بخش اول دستگاه گوارش و بیماریهای آن
اشاره
ص: 12
پیشگفتار
اشاره
کتاب حاضر شامل مطالبی در مورد معده و دستگاه گوارش است. در یک نکته همگان به اتفاق عقیده دارند که تقریبا همه بیماریها از معده آغاز می‌شوند. بی‌مورد نیست که احادیث وارد شده از معصومین (ع) همگی معده را مادر امراض برشمرده‌اند. طب سنتی و گیاهی توجه عمیقی به این موضوع داشته و الحق در رابطه با آن نهایت پیشرفت را داشته است و جالب آنجاست که با گذشت زمان پیشرفت علوم نیازی به تغییر در این داروها بوجود نیامده و هیچ‌گاه نسخه‌ای بخطا تجویز نشده که اینک بعنوان مثال خط بطلان روی آن کشیده شود. سالهای مدیدی است که تلقی خاصی در مورد زخم معده و اثنی عشر و نحوه درمان در طب غربی مطرح بوده است و بر همان اساس نیز عمل می‌شده است. تا آنکه چند سال پیش از این یکی از دانشمندان غربی با کشف عامل ویروسی در ایجاد زخم معده خط بطلان بر نحوه درمان آن کشید.
بنابراین شیوه تغذیه توصیه شده به بیماران زخم معده‌ای مبنی بر خوردن غذا به دفعات متعدد برای خنثی کردن اسید معده پس از ده‌ها سال زیر سئوال رفت. این دانشمند نوعی آنتی بیوتیک را برای درمان زخم معده مؤثر دانست.
اما طب سنتی و گیاه درمانی نسخه‌هایی در این رابطه ارائه نموده است که علاوه بر ضد عفونی کردن معده و کبد و دستگاه گوارش، میزان ترشح صفرا و اسیدهای معده و اصولا روابط میان کبد و معده را تنظیم و از طرفی نیز زخم را بسرعت ترمیم کرده و سیستم عصبی معده را نیز به آرامش فرامی‌خواند.
علاوه بر همه اینها نسخه‌های گیاهی بی‌آنکه ضرری متوجه بیمار نماید، عوارض مثبتی در تقویت کل سیستم بدن دارد ولی در مقابل نسخه‌های درمان
ص: 13
زخم معده در طب شیمیایی تاکنون دارای عوارض منفی و خسارت بار بسیاری بوده‌اند. اینک که بیماریهای معده و دستگاه گوارش در کتاب حاضر مورد بحث و بررسی قرار گرفته توجه علاقمندان را به آن جلب کرده و تقاضا داریم چنانچه نظراتی در این مورد دارند از طریق صندوق پستی مندرج در پشت جلد کتاب ما را از پیشنهادات و انتقادات خویش بهره‌مند سازند.
راه‌کارهای طب اسلامی و سنتی
اشاره
اهمیت معده و دستگاه گوارش به قدری است که حتی در مباحث اخلاقی و فرهنگی نیز جای خود را باز کرده است عضوی که می‌تواند باعث فساد اخلاق و یا تهذیب نفس شود. معده تهی، سکوی پرتاب روح و معده پر، سقوط در دنیای شهوت است، معده ضامن سلامتی دیگر اعضاء بدن است آنجا که بزرگترین طبیب روح و جسم انسان پیامبر اکرم (ص) بهداشت معده و درمان دردهای آن را بیان می‌کند اهمیت این عضو را گوشزد می‌فرماید:
شکم خود را مقبره حیوانات نسازید
قبل از شروع غذا کمی نمک بچشید.
تا گرسته نشدید لب به غذا نگشایید و قبل از سیر شدن دست از غذا بکشید.
همراه با غذا آب ننوشید و آب یخ نخورید.
شبها با شکم پر نخوابید.
با شکم پر جماع نکنید.
میوه‌ها را قبل از خوردن در آب فروبرده و بشویید.
قبل از خوردن غذا دستها را بشویید.
مسواک بزنید و مسواک زدن باعث زیادی عقل می‌شود و یک نماز با مسواک برابر با هفتاد نماز بی‌مسواک است و ده‌ها حدیث دیگر که پایه‌های بهداشت و درمان را تشکیل می‌دهد.
ص: 14
معده با حرکات فیزیکی غذای بلع شده را با کمک ماهیچه‌های طولی و حلقوی و مورب با شیره‌ها و آنزیمها مخلوط و از آنها کیموس عدی می‌سازد.
صدها عمل شیمیایی بر روی غذاها انجام می‌دهد و باصطلاح آن را هضم می‌نماید. هرچه معده بهتر کار خود را انجام دهد سلامتی و طول عمر بیشتری برای صاحب خویش به ارمغان می‌آورد. بنابراین منشأ بسیاری از بیماریها، معده و منشأ سلامتی نیز معده است. طب سنتی و اسلامی ایران با توجه حکیمانه به مسائل بهداشتی بدن در پیشگیری از بیماریهای معده و درمان آنها گوی سبقت را از همه رشته‌های طب ربوده است. متأسفانه طب غربی به غلط خود را در جایگاه طب اصلی قرار داده و اشتباهات زیادی در پیشگیری و درمان بیماریهای معده ارائه نموده است.
طب غربی با قدرت تبلیغ و انحصارطلبی مادی خود به رشته‌های اصلی طب مجال نداده تا حقایق را بیان نموده و مهارت خویش را در درمان بیماریها از جمله بیماریهای معده ارائه نمایند.
خودخواهی مادیگرایانه طب غربی تا بدانجا رسیده که حتی شیوه‌های درمانی گذشتگان ما را به یغما برده و آنها را به نام خود ثبت می‌نماید و خود را مالک بلامنازع نظریات علمی می‌داند و بدین‌وسیله ثروت مردم جهان را به غارت می‌برد. اگر یک ایرانی فریاد بزند که نوعی ویروس عفونت‌آور در ایجاد زخم معده و اثنی عشر دخالت دارد او را به مسخره می‌گیرند، همان مطلب توسط یک دانشمند غربی با جنجال از طریق رسانه‌های جمعی پخش شده و بنام خودشان ثبت می‌شود. در جای دیگر پزشک ایرانی کاشف درمان سرطان به قتل می‌رسد تا افتخارات ملی مذهبی ایران با مرگ ناجوانمردانه او در خاک مدفون گردد. برای درمان بیماریهای معده همچون بیماریهای دیگر باید از طریق طب اصلی یعنی طب گیاهی و سنتی مبتنی بر تجربیات چند هزار ساله دانش بشری اقدام نمود و نباید از طب‌های حاشیه مانند طب شیمیایی و غرب‌زده فعلی انتظاری مثبت در درمان بیماری داشت.
ص: 15
بهداشت معده و دستگاه گوارش
از آنجا که پیشگیری از بروز بیماریها اهمیت فزونتری نسبت به درمان بیماریها دارد اولین گام در تدوین این کتاب را به‌طور اجمال به بهداشت و پیشگیری از بیماریها اختصاص می‌دهیم چرا که انصافا نظریات حکیمانه اسلام در این زمینه سرآمد و در اوج کمال است که تفصیل آن را به کتابی جداگانه موکول می‌کنیم.
بهداشت تغذیه
آغاز بهداشت تغذیه، دقت در مصرف غذاست. کیفیت و نوع غذا، نحوه مصرف و زمان مصرف سه عنوان مهم بهداشت تغذیه است.
کیفیت و نوع غذا مهمترین و گسترده‌ترین عنوان است که شامل شناخت خواص غذاها و نوع و کیفیت نگهداری نیز می‌شود. بنابراین بلاجمال اشاراتی به آن می‌شود:
غذاها به‌طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
غذاهای پخته
غذاهای خام
مایعات
غذاهای پخته مورد نیاز بدن انسان می‌باشد. میزان مصرف غذاهای پخته نباید بر غذاهای خام فزونی یابد. غذاهای پخته خود به غذاهای آب‌پز، کباب و سرخکرده تقسیم می‌شود. در میان این سه نوع، آب‌پز بر کباب امتیاز داشته و هر دو بر غذاهای سرخکرده ممتاز هستند. از نظر نسبی، غذاهای پخته بیشتر از غذاهای خام در آلوده ساختن خون و ایجاد اخلاط بیماری‌زا در بدن نقش دارند و میان غذاهای پخته، سرخکرده‌ها بیش از کباب و آب‌پز در بدن ایجاد آلودگی و سموم دیگر می‌کنند. سرخکردنیها و غذاهای پخته اینک در صد اعظم تغذیه عموم مردم را دربرگرفته و یکی از مهمترین عوامل بیماری‌زا
ص: 16
در بحث تغذیه‌اند. فرآورده‌های مسموم دیگر از قبیل نوشابه‌ها، سوسیس و کالباس، کنسروها، انواع شیرینی‌جات و ویتامین‌هایی که برای تقویت عمومی بدن بصورت کپسول و آمپول داده می‌شود، چیپس، پفک، شکلات‌ها و فرآورده‌های متنوع دیگر که فقط برای تحریک ذائقه افراد تولید می‌شوند، بر ابعاد بیماری هابسی افزوده‌اند. نحوه مصرف غذاها نیز از اهمیت خاصی برخوردار است. پرخوری و انباشتن شکم همواره نهی شده است، مصرف چند نوع غذا با یکدیگر، مصرف آب و مایعات همراه با غذا، با شتاب خوردن، در حال خشم و غضب تناول کردن، ایستاده میل کردن، مصرف غذاهای ناسازگار با یکدیگر از جمله مطالبی است که در طب اسلامی به آن توجه و نظریات حکیمانه‌ای درباره آن ابراز گردیده است.
مصرف آب میان غذا و بعد از غذا از منهیات طب اسلامی است که طب غربی با اظهارات ضد و نقیض ظاهرا علمی هنوز نتوانسته نظر قطعی خود را اعلام نماید. بهداشت قبل از غذا و بعد از آن از قبیل شستشوی دستها قبل از غذا که نوعی وضو برای تناول نعمتهای الهی است، چشیدن نمک قبل از غذا و بعد از آن و ده‌ها مطلب دیگر، براستی نمونه‌های استواری از تلفیق حکمت و علم را به نمایش می‌گذارد.
زمان مصرف غذا نیز از لحاظ بهداشت تغذیه مورد توجه دقیق قرار گرفته است. غذای صبح از لحاظ تأمین سلامتی با غذای شب بسیار متفاوت است، از آنجا که بحث بهداشت تغذیه وسیع‌تر از آن است که در این مقال بگنجد، طالبین را به کتابی دیگر از مجموعه کتابهای پیک شفا حوالت می‌دهیم.
ناسازگارها با معده
بدترین دشمن معده انباشتن آن از خوراک‌هاست. چنانچه پیامبر اکرم (ص) فرمود یک‌سوم به آب و یک‌سوم به غذا و یک‌سوم به هوا اختصاص دهید.
چربی و روغن‌ها
ص: 17
جماع کردن با شکم پر برای معده بسیار زیان‌آور است.
قی کردن زیاد
زیاد مسهل خوردن
غذاهای غلیظ مانند سرخکردنیها، کتلت، کوکو، پیتزا و چیزهای بسیار مضرّی مانند سوسیس و کالباس و نوشابه‌هایی که با مواد شیمیایی تهیه شده‌اند و گاز دارند آب میوه‌های بسته‌بندی شده، خوردن میوه و آب بر بالای آن خوردن، وسط غذا و روی غذا آب خوردن، پرخوری و سپس میوه روی آن خوردن، اکثر میوه‌ها را باید ما بین فواصل خوردن غذا میل کرد، رسم غلط غربی‌ها خوردن میوه و دسر روی غذا، شبها با روده پر خوابیدن و اجابت مزاج نکردن، خوردن مغز استخوان و زیاد مغز خوردن، هر غذایی که انسان از آن متنفر است برای معده مضر است، شبها غذای سنگین خوردن و روی آن خوابیدن، غذا روی غذا خوردن، قبل از گرسته شدن دست به غذا بردن، حدیث نبوی (ص) است:
از سفره‌های هفت رنگ پرهیز شود و سر سفره یک نوع غذا کافی است، در هوای خیلی سرد مصرف غذای سرد زیان‌آور است، ترشی فراوان باعث ضعف معده و اعصاب و پیری زودرس است، شوری فراوان باعث ضعف معده و لاغری و سیاهی رنگ می‌شود، شیرینی بی‌حساب حرارت معده را زیاد و ناتوانی را بر جسم مسلط می‌کند، چربی زیاد بخصوص در هوای گرم باعث ناراحتی معده است، آب خوردن ناشتا، گرسنگی کشیدن بیش از حد.
غذاهای ناسازگار با یکدیگر
چنانچه غذاهای ناسازگار با هم مصرف شوند اولین ضربه را به معده می‌زنند. سرکه با برنج باعث قولنج می‌شود. تخم‌مرغ با ترب، ماست با ترب، خربزه با عسل، شیر و انجیر، تخم‌مرغ و پنیر، خردل با سیر انار و هریسه، ماست و باقلا، انگور و کله پاچه، جوجه کبوتر با پیاز، پیاز و پونه، شیر و
ص: 18
ماهی، انگور و گوشت و ... از جمله غذاهای ناسازگار به شمار می‌روند.
حالات معده در مزاجهای چهارگانه
حالات معده از مزاج‌ها بسیار تأثیرپذیر است و غلبه مزاج‌ها و عدم تعادل آن، به تدریج به سوء مزاج معده تبدیل می‌شود و به تدریج تبدیل به بیماریهای حاد شده و اندام‌های دیگر را نیز گرفتار می‌سازد. اینکه در طب اسلامی معده، مادر امراض معرفی شده، سخنی بجا و صحیح است.
در بررسی بیماریهای مختلف در بدن همواره جای پای معده را مشاهده می‌کنیم. قلب، مغز، کبد و سایر اندام‌ها با تباهی معده به بیماری کشیده می‌شوند و با بهبودی آن درمان‌پذیر می‌گردند. تباهی معده و سوء هضم سریعا کبد را متأثر کرده و از آن طریق خون و به وسیله خون، همه اعضای بدن تحت تأثیر قرار می‌گیرند. مزاجهای چهارگانه عبارتند از:
صفرا و خون و سودا و بلغم 1]