گروه نرم افزاری آسمان

فصل ششم: بیماریهای دیگر کبد



اشاره

ص: 134

سنگ کیسه صفرا

اشاره

حجم کیسه صفرا بین 40 تا 70 سی‌سی است ولی در روز نیم تا 5/ 1 لیتر صفرا ترشح می‌کند. تمام مواد در کیسه صفرا تغلیظ می‌شوند. صفرا بطور متوسط 5 تا 12 برابر در کیسه صفرا تغلیظ می‌گردد. اسیدهای صفراوی از بدن خارج می‌شود.
سنگ‌هایی که در کیسه صفرا ایجاد می‌شوند اکثرا سیاه یا قهوه‌ای هستند.
سنگ‌های سیاه در کیسه صفرا و سنگ‌های قهوه‌ای در کیسه صفرا یا مجاری یافت می‌شوند. معمولا درد شدید در ناحیه کیسه صفرا با خوردن غذای چرب و پرحجم و سرخ کردنی ایجاد می‌شود. ممکن است نیم الی چند ساعت درد شدت داشته باشد، گاه درد به پشت شانه‌ها می‌زند و حالت تهوع و استفراغ وجود دارد. و گاهی به سمت نوک شانه راست امتداد میابد. در اثر گیر کردن سنگ، مجرای صفراوی به بافت‌های اطراف می‌چسبد و ممکن است ورم کند و درد مزمنی ایجاد نماید. طب غربی قادر به برطرف کردن سنگ‌ها نیست مگر با عمل جراحی و تقریبا داروهایی که ارائه می‌شود تا 2 سال حدود 20% سنگ را می‌تواند از میان ببرد، ولی دوباره با قطع دارو بیماری بازگشت خواهد نمود. عوارض داروهای شیمیایی از بین برنده سنگ‌های صفراوی را هم باید در نظر گرفت.

نسخه درمان سنگ کیسه صفرا

- رازیانه- شیرین بیان- انیسون تلخ- انیسون شیرین- گاوزبان- پوست پسته- ناخنک- تخم کاسنی- زیره سبز- تخم گشنیز- تخم شوید- خارخاسک- کاکل ذرت
ص: 135
- اجزاء را مساوی بگیرید، داروها را پودر کنید تا از ریزترین الک رد شود سپس با شکر به وزن کل داروها مخلوط کنید و دوباره پودر کنید و الک کنید تا کاملا نرم شود. 1 قاشق غذاخوری آن را قبل از هر غذا در نصف استکان آب جوش ریخته و میل کنید.
2) هل- کاکل ذرت- خلال نارنج- تخم شوید- تخم کافشه- خارخاسک- کاکنج- شیرین بیان- رازیانه- زیره سیاه- نعناع- انیسون
- داروها را پودر کنید آن‌چنان‌که از جوراب نازک زنانه رد شود، با کمی عسل مخلوط کنید و قرص‌های 1 نخودی ساخته در آفتاب خشک کنید.
روزی 6 الی 9 عدد از آنها را هر روز میل کنید
3) عرقیات زیر را مخلوط کرده، ساعت 10 صبح، 4 بعد از ظهر و موقع خواب هر بار نصف تا 1 استکان میل کنید:
آویشن- گزنه- بومادران- خارخاسک- خارشتر- شیرین بیان- گاوزبان- رازیانه- سوسنبر- بابونه- شاه اسپرم- اسطوخودوس- نعناع- کاکوتی- از هر کدام به مقدار مساوی تهیه کنید.
4) بیمار از غذای چرب، سرخ کردنی و غذای سفت و سوسیس و کالباس و نوشابه و چیپس و پفک و امثال آن پرهیز کند، بهترین غذا سوپ گشنیز، نخود آب و غذای زود هضم است.

کهیر

اشاره

از نظر ظاهری کهیر با علائمی نظیر خارشهای گسترده در تمامی بدن بدون جای مشخص، التهاب، قرمزی و تورم محل خارش، متغیر بودن محل التهاب و حساسیت به عوامل خارجی از قبیل سرما، گرما، تعرق، ضربه، خاراندن و ... مشخص می‌شود.
در طب غربی مکانیسمهای پیچیده‌ای در بوجود آمدن این بیماری شناخته شده است، اما آنچه مسلم است، هیچ‌کدام از این کشفیات، توجهی
ص: 136
منطقی درباره علت و منشاء اصلی این بیماری نیستند. بدون شک واکنش غیر طبیعی ائوزینفیلها (یکی از انواع گلبولهای سفید خون که از اعضاء سیستم دفاعی بدن هستند) در مقابل سلولهای خودی بدن انسان باید دلیلی منطقی‌تر و توجیه‌کننده‌تری داشته باشد. داروهای رایج در طب جدید مانندBetametasone ,Hydroxizine و ... به سرعت خارش پوست را به صورت موقت فرومی‌نشانند اما به تجربه ثابت شده است که تأثیر دارو فقط در حد یک مسکن موقت است نه درمان‌کننده بیماری. (البته با صرف‌نظر از عوارض جانبی داروهای شیمیایی) در طب ایران علت و سبب این بیماری در کبد جستجو می‌شود. شاید مکانیسم بیوشیمیایی این فرضیه به درستی کشف نشده باشد اما علائم و شواهدی وجود دارد که مؤید این فرضیه است. به هر حال، آنچه مسلم است، این بیماری با پاکسازی کبدی و تصفیه خون از مواد بیماری‌زا، اخلاط فاسد و آلرژنها به سرعت درمان شده و ریشه‌کن می‌گردد.
اما با مصرف داروهای شیمیایی ضد کهیر، هرچند التهابات به سرعت فروکش می‌کنند اما در بسیاری از موارد، ریشه بیماری تا سالها در بدن باقی مانده و با قطع دارو علائم ظاهری بیماری بازمی‌گردند. بیشتر در جوانها و بچه‌ها دیده می‌شود ولی در هر سنی ممکن است بروز کند، اکثرا با بروز غلبه سوء مزاج صفراوی حاصل می‌گردد گاه صفرا و سودا هر دو از حالت تعادل خارج می‌شوند و بیماری کهیر ایجاد می‌کنند. اگر سودا غلبه کند اگزما بوجود می‌آید.
کهیر بیشتر در طول روز نمایان می‌شود احساس خارش در پوست که انسان تمایل دارد با خاراندن با پوست دست و بدون زخم شدن آن را خارش دهد. بر خوردن پوست با اشیاء خارجی و خاراندن آن باعث تورم همان قسمت می‌شود. کهیر در زنها بیشتر بروز می‌کند.
برخی از غذاهای تحریک‌کننده باعث تشدید آن می‌شوند. هر غذای غلیظ و سرخ کرده و دیرهضم و چرب می‌تواند باعث تعمیق بیماری گردد.
آجیل، ماهی سرخ شده، تخم‌مرغ، گوجه‌فرنگی، بادمجان، بستنی‌های
ص: 137
رنگی، انگل‌ها، نیش زنبور، سرما، گرما، نور، آب، ورزش، تماس با اشیاء خارجی، سوسیس و کالباس، چیپس، پفک، نوشابه و امثال آن باعث بدتر شدن وضع بیماران کبدی می‌شود.
بحث کهیر و اگزما را در بخش پوست نیز خواهیم آورد اما از نظر ما منشأ خلطی کبدی دارد به‌هرحال با درمانهای گیاهی بیمار حتی اگر از غذاهای حساسیت‌زا مصرف کند کمتر آسیب خواهد دید.

درمان کهیر

اشاره
1) یک روز در میان تا 15 روز صبح‌ها: 2 لیوان عرق شاهتره را داغ کنید تا به حد جوش برسد، بلافاصله داغ‌داغ آن را روی 3 قاشق غذاخوری خاکشیر که از قبل تمییز کرده‌اید بریزید و به جای صبحانه میل کنید تا ظهر چیزی نخورید. اگر تحمل گرسنگی برایتان سخت بود و یا مصلحت نبود تا ظهر فقط می‌توانید میوه پخته و یا فرنی رقیق میل کنید.
روز بعد صبح ناشتا 3 قاشق غذاخوری ترنجبین را در 5/ 1 لیوان آب جوش حل کنید، صاف کنید و آن را داغ‌داغ روی 3 قاشق غذاخوری خاکشیر که از قبل تمیز کرده‌اید بریزید و به جای صبحانه میل کنید و تا ظهر مثل روز قبل عمل کنید.
2) ظهرها 1 روز در میان سوپ گشنیز میل کنید: مواد زیر را با هم طبخ کنید:
سبزی گشنیز+ اسفناج یا برگ چغندر+ عدس+ کمی برنج+ ماهیچه گوسفند یا مرغ بدون چربی+ آلوی بخارا یا آلوی خورشتی
- یک روز در میان سوپ جو با شوربا یا سوپ فصل میل کنید که سبزیهایی مانند کرفس یا کنگر یا کدو و شلغم و هرچه در همان فصل سال موجود است. با مقداری گوشت گوسفند یا مرغ بدون چربی پخته شود و یک چاشنی ترش از قبیل: تمر هندی، آب‌غوره، آب‌لیمو، سرکه و قره‌قوروت و آلبالو و امثال آن در آن ریخته شود.
3) بعد از ظهرها
ص: 138

مسهل عام:
- سنا- گل سرخ- ترنجبین- از هر کدام 50 گرم- افسنتین- تخم کتان- گل ختمی از هر کدام 25 گرم
- داروها را نیم‌کوب کنید، ظهر و شب بعد از غذا هر بار 1 قاشق غذاخوری را در 5/ 1 لیوان آب بجوشانید تا 1 لیوان بماند صاف کنید و شیرین کرده میل کنید.
این دارو از طریق اسهال دادن در درمان کهیر شرکت می‌کند. لذا اگر شخصی با دوبار خوردن آن دچار رانش شکم نشد می‌تواند مصرف آن را افزایش دهد و برعکس اگر شخصی دچار اسهال شدید شد می‌تواند مصرف آن را کاهش دهد. به‌هرحال بگونه‌ای مصرف شود که اسهال ملایمی تا 15 روز برقرار باشد.

شبها شام:
از موارد زیر هر مقدار را که می‌خواهید انتخاب و میل کنید:
کته گشنیز- سالاد کاهو- شربت سکنجبین- کمی گوشت مرغ آب‌پز- کدوی آب‌پز
5) هر شب تا 15 روز، به حمام رفته از سر تا پا را سدر و گل ختمی بمالید نیم ساعت صبر کنید و سپس بدن و سر را با آن بشویید تا کاملا پوست سر و بدن تمیز شود و از هیچ نوع صابون و شامپو استفاده نکنید.
میزان ترکیب پودر سدر 5 واحد و پودر گل ختمی یک واحد است در صورت نیاز به داروی شستشوی قویتر از نسخه زیر نیز می‌توانید کمک بگیرید:
- تخم گشنیز- آویشن- بابونه- مریم گلی از هر کدام 25 گرم- پودر گل ختمی سفید به مقدار لازم
- به غیر از گل ختمی سایر داروها را مخلوط کرده یک روز در میان پیش از استفاده از سدر و گل ختمی، به اندازه یک استکان از دارو را با حدود 5/ 1
ص: 139
بطری آب بجوشانید تا نیمی از آن بخار شود. صاف کرده و یک قاشق غذاخوری پودر گل ختمی و مقداری ماست اضافه نمایید و در حمام بر سرتاسر بدن بمالید. 15 تا 20 دقیقه بماند سپس با سدر و گل ختمی بشویید.
6) در طول درمان اکیدا از مصرف سوسیس، کالباس، چیپس و پفک و هر نوع سرخ کردنی و گوشت گوساله و گاو و چربی و شیرینیجات قنادی و آب یخ و نوشابه پرهیز کنید.
توجه کنید که در چند روز ابتدای درمان با مصرف رژیم فوق، ممکن است کهیر و التهابات آن بیشتر شود و علت آن تلاش کبد برای بیرون راندن مواد حساسیت‌زاست. ابتدا مواد حساسیت‌آور از کبد به سوی عروق و اندامها حرکت کرده و سپس از راه پوست دفع می‌شوند. مقداری از مواد مضر و حساسیت‌زا نیز از طریق اسهال دفع می‌شود. بنابراین بیمار نباید تصور کند که با خوردن داروها بیماریش بدتر شده بلکه این التهابات پوستی نوید بهبودی سریع است.
پس از 15 روز که رژیم غذایی و دارویی فوق را انجام دادید، درصورتی‌که بیماری هنوز کم‌وبیش وجود داشت، نسخه زیر را بکار برده و ادامه دهید. در این مرحله دیگر رژیم غذایی 15 روزه اجباری نیست بلکه بیمار باید همچنان پرهیز را رعایت کند و از سوپ‌هایی که ذکر شد هفته‌ای چند بار میل کند و شبها به غذای سبک اکتفا نماید.

نسخه مجرب دیگر:
- خاکشیر- بارهنگ- خارخاسک- دم گیلاس- کافشه- کاکل ذرت- گل گاوزبان- بادرنجبویه- افسنتین- سنبل الطیب از هر کدام 20 گرم
- داروها را نیمکوب کرده و مخلوط کنید. بعد از صبحانه، نهار و شام هر بار یک قاشق غذاخوری از دارو را در یک و نیم لیوان آب بجوشانید تا یک لیوان بماند. صاف کرده و شیرین، میل نمایید.
ص: 140

نسخه دیگر:
1) بارهنگ، خاکشیر را مساوی بگیرید و تمیز کنید. قبل از غذا یک قاشق مرباخوری تا غذاخوری آن را با یک لیوان از مخلوط عرقیات زیر میل کنید:
عرق گاوزبان، عرق خارشتر، عرق خارخاسک، عرق بابونه، عرق بومادران، عرق نعناع
2) عناب- تخم گشنیز- بابونه- گاوزبان- شیرین بیان- رازیانه از هر کدام 20 گرم
- داروها را نیم‌کوب کنید، روزی 3 بار هر بار یک قاشق غذاخوری از آن را مانند چای دم کرده و میل نمایید.
3) هفته 2 الی 3 بار در حمام تمام بدن را با سدر و گل ختمی یا سدر و ماست یا سدر و سرکه بشویید و از مصرف شامپو و صابونهای عطری خودداری کنید. اگر کهیر خیلی شدید بود و به مرحله سوم رسید نسخه زیر را بکار برید:
- قره‌قوروت- گاوزبان- مریم گلی از هر کدام 50 گرم- بهار نارنج- اسطوخودوس- مرزنجوش- سنبل الطیب از هر کدام 7 گرم
- داروها را در عرقیات زیر بجوشانید تا یک‌سوم آن بخار شود:
عرق گاوزبان، عرق بومادران، عرق بادرنجبویه، عرق گزنه، عرق افسنتین، عرق خارشتر، عرق نعناع، عرق بهارنارنج، از هر کدام یک بطری.
غذا آب‌پز و بدون چربی و سرخ نشود و سایر پرهیزها رعایت گردد.

نسخه دیگر:
- عناب- شاهتره- زرشک- تخم کاهو- بابونه- گل ختمی از هر کدام 20 گرم
- داروها را نیم‌کوب و روزی 3 بار هر بار یک قاشق غذاخوری آن را در 5/ 1 لیوان آب بجوشانید تا یک لیوان بماند، صاف کنید و کمی شیرین کرده میل نمایید.
ص: 141
مالیدن پودر گل ختمی، مریم گلی، بومادران، شاهتره، سدر با ماست به تمام بدن و به مدت نیم ساعت در روز مفید است. هر کدام یا همه موارد فوق را می‌توانید با ماست و گلیسیرین یا روغن زیتون به بدن بمالید. پاشویه با ماست و نمک مفید است.
بطور کلی داروهای سوء مزاج گرم کبدی برای درمان کهیر با رعایت رژیم غذایی مفید است.

خون‌گیری:
خون‌گیری به روش حجامت یا فصد یا زالو بسیار مفید و گاه واجب است.
خونگیری نباید باعث ناتوانی بیمار گردد.

اگزما، قوبا، پزوریاسیس یا سودا

اشاره

نوعی بیماری کبدی است که بصورت تظاهرات پوستی خود را نشان می‌دهد.
ابتدا جوشهایی خارش‌آور در سطح پوست ظاهر می‌شود و به تدریج به هم پیوسته و ترک برداشته و گاه پوسته اندازی می‌کند. جوش‌های سعفه خشک و تر، جوش‌های چاتلانقوشی و اگزما و پزوریاسیس همگی از انواع این بیماری هستند. این‌گونه بیماران اکثرا علایمی از سوء مزاج معده یا کبد یا هر دو دارند، طحال و کلیه‌ها هم نقشی به عهده می‌گیرند.

درمان:

ابتدا باید اخلاط بد جنس شناسایی و پاکسازی شود. معمولا اخلاط سوداوی نقش بارزی در ایجاد این بیماری دارند. اگر سودا و صفرا هر دو دخالت داشته باشند باید به تناسب میزان خلط هر دو پاکسازی شوند. تنها در این صورت است که با ضمادها و مرهم‌ها و آبزن‌های مناسب می‌توان این
ص: 142
بیماری را از میان برد در شدت بیماری خون و صفرا و سودا بلغم دخالت دارند بنابراین این نسخه کلی تخلیه اخلاط در ابتدا بکار می‌رود.

15 روز تا یک ماه

یک روز در میان صبح ناشتا 2 لیوان عرق شاهتره را در 5/ 1 لیوان آب جوش حل کنید صاف کنید و آن را داغ داغ روی سه قاشق غذاخوری خاکشیر که از قبل تمیز شده بریزید و به جای صبحانه میل کنید تا ظهر چیزی نخورید مگر میوه پخته یا فرنی رقیق.
ظهرها سوپ باشد با سبزی گشنیز یا اسفناج یا برگ چغندر و عدس و کمی برنج و ماهیچه گوسفند یا مرغ بدون چربی با آلوی بخارا یا آلوی خورشتی و یا سوپ از سبزی‌ها و میوه‌های تصفیه‌کننده ضد خلط موجود در همان فصل باشد مانند کنگر، ریواس، کدو، گل کلم، شلغم و امثال آن با گوشت گوسفند یا مرغ آب‌پز شده و ترشی‌هایی مانند آب لیمو یا سرکه یا آب‌غوره یا تمر هندی یا آش‌هایی مانند آش انار، آش آب‌غوره، آش شلغم و امثال آنکه پاک‌کننده و زدانیه معده و کبد و خون و کلیه باشد.
بعد از ظهرها نسخه زیر بصورت جوشانده مصرف شود:
- پرسیاوش- گل گاوزبان- رازیانه- اسطوخودوس- شیرین بیان از هر کدام 25 گرم
- داروها را نیم‌کوب کرده و ظهر و شب هر بار یک قاشق غذاخوری را در 5/ 1 لیوان آب بجوشانید تا یک لیوان بماند صاف کنید و شیرین کرده و میل کنید.
شب‌ها غذا شام سبک و زود هضم باشد و در اوایل شب مصرف شود مانند کته گشنیز با کمی گوشت مرغ آب‌پز بدون چربی و کاهو و سکنجبین یا کدو پخته با سکنجبین و امثال آن.
در طول مدت درمان بیمار به هیچ وجه از ادویه‌جات (غیر از زردچوبه)،
ص: 143
چربی، سرخ کردنی، سوسیس و کالباس، چیپس، پفک و شیرینی‌جات قنادی استفاده نکنید.
اگر مزاج بیمار نرم نشد و تعداد دفعات دفع مدفوع بیشتر نشد، به جوشانده بعد از ظهر هر واحد، سنا، گل سرخ اضافه کنید. تا 15 روز اخلاط شروع به پختن می‌کنند و به تدریج از راه‌های دفعی دفع می‌شود. یکی از این راه‌های دفع منافذ پوست است. خلطهای رانده شده در مقادیر کم و زیاد بسوی پوست هجوم می‌آورند و زیر پوست جمع شده و خواهان خروج از منافذ پوست هستند، لذا در این مدت ممکن است ورم شدیدی پوست صورت و تمام بدن بیمار را فراگیرد. این حالات نشانه بهبود است و نباید بیمار از بروز آنها احساس وحشت کند. ظاهر پوست بدتر می‌شود و ممکن است خارش و التهاب پوست افزایش یابد. پس از چند روز این حالات فروکش کرده و مقدار زیادی از خلطهای بدجنس از طریق پوست و از سوی دیگر از طریق روده‌ها دفع می‌شوند.

حمام آبزن دارویی

در طول مدت پختن و پاکسازی بخصوص 15 روز اول بیمار هر شب به حمام برود و از سر تا پا را خیس کرده و با سدر و گل ختمی بپوشاند نیم ساعت صبر کند و سپس بشوید و از مصرف هر نوع صابون و شامپو و شوینده‌ها و شامپوهایی که به نام شامپوهای گیاهی در بازار یافت می‌شود پرهیز کند.
پس از 15 روز اقدام به خون‌گیری نماید.
این خون‌گیری با توجه به وضع بیمار انجام شود.
اگر توان بیمار خوب است. سه دوره از گوش و دست و پاها با زالو خون‌گیری کنید.
1) ابتدا 20 عدد زالوی ریز را پشت گوش‌ها انداخته و پس از افتادن زالوها صبر کنید تا ساعاتی بعد خونریزی خودبه‌خود بند آید سپس برای ترمیم
ص: 144
جای نیش‌ها و جلوگیری از نفوذ عفونت و قارچ‌ها مقداری گل ختمی و آویشن و تخم گشنیز را پودر کنید و با آب جوش خمیر کنید و روی زخم‌ها ضماد کنید و با پارچه روی آن را ببندید و تا 24 ساعت باز نکنید.

نسخه زیر را پس از اتمام دوره 15 روزه ادامه دهید:

- سنا- گل سرخ- از هر کدام 50 گرم- پرسیاوش- افتیمون- افسنتین- بسفاویج- خارخاسک- تخم کاهو- گل گاوزبان از هر کدام 25 گرم
- داروها را نیم‌کوب کرده و روزی 2 الی 3 بار صبح و ظهر و شب و یا ظهر و شب بعد از هر غذا یک قاشق غذاخوری را در 5/ 1 لیوان آب بجوشانید تا یک لیوان بماند صاف کنید و شیرین کرده و میل کنید.
تنظیم مقدار و دفعات مصرف دارو را بگونه‌ای تعیین کنید که همواره شکم حالت اسهال ملایمی داشته و چند بار در روز اجابت مزاج انجام گیرد.
اگر اسهال شدید بود تعداد دفعات جوشانده را کم و اگر اسهال در کار نبود مقدار آن را تا روزی 2 الی 3 بار افزایش دهید.
20 روز بعد از انداختن زالوی پشت گوش 10 عدد زالوی متوسط روی هر دست بیندازید اگر توان بیمار کم است، 5 تا 7 عدد روی هر دست بیاندازید.
حمام با سدر و گل ختمی را به میزان نیاز ادامه دهید و از مصرف شامپو و صابون پرهیز کنید. حد اقل هفته‌ای 2 الی 3 بار در حمام طبق دستور بدن را بشویید و نسخه دارویی قبل را ادامه دهید.
20 روز بعد روی پاها هر کدام 10 عدد زالوی درشت بیاندازید. نسبت به توان بیمار می‌توانید تا 5 عدد تعداد زالوهای هر پا را کاهش دهید.
در طول مدت درمان برای زخم‌های اگزما ضماد و پماد زیر را از روز اول یا بعد از اتمام 15 روز اول طبق دستور انجام دهید. معمولا جوش‌های سطحی و زخم‌های کوچک با همان روش پاکسازی بهبود می‌یابد اما برای زخم‌های عمیق‌تر نیاز به ضماد و پماد و گاه خون‌گیری مستقیم و روی موضع
ص: 145
زخم لازم است.

ضمادهای اگزما

اشاره
- حنا- سفیداب قلع- صبر زرد- گوگرد زرد از هر کدام 25 گرم
- داروها را پودر کرده، 50 گرم تا 75 گرم مقل ارزق را در 3 لیوان آب جوشانده تا کمتر از یک استکان بماند صاف کنید پودرها را با آب آن مخلوط و سپس با روغن کنجد چرب کنید تا بصورت مرهم درآید. یک قاشق غذاخوری سرکه یا آب لیمو اضافه کنید و نگه دارید. هر شب مقدار لازم از آن را بردارید و روی زخم اگزما ببندید و تا صبح باز نکنید. صبح با آب گرم بشویید و با پماد گل ارمنی چرب کنید.

طرز تهیه پماد گل ارمنی
گل ارمنی را به هر مقدار که می‌خواهید با آب بجوشانید و آن‌قدر صاف کنید تا ماسه و شن آن جدا شود، سپس گل نرم را با روغن کنجد به میزان سه برابر وزن گل‌ها مخلوط و روی شعله ملایم بجوشانید تا آب برود و روغن با گل بماند و گل ته ظرف غریب به سوختن شود آن‌گاه مقداری موم عسل را در آن حل کنید و تا سرد شدن برهم زنید تا بطور یکنواخت سفت شود.

ضمادهای مؤثر دیگر بر زخم‌های اگزما
حنا و سوخته مازو، سوخته مازو و وسمه، سوخته مازو با چربی دنبه گوسفند بسیار خوب است. ترکیبی از پوست انار و سرکه و روغن گل سرخ با موم عسل خوب است و اگر مردار سنگ در آن باشد خوب است.

ضماد دیگر:
- خاکشیر- خارخاسک- سدر- حنا- جوش شیرین- گل ختمی از هر کدام 20 گرم
ص: 146
- داروها را پودر کرده و هر شب به مقدار مورد نیاز از آن را با کمی ماست خمیر کرده و بر موضع ضماد کنید، صبح بشویید و با پماد گل ارمنی چرب کنید.

ضماد دیگر:
- زاج زرد- زاج سبز- نمک و گوگرد- روناس- گل ارمنی پودر شود و با روغن کنجد مخلوط و ضماد شود.
مازوی سوخته و صمغ عربی و سرکه با زردچوبه و کندش خوب است.
ریشه درخت گز پودر شده با پیه مرغ
آب برگ کاسنی، آب کاهو، آب ترشک با کمی سرکه و سفیداب قلع و گوگرد زرد با هم ترکیب و روی زخم مالیده شود.
تنباکوی سوخته با ماست مخلوط و ضماد شود.
صمغ عربی با سرکه، گوشت ترنج، خردل با سرکه، میعه سائله با سرکه، آب‌های معدنی گوگرددار، روغن بادام تلخ، برای قوبای کودکان، لعاب اسفرزه و آب خرفه به تنهایی یا همراه با داروهای مناسب دیگر خوب است.
در قوبای سخت روغن نخود، روغن گندم، روغن برنج، روغن بادام تلخ، گوگرد سوخته، پشک بز، کف دریا، قطران، زفت، به تنهایی یا ترکیبی مفیدند.
خاکستر سیر سوخته با عسل و غیرو.
در اگزمای سخت، قوبای پوست‌انداز، بیمار باید صبر و حوصله داشته و درمان‌ها را تا حصول نتیجه مطلوب ادامه دهد مواردی داشته‌ایم که تا 2 سال درمان آن به طول کشیده اما با صبر و بردباری بیمار و ادامه درمان بالاخره نتیجه مطلوب حاصل شده است.

ضماد دیگر
- بادام تلخ- زرشک- قهوه‌بو- بادام تلخ- حنا از هر کدام 15 گرم
- بسایید و نرم کنید و روغن بنفشه و کره گاو و زفت را با هم مخلوط و
ص: 147
ضماد کنید یک روز ضماد به محل جراحت بمالید و روز دیگر با چوبک بشویید. کات کبود در همه نسخه‌های فوق می‌تواند داخل شود.

کیست کبدی و دمل در کبد

اشاره

خونگیری به یکی از روشهای حجامت، فصد و زالو بسیار مؤثر است، البته درصورتی‌که بیمار توان و آمادگی آن را داشته باشد. درمان ورم گرم و غذاهای مربوطه که قبلا ذکر شد بکار گرفته شود. بادکش‌های بدون خونگیری در پشت بیمار مقابل کبد انجام شود. اگر دمل در قسمت گودی کمر قرار دارد، داروهای اسهال‌آور مانند مسهل عام در بعد از ظهرها و ترنجبین خاکشیر و عرق شاهتره با خاکشیر صبح‌ها استفاده شود. عرق شاهتره 2 لیوان که بحد جوش برسد و داغ‌داغ با خاکشیر مخلوط گردد و به جای صبحانه میل شود و روز بعد 3 قاشق غذاخوری ترنجبین در 5/ 1 لیوان آب جوش حل شود و صاف شود و آب آن داغ‌داغ روی 3 قاشق غذاخوری خاکشیر که از قبل تمیز شده ریخته و به جای صبحانه میل شود و تا ظهر چیزی غیر از میوه پخته و فرنی رقیق میل نشود و غذاها به سوپ‌های گشنیز با اسفناج یا برگ چغندر و جو سفید و امثال آن منحصر گردد و شبها کاهو و سکنجبین و کته گشنیز تناول گردد.
مصرف گوشت گوسفند یا مرغ بدون چربی در سوپ‌ها بصورت آب‌پز باشد.
بعد از ظهرها داروی مسهل عام باندازه‌ای استفاده شود که بیمار اسهال ملایم داشته باشد، که مسهل عام را دوباره ذکر می‌کنیم:

مسهل عام:

- سنا- گل سرخ- هر کدام 50 گرم- ترنجبین- افسنتین- گل ختمی- تخم کتان- هر کدام 25 گرم
- داروها را نیمکوب نمایید. بعد از ظهرها یک تا دوبار بسته به میزان اسهال ملایمی که باید ایجاد شود هر بار یک قاشق غذاخوری از آن را در
ص: 148
یک و نیم لیوان آب بجوشانید تا یک لیوان بماند صاف کنید و کمی شیرین کرده میل کنید اگر دمل یا کیست شروع به نرم شدن و رسیدن کرد بهتر است در برنامه فوق به جای عرق شاهتره و خاکشیر از شیر گاو و خاکشیر استفاده شده و بقیه درمان طبق دستور صبح‌ها ترنجبین و خاکشیر و بعد از ظهرها مسهل عام ادامه یابد.
داروهایی که در رساندن دمل مؤثرند و می‌توانند همراه یا در کنار مسهل عام مورد استفاده قرار گیرند عبارتند از:
شیر گاو یا شیر الاغ با شکر قرمز، مویز و انجیر و پرسیاوشان و شنبلیله و روغن بادام شیرین و تلخ، مریم نخودی، عسل کف گرفته، انجیر و عسلاب و آب جو مخلوط با هم و ...
اگر دمل در حال ترکیدن است باید داروهای ادرارآور قوی استفاده شود که ماده ترکیده ورم را بشوید و خشک کند و در عین حال اسهال ملایم برقرار باشد تا بکلی ورم از میان برود و جای زخم آن ترمیم شود. اسهال دادن بیمار در شروع کیست کبدی باعث از بین رفتن آن خواهد شد و هنگام ترکیدن آن باعث پاکسازی می‌گردد. در حالت ما بین این دو مرحله، اسهال یا رانش شکم کم و ملایم باشد که باعث سخت شدن کیست نشود.
داروهای ادرارآور در مرحله بعد از ترکیدن دمل بکار می‌رود مگر آنکه دمل در قسمت بالای کبد باشد که این حالت کمتر اتفاق می‌افتد. هنگام مصرف داروهای ادرار آور قوی باید مواظب کلیه و مثابه بود تا آسیبی به آنها نرسد.
چنانچه ریم و چرک حاصل از ترکیدن کیست از راه اسهال و ادرار خارج نشد چاره‌اش عمل جراحی است چرا که ریم وارد فضای پائین مثانه و ران شده و متورم می‌شود و باید با جراحی ریم‌ها از زیر پوست خارج شوند.

ضمادهای کیست کبد

آرد بابونه، ریشه سوسن، پونه، ریشه ختمی، انجیر، مویز، خمیر ترش،
ص: 149
پیاز برشته، آرد جو، چلغوز کبوتر، زفت، کوبیده کبر، و ده‌ها مورد دیگر برای گذاشتن روی کبد بکار می‌روند.

طحال

اشاره

طحال گورستان سلولهای مرده است، اما در فرایندهای دیگر اعضاء بدن نیز نقش دارد. طحال پس از دفع سلول‌های مرده، عناصر آنها را تجزیه کرده و مواد لازم را به کبد و خون بازپس می‌دهد. سپس از فرایندهای شیمیائی تجزیه مواد سودائی می‌آفریند. که مقداری از آن را به معده و کبد و از آنجا به سایر اندامهای بدن برای تعدیل مزاج و دخالت در گوارش و سوخت و ساز ارسال می‌کند. هرگاه اندامهای دیگر بیمار شوند و اخلاط مضر و زیان‌آور افزایش یابند، طحال پر و حجیم می‌شود و تلاش می‌کند مانع ضرر آنها به بخش‌های دیگر شود. اگر طحال بیمار شود، کار اندام‌های دیگر مانند کبد و معده مشکل خواهد شد.
سوء مزاج‌های طحال از سوء مزاج‌های کبد و معده متأثر می‌گردد و از طرفی سوء مزاج طحال بر معده و کبد تأثیر گذارند.
طحال که بیمار شد دچار انواع ورم‌ها می‌گردد و حجیم می‌شود و اگر به موقع اقدام به درمان نکنیم، ورم‌ها تبدیل به ورم‌های سخت شده و ممکن است به سرطان بیانجامد. طحال در معاینه بالینی نباید لمس شود اگر لمس شد نشان از بروز بیماری خواهد بود.
اکثر بیماریها و ورم‌های طحال در پوست صورت، ایجاد رنگ تیره می‌کنند، کناره‌های چشم و اطراف آن به سیاهی می‌گراید، اشتهای خوراک یا بیش از اندازه زیاد می‌شود و یا کم خواهد شد التهاب و درد و سنگینی در قسمت چپ شکم احساس می‌شود. در سوء مزاج گرم طحال تشنگی زیاد و در سوء مزاج سرد آروغ و قراقر شکم است. در سوء مزاج خشک بیمار لاغر می‌شود.
ص: 150

درمان

تمامی درمان‌های سوء مزاج‌های کبدی در مورد طحال نیز مؤثر است داروهای درمان طحال باید قوی‌تر از درمان‌کننده‌های کبد اعمال شوند از آنجا که سرکه در درمان بیماریهای طحال تأثیر زیادی دارد، اکثر داروهای درمان طحال بهتر است با سرکه و سکنجبین استفاده شوند. اگر بیماران طحال همراه ادرار خون دفع کنند نوید بهبودی است و اگر ماده سیاه رنگ و مدفوع سیاه دفع کند باز جای امیدواری است. اگر بیمار احساس سنگینی در قسمت طحال داشته باشد نشان از شروع ورم است و باید به درمان آن بپردازد، مگر به دلیل نامعلومی خود به خود ورم از میان برود. اگر بیماری طحال معالجه نشود به درازا بکشد می‌تواند باعث بیماریهای کشنده در کبد بشود.

خونگیری

خونگیری در درمان طحال گاه لازم و گاه مفید است. زدن شاهرگ دست و ورید و ورید صافن، حجامت، زالو از روش‌هایی است که می‌تواند به پاکسازی طحال کمک شایانی بنماید.
زالوها روی دست‌ها ما بین انگشت سوم تا انگشت کوچک دست گذاشته شود. اگر لازم باشد تعدادی زالو را در طرف چپ شکم روی طحال بگذارید.
نسخه‌های درمان بیماریهای طحال را در درمان بیماریهای کبد بجویید و ویژگی‌های آن را که توضیح دادیم در نظر بگیرید.
در اینجا به برخی از موارد ممتاز توجه کنید:
خوردن پیاز و ترشی و سکنجبین و پیاز بسیار مفید است. خوردن هر نوع سیر غیر مفید است الا شیر شتر و شیر و ادرار شتر که وصف آن در درمان بیماری‌های کبدی گذشت. هر کدام از این داروها اگر با سکنجبین یا سرکه باشد مفیدتر است.
زنگی دارو، سیاه دانه، لوفا، زاج بلوری (شب)، پوست بیخ کبر که بسیار خوب است، تره بیابانی، افتیمون (سس صغیر)، برنجاسف، ادرار شتر و بعد
ص: 151
از آن شوید خشک، تخم خرفه، سنبل رومی، سرکه، پیاز دشتی، ریه یا کبد روباه، طحال گورخر یا مادیان کره اسب، تباشیر، تخم تره تیزک، پرسیاوش، تخم سداب، مویز، زرشک، سیر صحرایی، ثمر درخت بان.
سس صغیر (افتیمون) و پوست بیخ کبر را در اجزا مساوی با عسل ترکیب و تناول کنید.

قرص طحال

اشاره
جهت ورم و درد سیروز کبدی که با تب باشد مجرب است:
- گل سرخ- زرشک- تخم خیار سبز- تخم خیار چنبر- تخم خرفه از هر کدام 20 گرم- ریوند- طباشیر- کافور- عصاره افسنتین- زعفران- ثمره الطرفا- ایرسا- سنبل الطیب از هر کدام 10 گرم- لاک مغسول- عصاره غافث از هر کدام 15 گرم
- با سکنجبین، آب کاسنی و یا عرق بید و آب شاهتره بنوشید.

نسخه
اگر تا 3 روز 5/ 0 مثقال خاکستر صدف را در یک لقمه حلوا آمیخته میل کنید و پس از آن چند لقمه حلوا بخورید در بهبودی درد و ورم طحال مؤثر است. خوردن سکنجبین با سرکه و ضماد آن با سرکه نیز مفید است.
ضماد تازه همه قسمت‌های گیاه بخور مریم برای ورم و صلابت طحال بی‌نظیر است. عنصل بریان شده با سرکه عنصل و بادمجان با سرکه و انجیر با سرکه ضماد شود. شیطرج ضماد شود.
پشک سوخته گوسفند با سرکه ضماد شود، یا پشک گوسفند با سرکه ضماد شود.
ضماد گوگرد و سرکه یا سداب با سرکه یا سرگین خشک شده گاو که در سرکه بپزد، اسفند پخته شده در سرکه، چغندر در سرکه پخته شود، ریشه گیاه ختمی مخلوط با سرکه، خردل با سرکه، آرد و شنبلیله و خردل سفید. بوره قرمز با هم، شهد عسل با خردل، خوب و مفید هستند.






منابع و مآخذ

دست نوشته‌های خطی
طب یوسفی تألیف یوسف بن محمد
قرابادین تألیف سید محمد حسین عقیلی خراسانی
ذخیره خوارزمشاهی تألیف اسماعیل جرجانی
تحفه حکیم مؤمن تألیف محمد مؤمن
نسخه‌های استاد حکیم سید باقر و حکیم ابراهیمیان
طب الرضا تألیف مرحوم دکتر فاضل
مخزن الادویه تألیف سید محمد حسین خراسانی
کتاب جامع پزشکی در ایران تألیف دکتر جاوید اشترانی
نسخه شفا تألیف مرحوم دکتر صفدر صانعی


________________________________________
[1] ( 1)- نظریه اخلاط و مزاجهای چهارگانه که پایه و اساس طب ایرانی را تشکیل می‌دهد. در کتاب سردردها از همین مجموعه به تفصیل شرح داده شده است.( مصحّح)