فصل هشتم: بیماریهای دیگر دستگاه گوارش
اشاره
ص: 78
انگل
اشاره
از شایع‌ترین بیماری‌هاست. آب شرب غیر بهداشتی و سبزی‌های ناشسته و سرایت از طریق افراد مبتلا از مهمترین عوامل بیماری انگل است.
انواع انگل
اشاره
ژیاردیا و کوکسیدیوز و اسکاریس و تریکوریس و کرمک و کرم کدو از انواع شناخته شده‌اند که عوارضی چون کم خونی و اسهال و بی‌اشتهایی و شب ادراری و بی‌خوابی و دل درد و تهوع و دندان قروچه دارند.
نسخه
5/ 2 مثقال برنگ کابلی برای بزرگسالان، 5/ 1 مثقال برای کودکان چنان پودر شود که مانند گرد گردد. در یک استکان شیر حل کرده و صبح ناشتا میل کند. تا 3 روز تکرار و ظهرها سوپ گشنیز که با قره‌قوروت یا سماق یا تمر هندی ترش شده تناول شود. هر روز بعد از ظهر مسهل ضد انگل زیر میل شود:
- سنا- گل سرخ 20 گرم- بومادران- افسنتین- سیاه دانه- تخم گشنیز- شاهتره- درمنه ترکی از هر کدام 10 گرم نیم کوب شود و یک قاشق غذاخوری آن در یک و نیم لیوان آب بجوشد تا یک لیوان بماند صاف کرده و تناول گردد. شب‌ها کته گشنیز میل شود.
اگر آنغوزه به جوشانده فوق اضافه گردد بهتر است. بزرگسالان یک لیوان و خردسالان یک استکان مصرف کنند. چنانچه اسهال ملایم ایجاد نشد یک‌بار دیگر هنگام غروب جوشانده مسهل تکرار گردد. اگر جوشانده فوق را نمی‌پسندید از کپسولهای مسهل زیر استفاده نمایید:
ص: 79
کپسول ضد یبوست و انگل
اشاره
- سنا- گل سرخ- شحم الحنظل- پوست هلیله زرد- هلیله سیاه- آنغوزه و انزروت
- داروها پودر کنید و در کپسولهای 500 میلی گرمی پر کنید و بزرگسالان تا روزی 6 تا 9 عدد میل کنند و خردسالان به اندازه‌ای که اسهال ملایمی داشته باشند.
نسخه دیگر
انزروت و برگ هلو و برگ شفتالو و پوست ریشه انار همه ادویه را کوفته و با مقداری آب بجوشانید و میل کنید.
هنگام خروج کرم کدو بیمار باید در آب گرم بنشیند و از جای تکان نخورد تا کرم بطور کامل از مقعد خارج شود.
قولنج
اشاره
هر نوع سوء مزاج معده و دستگاه گوارش می‌تواد به تدریج به قولنج مبدل گردد.
قولنج دردی است که بیشتر در روده بزرگ احساس می‌شود، اگر درد در روده باریک باشد به آن ایلاوس می‌گفتند که شباهت زیادی به درد قولنج دارد.
غلبه سردی بر روده بزرگ، ورم و التهاب و سرماخوردگی و سوء مزاج هایی که درمان نشده‌اند و علت‌های دیگر که باعث قولنج‌های بلغمی و بادی و سرد و گرم و غیره می‌شود.
هنگام حاد شدن قولنج، درد شدید و استفراغ و عرق سرد روی‌آور می‌شود. قولنج اگر درمان نشود باعث مرگ بیمار خواهد شد.
پرخوری و آب یخ خوردن و سرخ‌کردنی‌ها و سوسیس و کالباس می‌تواند باعث قولنج گردد.
ص: 80
درمان قولنج
اگر قولنج گرم است و بیمار حرارت و تب و تشنگی دارد، آثار آن را در صورت و چشم‌ها و ادرار نیز می‌توان مشاهده کرد.
اگر قولنج سرد است، دفع بلغم همراه مدفوع و نرمی و سپیدی و تکیده شدن پوست صورت و نرمی شکم علی‌رغم بادکردگی از علایم آن است.
پاکسازی مهمترین رکن درمان است. مسهل مربوط به نوع سوء مزاج داده شود و از حقنه استفاده گردد، حقنه کردن لازم و بسیار خوب است حتی اگر داروهای اسهال‌آور بخوبی کار خود را انجام دهند. شیاف‌های مسهل در این رابطه بسیار بهره رسانند.
اگر قولنج بلغمی است، نباید از داروهای مخدر استفاده کرد. آمپول‌های مسکن و داروهای مخدر قوی که اطباء طب غربی برای تسکین درد بیمار می‌دهند، چه بسا باعث مرگ او می‌شود، چرا که ماده بیماری را در روده‌ها پایدار و محکم می‌سازد و حرکت روده‌ها را کند و نفخ و باد شدید ایجاد می‌نماید.
علت اینکه بیماران تحت عمل جراحی پس از به هوش آمدن دچار نفخ و باد شدید در روده‌ها می‌شوند تأثیر داروهای بیهوشی است. این بیماران پس از به هوش آمدن باید از شربت‌ها و معجون‌های بادشکن مانند زیره و نبات و زنجفیل و زنیان و آویشن و امثال آن مصرف کنند.
اگر قولنج صفراوی است منضج و مسهل صفرا و آلوی بخارا و ترنجبین و خاکشی و شیر خشت و بنفشه و حقنه‌های ضد صفرا در دستور درمان قرار گیرد.
بیمار قولنجی در حین درمان باید بسیار کم بخورد و حتی اگر لازم باشد تا مدتی چیزی نخورد تا درمان‌ها مفید واقع گردد.
در قولنج بادی هم بیمار نباید چیزی غیر از دارو بخورد و با داروهایی از قبیل بسفاویج و سه پستان و تربد و هندوانه ابو جهل و انجیر و شکر قرمز و تخم کرفس و تخم کتان و رازیانه و مقل و بوره و روغن کنجد و روغن زیتون و روغن حیوانی و امثال آن حقنه شود.
ص: 81
درد روده‌ها ناشی از بی‌حسی روده‌ها
داروی میسوسن که قبلا وصف آن گذشت مفید است و معجون زیر:
- شحم الحنظل 15 گرم- پیاز دشتی بریان شده- قارچ چمنی- سقمونیا- خربق سیاه- اشه (اندران)- سیر صحرایی- از هر کدام 15 گرم- افتیمون (سس صغیر)- بلوط زمینی- مقل ارزق- و صبر زرد از هر کدام 9 گرم- آویشن- هزار چشم- ساذج هندی- تره بیابانی- مریم نخودی- دارچین ختایی- فلفل سیاه- فلفل سفید- فلفل دراز- زعفران- دارچینی- بسفاویج- جاوشیر- سکبینج- شیر گیاه شیر سگ- سنبل الطیب- هل- زنجفیل از هر کدام 6 گرم- کوشاد و اسطوخودوس از هر کدام 5/ 4 گرم.
- داروها را کوبیده و با عسل به صورت معجون درآورید. هر بار موقع مصرف تا 4 مثقال با آب گرم یا آب جوشانده افتیمون با مویز بدون هسته میل کنید.
بیماری عفونی لثه و دندان
اشاره
کسانی که به بهداشت لثه و دندان اهتمام می‌ورزند بطور نسبی کمتر از دیگران دچار ناراحتی معده می‌شوند. عفونت‌های میکروبی دهان به تدریج بر دهانه معده نشسته و ایجاد بیماری می‌کنند و در صورت پیشرفت، روده و اثنی عشر را نیز گرفتار می‌سازند. برای پیشگیری از بیماریهای عفونی دهان و درمان عفونت و پیوره و جلوگیری از خرابی دندانها از نسخه زیر استفاده کنید و آن را جایگزین خمیر دندان‌هایی که در بازار با عناوین مختلف عرضه می‌شوند و دارای عوارض منفی گوناگونی می‌باشند، نمائید:
پودر دهان به جای خمیر دندان
گلنار فارسی، سماق، مازو، نمک، پوست انار به مقدار مساوی بگیرید و میخک به مقدار نصف 1 واحد، همه را آسیاب کرده و هر شب و یا شب و صبح
ص: 82
مقداری از آن را روی مسواک ریخته و به روش صحیح لثه‌ها و دندانها را بشوئید.
در نسخه فوق، می‌توانید از پوست انار و میخک صرف‌نظر کنید.
آفت و زخمهای دهان
- تخم گشنیز 300 گرم- آویشن 50 گرم- گل ختمی 50 گرم
- یک استکان دارو را در 4 لیوان آب بجوشانید تا 2 لیوان بماند صاف کنید و به دو قسمت تقسیم کرده یک قسمت را با یک قاشق غذاخوری سماق نکوبیده دو سه جوش داده و روزی سه بار با آب آن غرغره کرده قسمت دوم را با یک قاشق مرباخوری آب‌لیمو و یک قاشق مرباخوری آب‌غوره و یک قاشق مرباخوری سرکه و یک قاشق چای خوری گلیسیرین خوراکی مخلوط و هر روز سه بار غرغره نمائید.
سکسکه، فواق، نکچه، هکچه
علت آن در افراد مختلف است. اگر از سنگینی معده در پی مصرف غذاهای غلیظ و سنگین ایجاد شود، در این صورت از داروهای قی‌آورد استفاده کنید. استفراغ با سکنجبین و آب گرم و یا جوشانده شوید با عسل و دیگر قی‌آور چنانچه از گرمی باشد پس از قی، آب کدو و آب خیار یا آب خرفه یا آب انار یا آب گشنیز با شکر و یخ میل کنید. چنانچه سکسکه از حبس باد باشد، زنجفیل یا پونه یا نعناع بجوید و آب آن را فرو برده و سعی در زدن آروغ نمائید.
چنانچه از سردی و رطوبت باشد زنجفیل و تخم کرفس و نعناع و پونه بجوشانید و یا با سرکه پیاز دشتی همراه کرده میل کنید و با انفیه باعث ایجاد عطسه شوید.
چنانچه از یبوست یا توأم با یبوست باشد از ملینات استفاده کنید و آب کدو و شیر تازه بیاشامید و یا آب جو و شکر و کشک و روغن بادام مخلوط با
ص: 83
لعاب بهدانه با آب انار میل کنید. روغن بنفشه در بینی بچکانید و با آن مهره‌های پشت گردن را مالش دهید. هرچند به بیمار شیر بدهید و او را وادار به عطسه کنید خوب است.
جهت ایجاد لینت مزاج هر شب 5 عدد انجیر خشک و 10 عدد آلوی بخارا را در کمی آب خیس کرده و صبح ناشتا همه آن را میل نمایید.
خوردن روناس سائیده، جند بیدستر با مصطکی، دارچین با مصطکی که در آب جوشیده و با آب آن خورده شود. آب پونه، آب انار ترش، شوید آب پز، خوردن آب سرد مفید است.
چنانچه سکسکه با گرفتگی و سنگینی سر همراه است، از انفیه عطسه آور استفاده کنید و اقدام به حجامت و خونگیری با زالو از پشت گوشها نمائید داروی تقویت اعصاب مصرف کنید:
- گل گاوزبان- سنبل الطیب- افسنتین- بهار نارنج- مرزنجوش- اسطوخودوس- بادرنجبویه- گزنه- تخم خشخاش- بسفاویج- لیموی عمانی.
- داروها را نیمکوب کرده روزی 3 بار صبح و ظهر و شب بعد از هر غذا یک قاشق غذاخوری از آن را در 5/ 1 لیوان آب بجوشانید تا 1 لیوان بماند صاف کنید شیرین کرده میل کنید.
به جای داروهای خشک می‌توانید عرق داروهای فوق را با هم مخلوط کرده و قبل از هر غذا نصف تا یک استکان میل کنید.
اگر بادکش میان دو کتف بیمار و یا روی شکم بیمار بگذارید سکسکه آرام می‌گیرد.
مواد سرخ‌کننده و تحریک‌کننده میان دو کتف نیز مؤثر است.
خواب‌آورها و خواب خوب سکسکه را کاهش می‌دهد.
آروغ
علت آروغ زدن بررسی شود چنانچه از ورم، زخم و باد، غلبه خلط و هر
ص: 84
چه باشد باید به رفع علت پرداخت که درمان آن در صفحات قبل مذکور شد.
اگر باد در معده مانده و تمایلی به پایین آمدن ندارد، چاره‌ای نیست که با داروی آروغ‌برانگیز آن را از راه گلو خارج کرد این داروها عبارتند از مرزه، سداب یا کندر رازیانه، زیره سیاه، پونه، نعناع، آویشن، زنیان، میخک، مصطکی، زنجفیل، تخم کرفس، انسیون، جوشانده افسنتین و امثال آن، در هر صورت باید علت پایین نیامدن باد شناسایی و رفع گردد و مسهل‌های ایارج و مسهل‌های مناسب دیگر در نظر گرفته شود که نوع این مسهل‌ها براساس نوع ماده آروغ‌برانگیز تعیین می‌شود.
آروغ ترش می‌تواند از سردی معده یعنی سوء مزاج سرد معده باشد شاید از ماده سودایی باشد که طحال آن را به دهانه معده سرازیر کرده است و شاید حرارت بیش از حد کبد و معده باعث ترش کردن شود.
آروغ بد بو دلیل بر عفونت معده است که وجود میکروبهای موذی در آن نقش دارند و باعث ورم معده و زخم هم خواهد شد.
شاید آروغ بدبو در اثر رودل یا همان گیر کردن و متعفن شدن غذا در معده و اثنی عشر باشد.
آروغ که بدون بوی بد باشد و تنها بوی غذا از آن بیاید و مدتی بعد از غذا ادامه یابد دلیل بر ناتوانی معده است و این ناتوانی گاه ادامه پیدا می‌کند و گاه بطور موقت بروز می‌نماید.
بی‌خوابی بیش از حد نیز می‌تواند باعث ایجاد ناتوانی در معده و آروغ شود هر کاری که باعث ناتوانی معده شود ممکن است به آروغ زدن بیانجامد.
منابع و مآخذ
دست نوشته‌های خطی
طب یوسفی تألیف یوسف بن محمد
قرابادین تألیف سید محمد حسین عقیلی خراسانی
ذخیره خوارزمشاهی تألیف اسماعیل جرجانی
تحفه حکیم مؤمن تألیف محمد مؤمن
نسخه‌های استاد حکیم سید باقر و حکیم ابراهیمیان
طب الرضا تألیف مرحوم دکتر فاضل
مخزن الادویه تألیف سید محمد حسین خراسانی
کتاب جامع پزشکی در ایران تألیف دکتر جاوید اشترانی
نسخه شفا تألیف مرحوم دکتر صفدر صانعی