فصل پنجم: یرقان (زردی یا هپاتیت)
اشاره
ص: 124
یرقان، هپاتیت یا زردی
یرقان با دخالت عامل خارجی (ویروسهای هپاتیت)، و عامل داخلی که غلبه یا افزایش غیر عادی یکی از اخلاط (سوء مزاج‌ها) است ایجاد می‌شود.
اگر مزاج‌های طبیعی بر اعضاء و اندام حاکم باشند، به عبارت دیگر سلامتی ظاهری و باطنی برقرار باشد، ویروسهای یرقان کمتر می‌توانند جایگاه مناسبی برای رشد و تکثیر بیابند.
در جریان بیماری یرقان اخلاط صفراوی و سوداوی به پوست کشیده می‌شود. در یرقان صفراوی پوست زرد و در سوداوی پوست زرد مایل به سیاه می‌شود. اگر صفراوی باشد و ماده خلط متعفن گردد تب یک روز در میان رخ می‌دهد و اگر ماده سودایی متعفن گردد تب چهار روز در میان رخ خواهد نمود.
در بیماری یرقان سوداوی ممکن است طحال مشارکت عمده‌ای داشته باشد. از دیدگاه علم پزشکی جدید اگر میزان بیلی‌روبین از 5/ 2 بالاتر رود، رنگ زرد بر جسم بیمار آشکار می‌شود. زرد لیمویی و زرد نارنجی و زردی که مایل به سبز است هر کدام نوعی از یرقان را نشان می‌دهد. در نوزادان رنگ زرد بدن بیشتر نمایان است تا رنگ زرد چشم، بخصوص زیر زبان نوزادان می‌تواند شدت و ضعف بیماری را نشان دهد.
شایعترین هپاتیت‌های ویروسی عبارتند از: آ- بی- سی- ای
اکثر هپاتیتها مسری می‌باشند، افراد معتاد، پزشکان، افراد خالکوبی شده و کسانی که با میمون سروکار دارند، دریافت‌کنندگان خون و ... ناقل هستند.
از دیدگاه طب ایرانی احتمال مرگ تا 1% محتمل است و بقیه موارد قابل کنترل و با گیاه درمانی قابل درمان می‌باشد. پس از گذراندن دوره بحران،
ص: 125
ویروس هپاتیت در خون باقی می‌ماند و فرد را به ناقل بیماری تبدیل می‌کند.
در برخی از انواع هپاتیتها واکسیناسیون تا حدودی می‌تواند افراد دیگر را نسبت به این ویروس مصون بدارد، اما قطعی نیست.
با توجه به تجربیات قدیم و جدید می‌توان گفت که یرقان ویروسی هم در صورتی در بدن انسان رشد می‌کند که بستر مناسبی برای خود بیابد، یعنی حمله ویروس‌ها در هر شخصی امکان‌پذیر نیست مگر آنکه زمینه‌هایی از سوء مزاج کبدی و سوء مزاج کلی بدن را در خود داشته باشد. کسانی که یرقان دارند اگر معالجه نکنند و اگر سیستم دفاعی بدن نتواند بیماری را از میان بردارد با بحران روبرو شده و ممکن است به ورم‌های سخت و سرطان و ضعف و ناتوانی شدید کبد روبرو شوند.
همه افرادی که نسبت به درمان بیماری‌های عادی کبدی خویش بی‌توجه هستند، زمینه و بستر مناسبی را برای ورود میهمانان ناخوانده‌ای از جمله یرقان آماده می‌کنند.
بیمارانی که از یرقان و دیگر بیماری‌های سخت کبدی نجات می‌یابند، دارای کبدی ضعیف بوده و از آن پس ناقل بیماری خواهند بود، لذا باید برای ترمیم ضعف کبد و از میان بردن ویروس غیر فعال یرقان از طریق گیاهان دارویی اقدام کنند. طب غربی در معالجه یرقان و هپاتیت و ضعف کبد و از میان بردن ویروس غیر فعال هپاتیت بسیار ضعیف و ناکارا عمل کرده است.
از بین بردن ویروس هپاتیت
برای از بین بردن ویروس ناقل در خون افراد بیمار دستورات زیر را به کار برید:
1) هر روز صبح ناشتا 2 قاشق غذاخوری ترنجبین را در یک لیوان آب جوش حل کرده و صاف نمایید سپس یک قاشق غذاخوری پودر مغز فلوس اضافه کرده و میل کنید.
ص: 126
2) هر روز 75 گرم گزنه را به 3 الی 4 قسمت تقسیم کنید و هر بار یک قسمت را در 5/ 1 لیوان آب در قوری استیل یا لعابی بجوشانید تا یک لیوان بماند، صاف کنید و میل کنید. ممکن است برخی از افراد پس از شروع مصرف گزنه دچار سردرد شوند، این افراد باید در ابتدای کار در روز یک‌بار از جوشانده گزنه استفاده نمایند سپس به تدریج مقدار آن را افزایش دهند تا به 4 بار در روز برسد.
3) همراه با مصرف گزنه حد اقل 3 لیوان شربت سرکه شیره انگوری همراه با غذاها میل کنید. اگر شربت شیره انگور در طول روز علاوه بر سرکه شیره مصرف شود بهتر است. افرادی که دچار بیماری قند می‌باشند فقط گزنه مصرف کنند که هم کنترل‌کننده قند خون است و هم از بین برنده ویروس ناقل هپاتیت.
یرقان نوزادی
اشاره
یرقان نوزادی در طب گیاهی به سادگی قابل درمان است و از این نظر بر طب اروپایی برتری کامل دارد.
نسخه:
هر روز نصف تا یک قاشق چایخوری تخم گشنیز را در 5/ 1 استکان آب بجوشانید تا نیمی از آن بماند صاف کنید و در طول روز به نوزاد بدهید و چند روز تکرار کنید.
ترنجبین به میزان یک قاشق چایخوری تا مربا خوری را در کمی آب جوش حل کنید و صاف کنید و کم‌کم به کودک بدهید و چند روز تکرار کنید.
مصرف قدومه با ترنجبین بعد از صاف کردن خوب است.
هر کدام از این نسخه‌ها به تنهایی یا باهم خوب است و علاوه بر درمان زردی باعث سلامت و شادابی نوزاد می‌شود. نوزادانی که زیاد گریه می‌کنند
ص: 127
و به خود فشار می‌آورند و صورتشان سرخ و باصطلاح زورپیچ می‌شوند با مصرف این نسخه‌ها دارای خواب خوشی شده و گریه‌ها برطرف و در خلق و خوی آینده آنان نیز مؤثر خواهد بود.
یرقان یا هپاتیت در بزرگسالان
نسخه:
- عرق بید مشک- عرق شاهتره- عرق کاسنی- از هر کدام یک بطری- تخم خرفه 50 گرم
- تخم خرفه را در عرقیات خیسانده و مدت حد اقل 24 ساعت در سایه نگهداری کنید، سپس با دست تمیز، خرفه را در عرقیات مالش دهید (عصاره کشی) کنید تا خواص خود را به عرقیات بدهد، صاف کنید و در یخچال نگهدارید و پس از هر غذا یک استکان میل نمایید.
همزمان با نسخه فوق نسخه زیر را نیز به کار برید:
- عناب- بنفشه- شیرخشت- ترنجبین از هر کدام 30 گرم
- عناب و بنفشه را در یک کاسه آب بجوشانید تا نیمی بماند، صاف کنید و ترنجبین و شیرخشت را در آن حل کنید و دوباره صاف کنید و قبل از هر غذا نیم تا یک استکان آن را با یک استکان آب هندوانه میل نمایید.
تا یک ماه ادامه دهید و غذا و سوپ گشنیز و کته گشنیز و شورباهای سرد مزاج و امثال آن اختیار کنید. از مصرف انواع سرخ کردنی، چربی، تخم‌مرغ، شیرینی‌جات قنادی و نوشابه و سوسیس و کالباس و هر نوع غذای سفت و دیرهضم اکیدا پرهیز نمایید. حتی المقدور از خوردن نان نیز خودداری گردد.
اگر یرقان در مراحل حاد است و بیم آن می‌رود که به ورم سخت کبدی تبدیل شود، غذای بیمار منحصر به لعاب سوپ گشنیز باشد و جرم غذا را مصرف نکند و به هیچ وجه نان و غذای سفت نخورد و از میوه و سبزی خام هم صرف‌نظر نماید.
ص: 128
سوپ گشنیز با مواد زیر طبخ می‌شود:
سبزی گشنیز با اسفناج یا برگ چغندر و کمی عدس و ماهیچه گوسفند یا مرغ بدون چربی و آلوی بخارا.
پس از بهبودی و گذر از مرحله بحرانی، به جای لعاب خود غذا را میل کند و آب‌میوه‌های خنک مصرف نماید.
پس از یک ماه، رژیم غذایی 15 روزه زیر را اجرا کند:
یک روز در میان 3 قاشق غذاخوری ترنجبین را در 5/ 1 لیوان آب جوش حل کنید و صاف کرده آن را داغ‌داغ روی 3 قاشق غذاخوری خاکشیر تمیز شده بریزید و به جای صبحانه میل کنید و تا ظهر چیزی نخورید مگر کمپوب و فرنی رقیق و یک روز در میان صبح‌ها 2 لیوان عرق شاهتره را داغ کنید تا به حد جوش برسد، بلافاصله آن را داغ‌داغ روی 3 قاشق غذاخوری خاکشیر که از قبل تمیز شده بریزید و به جای صبحانه میل کنید و تا ظهر چیزی نخورید مگر کمپوت یا فرنی رقیق و ظهرها سوپ گشنیز را یک روز در میان و سوپ فصل را نیز یک روز در میان به جای ناهار میل کنید. شبها، شام کته گشنیز با کاهو و سکنجبین و کمی گوشت مرغ آب‌پز باشد.
سوپ فصل از سبزیجاتی که در همان فصل موجود است تهیه و پخته می‌شود. چیزهایی مانند ریواس، کنگر، کدو، گل کلم، شلغم و امثال آنکه با گوشت گوسفند یا مرغ بدون چربی پخته شود و چاشنی آن آب‌لیموی تازه یا سرکه خانگی یا آب‌غوره باشد. شوربا و آش‌های آب‌غوره و آلبالو و قره‌قوروت و سماق و انار نیز می‌تواند یک روز در میان به جای ناهار مورد استفاده قرار گیرد. اگر سماق و انار باعث قبض شکم شود از ترشی‌های دیگر استفاده کنید.
مصرف عرق کاسنی یا آب کاسنی در مراحل اول بسیار مفید است و بیمار می‌تواند یک روز در میان به جای ناهار مورد استفاده قرار گیرد. اگر سماق و انار باعث قبض شکم شود از ترشی‌های دیگر استفاده کنید.
مصرف عرق کاسنی یا آب کاسنی در مراحل اول بسیار مفید است و بیمار
ص: 129
می‌تواند به جای آب از آنها استفاده کند. پس از اتمام نسخه دوم، نسخه زیر را شروع کنید:
- زرشک- تخم کاهو از هر کدام 24 گرم- تخم کاسنی نیم‌کوب به 15 گرم- پوست ریشه رازیانه- پوست کاسنی- پوست ریشه کرفس- پوست بیخ کبر از هر کدام 9 گرم- سرکه خانگی 150 گرم- آب حدود 250 گرم
- داروهای خشک را مخلوط و نیم‌کوب کنید و همه را در مایعات مدت 24 ساعت خیس کنید، سپس بجوشانید تا نیمی بخار شود، هر روز صبح ناشتا یک قاشق غذاخوری آن را با یک استکان عرق کاسنی میل کنید و اکیدا از غذاهای سرخکرده و چرب و غذای غلیظ و هر نوع سوسیس و کالباس و ساندویچ و پیتزا و چیپس و پفک و امثال آن پرهیز کنید.
آش گشنیز و آش تمر هندی و آش ماش و نخود آب و آب انار و آب زرشک در دستور غذایی بیمار قرار گیرد.
نسخه‌هایی که در درمان هپاتیت ذکر کردیم از ایجاد ورم سخت و سرطانی در کبد پیشگیری می‌کند.
پس از درمان یرقان بواسطه ضعف کبد به تقویت کبد بپردازید و همینطور برای از بین بردن ویروس غیر فعال که در خون باقی می‌ماند نسخه‌های زیر را بکار بندید:
1) هر روز 1 قاشق چایخوری رب ریوند را با شربت سکنجبین میل کنید.
2) هر روز 3 بار و هر بار حدود 20 گرم گزنه خشک را در ظرف استیل یا لعابی یا چینی با 5/ 1 لیوان آب بجوشانید تا 1 لیوان بماند، صاف کنید و میل کنید.
3) هر روز همراه با هر غذا 1 لیوان شربت سکنجبین و شیره انگور درصورتی‌که سرماخوردگی نداشته باشید میل کنید و آن‌قدر این روش را ادامه دهید تا ان شاء الله پس از چند ماه آثاری از ویروس هپاتیت در بدن شما نماند و کبد تقویت شود.
ص: 130
در این مرحله مصرف زیره در غذاها، زعفران و گل قند و زنجفیل و آمله پرورده و مربای شقاقل و هلیله زرد و انیسون و آویشن و شربت زرشک و دارچین و هل و میخک برای تقویت کبد مفید هستند مشروط بر آنکه سردی و گرمی داروها با سردی و گرمی کبد متناسب باشند.
چنانچه کبد سرد است، داروهایی مانند دارچین، فلفل، هل، مصطکی، قدومه، تخم شلغم، عود قماری، زعفران، عسل، آویشن، کاکوتی، خولنجان به تنهایی و چند تا با هم مفید هستند.
خوردن نارنج و آب آن برای ضعف کبد مضر است.
نسخه دیگر برای یرقان
- تخم گشنیز- تخم خیار- تخم کاسنی- تخم خرفه
- اجزاء را مساوی بگیرید و هر روز تا 2 قاشق غذاخوری آن را در 1 کاسه آب بجوشانید تا نیمی بخار شود، در 3 نوبت آب آن را میل کنید و بیماری در مرحله حاد فقط لعاب سوپ گشنیز بخورد و از نان و هر غذای دیگر پرهیز کند و در مرحله بعد که بیماری کمتر شد، سوپ گشنیز و غذاهای آب پز میل کند و دارو را اگر لازم شد تا چندین ماه ادامه دهد.
در مراحل غیر بحرانی می‌تواند از نسخه قبلی استفاده کنید و سپس برای رفع کامل ویروس یرقان به نسخه مربوطه مراجعه نماید.
مصرف مسهل‌های صفرا و در صورت تشخیص وادار کردن بیمار به استفراغ و عرق کردن مفید است. برای برگرداندن رنگ بیمار عرق کردن بسیار مفید است و برای برگرداندن رنگ زرد چشم داروهای عطسه‌آور بکار رود که نسخه آن را ذکر می‌کنیم:
- کندش 1 واحد- تخم گشنیز یک چهارم واحد- گل بنفشه یک چهارم واحد
- داروها را پودر کرده هنگام مصرف باندازه نوک قاشق چایخوری در بینی بکشید و صبر کنید تا عطسه‌ها شروع شود. هر روز چشم را با آب
ص: 131
گشنیز و دم کرده آویشن بشویید.
خون درمانی بوسیله حجامت یا زالو یا فصد در بعضی مراحل لازم است که به تشخیص طبیب گیاهی انجام پذیرد.
آب پنیر (ماء الجبن)
اگر شیر را با یک‌سوم وزن خودش سرکه یا آب‌لیمو یا آب‌غوره مخلوط کنید، آبی که از پنیر حاصل از آن جدا می‌شود ماء الجبن نام دارد بهترین نوع شیر برای تهیه ماء اجبن شیر بز ارزق یا زاغ چشم است که حد اقل 40 روز از زاییدنش گذشته باشد و برخی از علماء گفته‌اند 3 ماه از زایمان بز گذشته باشد و برخی بیشتر گفته‌اند به‌هرحال اگر شیر بز میسر نبود، شیر گوسفند و اگر نبود شیر گاو غیر پاستوریزه استفاده شود. اگر بیم بیماری تب مالت می‌رود شیر تازه جوشیده پس از 20 دقیقه جوشیدن در حالت نیم گرم با سرکه خانگی مخلوط شود. این آب برای دفع امراض و اخلاط سوداوی بسیار مفید و اگر با داروهای ضد سودا ترکیب شود تأثیر آن نسبی بیشتر می‌شود با داروهای صفراوی نیز دافع صفرا بوده و خلطهای دیگر را نیز کاهش می‌دهد.
چنانچه افتیمون و شیر را با تمر هندی به میزان مساوی گرفته در ماء الجبن خیسانده و بنوشند در اسهال سوداوی بی‌نظیر است. با آب افتیمون هم سودا و هم تلخی صفرا را با هم دفع می‌کند.
افتیمون را می‌توان با داروهای دیگر خشک کرده و میل کنند که اصطلاحا به آن سفوف گویند. سفوف داروهایی را گویند که خشک کرده روی زبان ریخته و میل کنند.
یرقان در مشارکت با طحال
اشاره
معمولا اخلاط سوداوی و صفراوی از کبد و طحال در تشکیل یرقان دخالت دارند بنابراین باید هر دو خلط دفع شوند. افتیمون با ماء الجبن هم
ص: 132
سودا و هم صفرا را دفع می‌کند که این ترکیب می‌تواند در کنار سایر درمانهای یرقان که ذکر شد قرار گیرد.
مسهلات اخلاط چهارگانه و مسهلات صفرا و سودا در این زمینه کاربرد دارند. علاوه بر آن هر روز صبح ناشتا 3 قاشق غذاخوری ترنجبین را در 5/ 1 لیوان آب جوش حل کنید و صاف کنید و داغ‌داغ روی 3 قاشق غذاخوری خاکشیر تمیز بریزید و به جای صبحانه میل کنید.
نسخه:
- هلیله سیاه- هلیله کابلی- ریشه کرفس- رازیانه از هر کدام 30 گرم- شاهتره- زنگی دارو- بسفاویج- شکوفه کبر از هر کدام 15 گرم- خربق سیاه 6 گرم
- داروها را با حدود 5/ 1 کیلو آب بجوشانید تا یک چهارم آب باقی بماند، سپس پانزده گرم سس صغیر (افتیمون) در آن بریزید و بگذارید دو سه جوشی بخورد، صاف کنید و 2 گرم ایارج فیقرا بر آن اضافه نمایید.
روزانه به تناسب نیاز مصرف کنید.
ایارج فیقرا
سنبل، سلیخه، مصطکی، دارچینی، اسارون، حب بلسان، عود بلسان، زعفران، از هر کدام مساوی بگیرید و به اندازه 6 تا 12 جزء آن صبر زرد وارد کنید. بعضی تا وزن مجموع ادویه صبر زرد داخل می‌کنند. خشک آن تا 1 سال تاریخ مصرف دارد و بصورت معجون تا 4 سال. مزاج آن گرم و خشک در اول سوم است. آب پنیر (ماء الجبن) با سکنجبین و افتیمون و داروهای ضد سودای دیگر همگی مفیدند.
آب برگ کبر، آب برگ ترب با سکنجبین، آب تاجریزی و آب کرفس مفید است،