فصل سوم: بی‌اشتهایی
اشاره
ص: 44
بی‌اشتهایی
اشاره
افرادی هستند که اشتهای فوق‌العاده دارند و چاق هم نمی‌شوند و برعکس کسانی هستند که کم‌خور هستند و لاغر نمی‌شوند. طبیعت این افراد با این روش خوگرفته و ما با آنها کاری نداریم. اگر بی‌اشتهایی از اثر سوء مزاج معده باشد باید شناسایی و به دفع آن پرداخت که در بحث‌های قبل مذکور شد.
تب، ورم معده، ورم کبد و هر دردی که روح و جسم بیمار را بخود مشغول سازد باعث بی‌اشتهایی می‌شود. پس اهداء روحیه و نشاط به بیمار باعث تقویت و اعاده اشتها می‌شود. کسانی که بیش از حد خود را به قی کردن وادار کنند و کسانی که بیش از حد داروی مسهل استفاده کنند به بی‌اشتهایی دچار می‌شوند. سرمای شدید و گرمای شدید هوا باعث بی‌اشتهایی می‌شود. بند آمدن خون حیض در بانوان باعث بی‌اشتهایی می‌شود. بی‌خوابی باعث سقوط اشتهاست. مصرف آنتی بیوتیک‌ها و داروهای شیمیایی باعث سقوط اشتهاست دود و دخانیات نیز اشتها را کاهش می‌دهد.
در درمان بی‌اشتهایی هرکدام از حالات فوق باید مورد توجه قرار گیرد اگر بیمار از یک ناراحتی و بیماری برخاسته با تقویت معده به تدریج اشتهای رفته را بازخواهد یافت. اگر بعد از تب دچار بی‌اشتهایی شده، آب سیب و آب به مفید است و داروها باید بطور کلی بگونه‌ای تجویز شوند که به اعاده تب کمک نکنند. ورم معده و ورم کبد و ناراحتی طحال که باعث بی‌اشتهایی شده در بحث مربوط به خود باید مورد توجه و درمان قرار گیرد. مصرف آنتی بیوتیک‌ها اکثرا غیر لازم و باعث بی‌اشتهایی می‌شوند چرا که مواد شیمیایی اکثرا ضد حیات هستند بهترین درمان ترک این داروها و روی آوردن به
ص: 45
درمان‌های طبیعی است.
بطور کلی نسخه زیر برای اکثر عوامل ضد اشتها درمان‌کننده است که در بحث کلی دفع اخلاط معده سرد و گرم مطرح شد.
هر روز صبح ناشتا 3 قاشق غذاخوری ترنجبین را در 5/ 1 لیوان آب جوش حل کنید و صاف کنید و آن را داغ‌داغ روی 3 قاشق غذاخوری خاکشیر که از قبل تمیز کرده بریزید و به جای صبحانه میل کنید و تا ظهر غیر از کمپوت یا فرنی رقیق چیزی نخورید و بعد از ظهر 1 الی 2 بار مسهل عام میل کنید:
مسهل عام
- سنا 50 گرم- گل سرخ 50 گرم- افسنتین 25 گرم- تخم کتان 25 گرم- ترنجبین 25 گرم- گل ختمی 25 گرم.
- داروها را نیم کوب کرده و هر بار یک قاشق غذاخوری از آن را در 5/ 1 لیوان آب ریخته تا بجوشد و یک لیوان بماند صاف کنید و شیرین کرده و بعد از غذا میل کنید.
از آنجا که این داروها اسهال‌آور است توان بیمار را باید در نظر گرفت و اگر مصلحت در عدم مصرف آن است به همان ترنجبین و خاکشیر صبح‌ها اکتفا کنید.
بیمار کم اشتها را نباید به زور وادار به خوردن کرد بلکه حتی اگر لازم است به او گرسنگی داده شود اما به محض میل به غذا، غذای خوش‌بو و تحریک‌کننده در اختیار او قرار گیرد و بوهای خوش بو استعمال کند و به تفریح و شادی بپردازد.
برای گرم مزاج‌ها آب سیب و به و ربهای ترش مزه و انار و آب انار مفید است و برای سرد مزاج‌ها عسل و فلفل سفید و زنجفیل و زیره سیاه و انیسون و میخک و نعناع و خولنجان و انجدان. گرم مزاج‌ها با ملینات و مسهلات ضد صفرا و تصفیه‌کننده خون اشتهای خود را بازیابند. جوشانده‌های ضد صفرا همراه با تمر هندی و آلوی بخارا و خیسانده پر هلو و زرد آلو و امثال آن و
ص: 46
پرهیز از پرخوری را در دستور کار خود قرار دهند.
نسخه زیر در سرد مزاج‌ها باعث تحریک اشتها و تقویت معده می‌شود:
- سنبل الطیب- تخم خرفه- قرنفل- دار فلفل- دارچین- قاقله- انسیون- تخم کرفس- زیره کرمانی- مصطکی- نعناع- عود- فلفل
- از هر کدام مساوی بگیرید و با عسل به اندازه دو برابر مجموع دروها مخلوط و میل شود.
نسخه دیگر
- پونه، نعناء، بادیان، زینان، سداب از هر کدام 10 گرم، بابونه و انسیون از هر کدام 5 گرم.
داروها را مخلوط کرده و نیمکوب نمائید. صبح و عصر هر بار 1 قاشق غذاخوری از داروها را در 5/ 1- 1 لیوان آب کمی بجوشانید سپس مانند چای دم کرده میل نمائید.
همزمان با نسخه فوق پیش از هر غذا 3/ 1 استکان عرق نعناء میل نمائید.
شراب نعناع نیز جهت تحریک بی‌اشتهایی بسیار نافع و معده را تصفیه کرده و قوت باه را زیاد می‌کند.
- آب نعناع افشرده- خردل سرخ- از هرکدام 20 مثقال با 90 مثقال آب و یک مثقال شب یمانی
- روی آتش به نیمه آورده و صاف نموده با 60 مثقال عسل به قوام آورید.
اگر بیماری عصبی و مغزی مانند مالیخولیا و صرع و افسردگی و امثال آن باعث بی‌اشتهایی شده، به درمان آن بیماریها بپردازید و گاه قی دادن بسیار مفید است. استفاده از انفیه (عطسه‌آور) و یا دفع اخلاط مغز از راه بینی و یا از طریق پوست سر و یا از طریق خون‌گیری باعث بازگشت اشتها می‌شود.
بیماران کم اشتها بهتر است از روغن‌های حیوانی دوری کرده و به روغن زیتون روی‌آور شوند. افرادی نیز با قی کردن بهبود می‌یابند.
اگر زنان باردار دچار بی‌اشتهایی شدند بهتر است به ورزش ملایم و
ص: 47
تفریح روی آورند و شربت ریحان و غذاهای لذت بخش مصرف کنند. اگر بی‌اشتهایی از کم کاری و ضعف طحال باشد ریشه کبر با سکنجبین یا پرورده ریشه کبر در سرکه یا ترشی کبر چاره ساز است.
بی‌اشتهایی شدید و تنفر معده از طعام (جوع البقر)
اشاره
علامت آن ضعف روزافزون بیمار و عدم تشنگی و رطوبت دهان است، چنانچه از بلغم باشد معمولا بعد از شهوت کلبیه بوجود می‌آید.
شربت میسوسن
برای جوع البقر و ضعف جگر و غش کردن در اثر استفراغ زیاد و دفع خون بسیار مفید است.
گل سوسن 40 عدد، قسط نیم کوفته، قرنفل نیم کوفته، قصب الذریره نیم کوفته، اسارون نیم کوفته، سنبل، مصطکی از هرکدام 6 گرم، ملح اندرانی و نمک سنگ بلورین و سلیخه نیم کوفته از هر کدام 9 گرم، عود بلسان 12 گرم، زعفران 5/ 1 گرم، مشک، روغن بلسان یا زیتون 5 گرم، شربت یوسفی 4 من.
طرز تهیه شربت یوسفی
- شیره انگور 33 من، آب 20 من
- شیره انگور را بجوشانید و مرتبا کف آن را بگیرید تا 10 من باقی بماند، 20 من آب را اضافه کنید و 5 دقیقه دیگر بجوشانید، سپس آن را در خم یا کوزه بزرگ ریخته درب آن را محکم کرده در جای گرم نگه دارید تا به جوش افتد و سپس از جوشش بازایستد.
- داروها را با 4 من از شربت یوسفی همه را در شیشه کنید و 6 ماه بعد بردارید و برای مصرف بیماران شب و صبح استفاده کنید.
بیماری که دچار جوع البقر است از غذا تنفر دارد، اما سلولهای بدن گرسنه
ص: 48
هستند و به تدریج ضعف و پژمردگی عارض می‌شود.
باید خوراکهای خوش‌بو و اشتهابرانگیز را به بیمار نزدیک کرد، عطرها و بوهای خوش بکار برد و ضمادهای گرم و خوش‌بو روی معده گذاشت.
چیزهایی مانند شربت ریحان و شربت سوسن بخورد. چنانچه نوعی از عدم اعتدال مزاج بر معده حاکم است در اعتدال بخشیدن به آن بکوشید.
چنانچه این بیماری ادامه یابد ممکن است به غش یا بیهوش شدن کشیده شود که در این صورت باید پس از بهوش آوردن بیمار درمان جوع البقر را بکار گیرید و مانع خواب رفتن بیمار شوید و اگر چاره‌ای در خواب رفتن نبود زیاد نخوابد در حالت‌های حاد باید بشدت از خواب رفتن بیمار تا رفع خطر جلوگیری نمود.
اشتهای شدید و غیر عادی به غذا (شهوت کلبیه)
علامت آن بسیاری میل به غذا و عدم سیری از آن است. معمولا از بسیاری ریختن سودا به فم معده ایجاد می‌شود. تیرگی رنگ و خشکی دهان از نشانه‌های دیگر آن است. درمان آن پرهیز از مصرف نمک و ترشی و تندی است و باید با منضجات و مسهلات سودا درمان شود.
اگر شهوت کلبیه از تجمع انگل در نزدیکی معده باشد باید دستورات دفع انگل را بکار برد.
اشتهای تباه، میل به خوردن گل و غیره
اشاره
درمان آن شناخت نوع خلط غالب و دفع آن با منضج‌ها و مسهل‌های همان مزاج است و باید بطریق قی و اسهال دفع شود.
نسخه
- نمک 5 گرم- تخم شوید 10 گرم- تخم ترب 5 گرم- عسل یا سکنجبین 50 گرم
- داروها را نرم کوبیده و با عسل مخلوط و صبح و ظهر و شب هر بار 1
ص: 49
قاشق مرباخوری میل کنید.
نسخه دیگر
- زیره سیاه- مصطکی- زنیان از هرکدام 5 گرم.
- داروها را نرم کوبیده و هر روز صبح ناشتا 1 قاشق چایخوری تا مربا خوری میل کنید.
نسخه دیگر
- پوست هلیله زرد و هلیله سیاه از هرکدام 10 گرم- بلوط 5 گرم- آمله مقشر 10 گرم- انیسون 10 گرم- عسل 250 گرم.
- داروها را نرم کوبیده با عسل ممزوج کنید و صبح و ظهر و شب هر بار 1 قاشق مرباخوری میل کنید.
زنان باردار که عادت به خوردن گل و امثال آن دارند، از سوپ اسفناج و غوره و مرغ و شربت آب‌غوره و شربت انار استفاده کنند و با توجه به حالات آن، نسخه زیر داده شود:
- زیره- انیسون- سعد کوفی- نعناع خشک- پوست هلیله زرد- آمله مقشر از هر کدام 1 مثقال.
- داروها را نرم کوبیده و مثل قاووت روزی 3 قاشق غذا خوری میل شود.
بی‌اشتهایی در کودکان
می‌تواند از انگل باشد چاره آن آش گشنیز ترش و داروی ضد انگل ملایم که خاصیت مسهلی ملایم را داشته باشد.
تخم گشنیز، سیاه‌دانه، بومادران، افسنتین، شاهتره و امثال آن با کمی سنا و گل سرخ جوشانده و روزی چند بار میل شود. یا برنگ کابلی به میزان نیم تا یک مثقال در شیر داغ ناشتا بخورد و ناهار آش ترش گشنیز چاره‌ساز است.
ص: 50
اگر ناشی از رودل و بدخوری کودک باشد، مسهلات ملایم مانند ترنجبین با خاکشیر، ترنجبین به تنهایی، شیر خشت، گل سرخ و گل قند و امثال آن می‌توانند مفید واقع شوند.
به‌هرحال هر روز صبح ناشتا یک تا دو قاشق غذاخوری ترنجبین در یک استکان آب جوش حل کرده و صاف کند و داغ‌داغ روی 2 قاشق غذا خوری خاکشیر ریخته و به جای صبحانه به کودک بدهد. تا یک ساعت صبحانه مصرف نشود.
از سنین 6 یا 7 سالگی به بالا می‌توان مقدار خاکشیر و ترنجبین را تا 3 قاشق افزایش داد.
اگر لازم به پاکسازی بیشتر بود با توجه به نوع مزاج، از مسهل مربوط به آن مزاج به تناسب سن استفاده کنید