوبند و خشک کنند و پودر کنند و با سایر مواد در هم آمیزند و روی شعله ملایم بجوشانند تا گلاب برود و مواد بطوری غلیظ شود که پس از سرد شدن سفت شود، به تکه‌های شکلاتی تقسیم کنند. طبق دستور سایر انگشت‌پیچ‌ها روزانه به تعداد مورد نیاز در دهان گذاشته و بمکند.
طرز تهیه مربای هلیله
یک‌صد عدد هلیله کابلی خوب و برگزیده را پاک بشوی، یک شب بماند تا از آب خشک می‌شود. در دیگ بریز و آب یا آبجو جوشیده بر آن اضافه کن به طوری که آب یا آبجو چهار انگشت بالاتر از آن آید. حال به آرامی بر آتش کم‌شدت بجوشد تا آب یا آبجو خشک می‌شود؛ آنگاه دیگ را در تنور گرم (فر) بگذار و فردای آن روز هلیله‌ها را از تنور بیرون آور و بر طبقی پهن کن و با دستمالی بمال و با نک سوزن سوراخشان کن! 250 گرم شکر قرمز که با 500 گرم آب مخلوط شده بر آنها بریز و بگذار بر آتش بپزند، تا هلیله‌ها نرم می‌شود ظرف را از آتش برگیر و داروهای دیگ ابزار[7] خوش‌بوکننده بر آنها بپاش!
انگشت‌پیچ ایرسا
بیخ سوسن آسمان‌کوب یا سوسن کبود، در دوم گرم و خشکیش کمتر از دوم است. لطیف‌کننده اخلاط و نرم‌کننده پوست و برای ناراحتی‌های کبد و طحال و ریه که با سردی باشد بسیار مفید و ضد سکته و تشنج و صرع و فلج و سستی اعضا بوده و فراموشی را کاهش می‌دهد.
ص: 22
ایرسا 250 گرم، آب سیب و آب به از هرکدام یک‌صد گرم، قند 75 گرم.
ایرسا را با سه برابر آب روی شعله ملایم بجوشانند تا ثلث شود، آب‌میوه‌ها را اضافه کنند و مانند دستور سایر انگشت‌پیچ‌ها با قند به قوام غلیظ آورند و شکلات‌های بدست آمده را در جای خنک نگه داشته روزانه حد اقل 3 شکلات در 3 نوبت در دهان گذاشته بمکند.
انگشت‌پیچ بسباسه
مقوی اعضای رئیسه و معده بوده، بادها را فرو می‌نشاند و مقوی نیروی جنسی است و قوت و نشاط را می‌افزاید. بسیار نافع از برای قولنج است و برای جمیع امراض رحم معالج و بیماری‌های سرد کلیه و مجاری ادرار را درمان می‌کند.
قرنفل، دارچینی، جوز بوا، کهربا، فرنجمشک، گاوزبان، بادرنجبویه، مومیائی، عنبر اشهب از هرکدام 3 گرم، مروارید، یاقوت رمانی، بهمن سفید، بهمن سرخ، اشنه، ساذج هندی، زرنباد، خولنجان، فلفل سفید، فرفیون، کبابه چینی، صندل سفید از هرکدام 6 گرم، بسباسه 25 گرم. عرق مخلصه یا عرق دارچین از هر کدام 2 شیشه، آب سیب، آب به، آب آناناس، آب پرتقال یا هرکدام از مرکبات مانند گریپ‌فوروت و نارنگی و غیرو از هرکدام یک‌صد گرم، آب لیموترش ربع لیوان. شیرینی آن را می‌توانند از عسل یا شکر قرمز یا شکر معمولی یا شیره نبات یا قند استفاده کنند به اندازه نصف مجموع داروهای خشک و البته به دلخواه می‌توانند میزان شیرینی را کم یا زیاد کنند.
داروهای خشک را تمیز کرده بکوبند و گرت کنند چنانچه از ریزترین الک رد شود. همه داروها را با پودر بدست آمده درهم کنند و آن‌قدر روی شعله ملایم بجوشانند تا غلیظ شود مانند سایر انگشت‌پیچ‌ها عمل کنند. روزانه حد اقل 3 بار مصرف کنند.
ص: 23
انگشت‌پیچ بسفایج
ضد سودا و بیماری‌های سوداوی مانند وسواس و مالیخولیا و بیماری‌های سرد دماغی مانند سکته و صرع و فلج می‌باشد. رماتیسم و باد بواسیر و درد معده و اضطراب و دلشوره را از میان می‌برد و برای اگزما و سایر بیماری‌های پوستی ناشی از سودا و امثال آن مفید می‌باشد.
آب انگور، آب سیب و آب به از هرکدام یک‌صد گرم، بسفایج تر و تازه 75 گرم، اگر نبود بسفایج خشک 150 گرم، ترنجبین 125 گرم، آب‌میوه‌ها را داغ کرده ترنجبین را در آن حل کنند سپس صاف کنند، بسفایج را با هاون برقی نیم‌کوب کنند و در 150 گرم آب جوش ریخته در حرارت معمولی تا 24 ساعت نگه دارند آنگاه بجوشانند تا آب نصف شود. با پارچه کتانی بمالند تا مواد آن کاملا در آب برود صاف کنند و تفاله را دور بریزند و این آب را با آب‌میوه‌ها و آب ترنجبین مخلوط و با مقداری عسل یا شکر روی شعله ملایم بجوشانند تا مانند سایر انگشت‌پیچ‌ها غلیظ و تکه‌های شکلاتی حاصل گردد، روزانه حد اقل 3 بار و هر بار یک شکلات در دهان گذاشته بمکند.
انگشت‌پیچ تخم خرفه
سرد و تر در دوم است. مسکن گرما و حدت صفرا و خون و گرمی جگر و تشنگی بوده مفید برای شکستن سنگ کلیه و رافع زخم‌های روده و امعاء و مثانه می‌باشد و برای همه بیماری‌های گرم مناسب بوده لذا برای گرم‌مزاجان مفید است.
تخم خرفه 150 گرم، عرق بیدمشک و گلاب از هرکدام 2 شیشه، مغز بادام شیرین و مغز تخم هندوانه و مغز تخم کدوی شیرین (حلوائی) از هرکدام 15 گرم، آب سیب، آب انار اگر نبود رب انار خانگی یا آب هندوانه از هرکدام یک لیوان.
ص: 24
تخم خرفه را خوب بکوبند و با آب بشویند یعنی در آب بسایند تا رنگ سیاه آن جدا شود و آب را خارج کنند و نشاسته آن را با عرقیات بیدمشک و گلاب مخلوط نمایند. تخم کدوی شیرین و مغز تخم هندوانه و مغز سفید بادام شیرین را پودر کرده و با یک‌صد گرم عرق کاسنی مخلوط و 24 ساعت نگه دارند. پس روی شعله ملایم بجوشانند تا نصف آن بخار شود با پارچه کتانی شیره‌کشی کنند و تفاله را دور بریزند و این آب را با سایر مواد و آب‌میوه‌ها مخلوط و روی شیره ملایم بجوشانند تا کاملا غلیظ شود. مانند سایر انگشت‌پیچ‌ها روزانه 3 بار بمکند.
انگشت‌پیچ بلادر[8]
بلیله منقی، آمله منقی، هلیله سیاه از هریک 36 مثقال، فلفل اصطرک، فلفل مویه، زنجفیل، دار فلفل از هریک 2 مثقال، کبابه چینی، عسل بلادر از هریک 6 مثقال، قند 600 مثقال، روغن گاو یا روغن گردو یا روغن زیتون.