حجامت
اشاره
اصطلاحا حجامت به روشی از خونگیری اطلاق میشود که تأمین کننده سلامتی است و جهت پیشگیری و درمان بسیاری از بیماریها به کار میرود. حجامت دارای سابقه تاریخی 7 هزار ساله است و به عنوان یک سنت الهی در روایات و سیره پیامبران و ائمه اطهار (ع) مطرح گردیده و جزء احکام سنتی و عرفی اسلام است. در طب سنتی نیز از ارکان درمانها و پیشگیریها به حساب میآید.
سابقه حجامت در ایران
قدمت حجامت در ایران به قبل از اسلام میرسد، بهرام گور یکی از پادشاهان ساسانی چون درمان بیماری خود را منحصر به حجامت یافت دستور داد تا این روش در ایران رایج گردد.
براساس مستندهای تاریخی این روش درمانی در دانشگاه جندی شاپور تدریس میشده است و ردپای فرهنگی آن در ادبیات کشور مشاهده میگردد. سالانه در فصل بهار، مردم حجامت میکردند و اصطلاحا این
ص: 23
مراسم را عید خون مینامیدند و معتقد بودند با دفع فضولات و سموم از بدن موجبات سلامتی فرد را فراهم مینمایند.
تمامی بزرگان طب سنتی ایران از حجامت به عنوان یکی از ارکان مهم درمانی ذکر کردهاند. محمد زکریای رازی در کتاب الحاوی، شیخ ابو علی سینا در کتاب قانون در طب، سید اسماعیل جرجانی در کتاب ذخیره خوارزمشاهی، عقیلی خراسانی در کتاب خلاصه الحکمه فی مجمع الجوامع به شیوه گستردهای پیرامون حجامت برای درمان بیماریهای فراگیر و مهمی مانند سکته قلبی، مالیخولیا، سردردهای میگرنی و بخشی از بیماریهای پوستی بهره میگرفتهاند.
روش انجام حجامت
ابتدا شخص را از لحاظ شرایط مناسب برای خونگیری بررسی میکنیم. این شرایط عبارت است از:
- بیش از حد کم خون نباشد.
- بلغم (سردی) بر جسم او غلبه نداشته باشد.
ص: 24
- بیماریهای خونی مانند تالاسمی ماژور، هموفیلی، افت شدید پلاکت، حساسیت نسبت به خونگیری و بیهوش شدن با دیدن خون و بیماریهای سرطانی خون نداشته باشد.
محل حجامت عام و چگونگی خراش دادن
محل حجامت عام را بین دو کتف تعیین و لیوان بادکش یکبار مصرف را روی آن میگذاریم و حد اقل 5 دقیقه صبر میکنیم تا محل حجامت منبسط شده و به داخل لیوان کشیده شود، آنگاه با تیغ استریل چند خراش جزئی روی پوست انجام میدهیم. تعداد خراشها توسط حجّام تعیین میشود ولی به نظر ما بهتر است تعداد خراشها از 12 تا تجاوز نکند، چراکه سوزش ناشی از کشیدن تیغ تا 12 بار قابل تحمّل است. باید حجّام با مهارت و سرعت این کار را انجام دهد، تا امکان تحمّل از حجامت شونده سلب نشود. دوباره لیوان را روی آن میگذاریم و منتظر میشویم تا لیوان از خون پر شود، سپس لیوان را تخلیه میکنیم و دوباره روی محل خراش داده شده میگذاریم. این کار را حد اقل تا 3 بار تکرار میکنیم. معمولا این عملیات بیشتر از 20 دقیقه طول نمیکشد.
ص: 25
بهداشت محل حجامت
پس از پایان حجامت با داروهای ضدعفونیکننده و با پنبه استریل خون مانده روی پوست را تمیز میکنیم و باند استریل روی آن گذاشته و آن را با چسب مناسب میپوشانیم. زمان شستن و حمام را معمولا 24 ساعت بعد قرار میدهیم. اگر زودتر از 24 ساعت پس از حجامت شخص به حمام برود، ممکن است با ریختن آب گرم محل زخم سوزش کند، اما از لحاظ بهداشتی اشکالی ندارد.
بندرت دیده شده که محل حجامت عفونت کند. اما برای رعایت احتیاط محل را با سرم آویشن یا الکل و داروهای ضدعفونیکننده دیگر پانسمان میکنیم. مالیدن عسل روی زخم مناسب است اما شرط آن است که شخص دچار التهاب پوستی مانند اگزما یا کهیر شدید نباشد. گذاشتن طبیخ آویشن و گل ختمی و تخم گشنیز برای ضدعفونی کردن و التیام سریع بسیار مناسب است. میتوان مقداری پودر آویشن یا پونه یا اسطوخودوس را با عسل مخلوط و روی زخم گذاشت. معمولا محل حجامت در مقابل عفونت بخودی خود مقاوم است و کمتر دیده شده که نیازی به ضدعفونی کردن
ص: 26
باشد اما این کار را برای رعایت احتیاط و جلوگیری از عفونت احتمالی انجام میدهیم.
حجامت و تحقیقات نوین
تلاش علمی برای توجیه حجامت در جهان نتایج جالبی را برای دانشمندان روشن کرده است. تحقیقات برخی از متخصصان غربی اروپایی و امریکایی در کلینیکهایی به همین منظور نشان داده که حجامت روشی بسیار مناسب برای پیشگیری و درمان بیماریهای مختلف است. در کشور خودمان هم، دانشمندانی در مؤسسه حجامت ایران تحقیقات بسیاری در مورد تأثیر حجامت در سلامتی انسان گذارده است. دانشمند محترم جناب آقای حسین خیراندیش رئیس و بنیانگذار مؤسسه حجامت ایران سالهاست در مورد حجامت تحقیقات وسیعی انجام داده و حاصل تلاشهای علمی خود را در محافل علمی داخل و خارج کشور منتشر کردهاند. این تحقیقات از تحقیقات تمام محافل علمی جهان با ارزشتر و مستندتر است. ما نیز در مؤسسه تحقیقاتی پیک شفای اصفهان کارهای علمی مؤسسه حجامت ایران را دنبال کرده و به نتایج درخشانی از فوائد حجامت براساس فرامین پیامبر
ص: 27
اسلام صلّی اللّه علیه و آله و سلّم رسیدهایم. پروفسور یوهان آبله در کشور آلمان نیز پژوهشهای فراوانی در مورد حجامت انجام داده که قابل توجه است. حجامت سنت رسول اللّه است که اکنون مورد تأیید همه محافل تحقیقاتی قرار گرفته است.
ارزش پیشگیری و درمانی حجامت
در طب پایه ایرانی- اسلامی حجامت به عنوان یک روش و رکن پایه و اساسی محسوب شده و در کتب قدیم و جدید از آن به عنوان یک ضرورت یاد میشود. در پیشگیری و درمان بیماریهایی مانند سکته قلبی، سکته مغزی، فشارخون، انواع بیماریهای پوستی همچون کهیر، اگزما، جوشها، بثورات چرکی پوست، انواع حساسیتهای جلدی و فصلی و آبریزشهای فصلی و هپاتیتها، انواع سردردها، آرتروز، بواسیر، شقاق مقعد، کورکها، دملها، سرطانها، پروستات، واریکوسل، خارپاشنه، درد زانو، سیاتیک و دیسک مهرههای کمر، فشار داخلی چشم، ناراحتیهای زهدان و تخمدان در زنان، افسردگی، وسواس، مانیا، مالیخولیا، جنون، سرسام و ریزش مو درمان
ص: 28
موهای زائد، واریس و دهها بیماری دیگر نقش اساسی دارد. حجامت روشی است که در سنین مختلف کاربرد دارد و هیچگونه عوارض منفی جانبی ندارد.
آیا همه پزشکان حجامت را توصیه میکنند؟
با آنکه در کشورهای پیشرفته حجامت را تأیید و در دانشگاههای خود تدریس میکنند، برخی از پزشکان ما به دلیل بیاطلاعی از ثمرات آن از حجامت استفاده نمیکنند و آن را توصیه نمینمایند. از آن گذشته اثرات مفید حجامت از کشفیات جدید است. هر روز بر تعداد پزشکانی که حجامت را توصیه میکنند افزوده میشود. پزشکان معدودی هم هستند که مغرضانه در مورد حجامت سخن میگویند. تعداد این افراد روز بروز کمتر شده و میشود. سازمان انتقال خون یکی از مؤسساتی است که با حجامت مخالف است و مردم ما بخوبی دلیل آن را میدانند! حالا که اکثریت قریب به اتفاق محافل علمی جهان حجامت را مورد تأیید قرار میدهند اظهارات این سازمان هم کمرنگتر شده و آنان نیز در مقابل دستورات رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم راه هدایت را باز خواهند شناخت.
ص: 29
حجامت و فوائد اقتصادی آن
حجامت یک رفتار درمانی است، که نیازی به تجهیزات پیچیده ندارد و تکنولوژی آن هم متعلق به ایران و کشورهای مسلمان است و از این نظر مستقل بوده و نیازی به خارج از کشور ندارد. حجامت به دلیل پیشگیری از بیماریها و همچنین درمان بسیاری از امراض هزینههای گزافی را که به بیت المال تحمیل میشود منتفی میکند. صرفه اقتصادی آن برای جلوگیری از اتلاف منابع مالی کشور بسیار زیاد و چشمگیر است. به این ترتیب حجامت از این نظر بر همه روشهای درمانی برتری دارد.
حجامت و روایات معصومین (س)
اشاره
یکی از مهمترین روایاتی که در زمینه حجامت در منابع معتبر آمده است و در ذیل آیه اول از سوره اسری در تفسیر المیزان و برخی از تفاسیر آمده است. در حدیث شب معراج است که رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم میفرمایند: «وقتی
ص: 30
به آسمان هفتم صعود میکردم بر هیچ ملکی نگذشتم مگر اینکه گفتند: یا محمد حجامت کن و امتت را به حجامت کردن امر فرما.»
احادیث دیگری نیز در کتب روایی نظیر بحار الانوار (جلد 62) و مستدرک الوسائل (جلد 13) است که ذیلا به بیان چند نمونه اکتفا مینمائیم:
رسول اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم
* حجامت داروی تمام دردهاست.
* بیماری سه دسته است و درمان نیز 3 نوع است. اما بیماری شامل مرّه بلغم و خون است، پس داروی مرّه راه رفتن و داروی بلغم حمام و داروی خون حجامت است.
* بهترین دارو حجامت، فصد، و سیاهدانه است.
* حجامت در هفدهم ماه شفاست و در روزهای سهشنبه باعث صحت و سلامت بدن است.
* هرکس روز سهشنبه هفدهم، نوزدهم و بیست و یکم ماه قمری حجامت کند شفای بیماری یک سال او خواهد بود.
ص: 31
* هرکس در ماه یک بار حجامت کند، نیازمند هیچ طبیبی نخواهد بود.
امام صادق (ع):
* حجامت عقل را افزایش میدهد و موجب افزایش قدرت حافظه میگردد.
* حجامت سر شفای بیماری جنون است.
* هرکس حجامت کند و به خون اولین شاخ حجامت بنگرد از آبریزش چشم ایمن گردد تا حجامت دیگر فرا برسد.
* حجامت روز یکشنبه موجب شفای تمام بیماریهاست.
* حجامت در روز دوشنبه در انتهای روز موجب دفع بیماری از بدن میگردد، دفعشدنی!
* حجامت سر نجاتبخش و داروی همه بیماریها بجز مرگ است.
* حجامت سر شفای هفت بیماری است: جنون، جذام، کسالت و خواب آلودگی، دنداندرد، نابینایی و سردرد.
ص: 32
* رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم سه نوع حجامت میفرمود: یکی حجامت در سر و آن را رهاکننده مینامید و یکی حجامت بین دو کتف و آن را نافع مینامید و دیگری حجامت چهاربند و آن را نجاتبخش مینامید.
امام رضا (ع):
* حجامت ساق برای خفقان که از امتلاء پدید میآید نافع است و برای دردهای مزمن کلیوی و مثانه و رحم و ناراحتیهای قاعدگی سودمند است.
* حجامت اخدعین ناراحتیهای سر و صورت و چشمها را برطرف میکند و برای وجع الاضراس (دنداندرد) نافع است و حجامت زیر چانه برای بیماریهای فساد دهان و فساد لثهها درمان خوبی است.
* از رسول خدا صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نقل فرمودهاند که: اگر در چیزی شفا وجود داشته باشد پس در تیغ حجّام است یا در شربتی از عسل.
ص: 33
توصیههایی مبنی بر نتیجهگیری بهینه از حجامت!
1. درمان و پیشگیری از بیماریها را از اصلاح تغذیه شروع کنید. به پزشکانی که پیرامون تغذیه با شما گفتگویی ندارند اعتماد نکنید، خواه حجامتگر باشند یا پزشک عادی، متخصص باشند یا فوق تخصص! چرا که اصلاح مزاج و پاکسازی ارتباط عمیقی با بهتر نتیجه گرفتن از حجامت دارد. مصرف منضج و مسهل همانطور که قبلا توضیح داده شد قبل از حجامت اثر درمانی آن را بسی افزایش میدهد.
2. تمام داروهای شیمیایی از قبیل قرصها و آمپولها و روشهای جراحی دارای عوارض خطرناکی میباشند، بنابراین از درمانهای کم خطر و کمعارضهتر بهره بگیرید. حتی استامینوفن و آسپیرین عوارضی شدید در زمینهسازی سرطان کبد دارند و آسپیرین علاوه بر آن زمینه سکتههای مغزی را مهیا کرده و خود موجب سکته میشود.
شاید به جرأت بتوانیم ادعا کنیم که 70% بیماریها، ناشی از داروهای شیمیایی است که در طب جدید برای درمان تجویز میشود.
ص: 34
3. هیچگاه با شکم گرسنه حجامت نکنید چرا که این کار موجب خروج مقدار زیادی خون تمیز بجای خون کثیف میشود.
4. سعی کنید حجامت را براساس روزهای ماه قمری تنظیم کنید.
چرا که حجامت براساس ماه قمری تعیین میشود و هر روز آن دارای خواص ویژهای میباشد.
5. انجام حجامت در روزهای سیزدهم الی بیست و هفتم ماه قمری مطلوبتر است.
6. حجامت در روزهای چهارشنبه و جمعه از لحاظ مفید بودن و ضرر داشتن مورد تردید است اما با خواندن آیت الکرسی و دادن صدقه در صورت تشخیص پزشک و ضروری بودن آن انجام میشود.
7. حجامت برای هر فرد بسته به طبع و مزاج وی متفاوت است.
8. حجامت برای مزاجهای بلغمی که در هنگام حجامت بلغم بر آنها غلبه داشته باشد ممنوع است مگر آنکه بلغم را با منضج و مسهل دفع کنند سپس در صورت عدم کمخونی حجامت کنند.
ص: 35
9. 24 ساعت قبل از حجامت باید از مصرف تخممرغ اجتناب ورزید، چرا که همان گونه که تخم مرغ باعث چسبیدن مواد غذایی به یکدیگر میشود در خون هم به همین نحو عمل خواهد کرد.
10. قبل و بعد از حجامت مصرف آب انار شیرین، شربت سکنجبین، عسلاب، شربت خاکشیر، بهلیمو، شربت بیدمشک و آب میوههای طبیعی مختلف مفید است، مشروط بر آنکه سردی و گرمی شخص در نظر گرفته شود. ماء الشعیر برای مزاجهای گرم مفید است، خوردن این مواد موجب رقیقتر شدن خون میشود.
11. حتی المقدور بهتر است از 24 ساعت قبل تا 24 ساعت بعد از حجامت نزدیکی (مقاربت) نداشته باشید.
12. حجامت برای بانوان هنگام دوران قاعدگی ممنوع است مگر آنکه پزشک تشخیص ضرورت داده باشد.
13. حجامت در روزهای ماه مبارک رمضان ممنوع است و پس از افطار چنانچه حد اقل 2 ساعت از افطار گذشته باشد بلامانع است، به شرط آنکه توان شخص کافی باشد.
ص: 36
14. حجامت از چهار ماهگی به بعد هیچ ضرری ندارد بلکه بسیار مفید است. حجامت در سنین کودکی باعث رشد قد و استحکام استخوانها میشود و ایمنی بدن را در مقابل سرماخوردگیها و بیماریهای دیگر افزایش میدهد.
15. برای سنین بیش از 60 سال زالودرمانی توصیه و از انجام حجامت منع میشود.
16. حجامت در افرادی که دچار بیماریهای خونی مانند تالاسمی و سرطان خون و هموفیلی هستند باید با صلاحدید پزشک طب سنتی انجام شود.
17. جنبه معنوی حجامت را رعایت کنید و با خواندن آیت الکرسی و داشتن وضو و زمزمه کردن صلوات اثرات حجامت را دو چندان کنید.
18. تعداد دفعات حجامت برای افراد بسته به مزاج آنان متفاوت است. بهتر است با وضع فعلی هرکس حد اقل 3 بار در بهار و 2 بار در پائیز حجامت کند.
19. انواع حجامتها برای افراد مختلف در اندامهای مختلف بدن انجام میشود. حجامت عام شایعترین حجامتهاست که بین دو کتف انجام
ص: 37
میشود، اما حجامت در اندامهای دیگر هرکدام خواصی در درمان و پیشگیری دارد. حجامت سر، حجامت ساق، حجامت سرین، حجامت اخدعین، حجامت ریه، حجامت کلیه و غیرو از انواع حجامتهای توصیهشده در طب اسلامی است.
20. هنگام حجامت سیگار نکشید.
21. پس از حجامت تا 24 ساعت کار سنگین انجام ندهید.
22. تا 24 ساعت ترشی، ماهی، غذای شور، چربی و غذای سنگین نخورید.
23. زخم حجامت را با عسل یا سرم آویشن یا طبیخ آویشن به تنهایی یا با گل ختمی و تخم گشنیز ضد عفونی کنید. الکل سفید صرف نظر از سوزش معمولا برای ضدعفونی کردن محل زخم بکار میرود.
زخمهای حجامت بهندرت ممکن است عفونت کنند حتی اگر ضد عفونی هم نشوند.
24. پس از حجامت بهتر است 12 تا 24 ساعت استحمام نکنند.
25. نماز خواندن پس از حجامت با وضو گرفتن بلامانع است و طبق فتاوی مجتهدین نیاز به شستشو و استحمام نیست.
ص: 38
26. اگر هنگام حجامت شخص دچار ضعف و سستی و یا بیحالی و بیهوشی شود، اولین اقدام آن است که سریعا روی تخت یا زمین دراز بکشد و پاها را به حالت شیبدار قرار دهند تا خون به مغز باز گردد.
در این حالت بدن عملیات جبرانی انجام میدهد و خونریزی حتی اگر لیوان حجامت هنوز روی بدن باشد بند میآید. عرق میکند و این عرق کردن نشانه بهبود وضع حجامت شونده است. معمولا این ضعف و بیهوشی در آقایان اتفاق میافتد و بیشتر در اثر نوعی ترس درونی است و اینکه بدن افراد ذکور با خونریزی مانند بانوان آشنا نیست.
بهتر است هنگام بیهوشی مقداری آب به روی بیمار بپاشند و شربتی از آب و شکر یا عسلاب و امثال آن به وی بدهند. اگر بیهوشی شدید باشد ممکن است پس از بهوش آمدن دچار حالت تهوع و استفراغ شوند که این هم پس از مدتی برطرف میشود. اگر یکی دو روز پس از حجامت شخص دچار ضعف و سرگیجه شود با پزشک مشورت کند و با خوردن غذاهای خونساز و داروهای رساننده خون به اندامهای بالایی این مشکل را برطرف کند. اگر در حالت غلبه بلغم حجامت صورت پذیرد معمولا تا چند روز بعد ضعف و سرگیجه ایجاد میشود.
ص: 39
در اولین حجامت این حالات در آقایان بخصوص جوانان بوجود میآید و در دفعات بعد بر طرف میشود.
27. به هیچ وجه نگران سرایت بیماریهایی مانند ایدز و هپاتیت نباشید چرا که وسائل حجامت یک بار مصرف است و اغلب این شایعات از سوی سازمان انتقال خون برای تشویق مردم به خون دادن به نفع سازمان صورت میپذیرد.
28. اگر به چیزی حساس هستید میتوانید هنگام حجامت آن را به محل حجامت بمالید. پس از چند بار متوجه میشوید که حساسیت شما از بین رفته است.
29. حجامتها را در مدت تعیینشده توسط پزشک متخصص طب سنتی تکرار کنید تا اثرات حجامت را بخوبی و به وضوح مشاهده کنید.
30. پس از حجامت از مصرف غذاهای قوی و چرب به منظور جبران خون از دسترفته خودداری کنید زیرا که خون کثیف از بدن شما خارج شده است که برای بدن مضر بوده است.