.VIII - رهایی
یهودیان قرون وسطی، برای گریز از نشئة رازورانه، یأس و سرخوردگی از ظهور مسیح، آزار متناوب، و مشقت روزمرة زندگی اقتصادی، به گمنامی اجتماعات و تشفیات آئین و کیش خویش پناه جستند. با تورع، اعیادی را که یاد تاریخ، محنتها، و شکوه باستانی آنها را احیا می کرد جشن می گرفتند و با شکیبایی رسومی را که روزگاری سال کشاورزی آنها را تقسیم کرده بود، با زندگی شهری خویش وفق می دادند. فرقة رو به زوال قرائیم مراسم سبت را در تاریکی و سرما اجرا می کردند تا مبادا با افروختن آتش یا روشن کردن چراغ از شریعت موسی تخلف کنند؛ اما اغلب یهودیان دوستان یا خادمان مسیحی خود را به جشن می آوردند تا آنها آتش بیفروزند و از چراغها مراقبت کنند، و ربیها نیز این مسئله را نادیده می گرفتند. از هر فرصتی برای تدارک مجلس سور استفاده می کردند و از گشاده دستی و تجمل چیزی فروگذار نمی کردند: خانواده ها به مناسبت ختنه سوران یا ورود یک پسر به سلک روحانیون، مراسم نامزدی یا ازدواج پسر یا دختر، وارد شدن دانشوری مشهور یا یکی از بستگان، یا هنگام یکی از اعیاد مذهبی بساط سور می گستردند. نظاماتی که ربیها دربارة محدود کردن مخارج وضع کرده بودند دایر کنندگان این قبیل مجالس ضیافت را مکلف می ساخت که بیش از بیست نفر مرد، ده زن، پنج دختر، و همة بستگان خانواده تا نسل سوم را دعوت نکنند. جشن عروسی گاهی مدت یک هفته طول می کشید، و حتی نمی گذاشتند که روز سبت آن مراسم شادمانی را دچار وقف سازد. عروس و داماد را تاجی از گلهای سرخ، مورد، و شاخه های زیتون بر سر می نهادند؛ در مسیر آنها آجیل و گندم می پراکندند؛ دانه های جو را به نشانة باروری بر سر و روی آنها می ریختند؛ تمام صحنه های این مراسم را با آوازخوانی و بذله گویی همراه می ساختند؛ و در سالهای آخر قرون وسطی دلقلکی حرفه ای را برای تکمیل تردماغی حاضران اجیر می کردند. گاهی شوخیهای وی به طور بیرحمانه ای با حقیقت منطبق بود، اما تقریباً در اکثر مواقع دلقک این حکم نکاحی هیلل را که «هر عروسی زیباست» می پذیرفت.
به این طریق، نسل سالخورده گماردن نسل بعدی را به جای خویش جشن می گرفت، از دیدن نوادگان خویش شاد می شد، و به دوران کهولتی ستوه آور اما سرشار از عطوفت قدم می نهاد. سیمای این قبیل یهودیان سالخورده را در تابلوهای رامبران مشاهده می کنیم: صورتهایی که تاریخ ملت و فرد را می گویند، ریشهایی که خرد می بارند، و چشمانی که از خاطرات اندوهبار در تشویش ولی از عشق با گذشت در آرامند. هیچ یک از اصول اخلاقی مسلمانان یا مسیحیان به پای محبت متقابل پیر و جوان یهودی نمی رسید ـ عشقی که از تمام خطاها چشم می پوشد؛ ارشاد ملاطفت آمیز جوان ناپخته توسط پیر جهاندیده؛ و وقاری که با آن، کسی که عمر تمام کرده طبیعی بودن مرگ را می پذیرد.
هنگامی که یهودی وصیت نامة خویش را ترتیب می داد برای اولاد خویش نه فقط مایملک دنیوی بلکه نصایح معنوی نیز بر جای می گذاشت؛ چنانکه در وصیتنامة العازار، ربی بزرگ ماینتس (حد 1337) آمده: «از زمرة کسانی باش که زودتر از همه در کنیسه حاضر می شوند؛ حین قرائت دعاها سخن مگو؛ و بعد از مراسم نیایش به امور خیریه بپرداز.» و حالا آخرین وصیت:
مرا پاک بشوی، موهایم را شانه کن، ناخنهایم را بگیر ـ چنان که در دوران زندگی عادت من بود ـ تا مگر پاکیزه به آرامگاه ابدیم بشتابم، به همان سان که همیشه هر یکشنبة سبت به کنیسه می رفتم. مرا در سمت راست پدرم به خاک بسپار؛ اگر آنجا اندکی باریک باشد اطمینان دارم که پدر آن قدر مرا دوست دارد که در کنارش برایم جا باز کند.
هنگامی که واپسین نفس بر می آمد، بزرگترین پسر یا برجسته ترین پسر یا فامیل چشم و دهان مرده را می بست؛ جسد را تطهیر و با روغنهای معطر تدهین می کردند و آن را در کفنی پاک می پوشاندند. تقریباً هر فردی تعلق به یک انجمن کفن و دفن داشت که در این مرحله جسد را برمی داشت، از آن مراقبت می کرد، آخرین شعایر مذهبی را دربارة آن انجام می داد. و آن را تا محل دفن می رسانید. در تشییع جنازه، تابوت به دوشان پای برهنه حرکت می کردند؛ زنان پیشاپیش تابوت نوحه سر می دادند و طبل می کوفتند. هر آدم ناشناسی که به دستة مشایعت کنندگان بر می خورد طبق رسوم رایج می بایست جنازه را تا محل دفن مشایعت کند. معمولا تابوت را در جوار تابوت بستگان مرده قرار می دادند، زیرا تدفین؛ در عرف یهود، «خوابیدن در کنار نیاکان» یا «پیوستن به جرگة بستگان» بود. عزاداران متوفا قطع امید نمی کردند، زیرا می دانستند که گرچه فرد فانی است، بنی اسرائیل باقی خواهد ماند.
جدول گاهشماری کتاب چهارم
486 - 751 : سلسلة مروونژیان در گل
490 - 543 : قدیس بندیکتوس
520 - 560 : توسعة آکادمیهای ایرلند
521 - 598 : قدیس کولومبا
543 - 615 : قدیس کولومبانوس
568 - 774 : سلطنت لومباردها در ایتالیا
568 به بعد : تأسیس دولت ونیز
582 - 602 : ماوریکیوس، امپراطور روم شرقی
590 - 604 : پاپ گرگوریوس اول (کبیر)
590 – 616 : اثلبرت ، شاه کنت
597. : مسیحی شدن انگلستان به همت آوگوستینوس
600 – 1100 : رونق شیوة گرگوریوسی در خواندن سرودهای مذهبی
602 – 610 : امپراطوری فوکاس غاصب
610 – 641 : هراکلیوس، امپراطور روم شرقی
625 – 690 : پاولوس آیگینایی، پزشک
629 – 638 : داگوبر، پادشاه فرانکها
640. : ورود اسلاوها به بالکان
حد 650 : بیوولف؛ کدمن، اولین شاعر انگلیسی
651. : ایجاد هتل ـ دیو در پاریس
673 – 735 : بید، مشهور به ونرابیلیس (معزز)، تاریخنویس
680 – 754 : قدیس بونیفاکیوس، رسول آلمان
687 – 714 : سلطنت پین کهین بر فرانکها
697. : ظهور اولین دوج در ونیز
713 – 716 : آناستاسیوس دوم، امپراطور روم شرقی
717 – 741 : لئوسوم، مشهور به ایسوریایی، امپراطور روم شرقی
726 به بعد : نهضت تمثالشکنی در بیزانس
735. : تأسیس مدرسة یورک
735 – 804 : آلکوین، مربی
751 – 768 : سلطنت پین کوتاه بر فرانکها
751 – 987 : فرمانروایی پادشاهان سلسلة کارولنژیان
756. : دهش پپن و تسجیĠاختیارات غیرروحانی پاޙǘǍ
768 – 814 : شارلمانی، پادشاه فرانکها
772 – 804 : مبارҘǘʠشارلمانی با ساکسونها
774 : تصرف اریکة لومبǘјϙǘǠاز جانب شارلمانی
774 – 1200 : معماری سبک رمانسک
776 – 856 : رابانوس موروس، مربی
778 : شارلمانی در اسپانیا؛ رولان در رونسوو
780 – 790 : ایرنة نایب السلطنه در قسطنطنیه
787 : آغاز هجوم دین ها بر انگلستان
795 : آغاز هجوم دین ها بѠایرلند
797 – 802 : ایرنه، امپراطور روم شرقی
800 : پاپ لئو سوم تاج بر سر شارلمانی می نهد و او را امپراطور امپراطوری مقدس روم می خواند.
802 : شکوفایی بلغارستان زیر سلطة خان کروم
813 – 820 : لئو پنجم، مشهور به ارمنی، امپراطور روم شرقی
814 – 840 : لȘƙʠاول (پرهیزکار)،
سلطان فرانکها
815 – 877 : یوهانس سکوتوس اریوگنا، فیلسوف
حد 820 : ورود وارانگیان به روسیه
829 : اگبرت امیرنشینهای هفتگانة آنگلوساکسون می سازد و اولین پادشاه انگلستان می شود.
829. - 842 : تئوفیلوس اول، امپراطور روم شرقی
841 – 924 : مهاجمات نورسها به فرانسه
843 : تقسیم وردن؛ لودویگ اولین پادشاه آلمان می شود.
845 – 882 : هینکمار، اسقف رنس
848. به بعد : آموزشگاه طب سالرنو
حد 850 : کتاب کلز؛ لئوسالونیکی، ریاضیدان
852 – 888 : بوریس، خان و قدیس بلغار
857 – 891 : فوتیوس بطرک در قسطنطنیه
858 – 867 : پاپ نیکولاوس اول
859. : روریک مهین، امیر روسیه
860. – 933 : هارال اول، ملقب به هورفاگر، اولین پادشاه نروژ
862 : وارینگیان در نووگورود
863 : رفتن سیریل و متودیوس به موراوی
867 – 886 : تأسیس سلسلة مقدونی به دست باسیلیوس اول
871 – 901 : الفرد کبیر
872. : کوچ نورسها به ایسلند
875 – 877 : شارل کچل، امپراطور امپراطوری روم غربی
886. : محاصرة پاریس از جانب نورسها
886 – 912 : لئو ششم (خردمند)، امپراطور روم شرقی
887. به بعد : تواریخ ایام آنگلوساکسون
888. : اودو، پادشاه فرانسه
893 – 927 : سیمئون ، امپراطور بلغار
899 – 943 : تاراج اروپا به دست مجارها
905. : تأسیس سلطنت ناوار به دست سانچو اول
910. : تأسیس دیر عظیم کلونی
911. : کونراد اول، شاه آلمان؛ رولو، دوک نورماندی
912. – 950 : قسطنطین هفتم، ملقب به پورفوروگنیتوس
حد 917 : گلچین ادبیات یونانی
919 – 936 : هانری اول، ملقب به فاولر، شاه آلمان
925 – 988 : دانستان قدیس
928. - 935 : ونسسلاوس اول، شاه بوهم
930 : تشکیل آلثینگ (پارلمان ایسلند)
934 – 960 : هاکون نازنین، شاه نروژ
936. - 973 : اوتو اول، شاه آلمان
950 : اوج کمال ادبیات قرون وسطای ایرلند
955 : شکست مجارها در لشفلد به دست اوتو
961 : تأسیس دیر راهبه های قدیس لاورا، در کوه آتوس
962 : اوتو اول، امپراطور روم غربی
963 : عزل پاپ یوآنس دوازدهم به دست اوتو
963 – 969 : نیکفوروس فوکاس، امپراطور روم شرقی
965 – 995 : هاکون (کنت بزرگ) ، شاه نروژ
968 : روسویتا، راهبة نمایشنویس
973 – 983 : اوتو دوم، امپراطور آلمان
975 - 1035 : سانچوی بزرگ، شاه ناوار
976 : فرهنگ بزرگ سویداس
976 – 1014 : براین برو، شاه مانستر
976 – 1026 : باسیلیوس دوم، امپراطور روم شرقی
976 – 1071 : تعمیر و تکمیل کلیسای سان مارکو در ونیز
980 – 1015 : ولادیمیر اول، امیر کیف
983 – 1002 : اوتو سوم، امپراطور آلمان
987 – 996 : تأسیس سلسلة کاپسینها به دست اوگ کاپه، در فرانسه
989 : گرویدن مردم روسیه به مسیحیت
992 – 1025 : بولسلاف اول، نخستین سلطان لهستان
994 به بعد : شروع اصلاح از دیر کلونی
997 – 1038 : قدیس ستفان اول، شاه مجارستان
999 – 1003 : پاپ سیلوستر دوم (ژربر)
1000 : لیف اریکسن در «وینلند»
1002 – 1024 : هنری دوم، امپراطور آلمان
1007 – 1028 : فولبر، اسقف شارتر
1009 – 1200 : سبک معماری رمانسک در آلمان
1013 : فتح انگلستان به دست سوین، شاه دانمارک
1014 : شکست نورسها به دست براین برو، در کلونتارف
1015 – 1030 : قدیس اولاف، شاه نروژ
1016 – 1035 : کنوت، شاه انگلستان
1018 – 1080 : میخائیل پسلوس، تاریخنویس
1022 – 1087 : قسطنطین افریقایی، مترجم
1024 – 1039 : کونراد دوم، امپراطور آلمان
1028 – 1050 : فرمانروایی زوئه و تئودورا بر امپراطوری روم شرقی
1033 – 1109 : قدیس آنسلم
1034 – 1040 : دانکن اول، شاه اسکاتلند
1035 – 1047 : ماگنوس نیکو، شاه نروژ
1039 – 1056 : هنری سوم، امپراطور آلمان
1040 – 1052 : مکبث، شاه غاصب اسکاتلند
1040 – 1099 : روذریگو دیاث، مشهور به ال سید
1043 – 1066 : ادوارد خستوان، شاه انگلستان
1046 – 1071 : کلیسای قدیس آمبروسیوس، در میلان
1048 به بعد : دیر ژومیژ
1049 – 1054 : پاپ لئو نهم
1052. : مرگ ارل گادوین، سیاستمدار
1054: شقاق یونان از کلیسای روم
1055 – 1056 : تئودورا، امپراطریس روم شرقی
1056 – 1106 : هنری چهارم، امپراطور آلمان
1057 – 1059 : اسحاق کومننوس، امپراطور روم شرقی
1057 – 1072 : پیترو دامیان، اسقف اوستیا
1058 : خلع مکبث به دست ملکم سوم، شاه اسکاتلند
1059 – 1061 : پاپ نیکولاوس دوم؛ تأسیس
مجمع کاردینالها
1060 : روبرگیسکار، دوک آپولیا
1061 – 1091 : سلطة نورمانها بر سیسیل
1063 : فتح ویلز به دست پرنس هرلد
1063 به بعد : کلیسای اعظم پیزا
1066 : هرلد، شاه انگلستان؛ نبرد هیستینگز؛ غلبة نورمانها بر انگلستان
1073 – 1085 : پاپ گرگوریوس هفتم (ایلدبراندو)
1075 : صدور فرمان منع عزل و نصب اسقفان از جانب مقامات غیر روحانی؛ تکفیر هنری چهارم
1077 : هنری چهارم در کانوسا
1081 – 1118 : آلکسیوس اول، امپراطور روم شرقی
1085 : تاراج شهر رم به دست روبر گیسکار