فصل چهارم: ورم کبد
اشاره
ص: 112
ورم کبد
اشاره
ورم‌های کبد به ورم‌های گرم و سرد براساس مزاج‌ها تقسیم می‌شود و از لحاظ جایگاه آن به ورمی که در قسمت گودی کبد و قسمت بالای کبد باشد تقسیم می‌گردد. ورم‌های سرطانی اگرچه ممکن است ابتدا از بیماری‌های دیگر کبدی شروع شود اما جداگانه مورد بحث قرار خواهد گرفت.
ورم گرم کبد
اشاره
نشانی آن در مزاج دموی (خونی) تب دائمی و درد و سنگینی کبد و سرفه خشک و سکسکه و حالت تهوع و گاه قی کردن، احساس سردی در دست و پا، تیرگی رنگ زبان است این نوع ورم روی دستگاه تنفسی فشار می‌آورد و نفس کشیدن را با دشواری روبرو می‌سازد بخصوص که در قسمت بالای کبد ایجاد شود. ورم خونی کبد با خونگیری به هر نحوی که مورد تأیید طب سنتی باشد بهبود می‌یابد. حجامت، فصد، خونگیری با زالو مفید است. انداختن زالو روی کبد نتیجه خوبی داده است.
حقنه که با آب برگ چغندر و عسل و نمک و بوره و یا شکر قرمز باشد بخصوص اگر بیمار دچار یبوست است بسیار مفید می‌باشد.
رژیم ترنجبین و خاکشیر، صبح ناشتا و یک مسهل ملایم در بعد از ظهرها نتیجه خوبی می‌دهد. مسهل عام همراه با تخم خیار و زرشک تخم کاسنی و تخم خرفه و قدومه استفاده شود.
اگر حرارت کبد بسیار بالاست، آب کاسنی، آب گشنیز تازه، آب کدو، آب خیار چنبر، آب تاجریزی، آب کشوث به تنهایی یا همراه با سکنجبین شکری.
مقداری از این داروها با داروهای قبلی هر روز میل شود.
ص: 113
همراه با این داروها غذا باید ملین و نرم‌کننده معده و روده‌ها باشند مانند سوپ گشنیز که با سبزی گشنیز و اسفناج یا برگ چغندر و عدس و کمی برنج و ماهیچه گوسفند یا مرغ بدون چربی و آلوی بخارا پخته شده باشد یا سبزی‌های فصل مانند، ریواس، کنگر، کدو، کلم و امثال آنکه با گوشت مرغ یا گوسفند بدون چربی و یا همراه با جو سفید پخته شود. اگر برنج مصرف می‌شود حتما باید کته باشد و به صورت کته گشنیز بهتر است. طبیب توجه کند که نباید در درمان بیماران کبدی سرعت عمل خارج از اندازه بخرج داد، اسهال دادن شدید بیمار می‌تواند ورم گرم را به ورم سخت تبدیل کند اما پس از آنکه ورم نرم شد و تحلیل رفت مصرف مسهل‌های قوی‌تر جایز است ولی بازهم باید همراه با نرم‌کننده‌های دارویی و غذاهای ملین باشد. در مرحله آخر که ورم رسیده باشد مسهل‌هایی مانند صبر زرد و تربد خوب است و خربق هم در اندازه متعادل مفید است.
ورمی که در قسمت بالای کبد است باید برای اصلاح آن با داروهای ادرار آور شروع نمود و غذاها همان سوپ گشنیز و کته گشنیز باشد و صبح‌ها ترنجبین و خاکشیر مصرف شود و عرقیاتی مانند: شاه تره، خارخاسک، خارشتر، که صبح‌ها با خاکشیر به جای صبحانه مصرف شود تجویز گردد. یا اینکه، یک روز در میان ترنجبین با خاکشیر به میزان 3 قاشق غذاخوری ترنجبین در 5/ 1 لیوان آب جوش صاف شده و مخلوط با 3 قاشق غذاخوری خاکشیر به جای صبحانه میل شود و یک روز در میان 2 لیوان عرق خارخاسک و خارشتر مخلوط و یا عرق شاهتره 2 لیوان داغ کرده تا بحد جوش برسد و داغ‌داغ روی 3 قاشق غذاخوری خاکشیر که از قبل تمیز شده ریخته و به جای صبحانه میل شود. با انجام این رژیم تا ظهر چیزی غیر از کمپوت و فرنی رقیق خورده نشود.
ضمادهای گذاشتنی بر روی کبد
ضمادهای درمان ورم خونی کبد باید از داروهای سرد مزاج مانند برگ
ص: 114
خرفه، کدو، همیشه بهار و گل محمدی و امثال آن باشد. میوه به که در سرکه پخته و نرم شده باشد خوب است. به کوفته با گلاب و آرد جو برای ضماد کبد مفید است. نسخه ضمادهای دیگر در کتابهای دیگر پیک شفا نقل شده که طالبین می‌توانند به آن رجوع کنند. توجه شود که ضماد کبدی برخلاف ضمادهای دیگر هنگام مصرف گرم و داغ نباشد بلکه صبر کنید تا حرارت آن متعادل و مساوی با حرارت بدن شود. اگر ضمادها تأثیری نکرد و رشد ورم ادامه یافت استفاده از ضمادها را موقتا قطع کنید و روشهای دیگر را ادامه دهید.
اگر همراه با ورم خونی، بیمار اسهال شدید داشت که موجب ناتوانی می‌شود، از زرشک و آب انار و رب انار و امثال آن برای بازدارندگی اسهال استفاده شود. آش انار و آش غوره در دستور کار غذایی قرار گیرد. مصرف آب جو بدون ضرر و بسیار مفید است. بیمار ورم کبدی از غذای غلیظ و چرب و سرخ کرده و سوسیس و کالباس و نان‌های جوش‌دار و خمیر استفاده نکنند.
ورم سرد کبد
درمان آن همان درمان سوء مزاج سرد کبد و انسدادهای کبد است که در بخش مربوطه مذکور شد و نسخه زیر:
افسنتین، تخم کرفس، اسارون، مغز بادام، داروها را کوفته و الک کنید و با آب خمیر کرده و از آن قرص بسازید و روزانه به تناسب مزاج تعدادی میل کنید.
پسته برای این بیماران بسیار مفید است و غذاهایی مانند کبوتر، گنجشک، نخود آب، آش ماش، با زیره و زیتون و دارچینی و میخک.
ورم سوداوی کبد
اشاره
علامت آن ورم زیر دنده‌هاست که محکم و سفت می‌شود، بیمار لاغر و تیرگی صورت و زبان عارض می‌شود و پوست زبان زبر می‌شود.
ص: 115
قرص ورم سوداوی کبد
- گل سرخ 20 گرم- مصطکی 2 گرم- زعفران 2 گرم- قسط 3 گرم- بادام تلخ 3 گرم- مقل 6 گرم- عسل مقدار مورد نیاز
- داروها را پودر کرده با عسل قرص‌هایی به اندازه یک نخود بسازید و روزانه 6 عدد قرص در سه نوبت میل کنید.
منضج و مسهل‌های مزاج سوداوی برای پاکسازی خلط سودا مفید است.
ضماد:
- پیه مرغ 25 گرم- مغز ساق گاو- گل سنبل
- داروها مخلوط و دو سه جوشی بدهید و روی ورم کبد ضماد کنید.
ورم التهابی کبد
در اصطلاح طب قدیم به آن ورم فلغمونی گفته می‌شده است. درمان آن همان درمان ورم گرم است با این ویژگی که باید مسهل ملایمی استفاده شود و داروها باید سردی بخش‌تر باشند.
ضمادهای سردی بخش روی کبد گذاشته و زود به زود عوض شوند تا سردی و خنکی آن به کبد برسد.
ورم سخت کبدی
اشاره
اگر ورم‌ها قبل از سخت شدن درمان نشوند و یا خودبه‌خود گداخته و از میان نروند، به ورم‌های سخت تبدیل می‌شوند و ورم‌های سخت رو به سوی سرطانی شدن دارند. اگر ورم‌های سخت ابتدای سخت شدن مورد مداوا قرار گیرند و به داروها پاسخ دهند درمان می‌شوند. اگر ورم سخت شود و مدتی از آن بگذرد تقریبا می‌توان گفت درمان نشدنی است و بالاخره بیمار را از پای درمی‌آورد.
ص: 116
پاکسازی بیمار از اخلاط غلیظ ضروری است. پاکسازی بوسیله داروهای معتدل و نرمی بخش و تحلیل برنده و لطیف‌کننده انسدادهای کبدی صورت می‌پذیرد.
اگر بیمار یبوست دارد باید با حقنه‌های ملین یبوست را برطرف نمود.
نسخه تناولی به این شرح است:
ترنجبین به میزان 3 قاشق غذاخوری با یک الی 2 مثقال مغز فلوس در 5/ 1 لیوان آب جوش حل شود و صاف شود و هر روز صبح ناشتا بیمار به جای صبحانه میل کند. غذای بیمار فقط لعاب سوپ گشنیز باشد که با ترکیبات زیر پخته می‌شود:
سبزی گشنیز با اسفناج یا برگ چغندر و عدس و ماهیچه گوسفند یا مرغ بدون چربی و آلوی بخارا.
تا زمان پخته شدن ورم پرهیز کامل از هر نوع غذای سفت و آب میوه خام و نان و هر چیز دیگر باید اعمال شود. بیمار به اندازه کافی از لعاب سوپ ظهر و شب میل کند. یک روز در میان تمام بدن بیمار را با روغن کرچک و زیتون سبز چرب کرده کمی مالش دهند.
اگر یبوست وجود دارد با حقنه‌های ملایم به تخلیه روده بیمار کمک کنند.
از مصرف داروهای اسهال‌آور شدید خودداری شود بلکه اگر ممکن باشد با حقنه کردن درمان یبوست را ادامه دهند اما اگر لازم باشد داروهای اسهال‌آور ملایم استفاده شود و مزاج مسهل میانه باشد و بعد از ظهرها نسخه زیر جوشانده و تناول گردد:
- تخم گشنیز- تخم خرفه- تخم کاسنی- تخم خیار- از هر کدام 25 گرم
- داروها را مخلوط کرده و نیمکوب نمایید. هر روز حدود 1 تا 2 قاشق غذاخوری آن را در 5/ 4 لیوان آب بجوشانید تا 3 لیوان بماند صاف کنید و کمی شیرین کرده در 3 نوبت میل کنید.
ص: 117
ضمادهای ورم سخت کبد
آرد شنبلیله، انجیر، سداب، شاه افسر، و بوره قرمز را درهم کرده و خیسانده روی کبد ضماد شود. هل سبز و تازه و یا هل خشک که در شراب مخلوط کرده و بر کبد گذاشته شود نیز مفید است.
تره کوهی با شوید در آب بپزید و هر دو را درهم کرده بر کبد بگذارید.
نسخه‌های دیگری که در درمان ورم سخت مفیدند از کتاب قانون:
این نسخه‌ها را با انجام نسخه قبلی که ترنجبین و مغز فلوس و رژیم غذایی لعاب گشنیز است می‌توانید بعد از ظهرها استفاده کنید:
راوند، افسنتین، سداب، شکوفه گور گیاه، مویز و شنبلیله که در آب بپزید و آب آن را بخورند.
لوبیا گرگی (ترمس)، کوشنه و افسنتین آب‌پز شود، سپس روغن کرچک با آن مخلوط و هر بار مقداری از آن را میل کنند.
کاسنی بیابانی خشک 3 گرم، تخم مرو 5 گرم، آرد شنبلیله 3 گرم، با شیر الاغ و شکر شیرین کرده میل کنند.
بطور کلی داروهای زیر برای ورم سخت کبد مفیدند:
افسنتین، مصطکی، بیخ روناس، بیخ آویشن، بیخ گیاه عود الصلیب، سنبل، میوه گیاه پنج انگشت، قنطوریون (ریشه لوفا)، افشره مشکانیه، مویز، انجیر، پرسیاوشان، شنبلیله، مریم نخودی (اربه)، آب جو، ترنجبین، مغز فلوس، خربق، کبر.
سوء قنیه
اشاره
سوء قنیه در اثر سوء مزاج یا ورم‌های درمان نشده و انسدادهای کبدی بوجود می‌آید.
ص: 118
بیماریهایی مانند سوء قنیه و یرقان می‌تواند پیش‌درآمدی برای ورم‌های سخت و سرطانی کبد باشد.
علامت آن رنگ مایل به زرد، پف کردن پلک‌ها و گاه تمام پوست بدن، دیر خوب شدن زخم‌ها، بدی هضم، اسهال و یبوست شکم، بی‌خوابی، عرق و ادرار کم، باد کردن شکم و گاه ورم بیضه‌ها و خارش لثه‌ها می‌تواند باشد.
علت آن هرچه باشد، درمان آن ابتدا پاکسازی بیمار از خلط غالب و تعدیل مزاج است. درمان سوء مزاج و انسدادهای کبدی که توصیف آن گذشت در اینجا کاربرد مؤثر دارد.
نسخه زیر می‌تواند در سوء قنیه و همه بیماری‌ها و ورم‌های گرم کبدی کارآیی خود را به اثبات برساند:
- تخم گشنیز- تخم خرفه- تخم کاسنی- تخم خیار
- اجزا را مساوی بگیرید و هر روز 2 قاشق غذاخوری آن را در 5 لیوان آب بجوشانید تا 3 لیوان بماند و شیره کشی کرده و صاف کنید و صبح و ظهر و شب هر بار یک لیوان میل کنید.
نسخه دیگر
صبر زرد با مقل و ایارج فیقرا بصورت قرص درآید و به تناسب مزاج هر روز تناول گردد.
ایارج فیقرا:
- سنبل- سلیخه- مصطکی- دارچینی- اسارون- حب بلسان- عود بلسان- از هر کدام 10 گرم
- داروهای فوق را با 60 تا 120 گرم صبر زرد ترکیب کنید و کاملا پودر نمایید بیمار هر روز اسهال ملایمی داشته باشد. اگر بیمار سوء قنیه بدنی قوی دارد از شیر و ادرار شتر به دستوری که در سرطان کبد آمده بخورد.
ادرار بز هم خوب است. مصرف ادرار بز با پوست هلیله زرد مفید است.
ص: 119
ضماد بوره و گوگرد بر روی کبد بگذارید یا سرگین گاو و پشک بز را درهم کرده روی کبد بیمار ببندید. خونگیری به روش حجامت، فصد یا زالو در این مرحله مفید و مؤثر است.
سرطان کبد
اگر ورم سرطانی بسیار گرم و یا غیر آن باشد همان دستورهای کلی سرطان را بکار بگیرید. بیمار به کلی از خوردن هر نوع غذای سفت خودداری کند و تنها به خوردن لعاب سوپ گشنیز اکتفا نماید. سوپ گشنیز ترکیبی از سبزی گشنیز و اسفناج یا برگ چغندر و عدس یا نخود و ماهیچه گوسفند یا مرغ بدون چربی با آلوی بخارا باشد که لعاب آن را گرفته و جرم غذا را کنار بگذارید بیمار از خوردن نان هم محروم شود این رژیم غذایی آن‌قدر ادامه خواهد داشت تا ورم کبد رو به نرمی گذارد. آنگاه به تدریج سوپ گشنیز با همه محتویات آن مصرف می‌شود.[3]
مجموعه پیک شفا ؛ ج11 ؛ ص119
دستورات کلی سرطان مصرف لبنیات، سرخ کردنی‌ها، چربی، گوشت گوساله و گاو، سیب‌زمینی، پسته، خرما، ریحان بنفش، لوبیاها، کباب، بستنی، آب یخ، غذاهای سرطان‌زا مانند:
سوسیس و کالباس، پیتزا و انواع ساندویچ‌ها، چیپس و پفک و شیرینی جات قنادی، نوشابه، نان‌های جوش شیرین‌دار، برنج، آب‌میوه‌های بسته‌بندی، انواع کنسروها ممنوع است.
شامپوها و صابون‌های عطری و ادوکلن و لوازم آرایشی و کرم‌های پوستی شیمیایی، و کرم‌های پوستی گیاهی که با مواد شیمیایی ترکیب شده‌اند و خمیر دندان از موارد غیر مجاز است.
اگر به شتر عربی دسترسی دارید شیر شتر بچه‌دار و بول آن بهترین داروی درمان سرطان و ورم‌های سخت کبد است.
باید روز اول شیر شتر کمتر بخورد. روز اول از 120 گرم شروع کرده و هر
ص: 120
روز 30 گرم اضافه کند. تا بهبودی کامل دارو را ترک نکند.
اگر بیمار دچار گرمی شدید شود مصرف شیر شتر را قطع و داروهای سردی بخش و حقنه‌های سرد استعمال شود و سپس دوباره مصرف شیر و بول شتر را ادامه دهید.
بیمار غیر از شیر و بول شتر غذای دیگری نخورد مگر داروهای تجویز شده. بهترین زمان مصرف شیر شتر هنگام بهار و تابستان است. باید توجه کرد که اگر لازم به اسهال دادن بیمار شود، اسهال دادن شدید مناسب نیست و باید به اندازه‌ای داده شود که بیمار ناتوان نگردد. ماده اسهال‌دهنده نباید زیاد صفرا بر باشد بخصوص در مزاج‌های سرد مبتلا به سرطان کبد خطر آن بیشتر است. استفاده از آب پنیر (ماء الجبن) که از ترکیب سرکه با شیر بدست می‌آید به تنهایی یا با داروهای مناسب و یا با شیر و بول شتر مفید است.
بیماران مبتلا به سرطان کبد علی‌رغم عطشی که دارند نباید آب بخورند بلکه مایعات بدن از طریق داروها و تجویزات دیگر تأمین شود شرایطی دیگر در مصرف شیر و بول شتر وجود دارد که از کتاب قانون برای شما نقل می‌کنیم:
اگر پس از خوردن شیر شتر بیمار اسهال نشود ممکن است شیر در شکم بیمار پنیر شده و معده قادر به دفع آن نباشد در آن صورت باید شیر خوردن را ترک و داروی باز شدن پنیر در معده مصرف شود و دوباره شروع به خوردن شیر کند. اگر اسهال شدید شد میزان خوردن شیر شتر کمتر شود و یا قطع گردد و مقداری داروهای قبض‌کننده مصرف شود، تا اینکه با اسهال‌های ملایم آبهای شکم دفع شده سپس شیر شتر خوردن از نو آغاز شود.
اگر شیر شتر اعرابی در دسترس نبود از شیر و ادرار بز به همان روش استفاده کنید. ادرار بز به تنهایی نیز مفید است.
حب سکبینه (سکبینج) یا خود سکبینه برای دفع شیر پنیر شده مفید است.
اگر کبد نیاز به تقویت دارد داروهای تقویت کبد مانند ریوند و سکنجبین و زعفران و غیر و به تناسب مزاج استفاده شود.