بخش مالش
اشاره
* امام هشتم شیعیان (ع) می‌فرمایند: «اگر به من بگویند کسی پس از مردن با ماساژ درمانی زنده شد، انکار نمی‌کنم.»
* حضرت علی (ع): «روغن پوست را نرم می‌کند، بر توان مغز می‌افزاید، مجاری آب را در بدن می‌گشاید، کثافات پوست را از میان می‌برد و رنگ را روشن می‌کند.»
* امام صادق (ع): «روغن بدی را از بین می‌برد.»
* امام رضا (ع): «هرکس می‌خواهد که لب‌هایش نترکد و از آن ناسور[10] بیرون نزند به ابروهای خود روغن بمالد.»
* امام حسین (ع): «پیامبر خدا (ص) به من فرمود: فرزندم ... یک روز در میان روغن بمال تا به سنت پیامبران عمل کرده باشی.»
* امام باقر (ع): «روغن مالیدن شبانه، در رگ‌ها جریان می‌یابد و پوست را آبیاری و چهره را سفید می‌کند.»
* پیامبر خدا (ص): «با روغن بنفشه بدن خود را چرب کنید؛ چرا که آن در تابستان سرد و در زمستان گرم است.»
* امام صادق (ع): «بنفشه مهتر همه روغن‌های شماست.»
* امام صادق (ع): «حکایت بنفشه در میان روغن‌ها، حکایت ما در میان مردم است.»
ص: 45
* امام صادق (ع): «برتری بنفشه بر دیگر روغن‌ها به سان برتری اسلام بر دیگر ادیان است. بنفشه خوب روغنی است؛ درد را از سر و چشمان می‌برد.»
* امام رضا (ع): «اگر می‌خواهی که در بدنت جوش و جز آن رخ ننماید، هنگام در آمدن به حمام، چرب کردن بدن خود را با روغن بنفشه آغاز کن.»
* پیامبر خدا (ص): «زیتون بخورید و خود را با روغن زیتون چرب کنید؛ چرا که آن از درختی خجسته است.[11]»
ماساژ با روغن‌های زیتون و کرچک و بادام تلخ و سقز پس از حمام سونا و در محیط سونا انجام می‌شود.
در مورد نحوه ماساژ دادن توضیحاتی داریم که توجه خوانندگان را به آن جلب می‌کنیم:
روش ماساژ
توجه داشته باشیم که ماساژ روشی برای تسریع و تنظیم سیستم گردش خون و از بین بردن دردهاست که در نهایت اهمیت می‌باشد و شایسته نیست از آن غافل شویم، بویژه در سنین بالا مالش اندامان تن به طول عمر کمک شایانی می‌کند، مشروط بر اینکه بدون توقف و با برنامه‌های منظم ادامه داشته باشد. هرچه روش ماساژ بهتر باشد نتیجه‌گیری بهتر خواهد بود. این روش نیز حاوی اصولی علمی است که مورد توجه ما هواداران طب ایرانی- اسلامی است.
ص: 46
شناسایی نقاط مهم بدن که در ماساژ باید به آن توجه نمود ضروری است. در این مقال ما بطور اجمال به برخی از نکات فنی در اعمال ماساژ اشاره می‌کنیم چرا که به اندازه ضروری باید اکتفا کنیم و کسانی که می‌خواهند با نگرش محققانه وارد بخش ماساژ درمانی در طب ایرانی- اسلامی شوند را به کتب تخصصی که در این زمینه وجود دارد و کتابی که از مجموعه پیک شفا منتشر خواهد شد ارجاع می‌دهیم.
ماساژی که براساس اصول علمی و فنی باشد برای پیشگیری و درمان مناسب‌تر است. سیستم‌های عصبی در نقاط مهم بدن گره‌هایی تشکیل می‌دهند که جریان‌های الکتریکی از آن‌ها عبور می‌کنند. این امواج به اصطلاح طب سنتی ارواح و قوا نام دارند. این امواج در ایستگاه‌هایی تقویت می‌شوند و در بخش‌هایی بصورت گره‌های درهم پیچیده به مسیرهای متعددی تقسیم می‌شوند. این نقطه‌ها شناسایی شده است. به‌عنوان مثال کف پا یک مرکز پیچیده از عصب‌هایی است که با تمام سلسله اعصاب بدن مرتبط می‌باشد. در اینجا تنها به چند موضع بدن که در ارتباط با بحث طول عمر در سنین کهنسالی است اکتفا کردیم.
بطور کلی وضعیت پاها نشان‌دهنده وضعیت رگ‌ها و خون می‌باشد و علامتی هم در مورد سایر اندام‌های بدن در خود دارد. بنابراین شناسایی مشخصات کف پاها ضروری است. رنگ پاها اگر قرمز روشن باشد نشان‌دهنده شدت جریان خون در عروق پاست. رنگ سفید نشان از عدم خونرسانی قوی و شاید کم خونی و شاید رسوب سودا باشد که رسوب سودا خود باعث انسداد و ایجاد اختلال در مویرگ‌ها می‌شود. رنگ ارغوانی می‌تواند حکایت از غلظت خون و تراکم و رسوب باشد. منشأ بوجود آمدن رنگ می‌تواند راهنمای تشخیص اعضای بدن باشد.
ترک کف پا علامتی از رسوب سودا در پاشنه پا است. اگر عضو خاصی مسئول رسوب سودا در پاشنه شده باید شناسایی گردد. اگر تمام بدن سودایی باشد در
ص: 47
حقیقت رسوب سودا در پاشنه پا مزاج کلی شخص را به ما نشان می‌دهد. ورم پا حکایت از کم کاری قلب، کلیه‌ها، کبد، واریس و غیرو می‌تواند باشد. گشادی سیاهرگ‌ها و نوع ورم نیز باید مورد توجه قرار گیرد.
بوی پایی که مانند بوی پنیر مانده باشد می‌تواند نشان از سوء مزاج کلیه و عفونت مجاری ادرار و غلظت و کثیفی خون باشد. وجود سودای عفونی و بیماری‌های پوستی مانند اگزمای منتشر و کورک و دمل هم از عوامل بوی بد پاست.
برخی از افراد از غلبه 2 تا 3 خلط غیر طبیعی و آلوده سودا و صفرا و خون باهم دچار گندیدگی خون در عروق پا می‌شوند. اگر در ناحیه انگشت شست پا خون قرمز تیره و جگری رنگ تجمع کرده باشد و با فشار دست بسرعت به رنگ زرد تغییر رنگ داده و با برداشتن فشار انگشت فورا به وضع قبلی برگردد نشان از غلبه نوعی صفرای شدیدا فاسد است که زمینه و بستر بیماری نقرس نیز از آن محتمل می‌باشد.
اگر بوی پا شبیه به پای کسی باشد که ماده شیمیایی شبیه استون به آن مالیده باشند باید به وضع کلیه‌ها و مجاری ادرار شک کرد. داغ شدن کف پا و سوزش آن شاید از غلبه صفرای شدید و حار باشد که به عللی خون برگشتی از طریق وریدها به موقع نتوانسته بازگشت کند و در نتیجه زمان بیشتری در عروق کف پا مانده و غلیظ و رسوب گذار شده است. دریچه‌های لانه کبوتری از مواد رسوبی و املاح زائد پر شده و نمی‌تواند به موقع خون کثیف را در رگ‌های بزرگتر به جریان اندازد تا به اندام‌های دفعی برسند و تصفیه شوند.
خشکی عروق سطح بیرونی پا بویژه در محل انگشت‌ها در افراد مسن می‌تواند نشان از بیماری‌های گوناگون از جمله فشار خون باشد. به‌هرحال باید شخص مذکور مورد بررسی کامل قرار گیرد و خشکی عروق که قطعا خشکی مفاصل را نیز شامل خواهد شد با روش‌های مطمئن طب سنتی برطرف شود. سردی کف و روی پا نشان از
ص: 48
کم خونی یا انسداد و خشکی و غلظت خون است که مانع جریان خون سریع شده و گرمای لازم توسط خون برای اندام‌های پا فراهم نشده است. سودا و کم‌خونی هم رو و کف پا علامتی از سردی مزاج شخص می‌تواند باشد. همانطور که داغی می‌تواند نشان از دیابت و نقرس و غلبه صفرا و استسقای گرم کبد و غیرو باشد.
کفش‌های نوک‌تیز و پاشنه‌بلند بر اعصاب پا فشار وارد می‌کنند و موجب ناراحتی‌های گوناگون می‌شوند که تأثیرات مخرب آن بر قلب، مغز و اندام‌های مهم دیگر بر همه اهل علم پوشیده نیست و در افراد کهنسال بیشتر از جوانان اثرگذار است.
رنگ کفش تأثیر بسزایی بر اعصاب و خلق و خوی انسان دارد. در طب اسلامی بر پوشیدن کفش زرد تأکید شده و از رنگ‌های باز مشابه رنگ زرد هم حمایت شده است. اما بشدت از پوشیدن کفش سیاه رنگ که اغلب مردم می‌پوشند مذمت شده است. خوب است که حد اقل هر هفته انسان پای را برهنه کرده و بر روی خاک راه برود و همان موقع احساس نشاط ناشی از آن را حس خواهد کرد. این کار طبق روایات طبی برای تقویت نیروی بینایی بسیار مفید است.
پاها نشانه‌های زیادی از وضع درونی انسان را در خود بصورت اختصار و علامت دارند که پی بردن به آن‌ها می‌تواند در پیشگیری از بیماری‌ها مفید باشد.
پاها فرم‌های مختلفی در افراد مختلف دارند و علم شناسایی بدن از ظواهر بدن مانند علم قیافه‌شناسی که سابقه چند هزارساله در علوم پزشکی دارد می‌تواند راه‌گشای بسیاری از مجهولات باشد. این علم هنوز در راه پیشرفت است. آنچه در این مبحث به میان می‌آوریم کلیاتی است برای شناسایی اوضاع داخلی بدن، آن‌قدر که
ص: 49
مردم عادی نیز بتوانند به میزان نیاز برای شناسایی استفاده کنند. پاها از تغییرات داخلی بدن متأثر شده و علامت‌های آن تغییرات را منعکس می‌کند.
ضخیم شدن پوست پاها گرچه تا حدود زیادی ناشی از فشارهای خارجی است اما در موارد زیادی نیز انعکاسی از سخت شدن برخی از اندام‌های داخلی‌ست.
بوجود آمدن میخچه از آن موارد است. محل ایجاد میخچه در تعیین اندام مربوطه حائز اهمیت است. عصب‌های پا آن‌چنان در انعکاس حالات بدن قوی هستند که حتی پس از قطع پا احساس درد باقی‌ست. این دردها موسوم به دردهای خیالی‌ست. هر عضوی در بدن یک محل انعکاسی در کف پا دارد. پاها اغلب در نشان دادن دردهای عضوی توانگرند و تفاوت آن با علم قیافه‌شناسی آن است که صورت، شخصیت آدم‌ها و خصوصیات اخلاقی و عاطفی را هم از خود نشان می‌دهد. بنابراین ما به نشان دادن نقاط عکس العمل خیز کف پاها همراه با تصویر اکتفا می‌کنیم. در حقیقت همه اعضای بدن می‌توانند مانند پا نشانه‌های واضحی از حالات درونی داشته باشند. مانند:
چشم، کف و پشت دست، ناحیه بین دو کتف، دستگاه جنسی و غیرو!
روش ماساژ دادن متفاوت است؛ ماساژ نرم برای آدم‌های عصبی مناسب‌تر است تا آرامش بیشتری به آنان بدهد و برعکس ماساژ تند برای آدم‌های بلغمی‌مزاج و تنبل بهتر است. برخی از ماساژ شوندگان روزهای اول با ماساژ دادن دچار درد می‌شوند که اگر تحمل داشته باشند چند روز بعد دردها بکلی از بین خواهد رفت. هرجا که هنگام ماساژ دچار درد شدید یا ملایم شود باید بررسی گردد تا علت درد از میان برداشته شود.
ماساژها بهتر است همراه با ماده روغنی مناسب پوست انجام شود. برای مزاج‌های گرم روغن‌های سردمزاج مانند: روغن کدو و نیلوفر و امثال آن استعمال می‌شود. برای مزاج‌های سرد روغن‌های گرم‌مزاج مانند: روغن دارچین و بابونه و امثال
ص: 50
آن و در هر دو مورد می‌توان روغن‌های معتدل المزاج بکار برد. روغن‌هایی مانند:
روغن کرچک، زیتون، سقز و بادام تلخ یا شیرین که در گرمی و سردی چندان شدید نیستند مناسب‌تر است. در حالت تب بهتر است از ماساژ دادن صرف‌نظر کرد! اگر نقاط رفلکس مربوط به هر عضو شناخته شود بهتر است ماساژ روی آن بیشتر داده شود تا نتیجه بیشتری عاید گردد.
برای تسکین درد در قسمت‌های مختلف سر در سالمندان و علمای سالمند ماساژ نقاط رفلکسی کف پا می‌باشد که محل آن انگشت بزرگ، چهار انگشت کوچک و نوار باریک زیر چهار انگشت کوچک است.
ناحیه سر
1- برآمدگی کاسه سر؛ 2- گیجگاه؛ 3- تریژمینوس (عصب)؛ 4- استخوان پشت گوش؛ (شبیه به نوک پستان)؛ 5- غده هیپوفیز؛ 6- کرتکس مخ؛ 7- مخچه؛ 8- خط مو/ کف جمجمه؛ 9- عضلات گردن؛ 10- مهره‌ها.
این ماساژ برای تقویت حافظه و کاهش کندی ذهن و آثار پس از عمل بیهوشی و سکته مغزی و فلج مناسب است.[12]
برای سالمندان ماساژ بین دو کتف با ماساژ کف پا و بغل پا و روی پا باید هماهنگ باشد. به این ترتیب:
ترکیب ماساژ کف پا با انتخاب نقطه رفلکس منطقه بین دو کتف
بین دو کتف را شخص ماساژور با کف دست آن‌قدر با روغن مالش دهد تا گرم شود، سپس خلاف عقربه ساعت مالش را ادامه دهد تا فضای کتف‌ها و منطقه بین
ص: 51
دو کتف کاملا داغ شود. همزمان کف پاها مالش داده شود. اگر همزمان از دستگاه ویبره بر کف و روی پا استفاده شود برای به جریان انداختن سیستم گردش خون خوب است. در زیر انگشت شصت پا یک برآمدگی وجود دارد که طول آن حدود 2 بند انگشت است. ماساژور با انگشت آنجا را به شدت فشار دهد تا درد نسبتا شدیدی ایجاد شود. درحالی‌که بین دو کتف در حال مالش است ایجاد این درد تمام سیستم ایمنی و سیستم‌های تقویت‌کننده غرایز طبیعی را برمی‌انگیزانند. دو سه بار این فشار با درد را همزمان با مالش بین کتف‌ها تکرار کنند و پس از آنکه کف و روی پا گرم شد مالش را به سمت بالاتر ادامه دهند و مالش پشت و کمر را از شانه‌ها تا مهره‌های باسن از بالا به پایین انجام دهند.
واکنش‌های ماساژ در افراد کهنسال
1. عرق کردن بدن نشانه واکنش بدن نسبت به سرعت گرفتن و توزیع گردش خون در عروق سطحی با توجه به مواد زائد خلطی است. در این حالت بهتر است ماساژ متوقف شده و با پوشاندن شخص تا زمانی که عرق خشک شود بدن در یک گرمای معتدل باقی بماند تا از بروز سرماخوردگی عضوی و کوفتگی جلوگیری به عمل آید. در ماساژهای بعدی زمان ماساژ در همین حدی است که عرق کردن شروع شود و ماساژ متوقف گردد.
2. اگر عرق کردن در سراسر بدن نیست مانند عرق کردن دست‌ها و موضعی که دارای رفلکس متناسب با کف پاست، تنها باید از شدت ماساژ کاسته شود و مالش به نرمی ادامه یابد تا از سرماخوردگی و چائیدگی عضوی نیز جلوگیری به عمل آورده شود.
ص: 52
3. چنانچه احساس سرما و مورمور شدن هنگام ماساژ بطور آشکار احساس شود ماساژ را متوقف و بدن را گرم نگه دارند تا نوبت بعدی! بهتر است پاها گرم نگه داشته شود.
4. چنانچه در بانوان ماساژ باعث خروج مواد خلطی از واژن گردد لازم است از حقنه ضد ترشحات زهدان استفاده گردد[13].
5. ممکن است هنگام ماساژ روی پوست جوش‌های چرکین بروز کند. این هم با کمک شوینده سدر و مورد و حنا و سرکه یا آب لیموترش برطرف می‌شود.
6. اگر حرارت بدن هنگام ماساژ در کهنسالان به‌طور آشکاری بالا رفت لازم است در مورد کسانی که دارای مزاج گرم و حار هستند و احیانا مبتلا به فشار خون می‌باشند احتیاط لازم به عمل آید. یک راه آن توقف ماساژ است.
راه دیگر استفاده از خنک‌کننده‌هایی مانند ایجاد یک نسیم ملایم بوسیله بادزن دستی یا برقی است. اگر فشار خون نگرانی بوجود می‌آورد کف پا را با مخلوطی از حنا و آب‌غوره یا سدر و آب‌غوره اندود می‌کنند تا فشار خون از بالا رفتن منع گردد. مصرف شربتی خنک از خاکشیر یا آب‌غوره خانگی رقیق شده با آب یا تراشیده ته پوست هندوانه یا آب گوجه درختی یا آب مرکبات و هر میوه خنک دیگر مناسب است.
7. ظاهر شدن هر نوع عارضه نهفته در پوست. مثلا ورم یا دملی چرکین سر برآورد یا دردی در استخوان یا اندام‌ها بوده که اکنون بروز می‌کند؛ به هر حال هرچه که هست بهتر است که خود را نشان دهد تا تدبیری برای آن اندیشیده گردد.
ص: 53
8. چنانچه کسی که مالش می‌بیند بسیار عصبی‌مزاج بوده و یا در حالت عصبی مبادرت به ماساژ کلی در سراسر بدن شده است، بهتر است ماساژ متوقف گردد و بررسی شود که آیا با حجامت یا زالو درمانی خون وی پاکسازی شود و یا با مسهل به دفع گرمای بدن پرداخته شود. افزایش گرما حالات عصبی را تشدید می‌کند.
9. بیماری که مبتلا به ناراحتی‌های فکری مانند مالیخولیا و مشکلات روحی دیگر است هنگام ماساژ شاید مبادرت به زدن حرف‌هایی احساسی گردد. باید به وی اجازه داد تا در مورد هرچه می‌خواهد سخن بگوید. گاه دیده شده که به بیمار حالت گریه دست داده است، شاید برعکس خنده و شوخی راه بیاندازد.[14]
واضح است که هیچ شخصی نمی‌تواند خودش را ماساژ بدهد. وجود شخص دیگری برای ماساژ دادن مناسب است.
بهترین حالت پس از ماساژ، خوابی موقت و کوتاه است که انسان را با لذتی زائد الوصف مواجه می‌کند. خواب کوتاه و استراحت پس از انجام عملیات فوق مناسب است.