عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرّحْمَنِ عَنِ ابْنِ بُكَيْرٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ وَ هَدَيْناهُ النّجْدَيْنِ قَالَ نَجْدَ الْخَيْرِ وَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 229 رواية: 4
و گويد. از آنحضرت پرسيدم راجع بقول خداى عزوجل (10 سوره 90) انسان را بدو راه بلند و روشن راهنمائى كرديم) فرمود يعنى راه خير و شر.
5- وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ عَنْ حَمّادٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللّهِ ع أَصْلَحَكَ اللّهُ هَلْ جُعِلَ فِي النّاسِ أَدَاةٌ يَنَالُونَ بِهَا الْمَعْرِفَةَ قَالَ فَقَالَ لَا قُلْتُ فَهَلْ كُلّفُوا الْمَعْرِفَةَ قَالَ لَا عَلَى اللّهِ الْبَيَانُ لا يُكَلّفُ اللّهُ نَفْساً إِلّا وُسْعَها وَ لا يُكَلّفُ اللّهُ نَفْساً إِلّا ما آتاها قَالَ وَ سَأَلْتُهُ عَنْ قَوْلِهِ وَ ما كانَ اللّهُ لِيُضِلّ قَوْماً بَعْدَ إِذْ هَداهُمْ حَتّى يُبَيّنَ لَهُمْ ما يَتّقُونَ قَالَ حَتّى يُعَرّفَهُمْ مَا يُرْضِيهِ وَ مَا يُسْخِطُهُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 230 رواية 5
عبد الاعلى گويد: گويد: بامام صادق عليه السلام عرض كردم اصلحك الله آيا در مردم ابزارى نهاده شده كه بوسيله آن بمعرفت برسند فرمود: نه، عرض كردم: آيا به كسب معرفت تكليف دارند؟ فرمود: نه، بر خداست كه بيان كند، خدا هيچ كس را جز به مقدار طاقت تكليف نكند و خدا هيچ كس را جز آنچه داده است تكليف نكند، و از آنحضرت راجع بقول خدا (15 سوره 9) (خدا پس از آنكه قومى را هدايت كرد بگمراهى نبرد تا موجبات تقوى را براى آنها بيان كند) پرسيدم، فرمود: تا به آنها بشناساند آنچه را خشنودش سازد و آنچه را خشمناكش كند.
6- وَ بِهَذَا الْإِسْنَادِ عَنْ يُونُسَ عَنْ سَعْدَانَ رَفَعَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ إِنّ اللّهَ لَمْ يُنْعِمْ عَلَى عَبْدٍ نِعْمَةً إِلّا وَ قَدْ أَلْزَمَهُ فِيهَا الْحُجّةَ مِنَ اللّهِ فَمَنْ مَنّ اللّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ قَوِيّاً فَحُجّتُهُ عَلَيْهِ الْقِيَامُ بِمَا كَلّفَهُ وَ احْتِمَالُ مَنْ هُوَ دُونَهُ مِمّنْ هُوَ أَضْعَفُ مِنْهُ وَ مَنْ مَنّ اللّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ مُوَسّعاً عَلَيْهِ فَحُجّتُهُ عَلَيْهِ مَالُهُ ثُمّ تَعَاهُدُهُ الْفُقَرَاءَ بَعْدُ بِنَوَافِلِهِ وَ مَنْ مَنّ اللّهُ عَلَيْهِ فَجَعَلَهُ شَرِيفاً فِي بَيْتِهِ جَمِيلًا فِي صُورَتِهِ فَحُجّتُهُ عَلَيْهِ أَنْ يَحْمَدَ اللّهَ تَعَالَى عَلَى ذَلِكَ وَ أَنْ لَا يَتَطَاوَلَ عَلَى غَيْرِهِ فَيَمْنَعَ حُقُوقَ الضّعَفَاءِ لِحَالِ شَرَفِهِ وَ جَمَالِهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 230 رواية: 6
امام صادق عليه السلام فرمود: خدا بهيچ بندهاى نعمتى ندهد جز آنكه نسبت به آن حجتى گرد نگيرش كند، پس كسى كه خدا بر او منت نهاده و توانايش ساخته حجتش بر او انجام تكاليف الهى و بدوش كشيدن از زير دستان و ناتوانتران است و كسى را كه بر او منت نهاده و درمالش توسعه داده است، همان مالش بر او حجت است و بايد با عطايش بفقرا رسيدگى كند: و كسى را كه خدا بر او منت نهاده و در ميان فاميلش شريف و خوش سيما قرار داده، حجت خدا بر او اينستكه خدا را نسبت به آن نعمت شكر كند و بر ديگران گرد نفرازى نكند و بواسطه شرف و جمالش از حقوق ضعفا جلوگيرى نكند.
باب اختلاف حجت خدا بر بندگانش
بَابُ اخْتِلَافِ الْحُجّةِ عَلَى عِبَادِهِ
1- مُحَمّدُ بْنُ أَبِي عَبْدِ اللّهِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ أَسْبَاطٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ زَيْدٍ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَمّنْ حَدّثَهُ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ سِتّةُ أَشْيَاءَ لَيْسَ لِلْعِبَادِ فِيهَا صُنْعٌ الْمَعْرِفَةُ وَ الْجَهْلُ وَ الرّضَا وَ الْغَضَبُ وَ النّوْمُ وَ الْيَقَظَةُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 230 رواية: 1
امام صادق عليه السلام فرمود: شش چيز است كه بندگان را در آن كارى نيست: معرفت و نادانى، خشنودى و خشم، خواب و بيدارى.
شرح :
مضمون اين خبر بر عنوان باب انطباق ندارد و در بعضى از نسخ كافى فقط كمله (باب) است و شايد صواب همان باشد، زيرا اين روايت جز در موضوع معرفت يا عنوان باب سابق هم انطباق ندارد، و حاصل روايت اين است كه اين سه موضوع متقابل در وجود انسان بدست خود او نيست بلكه در دست خداست: 1 معرفت و نادانى كه مربوط بروح و عقل انسانست.2 خشنودى و خشم كه باحساسات و صفات اخلاقى او تعلق دارد. 3 خواب و بيدارى كه به جسم و تنش عارض مىشود. مرحوم فيض گويد: (ذكر عدد شش در اين روايت براى حصر نيست زيرا چيزهاى ديگرى هم كه در اختيار انسان نيست و بدست خداست مىباشد مانند مرض و صحت و گريه و خنده و غيره و داخل كردن آنها را در آنچه در حديث ذكر شده خالى از تكلف نيست، ولى اگر چنانچه ما گفتيم و آن را از ترجمه و شرح :چاپ اسلاميه اخذ كرديم، آن شش چيز كه از اصول كيفيات و حالا تند بعنوان مثال براى سه جنبه روح و احساس و تن انسان ذكر باشد، داخل بودن تمام حالات و عوارض در آن بىتلف است. و اختصاص آنها بتذكر براى اين است كه انسان گمان مىكند اين چهرها در اختيار اوست و گويا منظور حديث اين است كه در وجود خود انسان كه از همه چيز باو نزديكتر است حالات و عوارضى وجود دارد كه در تصرف و اختيار او نيست و تحت اراده و اختيار مدبر و خالق اوست، بشر بايد در اين گونه امور بينديشد و بصانع حكيم و قادر خود پى ببرد. ولى فكر كردن از او و الهام معرفت از خداست.
باب حجتهاى خدا بر خلقش
بَابُ حُجَجِ اللّهِ عَلَى خَلْقِهِ
1- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ أَبِي شُعَيْبٍ الْمَحَامِلِيّ عَنْ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَنْ بُرَيْدِ بْنِ مُعَاوِيَةَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ لَيْسَ لِلّهِ عَلَى خَلْقِهِ أَنْ يَعْرِفُوا وَ لِلْخَلْقِ عَلَى اللّهِ أَنْ يُعَرّفَهُمْ وَ لِلّهِ عَلَى الْخَلْقِ إِذَا عَرّفَهُمْ أَنْ يَقْبَلُوا
اصول كافى جلد 1 صفحه: 232 رواية: 2
امام صادق عليه السلام فرمود: براى خدا بر مردم حقى نيست كه بشناسند بلكه براى مردم بر خداست كه بآنها بشناساند و چون بايشان شناسانيد حقي است از خدا بر آنها كه بپذيرند.
شرح :
تا وقتى انسان متوجه نشده كه او را خالق و صانعى است و بايد او را بشناسد يعنى اصلا در باره خدا اثباتا يانفيا فكر نكرده است، خدا را چنين بندهئى حقى نيست كه از او باز خواست كند كه چرا مرا نشناختى، بلكه در اين صورت بر خداست كه بر بنده خود منت نهد و بوسيله بيان و تبليغ فرستادگانش و انزال كتب و صحف و بيدار كردن فكر و عقل بندهاش، خود را باو بشناساند و چون خود را بوى معرفى كرد، بر بنده است كه حق را بپذيرد و گردن نهد و در مقام لجاج و عناد بر نيايد. و اگر از انصراف و ظهور لفظ معرفت صرفنظر كنيم شناسائى هر مطلب حقى را شامل شود و موضوع جاهل قاصر و مقصريكه فقها گويند پيش آيد.
2- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَجّالِ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ عَبْدِ الْأَعْلَى بْنِ أَعْيَنَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع مَنْ لَمْ يَعْرِفْ شَيْئاً هَلْ عَلَيْهِ شَيْءٌ قَالَ لَا
اصول كافى جلد 1 صفحه: 231 رواية: 1
عبدالاعلى گويد: از امام صادق عليه السلام پرسيدم كسى كه چيزى را نشناسد مسؤليتى دارد؟ فرمود: نه (زيرا مؤاخذه غافل عقلا قبيح است).
3- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ فَضّالٍ عَنْ دَاوُدَ بْنِ فَرْقَدٍ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ زَكَرِيّا بْنِ يَحْيَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ مَا حَجَبَ اللّهُ عَنِ الْعِبَادِ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُمْ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 232 رواية: 3
و فرمود: هر چه را خدا از بندگان پوشيده داشته از گردن ايشان ساقط است (پس هر كه چيزى را نداند باكى بر او نيست بشرط اينكه در تحصيلش مقصر نباشد).
4- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبَانٍ الْأَحْمَرِ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الطّيّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ قَالَ لِي اكْتُبْ فَأَمْلَى عَلَيّ إِنّ مِنْ قَوْلِنَا إِنّ اللّهَ يَحْتَجّ عَلَى الْعِبَادِ بِمَا آتَاهُمْ وَ عَرّفَهُمْ ثُمّ أَرْسَلَ إِلَيْهِمْ رَسُولًا وَ أَنْزَلَ عَلَيْهِمُ الْكِتَابَ فَأَمَرَ فِيهِ وَ نَهَى أَمَرَ فِيهِ بِالصّلَاةِ وَ الصّيَامِ فَنَامَ رَسُولُ اللّهِ ص عَنِ الصّلَاةِ فَقَالَ أَنَا أُنِيمُكَ وَ أَنَا أُوقِظُكَ فَإِذَا قُمْتَ فَصَلّ لِيَعْلَمُوا إِذَا أَصَابَهُمْ ذَلِكَ كَيْفَ يَصْنَعُونَ لَيْسَ كَمَا يَقُولُونَ إِذَا نَامَ عَنْهَا هَلَكَ وَ كَذَلِكَ الصّيَامُ أَنَا أُمْرِضُكَ وَ أَنَا أُصِحّكَ فَإِذَا شَفَيْتُكَ فَاقْضِهِ ثُمّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع وَ كَذَلِكَ إِذَا نَظَرْتَ فِي جَمِيعِ الْأَشْيَاءِ لَمْ تَجِدْ أَحَداً فِي ضِيقٍ وَ لَمْ تَجِدْ أَحَداً إِلّا وَ لِلّهِ عَلَيْهِ الْحُجّةُ وَ لِلّهِ فِيهِ الْمَشِيئَةُ وَ لَا أَقُولُ إِنّهُمْ مَا شَاءُوا صَنَعُوا ثُمّ قَالَ إِنّ اللّهَ يَهْدِي وَ يُضِلّ وَ قَالَ وَ مَا أُمِرُوا إِلّا بِدُونِ سَعَتِهِمْ وَ كُلّ شَيْءٍ أُمِرَ النّاسُ بِهِ فَهُمْ يَسَعُونَ لَهُ وَ كُلّ شَيْءٍ لَا يَسَعُونَ لَهُ فَهُوَ مَوْضُوعٌ عَنْهُمْ وَ لَكِنّ النّاسَ لَا خَيْرَ فِيهِمْ ثُمّ تَلَا ع لَيْسَ عَلَى الضّعَفاءِ وَ لا عَلَى الْمَرْضى وَ لا عَلَى الّذِينَ لا يَجِدُونَ ما يُنْفِقُونَ حَرَجٌ فَوُضِعَ عَنْهُمْ ما عَلَى الْمُحْسِنِينَ مِنْ سَبِيلٍ وَ اللّهُ غَفُورٌ رَحِيمٌ وَ لا عَلَى الّذِينَ إِذا ما أَتَوْكَ لِتَحْمِلَهُمْ قَالَ فَوُضِعَ عَنْهُمْ لِأَنّهُمْ لَا يَجِدُونَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 232 رواية: 4
حمزة بن طيار گويد: امام صادق عليه السلام بمن فرمود بنويس، سپس برايم املا كرد: از عقيده ماست كه خدا نسبت به آنچه بيندگان داده و بايشان معرفى كرده احتجاج كند. بسوى ايشان فرستاده و برايشان كتاب نازل كرده كه در آن امر فرموده و نهى فرموده، بنماز و روزه امر فرموده (روزى بين الطلوعين دروادى معرس) پيغمبر (ص) را از انجام نماز خواب ربوده (و نماز صبحش قضا شد) خدايش فرمود: من ترا بخواب برم و من ترا بيدار كنم هر وقت از خواب برخاستى نماز بخوان تا مردم بدانند اگر از نماز خوابشان ربوده بايد چه كنند، چنان نيست كه ايشان گويند: چون پيغمبر از نماز خوابش ربود، هلاك گشت و هم چنين است موضوع روزه (خدايتعالى فرمايد) من مريضت مىكنم و من بهبودت ميدهم. چون شقايت بخشيدم روزه را قضا كن، سپس امام صادق (ع) فرمود: همچنين در هر چيز (از او امر خدا) كه بنگرى هيچكس را در تنگى و فشار نمىبينى، كسى را نمىبينى جز اينكه خدا بر او حجت دارد و خدا را نسبت بكار او مشيت است، من نمىگويم مردم هر چه خواهند بكنند (چنانكه تفويضى مذهب گويد) سپس فرمود: خداست كه راه را نشان دهد و نشان ندهد (پس كار مردم بدست اوست و بخود واگذار نيستند) و باز فرمود: مردم به كمتر از طاقتشان مأمورند و نسبت بهر چه مأمورند توانائى دارند و هر چه از طاقتشان خارجست از عهده ايشان ساقط است ولى در مردم خيرى نيست (زيرا ايشان پس از چنين منت و اتمام حجت و توسعه سهولت ناسپاسى خدا كنند و در پرسش و طاعتش كوتاهى ورزند) سپس (آيه 92 سوره توبه را كه در باره جهاد است) تلاوت فرمود (بر ناتوان و بيماران و كسانيكه مالى ندارند تا انفاق كنند تكليفى نيست) پس جهاد را از ايشان برداشت (و بعد از يك جمله فرمايد) (بر نيكوكاران راه اعتراضى نيست و خدا آمرزنده و مهربانست و تكليفى نيست بر كسانيكه چون پيش تو آمدند كه مركو بشان دهى گفتى چيزى كه شما را بر آن سوار كنم -) پس از اينها هم كه مركوب نداشتند جهاد را برداشت.
باب هدايت از جانب خداست
بَابُ الْهِدَايَةِ أَنّهَا مِنَ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ
1- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ إِسْمَاعِيلَ السّرّاجِ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ ثَابِتِ بْنِ سَعِيدٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع يَا ثَابِتُ مَا لَكُمْ وَ لِلنّاسِ كُفّوا عَنِ النّاسِ وَ لَا تَدْعُوا أَحَداً إِلَى أَمْرِكُمْ فَوَ اللّهِ لَوْ أَنّ أَهْلَ السّمَاوَاتِ وَ أَهْلَ الْأَرَضِينَ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ يَهْدُوا عَبْداً يُرِيدُ اللّهُ ضَلَالَتَهُ مَا اسْتَطَاعُوا عَلَى أَنْ يَهْدُوهُ وَ لَوْ أَنّ أَهْلَ السّمَاوَاتِ وَ أَهْلَ الْأَرَضِينَ اجْتَمَعُوا عَلَى أَنْ يُضِلّوا عَبْداً يُرِيدُ اللّهُ هِدَايَتَهُ مَا اسْتَطَاعُوا أَنْ يُضِلّوهُ كُفّوا عَنِ النّاسِ وَ لَا يَقُولُ أَحَدٌ عَمّي وَ أَخِي وَ ابْنُ عَمّي وَ جَارِي فَإِنّ اللّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَيْراً طَيّبَ رُوحَهُ فَلَا يَسْمَعُ مَعْرُوفاً إِلّا عَرَفَهُ وَ لَا مُنْكَراً إِلّا أَنْكَرَهُ ثُمّ يَقْذِفُ اللّهُ فِي قَلْبِهِ كَلِمَةً يَجْمَعُ بِهَا أَمْرَهُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 233 رواية: 1
ثابت بن سعيد گويد: امام صادق عليه السلام فرمود: اى ثابت شما را با مردم چكار؟ از مردم دست برداريد و هيچكس را بمذهب خود نخوانيد، بخدا اگر اهل آسمانها و اهل زمينها گرد آيند تا بندهاى را كه خدا گمراهيش را خواسته، گمراه كنند نتوانند، و اگر اهل آسمانها و اهل زمينها گرد آيند تا بندهاى را كه خدا هدايتش را خواسته، گمراه كنند نتوانند، از مردم دست برداريد و هيچكس نگويد: اين عموى من، برادر من، پسر عموى من، همسايه من است (و من نمىتوانم نزديكانم را در گمراهى به بينم) زيرا چون خدا نسبت به بندهاى اراده خير نمايد روحش را پاك كند پس هر مطلب حقى را بشناسد و هر زشت و باطلى را انكار كند، پس از آن خدا در دلش مطلبى اندازد كه كارش را فراهم آورد. (يعنى ولايت ائمه را بدلش اندازد كه سعادت و نجاتش را فراهم آورد).
2- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ بْنِ هَاشِمٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ حُمْرَانَ عَنْ سُلَيْمَانَ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ قَالَ إِنّ اللّهَ عَزّ وَ جَلّ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَيْراً نَكَتَ فِي قَلْبِهِ نُكْتَةً مِنْ نُورٍ وَ فَتَحَ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَكّلَ بِهِ مَلَكاً يُسَدّدُهُ وَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ سُوءاً نَكَتَ فِي قَلْبِهِ نُكْتَةً سَوْدَاءَ وَ سَدّ مَسَامِعَ قَلْبِهِ وَ وَكّلَ بِهِ شَيْطَاناً يُضِلّهُ ثُمّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ فَمَنْ يُرِدِ اللّهُ أَنْ يَهْدِيَهُ يَشْرَحْ صَدْرَهُ لِلْإِسْلامِ وَ مَنْ يُرِدْ أَنْ يُضِلّهُ يَجْعَلْ صَدْرَهُ ضَيّقاً حَرَجاً كَأَنّما يَصّعّدُ فِي السّماءِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 234 رواية: 2
امام صادق عليه السلام فرمود: چون خدا خيربندهاى را خواهد، اثرى از نور در دلش گذارد و گوشهاى دلش را باز كند و فرشتهاى بر او گمارد كه نگهدارش باشد و چون براى بندهاى بد خواهد، اثرى از سياهى در دلش افكند و گوشهاى دلش را به بندد و شيطانى بر او گمارد كه گمراهش كند، سپس اين آيه (126 سوره 6) را قرائت فرمود: (هر كه را خدا خواهد هدايت كند، سينه او را براى اسلام آوردن بگشايد. (عاشق و فريفته شود) و هر كه را خواهد گمراه كند سينهاش را تنگ و سخت كند كه گوئى به آسمان خواهد رفت) (سختى مسلمان شدن در نظر او مانند به آسمان رفتن است).
3- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ ابْنِ فَضّالٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ أَبِيهِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع يَقُولُ اجْعَلُوا أَمْرَكُمْ لِلّهِ وَ لَا تَجْعَلُوهُ لِلنّاسِ فَإِنّهُ مَا كَانَ لِلّهِ فَهُوَ لِلّهِ وَ مَا كَانَ لِلنّاسِ فَلَا يَصْعَدُ إِلَى اللّهِ وَ لَا تُخَاصِمُوا النّاسَ لِدِينِكُمْ فَإِنّ الْمُخَاصَمَةَ مَمْرَضَةٌ لِلْقَلْبِ إِنّ اللّهَ تَعَالَى قَالَ لِنَبِيّهِ ص إِنّكَ لا تَهْدِي مَنْ أَحْبَبْتَ وَ لكِنّ اللّهَ يَهْدِي مَنْ يَشاءُ وَ قَالَ أَ فَأَنْتَ تُكْرِهُ النّاسَ حَتّى يَكُونُوا مُؤْمِنِينَ ذَرُوا النّاسَ فَإِنّ النّاسَ أَخَذُوا عَنِ النّاسِ وَ إِنّكُمْ أَخَذْتُمْ عَنْ رَسُولِ اللّهِ ص إِنّي سَمِعْتُ أَبِي ع يَقُولُ إِنّ اللّهَ عَزّ وَ جَلّ إِذَا كَتَبَ عَلَى عَبْدٍ أَنْ يَدْخُلَ فِي هَذَا الْأَمْرِ كَانَ أَسْرَعَ إِلَيْهِ مِنَ الطّيْرِ إِلَى وَكْرِهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 234 رواية: 3
و فرمود: امر تشيع خود را براى خدا قرار دهيد نه براى مردم، زيرا آنچه براى خداست بحساب او گذارده شود و آنچه براى مردم است، بسوى خدا بالا نرود: بخاطر دينتان با مردم ستيزه نكنيد، زيرا ستيزه كردن دل را بيمار كند، خدايتعالى به پيغمبرش (ص) فرمود: (تو نمىتوانى كسى را كه دوست دارى هدايت كنى، بلكه خدا هر كه را خواهد هدايت كند) و فرموده است (100 سوره 10) (مگر تو مىتوانى مردم را مجبور كنى كه ايمان آورند) مردم را رها كنيد زيرا آنها از مردم تعليم گرفتند و شما از رسولخدا (ص) تعليم گرفتيد. من از پدرم شنيدم كه مىفرمود: چون خداى عزوجل بر بندهاى نويسد كه بايد در اين امر (تشيع) داخل شود از رفتن پرنده به آشيانهاش شتابندهتر شود.
4- أَبُو عَلِيٍّ الْأَشْعَرِيّ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عَبْدِ الْجَبّارِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مُحَمّدِ بْنِ مَرْوَانَ عَنْ فُضَيْلِ بْنِ يَسَارٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللّهِ ع نَدْعُو النّاسَ إِلَى هَذَا الْأَمْرِ فَقَالَ لَا يَا فُضَيْلُ إِنّ اللّهَ إِذَا أَرَادَ بِعَبْدٍ خَيْراً أَمَرَ مَلَكاً فَأَخَذَ بِعُنُقِهِ فَأَدْخَلَهُ فِي هَذَا الْأَمْرِ طَائِعاً أَوْ كَارِهاً
اصول كافى جلد 1 صفحه: 235 رواية: 4
فضيل بن يسار گويد: بامام صادق عليه السلام عرض كردم مردم را به امر تشيع دعوت كنيم؟ فرمود: نه، اى فضيل! چون خدا خير بندهاى را خواهد بفرشتهاى فرمان دهد كه گردنش بگيرد و او را خواه يا ناخواه در امر تشيع در آورد.
شرح :
در روايات اين باب دو مطلب محتاج بتذكر است: اول اينكه در روايت اول و دوم بود (بندهاى را كه خدا گمراهيش را خواسته، و چون براى بندهاى بد خواهد) مقصود اراده و خواست اختيارى خداست نه اراده و خواست حتمى او چنانچه در حديث 408 توضيح داده شد. دوم منظور اصلى در اين روايات اينستكه اهل تسنن و عامه را بمذهب تشيع دعوت نكنيد، آنها را رها كنيد و بخودشان واگذاريد. در صورتيكه آيات و اخبار بسيارى راجع بوجوب امر بمعروف و نهى از منكر و ثواب هدايت و تعليم مردم و دفع شبهات مخالفين وارد شده است، پس چگونه در اين اخبار نهى از دعوت و تبليغ مىكند ولى با اندكى دقت و تأمل پيداست كه سياق اين روايات در باره اصرار و پافشارى در تبليغ است بطورى كه انسان بخواهد مردم حقيقة شيعة شوند و بحق گرايند، در صورتيكه پيغمبر هم چنين وظيفهاى نداشت، آيات بسيارى كه بعضى از آنها در اين روايت ذكر شد در قرآن مجيد است باين مضامين كه: اى پيغمبر محمد (ص) هر چند تو دلت مىسوزد و نمىتوانى مردم را گمراه به بينى و در هدايت ايشان جانبازى مىكنى ولى بدانكه همه اين مردم مسلمان نخواهند شد، ايشان را رها كن كه بر تو جز ابلاغ چيزى نيست، خدا مردم را بهتر مىشناسد آنكه را شايسته مسلمانى داند، او را بسراغ تو مىفرستد. با چند جمله كوتاه تو دلش را روشن مىكند و آنكه چنين شايستگى ندارد، اگر چه از خويشان نزديكت باشد، هر چه بگوئى و اندرز دهى، در دل سختش تأثير نكند. پيداست وقتيكه وظيفه رهبر دين اين باشد وظيفه پيروانش بمراتب سهلتر و سبكتر است مخصوصا با شدت تقيه در زمان ائمة عليه السلام كه خود آنها را خانه نشين كرده بود، بمردم كارى نداشتند جز آنكه هر كس مسألهاى از توحيد و معارف و فروع پرسد جوابش گويند و با روش مسالمت آميز خود مذهب تشيع را باقى دارند. پس اصحاب و پيروان ايشان نبايد كاسه داغتر از آش و دايه دلسوزتر از مادر شوند.
تَمّ كِتَابُ الْعَقْلِ وَ الْعِلْمِ وَ التّوْحِيدِ مِنْ كِتَابِ الْكَافِي وَ يَتْلُوهُ كِتَابُ الْحُجّةِ فِي الْجُزْءِ الثّانِي
مِنْ كِتَابِ الْكَافِي تَأْلِيفِ الشّيْخِ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمّدِ بْنِ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيّ رَحْمَةُ اللّهِ عَلَيْهِ كِتَابُ الْحُجّةِ
پايان كتاب عقل و علم و توحيد، از كتاب كافى، و كتاب (حجت) كه جزء دوم كتاب كافى و تأليف شيخ ابو جعفر محمد بن يعقوب كلينى(ره) است در دنبال آن بيايد.
باب ناگزيرى از حجت
بَابُ الِاضْطِرَارِ إِلَى الْحُجّةِ
توضيح:
راجع بمباحثى كه در كتاب حجت ذكر شده است مطالبى در ذيل حديث 537 ذكر مىكنيم كه مطالعهاش در اينجا مفيد است ان اشاء الله تعالى.
(ابو جعفر محمد بن يعقوب كلينى منصف اين كتاب رحمة الله گويد كه براى ما حديث كرد).
1- قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ مُحَمّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيّ مُصَنّفُ هَذَا الْكِتَابِ رَحِمَهُ اللّهُ حَدّثَنَا عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْعَبّاسِ بْنِ عُمَرَ الْفُقَيْمِيّ عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع أَنّهُ قَالَ لِلزّنْدِيقِ الّذِي سَأَلَهُ مِنْ أَيْنَ أَثْبَتّ الْأَنْبِيَاءَ وَ الرّسُلَ قَالَ إِنّا لَمّا أَثْبَتْنَا أَنّ لَنَا خَالِقاً صَانِعاً مُتَعَالِياً عَنّا وَ عَنْ جَمِيعِ مَا خَلَقَ وَ كَانَ ذَلِكَ الصّانِعُ حَكِيماً مُتَعَالِياً لَمْ يَجُزْ أَنْ يُشَاهِدَهُ خَلْقُهُ وَ لَا يُلَامِسُوهُ فَيُبَاشِرَهُمْ وَ يُبَاشِرُوهُ وَ يُحَاجّهُمْ وَ يُحَاجّوهُ ثَبَتَ أَنّ لَهُ سُفَرَاءَ فِي خَلْقِهِ يُعَبّرُونَ عَنْهُ إِلَى خَلْقِهِ وَ عِبَادِهِ وَ يَدُلّونَهُمْ عَلَى مَصَالِحِهِمْ وَ مَنَافِعِهِمْ وَ مَا بِهِ بَقَاؤُهُمْ وَ فِي تَرْكِهِ فَنَاؤُهُمْ فَثَبَتَ الْآمِرُونَ وَ النّاهُونَ عَنِ الْحَكِيمِ الْعَلِيمِ فِي خَلْقِهِ وَ الْمُعَبّرُونَ عَنْهُ جَلّ وَ عَزّ وَ هُمُ الْأَنْبِيَاءُ ع وَ صَفْوَتُهُ مِنْ خَلْقِهِ حُكَمَاءَ مُؤَدّبِينَ بِالْحِكْمَةِ مَبْعُوثِينَ بِهَا غَيْرَ مُشَارِكِينَ لِلنّاسِ عَلَى مُشَارَكَتِهِمْ لَهُمْ فِي الْخَلْقِ وَ التّرْكِيبِ فِي شَيْءٍ مِنْ أَحْوَالِهِمْ مُؤَيّدِينَ مِنْ عِنْدِ الْحَكِيمِ الْعَلِيمِ بِالْحِكْمَةِ ثُمّ ثَبَتَ ذَلِكَ فِي كُلّ دَهْرٍ وَ زَمَانٍ مِمّا أَتَتْ بِهِ الرّسُلُ وَ الْأَنْبِيَاءُ مِنَ الدّلَائِلِ وَ الْبَرَاهِينِ لِكَيْلَا تَخْلُوَ أَرْضُ اللّهِ مِنْ حُجّةٍ يَكُونُ مَعَهُ عِلْمٌ يَدُلّ عَلَى صِدْقِ مَقَالَتِهِ وَ جَوَازِ عَدَالَتِهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 236 رواية: 1
هشام بن حكم گويد: امام صادق عليه السلام بزنديقى كه پرسيد: پيغمبران و رسولان را از چه راه ثابت مىكنى؟ فرمود: چون ثابت كرديم كه ما آفريننده و صانعى داريم كه از ما و تمام مخلوق برتر و با حكمت و رفعت است و روا نباشد كه خلقش او را به بينند و لمس كنند و بىواسطه با يكديگر برخورد و مباحثه كنند، ثابت شد كه براى او سفيرانى در ميان خلقش باشند كه خواست او را براى مخلوق و بندگانش بيان كنند و ايشان را بمصالح و منافعشان و موجبات تباه و فنايشان رهبرى نمايند، پس وجود امر و نهى كنندگان و تقرير نمايندگان از طرف خداى حكيم دانا در ميان خلقش ثابت گشت و ايشان همان پيغمبران و برگزيدههاى خلق او باشند، حكيمانى هستند كه بحكمت تربيت شده و بحكمت مبعوث گشتهاند، با آنكه در خلقت و اندام با مردم شريكند در احوال و اخلاق شريك ايشان نباشند. از جانب خداى حكيم دانا بحكمت مؤيد باشند، سپس آمدن پيغمبران در هر عصر و زمانى بسبب دلائل و براهينى كه آوردند ثابت شود، تا زمين خدا از حجتى كه بر صدق گفتار و جواز عدالتش نشانهاى داشته باشد، خالى نماند.
2- مُحَمّدُ بْنُ إِسْمَاعِيلَ عَنِ الْفَضْلِ بْنِ شَاذَانَ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنْ مَنْصُورِ بْنِ حَازِمٍ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللّهِ ع إِنّ اللّهَ أَجَلّ وَ أَكْرَمُ مِنْ أَنْ يُعْرَفَ بِخَلْقِهِ بَلِ الْخَلْقُ يُعْرَفُونَ بِاللّهِ قَالَ صَدَقْتَ قُلْتُ إِنّ مَنْ عَرَفَ أَنّ لَهُ رَبّاً فَيَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَعْرِفَ أَنّ لِذَلِكَ الرّبّ رِضًا وَ سَخَطاً وَ أَنّهُ لَا يُعْرَفُ رِضَاهُ وَ سَخَطُهُ إِلّا بِوَحْيٍ أَوْ رَسُولٍ فَمَنْ لَمْ يَأْتِهِ الْوَحْيُ فَقَدْ يَنْبَغِي لَهُ أَنْ يَطْلُبَ الرّسُلَ فَإِذَا لَقِيَهُمْ عَرَفَ أَنّهُمُ الْحُجّةُ وَ أَنّ لَهُمُ الطّاعَةَ الْمُفْتَرَضَةَ وَ قُلْتُ لِلنّاسِ تَعْلَمُونَ أَنّ رَسُولَ اللّهِ ص كَانَ هُوَ الْحُجّةَ مِنَ اللّهِ عَلَى خَلْقِهِ قَالُوا بَلَى قُلْتُ فَحِينَ مَضَى رَسُولُ اللّهِ ص مَنْ كَانَ الْحُجّةَ عَلَى خَلْقِهِ فَقَالُوا الْقُرْآنُ فَنَظَرْتُ فِي الْقُرْآنِ فَإِذَا هُوَ يُخَاصِمُ بِهِ الْمُرْجِئُ وَ الْقَدَرِيّ وَ الزّنْدِيقُ الّذِي لَا يُؤْمِنُ بِهِ حَتّى يَغْلِبَ الرّجَالَ بِخُصُومَتِهِ فَعَرَفْتُ أَنّ الْقُرْآنَ لَا يَكُونُ حُجّةً إِلّا بِقَيّمٍ فَمَا قَالَ فِيهِ مِنْ شَيْءٍ كَانَ حَقّاً فَقُلْتُ لَهُمْ مَنْ قَيّمُ الْقُرْآنِ فَقَالُوا ابْنُ مَسْعُودٍ قَدْ كَانَ يَعْلَمُ وَ عُمَرُ يَعْلَمُ وَ حُذَيْفَةُ يَعْلَمُ قُلْتُ كُلّهُ قَالُوا لَا فَلَمْ أَجِدْ أَحَداً يُقَالُ إِنّهُ يَعْرِفُ ذَلِكَ كُلّهُ إِلّا عَلِيّاً ع وَ إِذَا كَانَ الشّيْءُ بَيْنَ الْقَوْمِ فَقَالَ هَذَا لَا أَدْرِي وَ قَالَ هَذَا لَا أَدْرِي وَ قَالَ هَذَا لَا أَدْرِي وَ قَالَ هَذَا أَنَا أَدْرِي فَأَشْهَدُ أَنّ عَلِيّاً ع كَانَ قَيّمَ الْقُرْآنِ وَ كَانَتْ طَاعَتُهُ مُفْتَرَضَةً وَ كَانَ الْحُجّةَ عَلَى النّاسِ بَعْدَ رَسُولِ اللّهِ ص وَ أَنّ مَا قَالَ فِي الْقُرْآنِ فَهُوَ حَقٌّ فَقَالَ رَحِمَكَ اللّهُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 237 رواية: 2
منصور بن حازم گويد: بامام صادق عليه السلام عرض كردم، همانا خدا برتر و بزرگوارتر از اينست كه بخلقش شناخته شود (زيرا صفات مخلوق در او نيست و معرفت او موهبتى است از خودش و پيغمبران فقط راهنمائى مىكنند) بلكه مخلوق بخدا شناخته شوند، (بوسيله نور وجودى كه از خدا بمخلوق افاضه شود و آنها پديد آمدهاند (بلكه مخلوق خدا را بسبب خود او بشناسند) يعنى بوسيله صفاتى كه خود او براى خودش بيان كرده است) فرمود: راست گفتى. عرض كردم: كسى كه بداند براى او پروردگاريست سزاوار است كه بداند براى آن پروردگار خرسندى و خشم است و خرسندى و خشم او جز بوسيله وحى يا فرستاده او معلوم نشود. و كسيكه بر او وحى نازل نشود بايد كه در جستجوى پيغمبران باشد و چون ايشان را بيابد بايد بداند كه ايشان حجت خدايند و اطاعتشان لازمست، من بمردم (اهل سنت) گفتم: آيا شما مىدانيد كه پيغمبر حجت خدا بود در ميان خلقش؟ گفتند: آرى. گفتم: چون پيغمبر در گذشت، حجت خدا بر خلقش كيست؟ گفتند: قرآن، من در قرآن نظر كردم و ديدم سنى و تفويضى مذهب و زنديقى كه به آن ايمان ندارد، براى مباحثه و غلبه بر مردان در مجادله به آن استدلال مىكنند، (و آيات قرآن را به رأى و سليقه خويش بر معتقد خود تطبيق مىكنند) پس دانستم كه قرآن بدون قيم (سرپرستى كه آنرا طبق واقع و حقيقت تفسير كند) حجت نباشد و آن قيم هر چه نسبت به قرآن گويد حق است، پس بايشان گفتم: قيم قرآن كيست؟ گفتند: ابن مسعود قرآن را مىدانست، عمر هم مىدانست، حذيفة هم مىدانست، گفتم تمام قرآن را؟ گفتند: نه، من كسى را نديدم كه بگويد كسى جز على عليه السلام تمام قرآن را مىدانست و چون مطلبى ميان مردمى باشد كه اين گويد: نمىدانم و اين گويد نمىدانم و اين (على بن ابيطالب) گويد مىدانم، پس گواهى دهم كه على عليه السلام قيم قرآن باشد و اطاعتش لازم است و اوست حجت خدا بعد از پيغمبر بر مردم و اوست كه هر چه نسبت بقرآن گوييد حق است، حضرت فرمود: خدايت رحمت كند.
3- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ إِبْرَاهِيمَ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ كَانَ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع جَمَاعَةٌ مِنْ أَصْحَابِهِ مِنْهُمْ حُمْرَانُ بْنُ أَعْيَنَ وَ مُحَمّدُ بْنُ النّعْمَانِ وَ هِشَامُ بْنُ سَالِمٍ وَ الطّيّارُ وَ جَمَاعَةٌ فِيهِمْ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ وَ هُوَ شَابٌّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع يَا هِشَامُ أَ لَا تُخْبِرُنِي كَيْفَ صَنَعْتَ بِعَمْرِو بْنِ عُبَيْدٍ وَ كَيْفَ سَأَلْتَهُ فَقَالَ هِشَامٌ يَا ابْنَ رَسُولِ اللّهِ إِنّي أُجِلّكَ وَ أَسْتَحْيِيكَ وَ لَا يَعْمَلُ لِسَانِي بَيْنَ يَدَيْكَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ إِذَا أَمَرْتُكُمْ بِشَيْءٍ فَافْعَلُوا قَالَ هِشَامٌ بَلَغَنِي مَا كَانَ فِيهِ عَمْرُو بْنُ عُبَيْدٍ وَ جُلُوسُهُ فِي مَسْجِدِ الْبَصْرَةِ فَعَظُمَ ذَلِكَ عَلَيّ فَخَرَجْتُ إِلَيْهِ وَ دَخَلْتُ الْبَصْرَةَ يَوْمَ الْجُمُعَةِ فَأَتَيْتُ مَسْجِدَ الْبَصْرَةِ فَإِذَا أَنَا بِحَلْقَةٍ كَبِيرَةٍ فِيهَا عَمْرُو بْنُ عُبَيْدٍ وَ عَلَيْهِ شَمْلَةٌ سَوْدَاءُ مُتّزِراً بِهَا مِنْ صُوفٍ وَ شَمْلَةٌ مُرْتَدِياً بِهَا وَ النّاسُ يَسْأَلُونَهُ فَاسْتَفْرَجْتُ النّاسَ فَأَفْرَجُوا لِي ثُمّ قَعَدْتُ فِي آخِرِ الْقَوْمِ عَلَى رُكْبَتَيّ ثُمّ قُلْتُ أَيّهَا الْعَالِمُ إِنّي رَجُلٌ غَرِيبٌ تَأْذَنُ لِي فِي مَسْأَلَةٍ فَقَالَ لِي نَعَمْ فَقُلْتُ لَهُ أَ لَكَ عَيْنٌ فَقَالَ يَا بُنَيّ أَيّ شَيْءٍ هَذَا مِنَ السّؤَالِ وَ شَيْءٌ تَرَاهُ كَيْفَ تَسْأَلُ عَنْهُ فَقُلْتُ هَكَذَا مَسْأَلَتِي فَقَالَ يَا بُنَيّ سَلْ وَ إِنْ كَانَتْ مَسْأَلَتُكَ حَمْقَاءَ قُلْتُ أَجِبْنِي فِيهَا قَالَ لِي سَلْ قُلْتُ أَ لَكَ عَيْنٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهَا قَالَ أَرَى بِهَا الْأَلْوَانَ وَ الْأَشْخَاصَ قُلْتُ فَلَكَ أَنْفٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهِ قَالَ أَشَمّ بِهِ الرّائِحَةَ قُلْتُ أَ لَكَ فَمٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهِ قَالَ أَذُوقُ بِهِ الطّعْمَ قُلْتُ فَلَكَ أُذُنٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهَا قَالَ أَسْمَعُ بِهَا الصّوْتَ قُلْتُ أَ لَكَ قَلْبٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَمَا تَصْنَعُ بِهِ قَالَ أُمَيّزُ بِهِ كُلّ مَا وَرَدَ عَلَى هَذِهِ الْجَوَارِحِ وَ الْحَوَاسّ قُلْتُ أَ وَ لَيْسَ فِي هَذِهِ الْجَوَارِحِ غِنًى عَنِ الْقَلْبِ فَقَالَ لَا قُلْتُ وَ كَيْفَ ذَلِكَ وَ هِيَ صَحِيحَةٌ سَلِيمَةٌ قَالَ يَا بُنَيّ إِنّ الْجَوَارِحَ إِذَا شَكّتْ فِي شَيْءٍ شَمّتْهُ أَوْ رَأَتْهُ أَوْ ذَاقَتْهُ أَوْ سَمِعَتْهُ رَدّتْهُ إِلَى الْقَلْبِ فَيَسْتَيْقِنُ الْيَقِينَ وَ يُبْطِلُ الشّكّ قَالَ هِشَامٌ فَقُلْتُ لَهُ فَإِنّمَا أَقَامَ اللّهُ الْقَلْبَ لِشَكّ الْجَوَارِحِ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ لَا بُدّ مِنَ الْقَلْبِ وَ إِلّا لَمْ تَسْتَيْقِنِ الْجَوَارِحُ قَالَ نَعَمْ فَقُلْتُ لَهُ يَا أَبَا مَرْوَانَ فَاللّهُ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَمْ يَتْرُكْ جَوَارِحَكَ حَتّى جَعَلَ لَهَا إِمَاماً يُصَحّحُ لَهَا الصّحِيحَ وَ يَتَيَقّنُ بِهِ مَا شُكّ فِيهِ وَ يَتْرُكُ هَذَا الْخَلْقَ كُلّهُمْ فِي حَيْرَتِهِمْ وَ شَكّهِمْ وَ اخْتِلَافِهِمْ لَا يُقِيمُ لَهُمْ إِمَاماً يَرُدّونَ إِلَيْهِ شَكّهُمْ وَ حَيْرَتَهُمْ وَ يُقِيمُ لَكَ إِمَاماً لِجَوَارِحِكَ تَرُدّ إِلَيْهِ حَيْرَتَكَ وَ شَكّكَ قَالَ فَسَكَتَ وَ لَمْ يَقُلْ لِي شَيْئاً ثُمّ الْتَفَتَ إِلَيّ فَقَالَ لِي أَنْتَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ فَقُلْتُ لَا قَالَ أَ مِنْ جُلَسَائِهِ قُلْتُ لَا قَالَ فَمِنْ أَيْنَ أَنْتَ قَالَ قُلْتُ مِنْ أَهْلِ الْكُوفَةِ قَالَ فَأَنْتَ إِذاً هُوَ ثُمّ ضَمّنِي إِلَيْهِ وَ أَقْعَدَنِي فِي مَجْلِسِهِ وَ زَالَ عَنْ مَجْلِسِهِ وَ مَا نَطَقَ حَتّى قُمْتُ قَالَ فَضَحِكَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع وَ قَالَ يَا هِشَامُ مَنْ عَلّمَكَ هَذَا قُلْتُ شَيْءٌ أَخَذْتُهُ مِنْكَ وَ أَلّفْتُهُ فَقَالَ هَذَا وَ اللّهِ مَكْتُوبٌ فِي صُحُفِ إِبْرَاهِيمَ وَ مُوسَى
اصول كافى جلد 1 صفحه: 238 رواية: 3
جمعى از اصحاب كه حمران و ابن نعمان و ابن سالم و طيار در ميانشان بودند خدمت امام صادق عليه السلام بودند و جمع ديگرى در اطراف هشام بن حكم كه تازه جوانى بود، نيز حضور داشتند، امام صادق عليه السلام فرمود: اى هشام: گزارش نمىدهى كه (در مباحثه) با عمروبن عبيد چه كردى و چگونه از او سؤال نمودى؟ عرضكرد: جلالت شما مرا مىگيرد و شرم مىدارم و زبانم نزد شما بكار نمىافتد، امام صادق عليه السلام فرمود: چون بشما امرى نمودم بجاى آريد. هشام عرض كرد: وضع عمروبن عبيد و مجلس مسجد بصره او بمن خبر رسيد، بر من گران آمد، بسويش رهسپار شدم، روز جمعهاى وارد بصره شدم و به مسجد آنجا در آمدم، جماعت بسيارى را ديدم كه حلقه زده و عمروبن عبيد در ميان آنهاست، جامه پشمينه سياهى بكمر بسته و عبائى بدوش انداخته و مردم از او سؤال مىكردند، از مردم راه خواستم، بمن راه دادند تا در آخر مردم بزانو نشستم: آنگاه گفتم: اى مرد دانشمند من مردى غريبم، اجازه دارم مسألهاى بپرسم؟ گفت: آرى. گفتم: شما چشم داريد گفت: پسر جانم اين چه سؤالى است، چيزى را كه مىبينى چگونه از آن مىپرسى؟!! گفتم: سؤال من همين طور است.گفتم: بپرسم، گفتم شما چشم داريد؟ گفت: آرى، گفتم: با آن چكار مىكنيد؟ گفت: با آن رنگها و اشخاص را مىبينم، گفتم بينى داريد؟ گفت: آرى گفتم: با آن چه مىكنى گفت: با آن مىبويم، گفتم: دهن داريد؟ گفت آرى گفتم: با آن چه مىكنيد؟ گفت: با آن مزه را مىچشم گفتم: گوش داريد؟ گفت آرى گفتم: با آن چه مىكنيد؟ گفت: با آن صدا را مىشنوم گفتم: شما دل داريد گفت آرى گفتم: با آن چه مىكنيد گفت: با آن هر چه بر اعضاء و حواسم در آيد، تشخيص مىدهم، گفتم مگر با وجود اين اعضاء از دل بىنيازى نيست؟ گفت، نه، گفتم چگونه؟ با آنكه اعضاء صحيح و سالم باشد (چه نيازى بدل دارى)؟ گفت پسر جانم هر گاه اعضاء بدن در چيزيكه ببويد يا ببيند يا بچشد يا بشنود ترديد كند، آنرا بدل ارجاع دهد تا ترديدش برود و يقين حاصل كند، من گفتم: پس خدا دل را براى رفع ترديد اعضاء گذاشته است؟ گفت: آرى، گفتم: دل لازمست و گرنه براى اعضاء يقينى نباشد گفت: آرى گفتم، اى ابا مروان (عمروبن عبيد) خداى تبارك و تعالى كه اعضاء ترا بدون امامى كه صحيح را تشخيص دهد و ترديد را متيقن كند وانگذاشته، اين همه مخلوق را در سر گردانى و ترديد و اختلاف واگذارد و براى ايشان امامى كه در ترديد و سرگردانى خود به او رجوع كنند قرار نداده. در صورتيكه براى اعضاء تو امامى قرار داده كه حيرت و ترديدت را باو ارجاع دهى؟ او ساكت شد و بمن جوابى نداد، سپس بمن متوجه شد و گفت: تو هشام بن حكمى؟ گفتم: نه گفت: از همنشينهاى او هستى؟ گفتم: نه گفت: اهل كجائى؟ گفتم: اهل كوفه، گفت: تو همان هشامى. سپس مرا در آغوش گرفت و بجاى خود نشانيد و خودش از آنجا بر خاست و تا من آنجا بودم سخن نگفت، حضرت صادق عليه السلام خنديد و فرمود: اين را كى بتو آموخت؟ عرضكردم: آنچه از شما شنيده بودم منظم كردم، فرمود بخدا سوگند اين مطلب در صحف ابراهيم و موسى مىباشد.
4- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَمّنْ ذَكَرَهُ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ قَالَ كُنْتُ عِنْدَ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع فَوَرَدَ عَلَيْهِ رَجُلٌ مِنْ أَهْلِ الشّامِ فَقَالَ إِنّي رَجُلٌ صَاحِبُ كَلَامٍ وَ فِقْهٍ وَ فَرَائِضَ وَ قَدْ جِئْتُ لِمُنَاظَرَةِ أَصْحَابِكَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع كَلَامُكَ مِنْ كَلَامِ رَسُولِ اللّهِ ص أَوْ مِنْ عِنْدِكَ فَقَالَ مِنْ كَلَامِ رَسُولِ اللّهِ ص وَ مِنْ عِنْدِي فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع فَأَنْتَ إِذاً شَرِيكُ رَسُولِ اللّهِ قَالَ لَا قَالَ فَسَمِعْتَ الْوَحْيَ عَنِ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ يُخْبِرُكَ قَالَ لَا قَالَ فَتَجِبُ طَاعَتُكَ كَمَا تَجِبُ طَاعَةُ رَسُولِ اللّهِ ص قَالَ لَا فَالْتَفَتَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع إِلَيّ فَقَالَ يَا يُونُسَ بْنَ يَعْقُوبَ هَذَا قَدْ خَصَمَ نَفْسَهُ قَبْلَ أَنْ يَتَكَلّمَ ثُمّ قَالَ يَا يُونُسُ لَوْ كُنْتَ تُحْسِنُ الْكَلَامَ كَلّمْتَهُ قَالَ يُونُسُ فَيَا لَهَا مِنْ حَسْرَةٍ فَقُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ إِنّي سَمِعْتُكَ تَنْهَى عَنِ الْكَلَامِ وَ تَقُولُ وَيْلٌ لِأَصْحَابِ الْكَلَامِ يَقُولُونَ هَذَا يُنْقَادُ وَ هَذَا لَا يُنْقَادُ وَ هَذَا يُنْسَاقُ وَ هَذَا لَا يُنْسَاقُ وَ هَذَا نَعْقِلُهُ وَ هَذَا لَا نَعْقِلُهُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع إِنّمَا قُلْتُ فَوَيْلٌ لَهُمْ إِنْ تَرَكُوا مَا أَقُولُ وَ ذَهَبُوا إِلَى مَا يُرِيدُونَ ثُمّ قَالَ لِي اخْرُجْ إِلَى الْبَابِ فَانْظُرْ مَنْ تَرَى مِنَ الْمُتَكَلّمِينَ فَأَدْخِلْهُ قَالَ فَأَدْخَلْتُ حُمْرَانَ بْنَ أَعْيَنَ وَ كَانَ يُحْسِنُ الْكَلَامَ وَ أَدْخَلْتُ الْأَحْوَلَ وَ كَانَ يُحْسِنُ الْكَلَامَ وَ أَدْخَلْتُ هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ وَ كَانَ يُحْسِنُ الْكَلَامَ وَ أَدْخَلْتُ قَيْسَ بْنَ الْمَاصِرِ وَ كَانَ عِنْدِي أَحْسَنَهُمْ كَلَاماً وَ كَانَ قَدْ تَعَلّمَ الْكَلَامَ مِنْ عَلِيّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع فَلَمّا اسْتَقَرّ بِنَا الْمَجْلِسُ وَ كَانَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع قَبْلَ الْحَجّ يَسْتَقِرّ أَيّاماً فِي جَبَلٍ فِي طَرَفِ الْحَرَمِ فِي فَازَةٍ لَهُ مَضْرُوبَةٍ قَالَ فَأَخْرَجَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع رَأْسَهُ مِنْ فَازَتِهِ فَإِذَا هُوَ بِبَعِيرٍ يَخُبّ فَقَالَ هِشَامٌ وَ رَبّ الْكَعْبَةِ قَالَ فَظَنَنّا أَنّ هِشَاماً رَجُلٌ مِنْ وُلْدِ عَقِيلٍ كَانَ شَدِيدَ الْمَحَبّةِ لَهُ قَالَ فَوَرَدَ هِشَامُ بْنُ الْحَكَمِ وَ هُوَ أَوّلُ مَا اخْتَطّتْ لِحْيَتُهُ وَ لَيْسَ فِينَا إِلّا مَنْ هُوَ أَكْبَرُ سِنّاً مِنْهُ قَالَ فَوَسّعَ لَهُ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع وَ قَالَ نَاصِرُنَا بِقَلْبِهِ وَ لِسَانِهِ وَ يَدِهِ ثُمّ قَالَ يَا حُمْرَانُ كَلّمِ الرّجُلَ فَكَلّمَهُ فَظَهَرَ عَلَيْهِ حُمْرَانُ ثُمّ قَالَ يَا طَاقِيّ كَلّمْهُ فَكَلّمَهُ فَظَهَرَ عَلَيْهِ الْأَحْوَلُ ثُمّ قَالَ يَا هِشَامَ بْنَ سَالِمٍ كَلّمْهُ فَتَعَارَفَا ثُمّ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع لِقَيْسٍ الْمَاصِرِ كَلّمْهُ فَكَلّمَهُ فَأَقْبَلَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع يَضْحَكُ مِنْ كَلَامِهِمَا مِمّا قَدْ أَصَابَ الشّامِيّ فَقَالَ لِلشّامِيّ كَلّمْ هَذَا الْغُلَامَ يَعْنِي هِشَامَ بْنَ الْحَكَمِ فَقَالَ نَعَمْ فَقَالَ لِهِشَامٍ يَا غُلَامُ سَلْنِي فِي إِمَامَةِ هَذَا فَغَضِبَ هِشَامٌ حَتّى ارْتَعَدَ ثُمّ قَالَ لِلشّامِيّ يَا هَذَا أَ رَبّكَ أَنْظَرُ لِخَلْقِهِ أَمْ خَلْقُهُ لِأَنْفُسِهِمْ فَقَالَ الشّامِيّ بَلْ رَبّي أَنْظَرُ لِخَلْقِهِ قَالَ فَفَعَلَ بِنَظَرِهِ لَهُمْ مَا ذَا قَالَ أَقَامَ لَهُمْ حُجّةً وَ دَلِيلًا كَيْلَا يَتَشَتّتُوا أَوْ يَخْتَلِفُوا يَتَأَلّفُهُمْ وَ يُقِيمُ أَوَدَهُمْ وَ يُخْبِرُهُمْ بِفَرْضِ رَبّهِمْ قَالَ فَمَنْ هُوَ قَالَ رَسُولُ اللّهِ ص قَالَ هِشَامٌ فَبَعْدَ رَسُولِ اللّهِ ص قَالَ الْكِتَابُ وَ السّنّةُ قَالَ هِشَامٌ فَهَلْ نَفَعَنَا الْيَوْمَ الْكِتَابُ وَ السّنّةُ فِي رَفْعِ الِاخْتِلَافِ عَنّا قَالَ الشّامِيّ نَعَمْ قَالَ فَلِمَ اخْتَلَفْنَا أَنَا وَ أَنْتَ وَ صِرْتَ إِلَيْنَا مِنَ الشّامِ فِي مُخَالَفَتِنَا إِيّاكَ قَالَ فَسَكَتَ الشّامِيّ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع لِلشّامِيّ مَا لَكَ لَا تَتَكَلّمُ قَالَ الشّامِيّ إِنْ قُلْتُ لَمْ نَخْتَلِفْ كَذَبْتُ وَ إِنْ قُلْتُ إِنّ الْكِتَابَ وَ السّنّةَ يَرْفَعَانِ عَنّا الِاخْتِلَافَ أَبْطَلْتُ لِأَنّهُمَا يَحْتَمِلَانِ الْوُجُوهَ وَ إِنْ قُلْتُ قَدِ اخْتَلَفْنَا وَ كُلّ وَاحِدٍ مِنّا يَدّعِي الْحَقّ فَلَمْ يَنْفَعْنَا إِذَنِ الْكِتَابُ وَ السّنّةُ إِلّا أَنّ لِي عَلَيْهِ هَذِهِ الْحُجّةَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع سَلْهُ تَجِدْهُ مَلِيّاً فَقَالَ الشّامِيّ يَا هَذَا مَنْ أَنْظَرُ لِلْخَلْقِ أَ رَبّهُمْ أَوْ أَنْفُسُهُمْ فَقَالَ هِشَامٌ رَبّهُمْ أَنْظَرُ لَهُمْ مِنْهُمْ لِأَنْفُسِهِمْ فَقَالَ الشّامِيّ فَهَلْ أَقَامَ لَهُمْ مَنْ يَجْمَعُ لَهُمْ كَلِمَتَهُمْ وَ يُقِيمُ أَوَدَهُمْ وَ يُخْبِرُهُمْ بِحَقّهِمْ مِنْ بَاطِلِهِمْ قَالَ هِشَامٌ فِي وَقْتِ رَسُولِ اللّهِ ص أَوِ السّاعَةِ قَالَ الشّامِيّ فِي وَقْتِ رَسُولِ اللّهِ رَسُولُ اللّهِ ص وَ السّاعَةِ مَنْ فَقَالَ هِشَامٌ هَذَا الْقَاعِدُ الّذِي تُشَدّ إِلَيْهِ الرّحَالُ وَ يُخْبِرُنَا بِأَخْبَارِ السّمَاءِ وَ الْأَرْضِ وِرَاثَةً عَنْ أَبٍ عَنْ جَدٍّ قَالَ الشّامِيّ فَكَيْفَ لِي أَنْ أَعْلَمَ ذَلِكَ قَالَ هِشَامٌ سَلْهُ عَمّا بَدَا لَكَ قَالَ الشّامِيّ قَطَعْتَ عُذْرِي فَعَلَيّ السّؤَالُ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع يَا شَامِيّ أُخْبِرُكَ كَيْفَ كَانَ سَفَرُكَ وَ كَيْفَ كَانَ طَرِيقُكَ كَانَ كَذَا وَ كَذَا فَأَقْبَلَ الشّامِيّ يَقُولُ صَدَقْتَ أَسْلَمْتُ لِلّهِ السّاعَةَ فَقَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع بَلْ آمَنْتَ بِاللّهِ السّاعَةَ إِنّ الْإِسْلَامَ قَبْلَ الْإِيمَانِ وَ عَلَيْهِ يَتَوَارَثُونَ وَ يَتَنَاكَحُونَ وَ الْإِيمَانُ عَلَيْهِ يُثَابُونَ فَقَالَ الشّامِيّ صَدَقْتَ فَأَنَا السّاعَةَ أَشْهَدُ أَنْ لَا إِلَهَ إِلّا اللّهُ وَ أَنّ مُحَمّداً رَسُولُ اللّهِ ص وَ أَنّكَ وَصِيّ الْأَوْصِيَاءِ ثُمّ الْتَفَتَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع إِلَى حُمْرَانَ فَقَالَ تُجْرِي الْكَلَامَ عَلَى الْأَثَرِ فَتُصِيبُ وَ الْتَفَتَ إِلَى هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ فَقَالَ تُرِيدُ الْأَثَرَ وَ لَا تَعْرِفُهُ ثُمّ الْتَفَتَ إِلَى الْأَحْوَلِ فَقَالَ قَيّاسٌ رَوّاغٌ تَكْسِرُ بَاطِلًا بِبَاطِلٍ إِلّا أَنّ بَاطِلَكَ أَظْهَرُ ثُمّ الْتَفَتَ إِلَى قَيْسٍ الْمَاصِرِ فَقَالَ تَتَكَلّمُ وَ أَقْرَبُ مَا تَكُونُ مِنَ الْخَبَرِ عَنْ رَسُولِ اللّهِ ص أَبْعَدُ مَإ؛بب تَكُونُ مِنْهُ تَمْزُجُ الْحَقّ مَعَ الْبَاطِلِ وَ قَلِيلُ الْحَقّ يَكْفِي عَنْ كَثِيرِ الْبَاطِلِ أَنْتَ وَ الْأَحْوَلُ قَفّازَانِ حَاذِقَانِ قَالَ يُونُسُ فَظَنَنْتُ وَ اللّهِ أَنّهُ يَقُولُ لِهِشَامٍ قَرِيباً مِمّا قَالَ لَهُمَا ثُمّ قَالَ يَا هِشَامُ لَا تَكَادُ تَقَعُ تَلْوِي رِجْلَيْكَ إِذَا هَمَمْتَ بِالْأَرْضِ طِرْتَ مِثْلُكَ فَلْيُكَلّمِ النّاسَ فَاتّقِ الزّلّةَ وَ الشّفَاعَةُ مِنْ وَرَائِهَا إِنْ شَاءَ اللّهُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 240 رواية: 4
يونس بن يعقوب گويد: خدمت امام صادق عليه السلام بودم كه مردى از اهل شام بر آنحضرت وارد شد و گفت: من علم كلام و قفه و فرائض ميدانم و براى مباحثه با اصحاب شما آمدهام. امام صادق (ع) فرمود سخن تو از گفتار پيغمبر است يا از پيش خودت؟ گفت: از گفته پيغمبر و هم از خودم، امام فرمود: پس تو شريك پيغمبرى؟ گفت: نه: فرمود: از خداى عزوجل وحى شنيدهاى كه به تو خبر دهد؟ گفت: نه: فرمود: چنانكه اطاعت پيغمبر را واجب ميدانى اطاعت خود ترا هم واجب ميدانى؟ گفت: نه، حضرت بمن متوجه شد و فرمود، اى يونس پسر يعقوب! اين مرد پيش از آنكه وارد بحث شود خودش را محكوم كرد (زيرا گفته خودش را حجت دانست بدون آنكه دليلى بر حجيتش داشته باشد) سپس فرمود: اى يونس اگر علم كلام خوب مىدانستى با او سخن مىگفتى، يونس گويد: (من گفتم) واى افسوس. سپس گفتم: قربانت من شنيدم كه شما از علم كلام نهى مىنمودى، و مىفرمودى واى بر اصحاب علم كلام زيرا مىگويند اين درست مىآيد و اين درست نمىآيد (مىگويند: سلمنا، لانسلم) اين به نتيجه نمىرسد، اين را مىفهميم و اين را نمىفهميم: امام فرمود: من گفتم واى بر آنها اگر گفته مرا رها كنند و دنبال خواسته خود بروند، سپس بمن فرمود: برو بيرون و هر كس از متكلمين را ديدى بياور، يونس گويد من حمران بن اعين و احوال و هشام بن سالم را كه علم كلام خوب ميدانستند آوردم و نيز قيس بن ماصر كه بعقيده من در كلام بهتر از آنها بود و علم كلام را از على بن حسين عليه السلام آموخته بود آوردم: چون همگى در مجلس قرار گرفتيم، امام صادق عليه السلام سر از خيمه بيرون كرد و آن خميهاى بود كه در كوه كنار حرم براى حضرت ميزدند كه چند روز قبل از حج آنجا تشريف داشت. چشم حضرت بشترى افتاد كه به دو مىآمد فرمود: به پروردگار كعبه كه اين هشام است، ما فكر مىكرديم مقصود حضرت هشام از فرزندان عقيل است كه او را بسيار دوست ميداشت، كه ناگاه هشام بن حكم وارد شد و او در آغاز روئيدن موى رخسار بود و همه ما از او بزرگسالتر بوديم، امام صادق برايش جا باز كرد و فرمود: هشام با دل و زبان و دستش ياور ماست سپس فرمود: اى حمران با مرد شامى سخن بگو. او وارد بحث شد و بر شامى غلبه كرد سپس فرمود: اى طاقى تو با او سخن بگو. او هم سخن گفت و غالب شد سپس فرمود: اى هشام بن سالم تو هم گفتگو كن او با شامى برابر شد (هر دو عرق كردند) سپس امام صادق عليه السلام بقيس ماصر فرمود: تو با او سخن بگو او وارد بحث شد و حضرت از مباحثه آنها مىخنديد زيرا مرد شامى گير افتاده بود پس بشامى فرمود با اين جوان يعنى هشام بن حكم صحبت كن، گفت حاضرم، سپس بهشام گفت: اى جوان درباره امامت اين مرد از من بپرس؛ هشام (از سوء ادب او نسبت بساحت مقدس امام (ع)) خشمگين شد بطورى كه ميلرزيد، سپس بشامى گفت: اى مرد آيا پروردگارت بمخلوق خير انديشتر است يا مخلوق بخودشان، گفت بلكه پروردگار نسبت به مخلوقش خيرانديشتر است، هشام در مقام خيرانديشى براى مردم چه كرده است؟ شامى براى ايشان حجت و دليلى بپا داشته تا متفرق و مختلف نشوند و او ايشان را با هم الف دهد و ناهمواريهاشانرا هموار سازد و ايشان را از قانون پروردگارشان آگاه سازدهشام - او كيست؟ شامى رسول خدا (ص) است. هشام بعد از رسولخدا (ص) كيست؟ شامى قرآن و سنت است. هشام قرآن و سنت براى رفع اختلاف امروز ما سودمند است؟ شامى آرى . هشام پس چرا من و تو اختلاف كرديم و براى مخالفتى كه با تو داريم از شام باينجا آمدى! شامى خاموش ماند، امام صادق عليه السلام باو گفت چرا سخن نميگوئى، شامى گفت: اگر بگويم قرآن و سنت از ما رفع اختلاف مىكنند باطل گفتهاند زيرا عبارات كتاب و سنت معانى مختلفى را متحمل است (چند جور معنى مىشود) و اگر بگويم اختلاف داريم و هر يك از ما مدعى حق مىباشيم، قرآن و سنت بما سودى ندهند (زيرا كه هر كدام از ما آن را به نفع خويش توجيه مىكنيم) ولى همين استدلال بر له من و عليه هشام است، حضرت فرمود: از او بپرس تا بفهمى كه سرشار است، شامى اى مرد: كى بمخلوق خير انديشتر است: پروردگارشان يا خودشان! هشام پروردگارشان از خودشان خيرانديشتر است. شامى آيا پرودگار شخصى را بپا داشته كه ايشان را متحد كند و ناهمواريشان هموار سازد و حق و باطل را بايشان باز گويد؟ هشام در زمان رسولخدا (ص) يا امروز؟ شامى در زمان رسولخدا (ص) كه خود آنحضرت بود، امروز كيست؟ هشام همين شخصى كه بر مسند نشسته (اشاره بامام صادق عليه السلام كرد) و از اطراف جهان سويش رهسپار گردند. بميراث علمى كه از پدارنش دست بدست گرفته خبرهاى آسمان و زمين را براى ما باز گويد: شامى من چگونه مىتوانم اين را بفهمم؟ هشام هر چه خواهى از او بپرس شامى عذرى برايم باقى بگذاشتى، بر من است كه بپرسم امام صادق عليه السلام فرمود: اى شامى! مىخواهى گزارش سفر و راهت را بخودت بدهم؟ چنين بود و چنان بود، شامى با سرور و خوشحالى مىگفت: راست گفتى، اكنون بخدا اسلام آوردم، امام صادق عليه السلام فرمود نه، بلكه اكنون بخدا ايمان آوردى، اسلام پيش از ايمان است، بوسيله اسلام از يكديگر ارث برند و ازدواج كنند و بوسيله ايمان ثواب برند (تو كه قبلا بخدا و پيغمبر ايمان داشتى مسلمانى بودى كه ثواب عبادت نداشتى و اكنون كه مرا بامامت شناختى خدا بر عباداتت هم بتو ثواب خواهد داد) شامى عرضكرد: درست فرمودى، گواهى دهم كه شايسته عبادتى جز خدا نيست و محمد (ص) رسول خداست و تو جانشين اوصياء هستى، سپس امام صادق عليه السلام رو بحمران كرد و فرمود: تو سخنت را دنبال حديث مىبرى (مربوط سخن ميگوئى) و بحق ميرسى و بهشام بن سالم متوجه شد و فرمود: در پى حديث مىگردى ولى تشخيص نمىدهى (مىخواهى مربوط سخن بگوئى ولى نمىتوانى) و متوجه احوال شد و فرمود: بسيار قياس ميكنى از موضوع خارج مىشوى مطلب باطل را بباطلى رد مىكنى و باطل تو روشنتر است. سپس متوجه قيس ماصر شد و فرمود: تو چنان سخن ميگوئى كه هر چه خواهى بحديث پيغمبر (ص) باشد دورتر شود حق را باطل مىآميزى با آنكه حق اندك از باطل بسيار بىنياز مىكند: تو و احوال از شاخهاى به شاخهاى مىپريد و با مهارتيد. يونس گويد بخدا كه من فكر ميكردم نسبت بهشام هم نزديك به آنچه در باره آندو نفر فرمود، مىفرمايد ولى فرمود: اى هشام تو بهر دو پا بزمين نمىخورى (بطورى كه هيچگونه جوابى برايت نباشد) تا خواهى بزمين برسى پرواز ميكنى (بمحض اينكه نشانه مغلوبيت هويدا گردد خودت را نجات مىدهى) مانند توئى بايد با مردم سخن گويد. خود را از لغزش نگهدار، شفاعت ما دنبالش مىآيد انساءالله.
5- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ عَلِيّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ أَبَانٍ قَالَ أَخْبَرَنِي الْأَحْوَلُ أَنّ زَيْدَ بْنَ عَلِيّ بْنِ الْحُسَيْنِ ع بَعَثَ إِلَيْهِ وَ هُوَ مُسْتَخْفٍ قَالَ فَأَتَيْتُهُ فَقَالَ لِي يَا أَبَا جَعْفَرٍ مَا تَقُولُ إِنْ طَرَقَكَ طَارِقٌ مِنّا أَ تَخْرُجُ مَعَهُ قَالَ فَقُلْتُ لَهُ إِنْ كَانَ أَبَاكَ أَوْ أَخَاكَ خَرَجْتُ مَعَهُ قَالَ فَقَالَ لِي فَأَنَا أُرِيدُ أَنْ أَخْرُجَ أُجَاهِدُ هَؤُلَاءِ الْقَوْمَ فَاخْرُجْ مَعِي قَالَ قُلْتُ لَا مَا أَفْعَلُ جُعِلْتُ فِدَاكَ قَالَ فَقَالَ لِي أَ تَرْغَبُ بِنَفْسِكَ عَنّي قَالَ قُلْتُ لَهُ إِنّمَا هِيَ نَفْسٌ وَاحِدَةٌ فَإِنْ كَانَ لِلّهِ فِي الْأَرْضِ حُجّةٌ فَالْمُتَخَلّفُ عَنْكَ نَاجٍ وَ الْخَارِجُ مَعَكَ هَالِكٌ وَ إِنْ لَا تَكُنْ لِلّهِ حُجّةٌ فِي الْأَرْضِ فَالْمُتَخَلّفُ عَنْكَ وَ الْخَارِجُ مَعَكَ سَوَاءٌ قَالَ فَقَالَ لِي يَا أَبَا جَعْفَرٍ كُنْتُ أَجْلِسُ مَعَ أَبِي عَلَى الْخِوَانِ فَيُلْقِمُنِي الْبَضْعَةَ السّمِينَةَ وَ يُبَرّدُ لِيَ اللّقْمَةَ الْحَارّةَ حَتّى تَبْرُدَ شَفَقَةً عَلَيّ وَ لَمْ يُشْفِقْ عَلَيّ مِنْ حَرّ النّارِ إِذاً أَخْبَرَكَ بِالدّينِ وَ لَمْ يُخْبِرْنِي بِهِ فَقُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ مِنْ شَفَقَتِهِ عَلَيْكَ مِنْ حَرّ النّارِ لَمْ يُخْبِرْكَ خَافَ عَلَيْكَ أَنْ لَا تَقْبَلَهُ فَتَدْخُلَ النّارَ وَ أَخْبَرَنِي أَنَا فَإِنْ قَبِلْتُ نَجَوْتُ وَ إِنْ لَمْ أَقْبَلْ لَمْ يُبَالِ أَنْ أَدْخُلَ النّارَ ثُمّ قُلْتُ لَهُ جُعِلْتُ فِدَاكَ أَنْتُمْ أَفْضَلُ أَمِ الْأَنْبِيَاءُ قَالَ بَلِ الْأَنْبِيَاءُ قُلْتُ يَقُولُ يَعْقُوبُ لِيُوسُفَ يَا بُنَيّ لَا تَقْصُصْ رُؤْيَاكَ عَلَى إِخْوَتِكَ فَيَكِيدُوا لَكَ كَيْداً لِمَ لَمْ يُخْبِرْهُمْ حَتّى كَانُوا لَا يَكِيدُونَهُ وَ لَكِنْ كَتَمَهُمْ ذَلِكَ فَكَذَا أَبُوكَ كَتَمَكَ لِأَنّهُ خَافَ عَلَيْكَ قَالَ فَقَالَ أَمَا وَ اللّهِ لَئِنْ قُلْتَ ذَلِكَ لَقَدْ حَدّثَنِي صَاحِبُكَ بِالْمَدِينَةِ أَنّي أُقْتَلُ وَ أُصْلَبُ بِالْكُنَاسَةِ وَ إِنّ عِنْدَهُ لَصَحِيفَةً فِيهَا قَتْلِي وَ صَلْبِي فَحَجَجْتُ فَحَدّثْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع بِمَقَالَةِ زَيْدٍ وَ مَا قُلْتُ لَهُ فَقَالَ لِي أَخَذْتَهُ مِنْ بَيْنِ يَدَيْهِ وَ مِنْ خَلْفِهِ وَ عَنْ يَمِينِهِ وَ عَنْ شِمَالِهِ وَ مِنْ فَوْقِ رَأْسِهِ وَ مِنْ تَحْتِ قَدَمَيْهِ وَ لَمْ تَتْرُكْ لَهُ مَسْلَكاً يَسْلُكُهُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 244 رواية: 5
احول گويد: زيد بن على بن حسين عليهما السلام زمانيكه متوارى و پنهان بود مرا خواست، نزدش رفتم، بمن گفت اى ابا جعفر اگر از ما خانواده كسى نزد تو آيد (و ترا بيارى طلبد) چه جواب مىدهى، با او بجبهه جنگ مىروى؟ باو گفتم: اگر پدرت يا برادرت مرا بخواهند مىروم، زيد گفت من مىخواهم به جنگ اين قوم (بنى اميه) بروم با من بيا، گفتم: نه قربانت گردم. بمن گفت: جان خودت را بر من ترجيح مىدهى؟! گفتم من يك نفرم (يك جان بيش ندارم) اگر در روى زمينى امامى جز تو باشد، هر كس از تو كناره گيرد نجات يافته و هر كس با تو آيد هلاك گشته و اگر براى خدا امامى روى زمين نباشد، كسى كه از تو كناره كند با آنكه همراهيت كند برابرست، بمن گفت: اى اباجعفر من با پدرم سر يك سفره مىنشستم، او پاره گوشت چرب را برايم لقمه مىكرد و لقمه داغ را براى دلسوزى به من سرد مىكرد، او از گرمى آتش دوزخ به من دلسوزى نكرده است؟ از روش ديندارى بتو خبر داده و بمن خبر نداده است؟!! عرض كردم قربانت گردم، چون از آتش دوزخ بتو دلسوزى كرده خبرت نداده است، زيرا مىترسيد كه تو نپذيرى و از آن جهت بدوزخ روى ولى به من خبر داده كه اگر بپذيرم نجات يابم و اگر نپذيرم از دوزخ رفتم من باكى بر او نباشد (زيرا هر چه باشم فرزند او نيستم پس به من فرموده با بنى اميه نجنگ ولى تو نفرمود) سپس به او گفتم: قربانت گردم، شما بهتريد يا پيغمبران؟ فرمود: پيغمبران گفتم: يوسف به يعقوب مىگويد (داستان خوابت را ببرادرانت مگو، مبادا برايت نيرنگى بريزند) او خوابش را نگفت و پنهان داشت كه برايش نيرنگى نريزند، همچنين پدر تو مطلب را از پنهان كرد زيرا بر تو بيم داشت، زيد فرمود: اكنون كه چنين گوئى بدانكه مولايت در مدينه بمن خبر داد كه: من كشته مىشوم و در كناسه كوفه بدار روم و خبر داد كه كتابى نزد اوست كه كشتن و بدار رفتن من در آن نوشته است، احوال گويد من به حج رفتم و گفتگوى خودم را با زيد به حضرت صادق عرض كردم، فرمود: تو كه راه پيش و پس و راست و چپ و زبر را بر او بستى و نگذاشتى براهى قدم بر دارد (هر چه گفت جوابش رادادى).
توضيح موضوع قيام و نهضت جناب زيدبن على بن الحسين عليه السلام و منظور و هدف او از آن نهضت در كتب تاريخ حديث و تحقيق است. از رواياتى استفاده مىشود كه قيام او براى سرنگون ساختن خلاف جابرانه و غاصبانه بنى اميه و نصب امام بحق بوده است، از روايات ديگرى هم جور ديگر استفاده مىشود چنانكه اين روايت هم دو پهلو است. از اينها گذشته مناسب اين روايت با عنوان باب كه (الاضطرار الى الحجة) است براى ما معلوم نشد.
طبقات پيغبران و رسولان و ائمةع
بَابُ طَبَقَاتِ الْأَنْبِيَاءِ وَ الرّسُلِ وَ الْأَئِمّةِ ع
1- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ أَبِي يَحْيَى الْوَاسِطِيّ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ وَ دُرُسْتَ بْنِ أَبِي مَنْصُورٍ عَنْهُ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع الْأَنْبِيَاءُ وَ الْمُرْسَلُونَ عَلَى أَرْبَعِ طَبَقَاتٍ فَنَبِيٌّ مُنَبّأٌ فِي نَفْسِهِ لَا يَعْدُو غَيْرَهَا وَ نَبِيٌّ يَرَى فِي النّوْمِ وَ يَسْمَعُ الصّوْتَ وَ لَا يُعَايِنُهُ فِي الْيَقَظَةِ وَ لَمْ يُبْعَثْ إِلَى أَحَدٍ وَ عَلَيْهِ إِمَامٌ مِثْلُ مَا كَانَ إِبْرَاهِيمُ عَلَى لُوطٍ ع وَ نَبِيٌّ يَرَى فِي مَنَامِهِ وَ يَسْمَعُ الصّوْتَ وَ يُعَايِنُ الْمَلَكَ وَ قَدْ أُرْسِلَ إِلَى طَائِفَةٍ قَلّوا أَوْ كَثُرُوا كَيُونُسَ قَالَ اللّهُ لِيُونُسَ وَ أَرْسَلْناهُ إِلى مِائَةِ أَلْفٍ أَوْ يَزِيدُونَ قَالَ يَزِيدُونَ ثَلَاثِينَ أَلْفاً وَ عَلَيْهِ إِمَامٌ وَ الّذِي يَرَى فِي نَوْمِهِ وَ يَسْمَعُ الصّوْتَ وَ يُعَايِنُ فِي الْيَقَظَةِ وَ هُوَ إِمَامٌ مِثْلُ أُولِي الْعَزْمِ وَ قَدْ كَانَ إِبْرَاهِيمُ ع نَبِيّاً وَ لَيْسَ بِإِمَامٍ حَتّى قَالَ اللّهُ إِنّي جاعِلُكَ لِلنّاسِ إِماماً قالَ وَ مِنْ ذُرّيّتِي فَقَالَ اللّهُ لا يَنالُ عَهْدِي الظّالِمِينَ مَنْ عَبَدَ صَنَماً أَوْ وَثَناً لَا يَكُونُ إِمَاماً
اصول كافى جلد 1 ص: 245 رواية: 1
امام صادق عليه السلام فرمود: پيغمبران و رسولان چهار طبقه باشند: 1- پيغمبريكه تنها براى خودش پيغمبر است و بديگرى تجاوز نمىكند (و خدا بوسيلهاى وظائف شخصى او را باو مىفهماند) 2- پيغمبريكه در خواب مىبيند و آواز هاتف را مىشنود ولى خود او را در بيدارى نمىبيند و بر هيچكس مبعوث نيست و خود او امام و پيشوائى دارد. چنانچه ابراهيم بر لوط امام بود 3- پيغمبريكه در خواب مىببيند و صدا را مىشنود و فرشته را مىبيند و بسوى گروهى كم يا زياد مبعوث است مانند يونس، خدا باو فرمايد: (147 سوره 37) (ما او را بسوى صد هزار نفر بلكه بيشتر فرستاديم) امام فرمود: مقدار بيشتر سى هزار بود و يونس را پيشوائى بود (كه جناب موسى باشد و او شريعت موسى را ترويج مىكرد) 4- پيغمبريكه در خواب مىبيند و صدا را مىشنود و در بيدارى مىبنيد و او امام است مانند پيغمبران اولواالعزم، ابراهيم عليه السلام مدتى پيغمبر بود و امام نبود تا خدا فرمود: (124 سوره2) (من ترا امام مردم قرار دادم ابراهيم گفت از فرزندان من هم؟) خدا فرمود (پيمان من بستمكاران نرسد) كسى كه غير خدا يا بتى را پرستيده امام نگردد.
توضيح:
كلمه (عهد) را كه به پيمان معنى كرديم، مجلسى(ره) گويد، مقصود از عهد معنائيست كه شامل امامت شود و بمعنى فرمانيكه بفرمانداران نويسند، مىآيد و در اينجا كنايه از مقام خلافت خداست در زمين، و چون آيه شريفه امامت و پيشوائى امت را از ستمكاران نفى كرد، دلالت دارد بر ثبوت آن براى عادلان و همين آيه دليل است بر اينكه امام بايد معصوم باشد و گناهى از او سر نزند، زيرإ؛پپ غير معصوم نسبت بخود يا ديگرى ستمگر است.
2- مُحَمّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَمّنْ ذَكَرَهُ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ زَيْدٍ الشّحّامِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع يَقُولُ إِنّ اللّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى اتّخَذَ إِبْرَاهِيمَ عَبْداً قَبْلَ أَنْ يَتّخِذَهُ نَبِيّاً وَ إِنّ اللّهَ اتّخَذَهُ نَبِيّاً قَبْلَ أَنْ يَتّخِذَهُ رَسُولًا وَ إِنّ اللّهَ اتّخَذَهُ رَسُولًا قَبْلَ أَنْ يَتّخِذَهُ خَلِيلًا وَ إِنّ اللّهَ اتّخَذَهُ خَلِيلًا قَبْلَ أَنْ يَجْعَلَهُ إِمَاماً فَلَمّا جَمَعَ لَهُ الْأَشْيَاءَ قَالَ إِنّي جاعِلُكَ لِلنّاسِ إِماماً قَالَ فَمِنْ عِظَمِهَا فِي عَيْنِ إِبْرَاهِيمَ قَالَ وَ مِنْ ذُرّيّتِي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظّالِمِينَ قَالَ لَا يَكُونُ السّفِيهُ إِمَامَ التّقِيّ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 246 رواية: 2
امام صادق عليه السلام مىفرمود. خداى تبارك و تعالى ابراهيم را بنده خود گرفت پيش از آنكه پيغمبرش نمايد و او را بپيغمبرى برگزيد پيش از آنكه رسولش كند و رسول خود ساخت پيش از آنكه خليش گرداند و خليش گرفت پيش از آنكه امامش قرار دهد، پس چون همه اين مقامات را برايش گرد آورد فرمود، (همانا من ترا امام مردم قرار دادم) چون اين مرتبت در چشم ابراهيم بزرگ جلوه نمود، عرضكرد (از فرزندان من هم) خدا فرمود. (پيمان من بستمكاران نرسد) شخص كم خرد امام شخص پرهيزكار نگردد (و ستمگر از نظر خدا كم خرد است و ممكن نيست كه او پيشواى امتى گردد كه در ميان ايشان مردم پرهيزكار باشد.
3- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ يَحْيَى الْخَثْعَمِيّ عَنْ هِشَامٍ عَنِ ابْنِ أَبِي يَعْفُورٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع يَقُولُ سَادَةُ النّبِيّينَ وَ الْمُرْسَلِينَ خَمْسَةٌ وَ هُمْ أُولُو الْعَزْمِ مِنَ الرّسُلِ وَ عَلَيْهِمْ دَارَتِ الرّحَى نُوحٌ وَ إِبْرَاهِيمُ وَ مُوسَى وَ عِيسَى وَ مُحَمّدٌ صَلّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ وَ عَلَى جَمِيعِ الْأَنْبِيَاءِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 247 رواية: 3
و فرمود، آقا و سرور پيغمبران و رسولان پنج نفرند كه ايشان اولواالعزم رسولانند و آسياى نبوت و رسالت گرد آنها مىچرخد و ايشان: نوح و ابراهيم و موسى و عيسى و محمد است درود خدا بر محمد و خاندانش و بر تمام پيغمبران.
4- عَلِيّ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَبْدِ الْعَزِيزِ أَبِي السّفَاتِجِ عَنْ جَابِرٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنّ اللّهَ اتّخَذَ إِبْرَاهِيمَ عَبْداً قَبْلَ أَنْ يَتّخِذَهُ نَبِيّاً وَ اتّخَذَهُ نَبِيّاً قَبْلَ أَنْ يَتّخِذَهُ رَسُولًا وَ اتّخَذَهُ رَسُولًا قَبْلَ أَنْ يَتّخِذَهُ خَلِيلًا وَ اتّخَذَهُ خَلِيلًا قَبْلَ أَنْ يَتّخِذَهُ إِمَاماً فَلَمّا جَمَعَ لَهُ هَذِهِ الْأَشْيَاءَ وَ قَبَضَ يَدَهُ قَالَ لَهُ يَا إِبْرَاهِيمُ إِنّي جاعِلُكَ لِلنّاسِ إِماماً فَمِنْ عِظَمِهَا فِي عَيْنِ إِبْرَاهِيمَ ع قَالَ يَا رَبّ وَ مِنْ ذُرّيّتِي قالَ لا يَنالُ عَهْدِي الظّالِمِينَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 247 رواية: 4
جابر گويد: شنيدم كه امام باقر عليه السلام مىفرمود: همانا خدا ابراهيم را به بندگى به پذيرفت پيش از آنكه به پيغمبرى پذيرد و به پيغمبريش پذيرفت پيش از آنكه برسالتش گيرد و برسالتش گرفت پيش از آنكه خليلش گيرد و خليلش گرفت پيش از آنكه امامش گيرد و چون اين مقامات برايش فراهم نمود امام پنج انگشت خود را (براى نمودن اين پنج مقام) جمع كرد به ابراهيم گفت. اى ابراهيم همانا من ترا امام مردم گردانيدم. از بس اين مرتبت در چشم ابراهيم بزرگ آمد، گفت. پروردگارا و از فرزندان من هم؟، خدا فرمود: پيمان من بستكاران نرسد.
فرق ميان رسول و نبى و محدث
بَابُ الْفَرْقِ بَيْنَ الرّسُولِ وَ النّبِيّ وَ الْمُحَدّثِ
1- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ أَبِي نَصْرٍ عَنْ ثَعْلَبَةَ بْنِ مَيْمُونٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنْ قَوْلِ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ وَ كانَ رَسُولًا نَبِيّا مَا الرّسُولُ وَ مَا النّبِيّ قَالَ النّبِيّ الّذِي يَرَى فِي مَنَامِهِ وَ يَسْمَعُ الصّوْتَ وَ لَا يُعَايِنُ الْمَلَكَ وَ الرّسُولُ الّذِي يَسْمَعُ الصّوْتَ وَ يَرَى فِي الْمَنَامِ وَ يُعَايِنُ الْمَلَكَ قُلْتُ الْإِمَامُ مَا مَنْزِلَتُهُ قَالَ يَسْمَعُ الصّوْتَ وَ لَا يَرَى وَ لَا يُعَايِنُ الْمَلَكَ ثُمّ تَلَا هَذِهِ الْآيَةَ وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِيٍّ وَ لَا مُحَدّثٍ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 248 رواية: 1
زرارة گويد از امام باقر عليه السلام درباره قولى خداى عزوجل كه فرمايد (و او رسول بود و نبى) سؤال كردم: رسول چيست و نبى چيست؟ فرمود: نبى كسى است كه در خواب مىبيند و صدا را مىشنود و فرشته را نمىبيند و رسول كسى است كه صدا را مىشنود و در خواب مىبيند و فرشته را هم مشاهده مىكند، عرضكرم: امام در چه پايه است؟ فرمود صدا را مىشنود ولى نه در خواب بيند و نه فرشته را مشاهده كند سپس آيه (52 سوره 22) را قرائت فرمود (پيش از تو هيچ رسول و نبى و محدثى نفرستاديم) (مگر اينكه وقتى قرائت كرد شيطان در قرائتش القا كرد كلمه محدث در قرآن نيست و از تفسير امام است).
2- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ إِسْمَاعِيلَ بْنِ مَرّارٍ قَالَ كَتَبَ الْحَسَنُ بْنُ الْعَبّاسِ الْمَعْرُوفِيّ إِلَى الرّضَا ع جُعِلْتُ فِدَاكَ أَخْبِرْنِي مَا الْفَرْقُ بَيْنَ الرّسُولِ وَ النّبِيّ وَ الْإِمَامِ قَالَ فَكَتَبَ أَوْ قَالَ الْفَرْقُ بَيْنَ الرّسُولِ وَ النّبِيّ وَ الْإِمَامِ أَنّ الرّسُولَ الّذِي يُنْزَلُ عَلَيْهِ جَبْرَئِيلُ فَيَرَاهُ وَ يَسْمَعُ كَلَامَهُ وَ يُنْزَلُ عَلَيْهِ الْوَحْيُ وَ رُبّمَا رَأَى فِي مَنَامِهِ نَحْوَ رُؤْيَا إِبْرَاهِيمَ ع وَ النّبِيّ رُبّمَا سَمِعَ الْكَلَامَ وَ رُبّمَا رَأَى الشّخْصَ وَ لَمْ يَسْمَعْ وَ الْإِمَامُ هُوَ الّذِي يَسْمَعُ الْكَلَامَ وَ لَا يَرَى الشّخْصَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 248 رواية: 2
معروفى بامام رضا(ع) نوشت: قربانت گردم، بفرمائيد، چه فرقست بين رسول و نبى و امام؟ حضرت نوشت - يا شفاها فرمود فرق ميان رسول و نبى و امام اينستكه رسول جبرئيل بر او نازل شود و او را به بيند و سخنش را بشنود و بر او وحى نازل شود (كند) و گاهى باشد كه در خواب بيند مانند خواب ديدن ابراهيم (دستور سر بريدن پسرش را) و نبى گاهى سخن جبرئيل را مىشنوند و گاهى شخص او را مىبيند و سخنش را نمىشنود و امام آنستكه سخن را شنود و شخص را نبيند.
3- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنِ الْأَحْوَلِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع عَنِ الرّسُولِ وَ النّبِيّ وَ الْمُحَدّثِ قَالَ الرّسُولُ الّذِي يَأْتِيهِ جَبْرَئِيلُ قُبُلًا فَيَرَاهُ وَ يُكَلّمُهُ فَهَذَا الرّسُولُ وَ أَمّا النّبِيّ فَهُوَ الّذِي يَرَى فِي مَنَامِهِ نَحْوَ رُؤْيَا إِبْرَاهِيمَ وَ نَحْوَ مَا كَانَ رَأَى رَسُولُ اللّهِ ص مِنْ أَسْبَابِ النّبُوّةِ قَبْلَ الْوَحْيِ حَتّى أَتَاهُ جَبْرَئِيلُ ع مِنْ عِنْدِ اللّهِ بِالرّسَالَةِ وَ كَانَ مُحَمّدٌ ص حِينَ جُمِعَ لَهُ النّبُوّةُ وَ جَاءَتْهُ الرّسَالَةُ مِنْ عِنْدِ اللّهِ يَجِيئُهُ بِهَا جَبْرَئِيلُ وَ يُكَلّمُهُ بِهَا قُبُلًا وَ مِنَ الْأَنْبِيَاءِ مَنْ جُمِعَ لَهُ النّبُوّةُ وَ يَرَى فِي مَنَامِهِ وَ يَأْتِيهِ الرّوحُ وَ يُكَلّمُهُ وَ يُحَدّثُهُ مِنْ غَيْرِ أَنْ يَكُونَ يَرَى فِي الْيَقَظَةِ وَ أَمّا الْمُحَدّثُ فَهُوَ الّذِي يُحَدّثُ فَيَسْمَعُ وَ لَا يُعَايِنُ وَ لَا يَرَى فِي مَنَامِهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 249 رواية: 3
احول گويد از امام باقر عليه السلام در باره رسول و نبى و محدث پرسيدم، فرمود رسول كسى است كه جبرئيل پيشش آيد و او را ببيند و با او سخن گويد، اين است رسول و اما نبى آنستكه در خواب بيند مانند خواب ديدن ابراهيم (فرمان سر بريدن پسرش را) و مانند آنچه رسول خدا (ص) پيش از آمدن وحى از اسباب و علائم نبوت مىديد تا آنكه جبرئيل رسالت را براى او از جانب خدا آورد و محمد (ص) هنگامى كه نبوت برايش فراهم گشت و رسالت از جانب خدا براى او آمد، جبرئيل برايش پيغام مىآورد و شفاها با او سخن مىگفت، بعضى از انبياء نبوت برايش جمع شود و در خواب بيند و روح القدس نزدش آيد و با او سخن گويد و بازگو نمايد، بدون آنكه در بيدارى به بيند و اما محدث آنستكه خبر داده شود، صدا را شنود ولى نه مشاهده كند و نه در خواب بيند.
4- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمّدٍ وَ مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ عَلِيّ بْنِ حَسّانَ عَنِ ابْنِ فَضّالٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ يَعْقُوبَ الْهَاشِمِيّ عَنْ مَرْوَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ بُرَيْدٍ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ وَ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع فِي قَوْلِهِ عَزّ وَ جَلّ وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ قَبْلِكَ مِنْ رَسُولٍ وَ لا نَبِيٍّ وَ لَا مُحَدّثٍ قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ لَيْسَتْ هَذِهِ قِرَاءَتَنَا فَمَا الرّسُولُ وَ النّبِيّ وَ الْمُحَدّثُ قَالَ الرّسُولُ الّذِي يَظْهَرُ لَهُ الْمَلَكُ فَيُكَلّمُهُ وَ النّبِيّ هُوَ الّذِي يَرَى فِي مَنَامِهِ وَ رُبّمَا اجْتَمَعَتِ النّبُوّةُ وَ الرّسَالَةُ لِوَاحِدٍ وَ الْمُحَدّثُ الّذِي يَسْمَعُ الصّوْتَ وَ لَا يَرَى الصّورَةَ قَالَ قُلْتُ أَصْلَحَكَ اللّهُ كَيْفَ يَعْلَمُ أَنّ الّذِي رَأَى فِي النّوْمِ حَقٌّ وَ أَنّهُ مِنَ الْمَلَكِ قَالَ يُوَفّقُ لِذَلِكَ حَتّى يَعْرِفَهُ لَقَدْ خَتَمَ اللّهُ بِكِتَابِكُمُ الْكُتُبَ وَ خَتَمَ بِنَبِيّكُمُ الْأَنْبِيَاءَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 249 رواية: 4
بريد گويد: از امام باقر و صادق عليهماالسلام درباره قول خداى عزوجل (هيچ نبى و رسول و محدثى پيش از تو نفرستاديم) (كه در حديث او بيان شد) پرسيدم و گفتم فدايت گردم قرائت ما اين چنين نيست (يعنى كلمه محدث ندارد) بفرمائيد: رسول و نبى و محدث چيست؟ فرمود: رسول كسيست كه فرشته بر او نمايان شود و با او سخن گويد و نبى آنستكه در خواب بيند و گاهى نبوت و رسالت در يك شخص جمع شود و محدث كسى است كه صدا را شنود و صورت را نبيند. عرض كردم اصلحك الله از چه راه بداند آنچه در خواب ديده حق است و از جانب فرشته باشد؟ فرمود توفيق يابد كه آن را بفهمد، خدا با فرستادن قرآن شما بكتب آسمانى پايان داد و با فرستادن پيغمبر شما به پيغمبران (پس دانستن علامات نبوت و رسالت براى شما لزومى ندارد).
توضيح :مجلسى(ره) گويد فرق بين نبى و امام و استنباطش از اين اخبار مشكل است و نيز جمع بين تمام اخبار كه بيشتر آنها را در كتاب بحار آوردهايم در نهايت اشكالست.
در اينكه حجت خدا بر خلقش بر پا نشود مگر بوجود امام
بَابُ أَنّ الْحُجّةَ لَا تَقُومُ لِلّهِ عَلَى خَلْقِهِ إِلّا بِإِمَامٍ
1- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطّارُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ دَاوُدَ الرّقّيّ عَنِ الْعَبْدِ الصّالِحِ ع قَالَ إِنّ الْحُجّةَ لَا تَقُومُ لِلّهِ عَلَى خَلْقِهِ إِلّا بِإِمَامٍ حَتّى يُعْرَفَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 250 رواية: 1
امام هفتم عليه السلام فرمود: حجت خدا بر خلقش بر پا نگردد جز بوجود امام تا شناخته شود.
شرح :
خدا در قيامت نتواند بمردم بگويد چرا چنين كرديد و چرا چنان نكرديد، مگر اينكه در دنيا براى آنها امام و پيشوائى فرستاده باشد كه بانصوص و معجزات امامت او براى مردم ثابت شده باشد و وظايف مردم را به آنها رسانده باشد، خدا و دين را براى آنها معرفى كرده باشد و در بعضى از نسخ كافى بجاى حتى حى است بنابر آن يعنى جز بوجود امام زندهايكه شناخته شود.
2- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ مُعَلّى بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشّاءِ قَالَ سَمِعْتُ الرّضَا ع يَقُولُ إِنّ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ إِنّ الْحُجّةَ لَا تَقُومُ لِلّهِ عَزّ وَ جَلّ عَلَى خَلْقِهِ إِلّا بِإِمَامٍ حَتّى يُعْرَفَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 250 رواية: 2
امام رضا(ع) از قول امام صادق عليه السلام فرمود: حجت خدا بر خلقش تمام نشود مگر بوجود امام تا شناخته شود.
3- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنْ عَبّادِ بْنِ سُلَيْمَانَ عَنْ سَعْدِ بْنِ سَعْدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عُمَارَةَ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرّضَا ع قَالَ إِنّ الْحُجّةَ لَا تَقُومُ لِلّهِ عَلَى خَلْقِهِ إِلّا بِإِمَامٍ حَتّى يُعْرَفَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 250 رواية 3
امام رضا فرمود: حجت خدا بر خلقش تمام نگردد جز بوجود امام تا شناخته شود.
4- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْبَرْقِيّ عَنْ خَلَفِ بْنِ حَمّادٍ عَنْ أَبَانِ بْنِ تَغْلِبَ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع الْحُجّةُ قَبْلَ الْخَلْقِ وَ مَعَ الْخَلْقِ وَ بَعْدَ الْخَلْقِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 250 رواية: 4
امام صادق عليه السلام فرمود: حجت خدا پيش از خلق بوده و با خلق مىباشد و بعد از خلق هم باشد.
شرح :
مجلسى(ره) در معنى اين حديث شريف چند احتمال داده است: 1- در رشته آفرينش
مخلوق سر سلسله آنها حضرت آدم پيغمبر بوده است و نيز در هر زمانى امام و پيغمبرى بوده و آخرين فرد روى زمين هم امام زمان پيغمبر و امام در عالم ميثاق مقرر شده و در دنيا وجود خارجى يافته و در قيامت هم باشد.
در اينكه زمين خالى از حجت نماند
بَابُ أَنّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجّةٍ
1- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللّهِ ع تَكُونُ الْأَرْضُ لَيْسَ فِيهَا إِمَامٌ قَالَ لَا قُلْتُ يَكُونُ إِمَامَانِ قَالَ لَا إِلّا وَ أَحَدُهُمَا صَامِتٌ
اصول كافى جلد 1 صفحه:251 رواية: 1
حسين بن ابى العلاء گويد: بامام صادق عرض كردم: ممكن است زمين باشد و امامى در آن نباشد؟ فرمود: نه، گفتم: دو امام در يك زمان مىشود؟ فرمود: نه مگر اينكه يكى از آنها خاموش باشد (و بوظائف امامت قيام نكند مانند حضرت حسين در زمان امام حسن عليهماالسلام).
2- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ مَنْصُورِ بْنِ يُونُسَ وَ سَعْدَانَ بْنِ مُسْلِمٍ عَنْ إِسْحَاقَ بْنِ عَمّارٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ إِنّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو إِلّا وَ فِيهَا إِمَامٌ كَيْمَا إِنْ زَادَ الْمُؤْمِنُونَ شَيْئاً رَدّهُمْ وَ إِنْ نَقَصُوا شَيْئاً أَتَمّهُ لَهُمْ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 251 رواية: 2
امام صادق مىفرمود: همانا زمين در هيچ حالى از امام خالى نگردد براى آنكه اگر مؤمنين چيزى (در اصول يا فروع دين) افزودند آنها را برگرداند و اگر چيزى كم كردند براى آنها تكميل كند.
3- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ الْحَكَمِ عَنْ رَبِيعِ بْنِ مُحَمّدٍ الْمُسْلِيّ عَنْ عَبْدِ اللّهِ بْنِ سُلَيْمَانَ الْعَامِرِيّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ مَا زَالَتِ الْأَرْضُ إِلّا وَ لِلّهِ فِيهَا الْحُجّةُ يُعَرّفُ الْحَلَالَ وَ الْحَرَامَ وَ يَدْعُو النّاسَ إِلَى سَبِيلِ اللّهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 251 رواية: 3
امام صادق عليه السلام فرمود: زمين از حالى بحالى نگردد جز آنكه براى خدا در آن حجتى باشد كه حلال و حرام را بمردم بفهماند و ايشان را براه خدا خواند.
4- أَحْمَدُ بْنُ مِهْرَانَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عَلِيٍّ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ أَبِي الْعَلَاءِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ قُلْتُ لَهُ تَبْقَى الْأَرْضُ بِغَيْرِ إِمَامٍ قَالَ لَا
اصول كافى جلد 1 صفحه: 251 رواية: 4
حسين بن ابى العلاء گويد: به امام صادق عرض كردم زمين بدون امام باقى مىماند؟ فرمود: نه.
5- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنِ ابْنِ مُسْكَانَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع قَالَ قَالَ إِنّ اللّهَ لَمْ يَدَعِ الْأَرْضَ بِغَيْرِ عَالِمٍ وَ لَوْ لَا ذَلِكَ لَمْ يُعْرَفِ الْحَقّ مِنَ الْبَاطِلِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 252 رواية: 5
يكى از دو امام باقر يا صادق عليهماالسلام فرمود: خدا زمين را بدون عالم وانگذارد و اگر چنين نمىكرد حق از باطل تشخيص داده نمىشد.
6- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنِ الْقَاسِمِ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي بَصِيرٍ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ إِنّ اللّهَ أَجَلّ وَ أَعْظَمُ مِنْ أَنْ يَتْرُكَ الْأَرْضَ بِغَيْرِ إِمَامٍ عَادِلٍ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 522رواية: 6
امام صادق عليه السلام فرمود: خدا برتر و بزرگتر از آنستكه زمين را بدون امام عادل واگذارد.
7- عَلِيّ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أُسَامَةَ وَ عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ أَبِي أُسَامَةَ وَ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي إِسْحَاقَ عَمّنْ يَثِقُ بِهِ مِنْ أَصْحَابِ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع أَنّ أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ ع قَالَ اللّهُمّ إِنّكَ لَا تُخْلِي أَرْضَكَ مِنْ حُجّةٍ لَكَ عَلَى خَلْقِكَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 252 رواية: 7
اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود: خداوندا تو زمينت را از حجت خود بر خلقت خالى نگذارى.
8- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ وَ اللّهِ مَا تَرَكَ اللّهُ أَرْضاً مُنْذُ قَبَضَ آدَمَ ع إِلّا وَ فِيهَا إِمَامٌ يُهْتَدَى بِهِ إِلَى اللّهِ وَ هُوَ حُجّتُهُ عَلَى عِبَادِهِ وَ لَا تَبْقَى الْأَرْضُ بِغَيْرِ إِمَامٍ حُجّةٍ لِلّهِ عَلَى عِبَادِهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 252 رواية: 8
امام باقر عليه السلام فرمود: بخدا سوگند از زمانى كه خدا آدم را قبض روح نمود زمينى را بدون امامى كه بوسيله او بسوى خدا رهبرى شوند وانگذارد و او حجت خداست بر بندگانش و زمينى بدون امامى كه حجت خدا باشد بر بندگانش وجود ندارد.
9- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ مُعَلّى بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِنَا عَنْ أَبِي عَلِيّ بْنِ رَاشِدٍ قَالَ قَالَ أَبُو الْحَسَنِ ع إِنّ الْأَرْضَ لَا تَخْلُو مِنْ حُجّةٍ وَ أَنَا وَ اللّهِ ذَلِكَ الْحُجّةُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 252 رواية:9
حضرت ابوالحسن امام دهم عليه السلام فرمود: زمين از حجت خالى نماند، بخدا آن حجت منم.
10- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي عَبْدِ اللّهِ ع أَ تَبْقَى الْأَرْضُ بِغَيْرِ إِمَامٍ قَالَ لَوْ بَقِيَتِ الْأَرْضُ بِغَيْرِ إِمَامٍ لَسَاخَتْ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 252 رواية: 10
ابوحمزة گويد بامام صادق عليه السلام عرض كردم: زمين بدون امام مىماند؟ فرمود: اگر زمين بدون امام باشد فرو رود (و نظمش از هم بپاشد).
11- عَلِيّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي الْحَسَنِ الرّضَا ع قَالَ قُلْتُ لَهُ أَ تَبْقَى الْأَرْضُ بِغَيْرِ إِمَامٍ قَالَ لَا قُلْتُ فَإِنّا نُرَوّى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع أَنّهَا لَا تَبْقَى بِغَيْرِ إِمَامٍ إِلّا أَنْ يَسْخَطَ اللّهُ تَعَالَى عَلَى أَهْلِ الْأَرْضِ أَوْ عَلَى الْعِبَادِ فَقَالَ لَا لَا تَبْقَى إِذاً لَسَاخَتْ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 252 رواية: 11
محمد بن فضيل گويد: بامام رضا عليه السلام عرض كردم: زمين بدون امام باقى ماند؟ فرمود: نه، گفتم: براى ما از حضرت صادق (عليه السلام) راويت شده كه زمين بدون امام باقى نباشد مگر اينكه خداى تعالى بر اهل زمين يا بر بندگان خشم گيرد، فرمود: نه، باقى نماند، در آن صورت فرو رود.
12- عَلِيٌّ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ الْمُؤْمِنِ عَنْ أَبِي هَرَاسَةَ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ ع قَالَ لَوْ أَنّ الْإِمَامَ رُفِعَ مِنَ الْأَرْضِ سَاعَةً لَمَاجَتْ بِأَهْلِهَا كَمَا يَمُوجُ الْبَحْرُ بِأَهْلِهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 253 رواية: 12
حضرت باقر عليه الس لام فرمود چنانچه امام از زمين برگرفته شود زمين با اهلش مضطرب گردد چنانچه دريا.
13- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ مُعَلّى بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْوَشّاءِ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا الْحَسَنِ الرّضَا ع هَلْ تَبْقَى الْأَرْضُ بِغَيْرِ إِمَامٍ قَالَ لَا قُلْتُ إِنّا نُرَوّى أَنّهَا لَا تَبْقَى إِلّا أَنْ يَسْخَطَ اللّهُ عَزّ وَ جَلّ عَلَى الْعِبَادِ قَالَ لَا تَبْقَى إِذاً لَسَاخَتْ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 253 رواية: 13
حسن و شاء گويد: از حضرت رضا (عليه السلام) پرسيدم آيا زمين بدون امام باقى ماند؟ فرمود: نه. گفتم چنين روايت نمودهاند كه باقى نماند در حاليكه خدا بر بندگانش خشم گرفته باشد فرمود: خير نماند در اين صورت در هم فرو ريزد.
اگر در زمين بجز دو نفر باقى نمانند يكى از آندو حجت است
بَابُ أَنّهُ لَوْ لَمْ يَبْقَ فِي الْأَرْضِ إِلّا رَجُلَانِ لَكَانَ أَحَدُهُمَا الْحُجّةَ
1- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنِ ابْنِ الطّيّارِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع يَقُولُ لَوْ لَمْ يَبْقَ فِي الْأَرْضِ إِلّا اثْنَانِ لَكَانَ أَحَدُهُمَا الْحُجّةَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 253 رواية: 1
(در اينكه اگر در روى زمين جز دو كس نباشند يكى از آنها امام است)
امام صادق عليه السلام مىفرمود: اگر در زمين جز دو نفر باقى نباشند يكى از آندو امامست.
2- أَحْمَدُ بْنُ إِدْرِيسَ وَ مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى جَمِيعاً عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى بْنِ عُبَيْدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الطّيّارِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ لَوْ بَقِيَ اثْنَانِ لَكَانَ أَحَدُهُمَا الْحُجّةَ عَلَى صَاحِبِهِ مُحَمّدُ بْنُ الْحَسَنِ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عِيسَى مِثْلَهُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 253 رواية: 2
و فرمود: اگر دو كس باقى باشند يكى از آنها بر رفيقش امام است.
3- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَمّنْ ذَكَرَهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مُوسَى الْخَشّابِ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ كَرّامٍ قَالَ قَالَ أَبُو عَبْدِ اللّهِ ع لَوْ كَانَ النّاسُ رَجُلَيْنِ لَكَانَ أَحَدُهُمَا الْإِمَامَ وَ قَالَ إِنّ آخِرَ مَنْ يَمُوتُ الْإِمَامُ لِئَلّا يَحْتَجّ أَحَدٌ عَلَى اللّهِ عَزّ وَ جَلّ أَنّهُ تَرَكَهُ بِغَيْرِ حُجّةٍ لِلّهِ عَلَيْهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 253 رواية: 3
و فرمود: اگر مردم زمين تنها دو كس باشند يكى از آندو امامست و فرمود: آخرين كسى كه بميرد امامست تا كسى بر خداى عزوجل احتجاج نكند كه او را بدون حجت واگذاشته است.
4- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ الْبَرْقِيّ عَنْ عَلِيّ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنِ ابْنِ سِنَانٍ عَنْ حَمْزَةَ بْنِ الطّيّارِ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع يَقُولُ لَوْ لَمْ يَبْقَ فِي الْأَرْضِ إِلّا اثْنَانِ لَكَانَ أَحَدُهُمَا الْحُجّةَ أَوْ الثّانِي الْحُجّةَ الشّكّ مِنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 254 رواية: 4
و فرمود: اگر در روى زمين جز دو نفر باقى نمانند يكى از آندو امامست يا فرمود: دومى امامست و اين ترديد از احمد بن محمد راوى حديث است.
5- أَحْمَدُ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الْحَسَنِ عَنِ النّهْدِيّ عَنْ أَبِيهِ عَنْ يُونُسَ بْنِ يَعْقُوبَ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ سَمِعْتُهُ يَقُولُ لَوْ لَمْ يَكُنْ فِي الْأَرْضِ إِلّا اثْنَانِ لَكَانَ الْإِمَامُ أَحَدَهُمَا
اصول كافى جلد 1 صفحه: 254 رواية: 5
و فرمود: اگر در زمين جز دو كس نباشند يكى از آنها امام است.
شناختن امام و مراجعه باو
بَابُ مَعْرِفَةِ الْإِمَامِ وَ الرّدّ إِلَيْهِ
1- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ مُعَلّى بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشّاءِ قَالَ حَدّثَنَا مُحَمّدُ بْنُ الْفُضَيْلِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ قَالَ لِي أَبُو جَعْفَرٍ ع إِنّمَا يَعْبُدُ اللّهَ مَنْ يَعْرِفُ اللّهَ فَأَمّا مَنْ لَا يَعْرِفُ اللّهَ فَإِنّمَا يَعْبُدُهُ هَكَذَا ضَلَالًا قُلْتُ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَمَا مَعْرِفَةُ اللّهِ قَالَ تَصْدِيقُ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ وَ تَصْدِيقُ رَسُولِهِ ص وَ مُوَالَاةُ عَلِيٍّ ع وَ الِائْتِمَامُ بِهِ وَ بِأَئِمّةِ الْهُدَى ع وَ الْبَرَاءَةُ إِلَى اللّهِ عَزّ وَ جَلّ مِنْ عَدُوّهِمْ هَكَذَا يُعْرَفُ اللّهُ عَزّ وَ جَلّ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 254 رواية: 1
ابوحمزة گويد: امام باقر عليه السلام بمن فرمود: همانا خدا را كسى پرستد كه او را بشناسد و اما كسى كه خدا را نشناسد او را اينگونه (مانند عامه از مردم) گمراهانه مىپرسد، عرض كردم قربانت گردم معرفت خدا چيست؟ فرمود: باور داشتن خداى عزوجل و باور داشتن پيغمبرش (ص) و دوست داشتن على عليه السلام و پيروى از او و از ائمه هدى عليهم السلام و بيزارى جستن بخداى عزوجل از دشمن ايشان، اين چنين شناخته مىشود خداى عزوجل.
شرح :
از جمله آخر روايت پيداست كه امام عليه السلام درجه كامل خداشناسى را براى ابوحمزه بيان فرموده و به همين دوستى على و پيروى به ائمه خدا را از شرايط خداشناسى قرار داده است زيرا كه اعمال و عبادات مسلمان بدون ولايت ثواب ندارد چنانچه در حديث 428 گذشت و اگر مقصود امام درجه كامل خداشناسى نبود اين شرايط را داخل نمىفرمود چنانچه در باب (ادنى المعرفة) بيان شد و باز در اينجا هم كه درجه كامل گوئيم، بملاحظه استعداد و ظرفيت ابوحمزة است و ممكن است براى صحابى ديگرش درجه كاملترى طبق استعداد او بيان فرمايد:
2- الْحُسَيْنُ عَنْ مُعَلّى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ عَائِذٍ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أُذَيْنَةَ قَالَ حَدّثَنَا غَيْرُ وَاحِدٍ عَنْ أَحَدِهِمَا ع أَنّهُ قَالَ لَا يَكُونُ الْعَبْدُ مُؤْمِناً حَتّى يَعْرِفَ اللّهَ وَ رَسُولَهُ وَ الْأَئِمّةَ كُلّهُمْ وَ إِمَامَ زَمَانِهِ وَ يَرُدّ إِلَيْهِ وَ يُسَلّمَ لَهُ ثُمّ قَالَ كَيْفَ يَعْرِفُ الْآخِرَ وَ هُوَ يَجْهَلُ الْأَوّلَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 255 رواية 2
يكى از دو امام باقر و صادق عليه السلام فرمود: بنده خدا مؤمن نباشد تا آنكه و رسولش و همه ائمه و امام زمانش را بشناسد و در امورش به امام زمانش رجوع كند و تسليمش باشد، سپس فرمود: چگونه ممكن است كسى امام آخر را (كه امام زمان اوست) بشناسد و امام اول را نشناسد (از اين جهت معرفت همه ائمه در ايمان شرط شد كه طريق شناختن همه امامان يكى است و امام لاحق بنص امام سابق شناخته گردد).
3- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ زُرَارَةَ قَالَ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ ع أَخْبِرْنِي عَنْ مَعْرِفَةِ الْإِمَامِ مِنْكُمْ وَاجِبَةٌ عَلَى جَمِيعِ الْخَلْقِ فَقَالَ إِنّ اللّهَ عَزّ وَ جَلّ بَعَثَ مُحَمّداً ص إِلَى النّاسِ أَجْمَعِينَ رَسُولًا وَ حُجّةً لِلّهِ عَلَى جَمِيعِ خَلْقِهِ فِي أَرْضِهِ فَمَنْ آمَنَ بِاللّهِ وَ بِمُحَمّدٍ رَسُولِ اللّهِ وَ اتّبَعَهُ وَ صَدّقَهُ فَإِنّ مَعْرِفَةَ الْإِمَامِ مِنّا وَاجِبَةٌ عَلَيْهِ وَ مَنْ لَمْ يُؤْمِنْ بِاللّهِ وَ بِرَسُولِهِ وَ لَمْ يَتّبِعْهُ وَ لَمْ يُصَدّقْهُ وَ يَعْرِفْ حَقّهُمَا فَكَيْفَ يَجِبُ عَلَيْهِ مَعْرِفَةُ الْإِمَامِ وَ هُوَ لَا يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ يَعْرِفُ حَقّهُمَا قَالَ قُلْتُ فَمَا تَقُولُ فِيمَنْ يُؤْمِنُ بِاللّهِ وَ رَسُولِهِ وَ يُصَدّقُ رَسُولَهُ فِي جَمِيعِ مَا أَنْزَلَ اللّهُ يَجِبُ عَلَى أُولَئِكَ حَقّ مَعْرِفَتِكُمْ قَالَ نَعَمْ أَ لَيْسَ هَؤُلَاءِ يَعْرِفُونَ فُلَاناً وَ فُلَاناً قُلْتُ بَلَى قَالَ أَ تَرَى أَنّ اللّهَ هُوَ الّذِي أَوْقَعَ فِي قُلُوبِهِمْ مَعْرِفَةَ هَؤُلَاءِ وَ اللّهِ مَا أَوْقَعَ ذَلِكَ فِي قُلُوبِهِمْ إِلّا الشّيْطَانُ لَا وَ اللّهِ مَا أَلْهَمَ الْمُؤْمِنِينَ حَقّنَا إِلّا اللّهُ عَزّ وَ جَلّ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 255 رواية: 3
زرارة گويد: بامام باقر عليه السلام عرض كردم: بمن بفرمائيد كه آيا معرفت امام از شما خانواده بر تمام خلق واجبست؟ فرمود: خداى عزوجل محمد (ص) را بر تمام مردم بعنوان مردم بعنوان رسول و حجت خدا بر همه خلقش در روى زمين مبعوث فرمود، پس هر كه بخدا ايمان آورد و به محمد رسول خدا (ص) ايمان نياورد و از او پيرويش كند و تصديقش نمايد معرفت امام از ما خانواده بر او واجبست و كسى كه بخدا و رسولش ايمان نياورد و از او پيروى نكند و تصديقش ننمايد و حق خدا و رسولش را نشناسد، چگونه معرفت امام بر او واجب باشد در صورتيكه به خدا و رسولش ايمان نياورده و حق آنها را نشناخته است (بلكه بر او واجب است اولا خدا و رسولش را بشناسد و از رسول پيروى كند) عرض كردم: پس چه مىفرمايد در باره كسى كه به خدا و رسولش ايمان آورده و پيغمبر را نسبت به آنچه خدا بر او نازل كرده باور دارد، بر چنين اشخاص حق معرفت شما لازمست؟ فرمود: آرى مگر اينان (عامه و اهل سنت) بفلان و فلان (ابوبكر و عمر) معرفت ندارند؟ عرض كردم: چرا (از سؤال حضرت استفاده مىشود كه هر كس به خدا و رسولش ايمان آورد لازمست براى جانشينى پيغمبر و حفظ و ترويج شريعت به پيشوائى معتقد شود، چنانچه اهل سنت هم اين قاعده را قبول دارند ولى آنها در تعيين امام و خليفه باشتباه رفتهاند) امام فرمود: مگر عقيده دارى كه خدا معرفت فلان و فلان را در دل ايشان انداخته است؟ بخدا آن را كسى جز شيطان در دل ايشان نينداخته است، نه به خدا، حق ما را كسى جز خدا بمؤمنين الهام نكند (يعنى اى زرارة اين را هم بدان كه معرفت ما گوهريست ربانى و توفيقى است الهى كه جز به مردم سالم و پاك فطرت نرسد، چنانچه پيروى از پيشوايان ناحق عقيدهايست شيطانى كه در اثر خبث باطن نصيب افراد ديگرى گردد).
4- عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَمْرِو بْنِ أَبِي الْمِقْدَامِ عَنْ جَابِرٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ إِنّمَا يَعْرِفُ اللّهَ عَزّ وَ جَلّ وَ يَعْبُدُهُ مَنْ عَرَفَ اللّهَ وَ عَرَفَ إِمَامَهُ مِنّا أَهْلَ الْبَيْتِ وَ مَنْ لَا يَعْرِفِ اللّهَ عَزّ وَ جَلّ وَ لَا يَعْرِفِ الْإِمَامَ مِنّا أَهْلَ الْبَيْتِ فَإِنّمَا يَعْرِفُ وَ يَعْبُدُ غَيْرَ اللّهِ هَكَذَا وَ اللّهِ ضَلَالًا
اصول كافى جلد 1 صفحه: 256 رواية: 4
امام باقر عليه السلام مىفرمود: تنها كسى خداى عزوجل را شناسد و پرستش كند كه هم خدا را بشناسد و هم امام از ما خاندان را و كسى كه خداى عزوجل را نشناسد و امام از ما خاندان را نشناسد غير خدا را شناخته و عبادت كرده، اينچنين (مانند عامه مردم) كه بخدا گمراهند (خدائى كه بوسيله غير ائمه هدى معرفى شود جوان خويش سيمائى است كه در قيامت براى مردم جلوهگرى كند پس هر كه به چنين خدائى معتقد باشد، حقا خدا را نشناخته است).
5- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ مُعَلّى بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ فَضَالَةَ بْنِ أَيّوبَ عَنْ مُعَاوِيَةَ بْنِ وَهْبٍ عَنْ ذَرِيحٍ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع عَنِ الْأَئِمّةِ بَعْدَ النّبِيّ ص فَقَالَ كَانَ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ ع إِمَاماً ثُمّ كَانَ الْحَسَنُ ع إِمَاماً ثُمّ كَانَ الْحُسَيْنُ ع إِمَاماً ثُمّ كَانَ عَلِيّ بْنُ الْحُسَيْنِ إِمَاماً ثُمّ كَانَ مُحَمّدُ بْنُ عَلِيٍّ إِمَاماً مَنْ أَنْكَرَ ذَلِكَ كَانَ كَمَنْ أَنْكَرَ مَعْرِفَةَ اللّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى وَ مَعْرِفَةَ رَسُولِهِ ص ثُمّ قَالَ قُلْتُ ثُمّ أَنْتَ جُعِلْتُ فِدَاكَ فَأَعَدْتُهَا عَلَيْهِ ثَلَاثَ مَرّاتٍ فَقَالَ لِي إِنّي إِنّمَا حَدّثْتُكَ لِتَكُونَ مِنْ شُهَدَاءِ اللّهِ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى فِي أَرْضِهِ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 256 رواية: 5
ذريح گويد: از امام صادق عليه السلام راجع بامامان بعد از پيغمبر (ص) پرسيدم، فرمود: اميرالمؤمنين عليه السلام امامست و سپس حسن امامست و سپس حسين امامست و سپس على بن الحسين امامست و سپس محمد بن على امامست، هر كه منكر اينان شود، مانند كسى است كه معرفت خداى تبارك تعالى و معرفت رسولش (ص) را منكر شده است. عرض كردم قربانت گردم و سپس شما اماميد؟- اين سخن را سه مرتبه تكرار كردم فرمود: من اين مطلب را تنها براى اين بتو گفتم كه از گواهان خداى تبارك و تعالى در زمينش باشى (يعنى تا خودت بدانى و باهلش برسانى و از نااهلان پوشيده دارى يا براى اينكه نزد خدا گواه باشى كه من تبليغ كردم و وظيفه خود را انجام دادم).
6- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنْ أَبِيهِ عَمّنْ ذَكَرَهُ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ عَبْدِ الرّحْمَنِ بْنِ أَبِي لَيْلَى عَنْ أَبِيهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع قَالَ إِنّكُمْ لَا تَكُونُونَ صَالِحِينَ حَتّى تَعْرِفُوا وَ لَا تَعْرِفُوا حَتّى تُصَدّقُوا وَ لَا تُصَدّقُوا حَتّى تُسَلّمُوا أَبْوَاباً أَرْبَعَةً لَا يَصْلُحُ أَوّلُهَا إِلّا بِآخِرِهَا ضَلّ أَصْحَابُ الثّلَاثَةِ وَ تَاهُوا تَيْهاً بَعِيداً إِنّ اللّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَا يَقْبَلُ إِلّا الْعَمَلَ الصّالِحَ وَ لَا يَقْبَلُ اللّهُ إِلّا الْوَفَاءَ بِالشّرُوطِ وَ الْعُهُودِ فَمَنْ وَفَى لِلّهِ عَزّ وَ جَلّ بِشَرْطِهِ وَ اسْتَعْمَلَ مَا وَصَفَ فِي عَهْدِهِ نَالَ مَا عِنْدَهُ وَ اسْتَكْمَلَ مَا وَعَدَهُ إِنّ اللّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى أَخْبَرَ الْعِبَادَ بِطُرُقِ الْهُدَى وَ شَرَعَ لَهُمْ فِيهَا الْمَنَارَ وَ أَخْبَرَهُمْ كَيْفَ يَسْلُكُونَ فَقَالَ وَ إِنّي لَغَفّارٌ لِمَنْ تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً ثُمّ اهْتَدى وَ قَالَ إِنّما يَتَقَبّلُ اللّهُ مِنَ الْمُتّقِينَ فَمَنِ اتّقَى اللّهَ فِيمَا أَمَرَهُ لَقِيَ اللّهَ مُؤْمِناً بِمَا جَاءَ بِهِ مُحَمّدٌ ص هَيْهَاتَ هَيْهَاتَ فَاتَ قَوْمٌ وَ مَاتُوا قَبْلَ أَنْ يَهْتَدُوا وَ ظَنّوا أَنّهُمْ آمَنُوا وَ أَشْرَكُوا مِنْ حَيْثُ لَا يَعْلَمُونَ إِنّهُ مَنْ أَتَى الْبُيُوتَ مِنْ أَبْوَابِهَا اهْتَدَى وَ مَنْ أَخَذَ فِي غَيْرِهَا سَلَكَ طَرِيقَ الرّدَى وَصَلَ اللّهُ طَاعَةَ وَلِيّ أَمْرِهِ بِطَاعَةِ رَسُولِهِ وَ طَاعَةَ رَسُولِهِ بِطَاعَتِهِ فَمَنْ تَرَكَ طَاعَةَ وُلَاةِ الْأَمْرِ لَمْ يُطِعِ اللّهَ وَ لَا رَسُولَهُ وَ هُوَ الْإِقْرَارُ بِمَا أُنْزِلَ مِنْ عِنْدِ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ خُذُوا زِينَتَكُمْ عِنْدَ كُلّ مَسْجِدٍ وَ الْتَمِسُوا الْبُيُوتَ الّتِي أَذِنَ اللّهُ أَنْ تُرْفَعَ وَ يُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ فَإِنّهُ أَخْبَرَكُمْ أَنّهُمْ رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَ لَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللّهِ وَ إِقَامِ الصّلَاةِ وَ إِيتَاءِ الزّكَاةِ يَخَافُونَ يَوْماً تَتَقَلّبُ فِيهِ الْقُلُوبُ وَ الْأَبْصَارُ إِنّ اللّهَ قَدِ اسْتَخْلَصَ الرّسُلَ لِأَمْرِهِ ثُمّ اسْتَخْلَصَهُمْ مُصَدّقِينَ بِذَلِكَ فِي نُذُرِهِ فَقَالَ وَ إِنْ مِنْ أُمّةٍ إِلّا خَلا فِيها نَذِيرٌ تَاهَ مَنْ جَهِلَ وَ اهْتَدَى مَنْ أَبْصَرَ وَ عَقَلَ إِنّ اللّهَ عَزّ وَ جَلّ يَقُولُ فَإِنّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الّتِي فِي الصّدُورِ وَ كَيْفَ يَهْتَدِي مَنْ لَمْ يُبْصِرْ وَ كَيْفَ يُبْصِرُ مَنْ لَمْ يَتَدَبّرْ اتّبِعُوا رَسُولَ اللّهِ وَ أَهْلَ بَيْتِهِ وَ أَقِرّوا بِمَا نَزَلَ مِنْ عِنْدِ اللّهِ وَ اتّبِعُوا آثَارَ الْهُدَى فَإِنّهُمْ عَلَامَاتُ الْأَمَانَةِ وَ التّقَى وَ اعْلَمُوا أَنّهُ لَوْ أَنْكَرَ رَجُلٌ عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ ع وَ أَقَرّ بِمَنْ سِوَاهُ مِنَ الرّسُلِ لَمْ يُؤْمِنْ اقْتَصّوا الطّرِيقَ بِالْتِمَاسِ الْمَنَارِ وَ الْتَمِسُوا مِنْ وَرَاءِ الْحُجُبِ الْآثَارَ تَسْتَكْمِلُوا أَمْرَ دِينِكُمْ وَ تُؤْمِنُوا بِاللّهِ رَبّكُمْ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 257 رواية 6
امام صادق عليه السلام فرمود: شما صالح نباشيد جز اينكه معرفت پيدا كنيد و معرفت نيابيد جز اينكه تصديق كنيد و تصديق نكنيد جز اينكه تسليم باشيد. هر چهار در (تسليم و تصديق و معرفت و صلاح) را بكوبيد كه نخستين آنها جز بهمراهى آخرشان شايسته نگردد، كسانيكه همراه سه در باشند گمراه گشته و در بيراهى دورى افتادهاند. خداى تبارك و تعالى جز عمل صالح نپذيرد و جز وفاء بشروط و پيمانها را نپذيرد كسى كه شرطش را با خداى عزوجل وفا كند و آنچه خدا در پيمانش بيان كرده بكار بندد به آنچه نزد خداست برسد و وعده خدا را كاملا در يابد، خداى تبارك و تعالى بندگانش را به راههاى هدايت خبر داده و براى ايشان در آن راهها چراغهاى بلند قرار داده و به آنها خبر داده است كه چگونه راه پيمايند و فرموده است (83 سوره 30) (و من آمرزگار آنكسانم كه توبه كرده و عمل صالح داشته و سپس راه هدايت پيمايد. فرموده است) (31 سوره 5) (خدا فقط از پرهيزكاران مىپذيرد) پس كسى كه از خدا نسبت باو امرش باك داشته باشد خدا را ملاقات كند در حاليه مؤمن باشد به آنچه محمد (ص) آورده است، افسوس، افسوس، كه مردمى گذشتند و پيش از آنكه هدايت يابند بمردند و گمان بردند كه مؤمن هستند ولى از آنجا كه نمىدانستند مشرك بودند، هر كه از در بخانه در آيد ره يافته و آنكه راهى غير از در پيش گيرد راه هلاكت پيموده. خدا اطاعت ولى امرش را بطاعت رسولش پيوسته و طاعت رسولش را بطاعت خودش، پس هر كه از واليان امر اطاعت نكند خدا و رسولش را اطاعت نكرده و همانست اقرار به آنچه از طرف خداى عزوجل نازل گشته كه فرموده است (31 سوره 7) (در هر مسجدى پوشاك زيوربتن كنيد ) و خواهش نمائيد و بجوئيد خانههائى را كه خدا اجازه داده رفعت گيرند و نامش در آنها برده شود، زيرا خدا بشما خبر داده كه آنها (36 سوره 24) (مردانى باشند كه هيچ تجارت و داد و ستدى ايشان را از ياد خدا و گزاردن نماز و دادن زكوة باز ندارد و از روزى كه دلها و ديدهها در آن دگرگون شود بيم دارند) همانا خدا فرستادگانش را براى امرش برگزيد و سپس ايشان را باور دارندگان به بيمهاى خويش انتخاب كرده و فرموده (24 سوره 35) (هيچ امتى نيست مگر اينكه در ميانشان بيم رسانى بوده است) گمراه شد آنكه ندانست و ره يافت آنكه بينا و عاقل گشت. خداى عزوجل فرمايد (46 سوره 22) (نكته ايست!! ديدگان كور نيست بلكه دلهائى كه در سينههاست كور است) چگونه ره يابد كسى بينا نيست و چگونه بينا شود كسى تفكر نكند. از رسول خدا و اهل بيتش پيروى كنيد و به آنچه از نزد خدا نازل گشته اعتراف نمائيد و در پى نشانههاى هدايت رويد، زيرا كه ايشان علامات امانت و تقوايند و بدانيد كه اگر كسى عيسى بن مريم را انكار كند و به پيغمبران ديگر اعتراف نمايد، ايمان ندارد. روشنى گاه را بجوئيد و راه پيمائيد و آثار پشت پرده (امام پنهان و يا اخبار و احاديث و يا عنايات مخصوص خدا) را بخواهيد تا امر دينتان كامل شود و بخداى پروردگارتان مؤمن شويد.
توضيح - پيداست كه اين حديث شريف نقطه اتكائش پيروى از اهل بيت پيغمبر و امامان به حق يعنى على و اولادش عليهم السلام مىباشد و اين معنى با عبارات مختلف در اين حديث شريف بيان شده است. گاهى باطاعت واليان امر تعبير فرموده و گاهى بجستن چراغهاى راه هدايت و گاهى بوارد شدن بخانه از درش و گاهى برفتن سوى مردانيكه تجاريت و معامله ايشان را از ياد خدا باز خدا ندارد و از اينجهت بعضى از شراح گفتهاند مقصود از چهار در: على و فاطمه و حسنين باشند كه با پيغمبر در زير كسا بودند و بعضى گفتهاند: مقصود توبه و ايمان و عمل صالح و ولايت ائمه معصومين است كه سه تاى اول آنها بدون چهارمى نتيجه ندارد و از آن چهار مهمتر همان ولايت است و بعضى گفتهاند: مراد باصحاب ثلثة پيروان سه خليفه اولند.
7- عِدّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمّدٍ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ بْنِ صَغِيرٍ عَمّنْ حَدّثَهُ عَنْ رِبْعِيّ بْنِ عَبْدِ اللّهِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللّهِ ع أَنّهُ قَالَ أَبَى اللّهُ أَنْ يُجْرِيَ الْأَشْيَاءَ إِلّا بِأَسْبَابٍ فَجَعَلَ لِكُلّ شَيْءٍ سَبَباً وَ جَعَلَ لِكُلّ سَبَبٍ شَرْحاً وَ جَعَلَ لِكُلّ شَرْحٍ عِلْماً وَ جَعَلَ لِكُلّ عِلْمٍ بَاباً نَاطِقاً عَرَفَهُ مَنْ عَرَفَهُ وَ جَهِلَهُ مَنْ جَهِلَهُ ذَاكَ رَسُولُ اللّهِ ص وَ نَحْنُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 259 رواية: 7
امام صادق عليه السلام فرمود: خدا خوددارى و امتناع فرموده كه كارها را بدون اسباب فراهم آورى پس براى هر چيز سبب و وسيلهاى قرار داد و براى هر سببى شرح و گشايشى مقرر داشت و براى هر شرحى نشانهاى (دانشى) گذاشت و براى هر نشانه درى گويا نهاد، عارف حقيقى كسى است كه اين در را نشناخت و نادان حقيقى كسى است كه باين در نادان گشت، اين در گويا رسولخدا(ص) است و ما.
شرح :
اگر چه خدا قادر است كه امور جهان را بدون علل و اسباب فراهم آورد، چنانچه گاهى عيسى را بدون پدر ايجاد مىكند و آتش را بدون اسباب معمولى بر ابراهيم سرد و سلامت مىنمايد ولى بطور عموم و كلى عادتش بر اين جارى گشته كه امور جهان را با وسائل و اسبابى مخصوص جريان دهد و فراهم آورد، و ترتيب اسباب در اين در حديث شريف چنانستكه خدا براى سعادت و نجات مردم سببى قرار داده كه آن معرفت و اطاعت خدا و رسول است و براى اين سبب شرحى قرار داده كه آن مقررات و قوانين دينى است و براى اين شرح :نشانه يا دانشى گذاشته كه آن قرآن است و براى قرآن در گويائى مقرر داشته كه آن پيغمبر و ائمه معصومينند (ص) پس هر كه خواهد بسعادت و نجات رسد بايد اين طرق را بپيمايد.
8- مُحَمّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمّدِ بْنِ الْحُسَيْنِ عَنْ صَفْوَانَ بْنِ يَحْيَى عَنِ الْعَلَاءِ بْنِ رَزِينٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ مُسْلِمٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا جَعْفَرٍ ع يَقُولُ كُلّ مَنْ دَانَ اللّهَ عَزّ وَ جَلّ بِعِبَادَةٍ يُجْهِدُ فِيهَا نَفْسَهُ وَ لَا إِمَامَ لَهُ مِنَ اللّهِ فَسَعْيُهُ غَيْرُ مَقْبُولٍ وَ هُوَ ضَالٌّ مُتَحَيّرٌ وَ اللّهُ شَانِئٌ لِأَعْمَالِهِ وَ مَثَلُهُ كَمَثَلِ شَاةٍ ضَلّتْ عَنْ رَاعِيهَا وَ قَطِيعِهَا فَهَجَمَتْ ذَاهِبَةً وَ جَائِيَةً يَوْمَهَا فَلَمّا جَنّهَا اللّيْلُ بَصُرَتْ بِقَطِيعِ غَنَمٍ مَعَ رَاعِيهَا فَحَنّتْ إِلَيْهَا وَ اغْتَرّتْ بِهَا فَبَاتَتْ مَعَهَا فِي مَرْبِضِهَا فَلَمّا أَنْ سَاقَ الرّاعِي قَطِيعَهُ أَنْكَرَتْ رَاعِيَهَا وَ قَطِيعَهَا فَهَجَمَتْ مُتَحَيّرَةً تَطْلُبُ رَاعِيَهَا وَ قَطِيعَهَا فَبَصُرَتْ بِغَنَمٍ مَعَ رَاعِيهَا فَحَنّتْ إِلَيْهَا وَ اغْتَرّتْ بِهَا فَصَاحَ بِهَا الرّاعِي الْحَقِي بِرَاعِيكِ وَ قَطِيعِكِ فَأَنْتِ تَائِهَةٌ مُتَحَيّرَةٌ عَنْ رَاعِيكَ وَ قَطِيعِكَ فَهَجَمَتْ ذَعِرَةً مُتَحَيّرَةً تَائِهَةً لَا رَاعِيَ لَهَا يُرْشِدُهَا إِلَى مَرْعَاهَا أَوْ يَرُدّهَا فَبَيْنَا هِيَ كَذَلِكَ إِذَا اغْتَنَمَ الذّئْبُ ضَيْعَتَهَا فَأَكَلَهَا وَ كَذَلِكَ وَ اللّهِ يَا مُحَمّدُ مَنْ أَصْبَحَ مِنْ هَذِهِ الْأُمّةِ لَا إِمَامَ لَهُ مِنَ اللّهِ عَزّ وَ جَلّ ظَاهِرٌ عَادِلٌ أَصْبَحَ ضَالّا تَائِهاً وَ إِنْ مَاتَ عَلَى هَذِهِ الْحَالَةِ مَاتَ مِيتَةَ كُفْرٍ وَ نِفَاقٍ وَ اعْلَمْ يَا مُحَمّدُ أَنّ أَئِمّةَ الْجَوْرِ وَ أَتْبَاعَهُمْ لَمَعْزُولُونَ عَنْ دِينِ اللّهِ قَدْ ضَلّوا وَ أَضَلّوا فَأَعْمَالُهُمُ الّتِي يَعْمَلُونَهَا كَرَمَادٍ اشْتَدّتْ بِهِ الرّيحُ فِي يَوْمٍ عَاصِفٍ لَا يَقْدِرُونَ مِمّا كَسَبُوا عَلَى شَيْءٍ ذَلِكَ هُوَ الضّلَالُ الْبَعِيدُ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 259 رواية: 8
محمد بن مسلم گويد شنيدم كه امام باقر عليه السلام مىفرمود: هر كه ديندارى خداى عزوجل كند به وسيله عبادتى كه خود را در آن بزحمت افكند ولى امام و پيشوائى كه خدا معين كرده نداشته باشد، زحمتش ناپذيرفته و خود او گمراه و سرگردانست و خدا اعمال او را مبغوض و دشمن دارد، حكايت او حكايت گوسفندى است كه از چوپان و گله خود گم شده و تمام روز سرگردان ميرود و برميگردد، چون شب فرا رسد گلهاى باشبان بچشمش آيد، بسوى آن گرايد و به آن فريفته شود و شب را در خوابگاه آن گله بسر برد، چون چوپان گله را حركت دهد، گوسفند گمشده گله و چوپان را ناشناس بيند، باز متحير و سرگردان در جستجوى شبان و گله خود باشد كه گوسفندانى را با چوپانش به بيند، بسوى آن رود و به آن فريفته گردد، شبان او را صدا زند كه بيا و بچوپان و گله خود پيوند كه تو سر گردانى و از چوپان و گله خود گمگشتهاى، پس ترسان و سرگردان و گمراه حركت كند و چوپانيكه او را بچراگاه رهبرى كند و يا بجايش برگرداند نباشد، در همين ميان گرگ گمشدن او را غنيمت شمارد و او را بخورد، بخدا اى محمد كسى كه از اين امت باشد و امامى هويدا و عادل از طرف خداى عزوجل نداشته باشد چنين است، گم گشته و گمراهست و اگر با اين حال بميرد با كفر و نفاق مرده است، بدان اى محمد كه پيشوايان جورو پيروان ايشان از دين خدا بر كنارند، خود گمراهند و مردم را گمراه كنند، اعمالى را كه انجام ميدهند چون خاكسترى است كه تند بادى در روز طولانى به آن تازد، از كردارشان چيزى دست گيرشان نشود. اينست گمراهى دور. (آرى بخدا سوگند هر كه از تحت سرپرستى شما فرار كند گرفتار دين سازان و مذهب تراشان دغل و مخبط مىشود پدر و مادرم بفداى شما -).
9- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ مُعَلّى بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ مُحَمّدِ بْنِ جُمْهُورٍ عَنْ عَبْدِ اللّهِ بْنِ عَبْدِ الرّحْمَنِ عَنِ الْهَيْثَمِ بْنِ وَاقِدٍ عَنْ مُقَرّنٍ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللّهِ ع يَقُولُ جَاءَ ابْنُ الْكَوّاءِ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ ع فَقَالَ يَا أَمِيرَ الْمُؤْمِنِينَ وَ عَلَى الْأَعْرافِ رِجالٌ يَعْرِفُونَ كُلّإ؛خخ بِسِيماهُمْ فَقَالَ نَحْنُ عَلَى الْأَعْرَافِ نَعْرِفُ أَنْصَارَنَا بِسِيمَاهُمْ وَ نَحْنُ الْأَعْرَافُ الّذِي لَا يُعْرَفُ اللّهُ عَزّ وَ جَلّ إِلّا بِسَبِيلِ مَعْرِفَتِنَا وَ نَحْنُ الْأَعْرَافُ يُعَرّفُنَا اللّهُ عَزّ وَ جَلّ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عَلَى الصّرَاطِ فَلَا يَدْخُلُ الْجَنّةَ إِلّا مَنْ عَرَفَنَا وَ عَرَفْنَاهُ وَ لَا يَدْخُلُ النّارَ إِلّا مَنْ أَنْكَرَنَا وَ أَنْكَرْنَاهُ إِنّ اللّهَ تَبَارَكَ وَ تَعَالَى لَوْ شَاءَ لَعَرّفَ الْعِبَادَ نَفْسَهُ وَ لَكِنْ جَعَلَنَا أَبْوَابَهُ وَ صِرَاطَهُ وَ سَبِيلَهُ وَ الْوَجْهَ الّذِي يُؤْتَى مِنْهُ فَمَنْ عَدَلَ عَنْ وَلَايَتِنَا أَوْ فَضّلَ عَلَيْنَا غَيْرَنَا فَإِنّهُمْ عَنِ الصّرَاطِ لَنَاكِبُونَ فَلَا سَوَاءٌ مَنِ اعْتَصَمَ النّاسُ بِهِ وَ لَا سَوَاءٌ حَيْثُ ذَهَبَ النّاسُ إِلَى عُيُونٍ كَدِرَةٍ يَفْرَغُ بَعْضُهَا فِي بَعْضٍ وَ ذَهَبَ مَنْ ذَهَبَ إِلَيْنَا إِلَى عُيُونٍ صَافِيَةٍ تَجْرِي بِأَمْرِ رَبّهَا لَا نَفَادَ لَهَا وَ لَا انْقِطَاعَ
اصول كافى جلد 1 صفحه: 260 رواية: 9
امام صادق عليه السلام مىفرمود: ابن كوا نزد اميرالمؤمنين آمد و گفت: اى امير مؤمنان (آيه 46 سوره 7) (بر اعراف مردانى باشند كه همه كس را از رخسارشان شناسند) يعنى چه؟ فرمود: مائيم بر اعراف كه ياران خود را برخسارشان ميشناسيم و مائيم اعراف كه خداى عزوجل جز از طريق معرفت ما شناخته نشود و مائيم اعراف كه خدا ما را در روز قيامت بر روى صراط معرفت قرار دهد، پس داخل بهشت نشود مگر كسى كه ما او را شناسيم و او ما را شناسد و بدوزخ نرود جز آنكه ما او را ناشناس دانيم و او ما را، خداى تبارك و تعالى اگر ميخواست خودش را بيواسطه به بندگانش مىشناسانيد ولى ما را درو جاده و راه و طريق معرفت خود قرار داد، كسانى كه از ولايت مارو گردانيده و ديگران را بر ما ترجيح دهند از صراط مستقيم منحرفند (در قيامت از صراط بسر در آيند) برابر نيست كسانيكه مردم به آنها پناه گيرند (كه ما اهل بيت پيغمبر باشيم) با كسانى كه خود محتاج پناهندگى بديگران باشند (كه پيشوايان عامه باشند) زيرا آن مردم (پيروان پيشوايان عامه) بسوى چشمههاى آب تيره اندك كه از چشمهاى بچشمه ديگر ريزد رفتند و كسانيكه سوى ما آمدند بسوى چشمههاى صافى آمدند كه آبش بامر پروردگار جاريست و تمام شدن و خشك شدن ندارد.
توضيح - علومى را كه ابوحنيفه و امثال او دارند تشبيه فرمود بچشمه آبى كه تيره و كم است اولا علم حقيقى نيست و مخلوط بجهل است و ثانيا محدود و متناهى است و يك سلسله اصطلاحاتى است كه دست بدست مىگردد و علوم ربانى خود را تشبيه بچشمه صاف لايزال فرمود. يعنى آنچه ما داريم اولا عين و حقيقت علم است و ثانيا رشتهاى باقيانوس نامحدود علم خدا متصل است كه بريدن و تمام شدن ندارد، هر چه از ما بپرسيد جواب گوئيم و آنچه گوئيم عين حقيقت و واقعست.
10- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمّدٍ عَنْ مُعَلّى بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ عَلِيّ بْنِ مُحَمّدٍ عَنْ بَكْرِ بْنِ صَالِحٍ عَنِ الرّيّانِ بْنِ شَبِيبٍ عَنْ يُونُسَ عَنْ أَبِي أَيّوبَ الْخَزّازِ عَنْ أَبِي حَمْزَةَ قَالَ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ ع يَا أَبَا حَمْزَةَ يَخْرُجُ أَحَدُكُمْ فَرَاسِخَ فَيَطْلُبُ لِنَفْسِهِ دَلِيلًا وَ أَنْتَ بِطُرُقِ السّمَاءِ أَجْهَلُ مِنْكَ بِطُرُقِ الْأَرْضِ فَاطْلُبْ لِنَفْسِكَ دَلِيلًا
اصول كافى جلد 1 صفحه: 261 رواية: 10
ابوحمزة گويد: امام باقر به من فرمود: اى اباحمزة: هر يك از شما كه خواهد چند فرسخى پيمايد براى خود راهنمائى گيرد. تو كه بر راههاى آسمان نادانترى تا براههاى زمين، پس براى خود راهنمائى طلب كن (و آن راهنما غير از اهلبيت پيغمبر نباشد زيرا از آسمان وحى در خانه آنها نازل شده و راه بهشت و جهنم را آنها دانند).