اشاره
بررسی جامع و همه جانبه زندگی پیشوایان دینی (پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام ) ، از آن رو که به فهم درست گفتار، رفتار و موضعگیری آنان در شرایط گوناگون می انجامد ، ضروری است ؛ زیرا نگاه تجزیه ای و تک بعدی ، از آفتِ بدفهمی مصون نیست. در نگاه جامع می توان رشته پیوند حلقه های به ظاهر گسسته را پیدا کرد ، چنان که با همین نگاه می توان تعارض ظاهری برخی سخنان و رفتارها را برطرف ساخت. این جامع نگری ، تنها با پژوهش های علمی و روشمند در باره هر یک از این پیشوایان ، تحقّق می یابد که لازمه آن ، حضور محقّقان با تخصّص های گوناگون در مراحل مختلف پژوهش است . به انجام رساندن چنین پژوهش هایی ، سالیان درازی است که دغدغه این جانب و همکارانم در پژوهشکده علوم و معارف حدیث است. دانش نامه امیر المؤمنین علیه السلام که در سال 1379 منتشر شد ، نخستین اثر از این مجموعه بود که پس از مدّت ها تلاش علمی ، به ثمر نشست و در جامعه علمی داخل و خارج کشور ، بازتاب های بسیار مثبت داشت. رسیدن متن عربی کتاب و ترجمه فارسی آن به چاپ های مکرّر و اقدام گروهی از مترجمان صاحب نام به ترجمه آن به زبان های اردو، ترکی ، انگلیسی و... در زمانی اندک ، نشان از توجّه مخاطبان به این اثر دارد . (1)
1- .. گفتنی است که جایزه دومین دوره انتخاب «کتاب سال ولایت» و برخی جوایز و نشان های علمی فرهنگی دیگر به این دانش نامه تعلق گرفت . در این باره ، ر . ک : دانش نامه امیرالمؤمنین علیه السلام : ج 1 ص 7 (پیش گفتار) .
و اینک شاهد به بار نشستن دومین تلاش در این زمینه هستیم : دانش نامه امام حسین علیه السلام . امام حسین علیه السلام در میان شیعیان، مسلمانان و حتّی دیگر جوامع ، بیشتر با حادثه عاشورا که درخشان ترین بخش زندگی ایشان است ، شناخته شده است و اگر این بخش از زندگی ایشان با دیگر دوره های آن همراه گردد، شناخت کامل تری به دست می دهد. از این رو ، تلاش شد تا در این دانش نامه ، تمام مقاطع زندگی امام حسین علیه السلام بازگو شود ، هر چند حساسیت و بزرگی حادثه عاشورا ایجاب می کرد که نسبت به آن مقطع ، بررسی علمی درخور انجام گیرد. می توان تاریخ زندگی نورانی و افتخارآمیز حضرت ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام را به پنج دوره تقسیم کرد: دوره اوّل، مقارن با حیات پیامبر صلی الله علیه و آله (4 11ق) ؛ دوره دوم، از رحلت پیامبر صلی الله علیه و آله تا پایان خلافت عثمان (11 35ق) ؛ دوره سوم، مقارن با خلافت امام علی علیه السلام (35 40ق) ؛ دوره چهارم، از شهادت امام علی علیه السلام تا هنگام مرگ معاویه و به قدرت رسیدن یزید (40 60 ق) ؛ و دوره پنجم، دوران قیام بر ضدّ حکومت یزید (60 61ق). بررسی ادوار پنجگانه زندگی امام حسین علیه السلام ، از حضور فعّال و تأثیرگذار ایشان در حوادث و رخدادهای جامعه اسلامی خبر می دهد ، چنان که بررسی سیره و سخنان بر جای مانده از ایشان که از حجم نسبتا بالایی برخوردارند و میراث علمی ایشان تلقّی می گردند نیز توجّه به پرورش اخلاقی و معنوی انسان ها را به نمایش می گذارد. هر یک از دوران های تاریخ زندگی امام حسین علیه السلام ، ویژگی های قابل تأمّل و آموزنده ای دارد :
یکی از مهم ترین ویژگی های دوره نخست ، پرورش یافتن در دامان پیامبر صلی الله علیه و آله و برخورداری از تأثیرهای عاطفی و معنوی پیامبر خداست . در دوره دوم ، انزوای سیاسی امام علیه السلام و روابطشان با خُلفا و نقش ایشان در حوادث مهمّ دوران جوانی شان (مانند : فتوحات اِفریقیّه و طبرستان و پیشگیری از قتل عثمان) ، ویژگی هایی هستند که باید مورد بررسی قرار گیرند . ویژگی دوره سوم ، حضور ایشان در جنگ های جمل، صفّین و نهروان و نیز حضور فعّال در کنار پدر است. ویژگی دوره چهارم ، همراهی امام حسین علیه السلام با تصمیم گیری های امام حسن علیه السلام در برخورد با معاویه و احترام گذاشتن کامل ایشان به برادر است . به علاوه ، اعتراض ها و موضع گیری هایی در برابر حکومت معاویه از ایشان به چشم می خورد که زمینه ساز حادثه عاشورا شمرده می شوند . و سرانجام به دوره پنجم زندگی امام علیه السلام می رسیم که هر چند از نظر زمانی ، نسبت به دیگر دوره ها، کوتاه تر است ؛ امّا مهم ترین، حسّاس ترین و افتخارآمیزترین فصل تاریخ زندگانی امام حسین علیه السلام است. نهضت حسینی ، اواخر ماه رجب سال 60 هجری ، با حرکت امام حسین علیه السلام از مدینه به طرف مکّه ، آغاز شد و با بازگشت اهل بیت ایشان به مدینه ، پایان گرفت . این دوره کوتاه که کمتر از یک سال به طول انجامید (1) ، از نظر کمّیت ، بسیار کوتاه و زودگذر بود ؛ امّا از نظر کیفیت و آثاری که بر آن مترتّب شد ، بسیار مهم و جاوید و فراموش ناشدنی است . آنچه در این دوره کوتاه اتّفاق افتاد ، نه تنها در تاریخ اسلام ، بلکه در تاریخِ بشر ، بی نظیر است .
1- .تاریخ دقیق بازگشت اهل بیت امام علیه السلام به مدینه ، مشخّص نیست ؛ امّا با اطمینان می توان گفت که هنوز یک سال از خارج شدن آنها نگذشته بود که به مدینه باز گشتند .
وظیفه الهی هر امام در دوران امامت
ما بر این باوریم که هر اقدامی که امامان اهل بیت علیهم السلام در دوران امامت خود انجام داده اند ، وظیفه الهی آنها بوده است ، چنان که محدّث بزرگوار ، شیخ کلینی ، در الکافی ، در حدیثی با سند بسیار معتبر ، از ضَریس کُناسی نقل کرده که حُمران بن اَعیَن شیبانی به امام باقر علیه السلام گفت : در باره حرکت علی بن ابی طالب و حسن و حسین علیهم السلام و قیام و اقدامشان برای دین خداوند والا مرتبه ، در حالی که سرانجامش کشته شدنشان به دست طاغوتیان و پیروزی طاغوت بر آنان بود ، تا جایی که کُشته و مغلوب گردیدند ، چه می فرمایی؟ امام باقر علیه السلام ، در پاسخ حُمران فرمود : إنَّ اللّهَ تَبارَکَ و تَعالی قَد کانَ قَدَّرَ ذلِکَ عَلَیهِم و قَضاهُ و أمضاهُ و حَتَمَهُ عَلی سَبیلِ الاِختِیارِ ، ثُمَّ أجراهُ . فَبِتَقَدُّمِ عِلمٍ إلَیهِم مِن رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله قامَ عَلِیٌّ وَ الحَسَنُ وَ الحُسَینُ علیهم السلام ... . (1) خداوند تبارک وتعالی ، این وقایع را برای آنان و به اختیارشان ، مقدّر کرد و حکم نمود و امضا کرد و قطعی نمود و به اجرا در آورد ، و علی و حسن و حسین علیهم السلام ، با آگاهی ای که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله پیش تر به آنان داده بود ، حرکت و قیام کردند . بر پایه این سخن ، پیامبر صلی الله علیه و آله وظیفه هر یک از امامان اهل بیت علیهم السلام را از طرف خداوند متعال ، قبلاً تعیین و به آنان ابلاغ نموده بود و هر یک از آنان ، در دوران امامت خود ، طبق تکلیف الهی خویش عمل می کردند . بنا بر این ، هر یک از امامان ، اگر در فضای سیاسی دوران امام حسین علیه السلام قرار می گرفتند ، همان کاری را انجام می دادند که او انجام داد ؛ ولی به هر حال ، موقعیت و آزمونی که در دوران کوتاه امامت سیّد الشهدا علیه السلام برای ایشان پیش آمد ، برای هیچ یک از رهبران الهی در طول تاریخ ، پیش نیامد .
.
1- .الکافی : ج 1 ص 262 ح 4 .
به نمایش گذاشتن نسخه ای از انسان کامل و قرآن ناطق
امام حسین علیه السلام ، با بهره گیری از این فرصت استثنایی ، نسخه کاملی از قرآن ناطق و انسان کامل را در برابر چشم جهانیان ، به نمایش گذاشت و حماسه ای بی نظیر ، پدید آورد . تعبیر استاد شهید مرتضی مطهری رحمه الله ، در این باره ، چنین است : حسین علیه السلام ، سرود انسانیت است . شما در دنیا ، حماسه ای مانند حماسه حسین بن علی علیه السلام ، پیدا نخواهید کرد ، چه از نظر قدرت و قوّت حماسه ، و چه از نظر عُلُو و ارتفاع و انسانی بودن آن . (1) در این حماسه ، انواع خصلت های والای انسانی ، همچون : صبر و استقامت ، ایثار و از خود گذشتگی ، کرامت و عزّت نفس ، آزادی خواهی ، صداقت و حفظ آرامش روانی در سخت ترین شرایط زندگی (در برابر انواع پستی ها ، جنایت ها، قساوت ها و بی رحمی ها) ، به گونه ای جلوه یافته که فرشتگان الهی ، شگفت زده شده اند . (2) این نمایش ، به قدری صریح ، روشن ، آشکار و عمومی بود که حتّی دشمنان امام علی علیه السلام و اهل بیت علیهم السلام نیز نتوانستند آن را تحریف کنند و چهره درخشان ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام و قیام الهی او را به گونه ای دیگر ، جلوه دهند . به گفته عبّاس محمود عَقّاد ، نویسنده مصری : بنی امیّه ، پس از شهادت حسین علیه السلام ، به مدّت شصت سال ، به او و پدرش علیهماالسلامبر منابر ، ناسزا گفتند ؛ امّا هرگز هیچ یک از آنها جرئت نکردند کوچک ترین گناه و بی تقوایی و عمل نکردن به احکام دین را که ممکن است کسی در پنهان یا آشکار انجام دهد ، به او نسبت بدهند ، و هیچ ایرادی از او نگرفتند ، جز قیام علیه حکومتشان! (3) کسانی که فصلی از تاریخ را تحریف می کنند یا شخصی را بر خلاف آنچه هست ، جلوه می دهند ، در صورتی دست به چنین کاری می زنند که زمینه اجتماعی را برای
.
1- .حماسه حسینی : ج 1 ص 121.
2- .وقد عجَبَت من صبرک ملائکهُ السموات (المزار الکبیر: ص 504، بحار الأنوار: ج 101 ص 240) .
3- .. المجموعه الکامله، عباس محمود العقّاد: ج 2 ص 228.
این اقدام ، مساعد ببینند و راهی برای مُشتبه ساختن امر بر مردم پیدا کنند ؛ ولی حماسه عاشورا ، آن چنان صریح و روشن و غیر قابل پیش بینی بود که چنین مجالی به دشمنان اهل بیت علیهم السلام نداد .
اهداف حماسه حسینی
این حماسه مقدّس ، اهداف متعدّدی را تعقیب می کرد که سرآمد آنها ، جهل زُدایی عمومی ، پیشگیری از محو ارزش های اسلامی ، و باز گرداندن جامعه اسلامی به مسیر درست اسلام ناب بود ، (1) و چه زیبا سروده است سیّد جعفر حلّی : قد أصبح الدّین منه شاکیا سَقَماو ما إلی أحد غیر الحسین شکی فما رأی السِّبط للدین الحنیف شفاإلّا إذا دمه فی نصره سفکا و ما سمعنا علیلاً لا علاج لهإلّا بنفس مداویه إذا هلکا بقتله فاح للإسلام طیب هدیفکلّما ذکرته المسلمون ذکا و صان ستر الهدی عن کلّ خائنهستر الفواطم یوم الطفّ إذ هتکا نفسی الفداء لفاد شرع والدهبنفسه و بأهلیه و ما ملکا ... (2) دین ، از دست یزید ، دردمند و بیمار گشتو به نزد کسی جز حسین علیه السلام ، شِکوه نبرد . نواده پیامبر صلی الله علیه و آله ، برای درمان دین ، راهی ندیدجز این که خونش در راه آن ، ریخته شود . تاکنون در باره هیچ بیماری نشنیده ایم که درمانی نداشته باشدمگر این که درمان کننده اش ، جان خویش بر سرِ درمان بگذارد . با کُشته شدنش ، عطر هدایت اسلام ، منتشر شد
.
1- .. ر . ک : ج 3 ص 323 (بخش هفتم / تحلیلی درباره اهداف قیام امام حسین علیه السلام ) .
2- .سحر بابل و سجع البلابل : ص 383 ، الدرّ النضید : ص 241 .
و مسلمانان ، هر گاه از آن [واقعه] یاد کنند ، این عطر ، بیشتر انتشار می یابد . پرده هدایت ، از گزند هر دیده خیانتکاری مصون گردیدآن هنگام که پوشش زنان خاندان فاطمه در کربلا هتک شد . جانم فدای آن که فدای دین پدرش گشتبا جان خود و خانواده اش و هر آنچه داشت !
بزرگ ترین درس عاشورا
تاریخ عاشورا ، درس های اخلاقی ، سیاسی و اجتماعی ارزنده و متنوّعی را به امّت اسلامی ، بلکه به همه آزادی خواهان راستین ، ارائه می کند ؛ لیکن بزرگ ترین درس آن ، هشدار نسبت به استحاله فرهنگی و سیاسی یک جامعه ارزش مدار است . این درس ، خصوصا برای ملّت ایران که با الهام گرفتن از فرهنگ عاشورا و رهبری یکی از فرزندان راستین ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام ، امام خمینی رحمه الله، انقلابی را بر پایه ارزش های اسلامی پدید آوردند ، فوق العاده مهم ، بیدار کننده و عبرت آموز است .
عوامل استحاله فرهنگی و سیاسی جامعه صدر اسلام
مسئله اساسی این است که : عوامل اصلی استحاله فرهنگی و سیاسی مسلمانان صدر اسلام ، چه بود؟ چه شد که جامعه اسلامی ، تنها به فاصله پنجاه سال پس از رحلت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، چنان به انحطاط گرایید که فرزند پیامبر صلی الله علیه و آله و بزرگ ترین شخصیت علمی ، اخلاقی و سیاسی آن دوران ، به دست مردمی که خود را مسلمان و پیرو پیامبر صلی الله علیه و آله می دانستند ، اهل نماز و روزه بودند و بی واسطه یا با یک واسطه ، فضایل حسین بن علی علیه السلام را از زبان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شنیده بودند ، به همراه شماری از فرزندان و نزدیکان و یارانش ، به فجیع ترین شکل ممکن، به شهادت رسید و خاندان او که اهل بیت پیامبر صلی الله علیه و آله شمرده می شدند ، به اسارت رفتند ؟!
.
نقش خواص در استحاله فرهنگی و سیاسی
نقش خواص یا نخبگان ، در دگرگونی های جامعه ، نقشی بنیادین است . در طول تاریخ تا به امروز ، نخبگان ، مؤثّرترین نقش را در تحوّلات فرهنگی ، سیاسی و اجتماعی داشته اند و همچنان نیز دارند ؛ امّا اسلام ، به مسلمانان اجازه نمی دهد که چشم و گوشْ بسته ، از نخبگان جامعه پیروی کنند . از این رو ، هر چند خواص در دگرگونی های فرهنگی و سیاسی جامعه صدر اسلام ، نقش اساسی را داشتند ، لیکن توده مردم نیز که چشم بسته از آنها پیروی می کردند ، بی تقصیر نبودند و بدین سان ، دنیاطلبی و خیانت خواص و پیروی کورکورانه عوام از آنان ، (1) در طول نیم قرن پس از رحلت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، زمینه ساز حادثه کربلا گردید و از این رو ، عوام در کنار خواص ، در «زیارت عاشورا» ، مورد نفرین قرار می گیرند : یا أبا عَبدِ اللّهِ ! لَقَد عَظُمَتِ المُصیبَهُ بِکَ عَلَینا وَ عَلی جَمیعِ أهلِ السَّماواتِ ، فَلَعَنَ اللّهُ اُمَّهً أسَّسَت أساسَ الظُّلمِ وَ الجَورِ عَلَیکُم أهلَ البَیتِ ، وَ لَعَنَ اللّهُ اُمَّهً دَفَعَتکُم عَن مَقامِکُم وَ أزالَتکُم عَن مَراتِبِکُمُ الَّتی رَتَّبَکُمُ اللّهُ فیها ، وَ لَعَنَ اللّهُ اُمَّهً قَتَلَتکُم ، وَ لَعَنَ اللّهُ المُمَهِّدینَ لَهُم بِالتَّمکینِ مِن قِتالِکُم ! (2) ای ابا عبد اللّه ! مصیبت تو ، بر ما و بر تمامی آسمانیان ، بسیار گران است . لعنت خدا بر امّتی که بنیاد ستم و بیداد بر شما اهل بیت را بنا گذاشت ! و لعنت خدا بر گروهی که شما را از مقامتان ، محروم ساختند و از جایگاهی که خدا برایتان مقرّر کرده بود ، دور کردند ! و لعنت خدا بر آنانی که زمینه ساز و یاریگرِ جنگ آنها با شما شدند ! مقصود از بنیان گذاران ستم و بیداد بر اهل بیت علیهم السلام ، همان خواص و نخبگانی اند که نقش اوّل را در دگرگونی فرهنگی و سیاسی جامعه اسلامیِ نخستین ، ایفا کردند .
.
1- .ر . ک : دانش نامه امیر المؤمنین علیه السلام ، ج 7 ص 206 249 (دلایل تنهایی امام علی علیه السلام ) .
2- .کامل الزیارات : ص 327 ح 556 . نیز، ر . ک : همین دانشنامه: ج 12 ص 37 (بخش سیزدهم / فصل دوازدهم / زیارت امام علیه السلام در روز عاشورا ، به روایت کامل الزیارات ، از علقمه) . گفتنی است که این زیارت نامه ، به وسیله عَلقَمه ، از امام باقر علیه السلام روایت شده است .
آنان ، بیش از کسانی که در فاجعه کربلا نقش مستقیم داشته اند ، مقصّرند و از این رو ، پیش از آنها مورد نفرین قرار گرفته اند . بنا بر این ، بزرگ ترین پیام عاشورا به نخبگانِ جوامع اسلامی ، هشدار نسبت به خطر دنیاطلبی و به ملّت های مسلمان ، هشیاری در برابر انحراف خواص و نخبگان است و ملّت سرفراز ایران ، بویژه نخبگان ملّت ، که با پیروی از مکتب عاشورا ، نظام اسلامی مبتنی بر آرمان های اهل بیت علیهم السلام را در این کشور پدید آوردند و به خواست خداوند منّان ، زمینه ساز انقلاب جهانی اسلام به رهبری امام مهدی علیه السلام خواهند بود ، بیش از هر ملّت دیگری باید به این پیام مهم و این درس سرنوشت ساز ، گوش فرا دهند.
ظرفیت فرهنگی تاریخ عاشورا
تأمّل در آنچه بدان اشارت رفت ، نشان می دهد که تاریخ عاشورا ، از ظرفیت بی بدیلی در هدایت انسان ها و سازندگی جامعه آرمانیِ انسانی و مبتنی بر ارزش های اسلامی ، برخوردار است و با توجّه به این ظرفیت فرهنگی ، راز این حدیث نبوی گشوده می گردد که : در حسّاس ترین نقطه عرش الهی ، از حسین ، به عنوان «چراغ هدایت» و «کشتی نجات» ، یاد شده است . متن حدیث ، چنین است : إنَّ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام فِی السَّماءِ أکبَرُ مِنهُ فِی الأَرضِ ؛ وإنَّهُ لَمَکتوبٌ عَن یَمینِ عَرشِ اللّهِ عز و جل : مِصباحُ هُدیً ، وسَفینَهُ نَجاهٍ . (1) حسین بن علی علیه السلام ، در آسمان ، مقامی برتر از زمین دارد ؛ چرا که در سمت راست عرش ، در باره او نوشته شده است : چراغ هدایت و کشتی نجات ! بی تردید ، همه امامان اهل بیت علیهم السلام ، چراغ هدایت و کشتی نجات اند ؛ امّا ظرفیت فرهنگی تاریخ عاشورا ، سبب شده است که نام امام حسین علیه السلام بدین عنوان
.
1- .ر . ک : ج 2 ص 72 ح428 .
به ثبت برسد . 1 آری ! بهره گیری صحیح از ظرفیت فرهنگی تاریخ عاشورا ، می تواند نه تنها ملّت های مسلمان ، بلکه جهان را از بن بست اجتماعی ، فرهنگی و سیاسی ای که امروز گرفتار آن است ، نجات دهد . این است راز آن همه تأکید اهل بیت علیهم السلام بر زنده نگه داشتن عاشورا ، (1) رفتن به کربلا و زیارت سیّد الشهدا . (2)
ضرورت بازنگری تاریخ عاشورا
ظرفیت گسترده فرهنگی واقعه عاشورا و جایگاه ویژه آن در جهان اسلام ، بویژه نزد پیروان اهل بیت علیهم السلام ، ایجاب می کرده است که موضوع نهضت حسینی ، به عنوان
.
1- .ر . ک : ج 10 ص 136 (بخش یازدهم / سیر تاریخی عزاداری امام حسین علیه السلام ).
2- .ر . ک : ج 10 ص 424 (بخش سیزدهم : زیارت امام حسین علیه السلام / درآمد).
یکی از اصلی ترین مسائل مطرح در مکتب تشیّع ، در حوزه های علمیه ، توسط توانمندترین دانشمندان و کارشناسان ، مورد تحقیق و تدقیق قرار گیرد و نخبگان آشنا با قرآن و حدیث و تاریخ اهل بیت علیهم السلام ، ضمن جمع آوری ، جمع بندی و ارزیابی گزارش های تاریخی ، ابعاد متنوّع و آموزنده این حماسه سرشار از هدایت ، عزّت و سعادت را تبیین و تفسیر نمایند . امّا با کمال تأسّف ، باید گفت که عدم توجّه لازم از جانب حوزه های علمیه و شخصیت های بزرگ علمی شیعه به این مسئله بسیار مهم ، از یک سو ، و گِرِه خوردن مراسم عزاداری سیّد الشهدا علیه السلام با معیشت شُماری از مردم ، از سوی دیگر ، سبب شده است که در بسیاری از مجالس عزاداری امام حسین علیه السلام ، تحریک عواطف مردم ، جایگزین تبیین اهداف بلند نهضت حسینی گردد و بدین سان ، نه تنها بازار گزارش های ضعیف و بی ریشه ای که جنبه عاطفی آنها قوی است هر چند خلاف شأن و منزلت اهل بیت علیهم السلام باشند ، رونق یابد ، بلکه به تعبیر استاد شهید مطهّری ، با این استدلال ماکیاولی که «هدف ، وسیله را توجیه می کند» ، راه برای جعل و دروغ در مرثیه سرایی ، هموار شود ؛ (1) گزارش هایی از این قبیل که : «هاشم بن عُتبه مِرقال ، با نیزه ای به طول هجده گَز ، به یاری امام حسین علیه السلام آمد» ، (2) در حالی که او از یاران امام علی علیه السلام بود و حدود بیست سال پیش از آن ، در جنگ صِفّین ، کشته شده بود! «عمر بن سعد ، یک میلیون و ششصد هزار نفر از مردم کوفه را به کربلا آورد» ، (3) در صورتی که در آن زمان ، جمعیت کلّ کوفه ، حدود یکصد هزار نفر بوده است ! «امام حسین علیه السلام ، در روز عاشورا ، سیصد هزار نفر را به دست خود ، هلاک
.
1- .. ر. ک : حماسه حسینی : ج 1 ص 48 .
2- .ر.ک : محرق القلوب : ص 152 ، روضه الشهدا : ص 301 و در آن آمده: «نیزه ای چون مار ارقم در دست گرفته» .
3- .اسرار الشهادات : ج 3 ص 39 .
گردانید» ، (1) در صورتی که اگر امام علیه السلام در هر ثانیه ، یک نفر را کُشته باشد ، برای کشتن سیصد هزار نفر ، 83 ساعت و بیست دقیقه ، وقت لازم است! «حضرت ابو الفضل علیه السلام ، روز عاشورا ، 25 هزار نفر را کُشت» ، (2) که با محاسبه ای که بدان اشاره شد ، کُشتن این شمار از دشمن ، نزدیک به هفت ساعت ، وقت می خواهد ! نویسنده گزارش های یاد شده ، گویا با هدف ایجاد فرصت لازم برای عملیات مورد اشاره ، مدّعی می شود که روز عاشورا ، 72 ساعت به طول کشیده است! (3) از این دست گزارش ها در کتاب هایی که با عنوان «منابع ضعیف» معرّفی می شوند ، (4) فراوان است . البته باید مطالبی را هم که به عنوان «زبانِ حال» از سوی روضه خوانان و مرثیه سرایان ، مطرح شده و به تدریج ، به «زبانِ قال» تبدیل شده و می شود ، به فهرست گزارش های ضعیف ، افزود ! باری ! پاسخگو نبودن حوزه های علمیه و کارشناسان خبره به نیازهای جدّی جامعه در زمینه تاریخ صحیح و اهداف بلند نهضت حسینی ، سبب شده است که شمار کتاب هایی که خصوصا در عصر حاضر در باره امام حسین علیه السلام تألیف شده اند ، به صدها و بلکه هزاران جلد برسد ؛ امّا کتاب های مستند و قابل اعتماد در جهت تبیین صحیح تاریخ نهضت حسینی و اهداف و آرمان های آن ، بسیار اندک باشند . از این رو ، در جامعه امروز ایران که انقلاب اسلامی آن ، با الهام از نهضت عاشورا به ثمر رسیده است و سومین دهه خود را نیز پشت سر می گذارد ، بازنگری و بازنگاری تخصّصی تاریخ عاشورا و پاک سازی آن از مطالب بی اساس و موهن ، در جهت حفظ و صیانت از جان مایه انقلاب اسلامی ، بسیار ضروری می نماید و این ، بزرگ ترین
.
1- .. ر . ک : اسرار الشهادات (چاپ قدیم) : ص 345 .
2- .. همان جا .
3- .ر . ک : حماسه حسینی : ج 1 ص 29 ، لؤلؤ و مرجان : ص 251 ، اسرار الشهادات : ج 3 ص 35 39 .
4- .ر . ک : ص 91 (منابع غیرقابل استناد) .
خدمتی است که مراکز علمی و پژوهشی می توانند به ساحت قدس ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام و مکتب اهل بیت علیهم السلام داشته باشند . دانش نامه امام حسین علیه السلام ، گامی است متواضعانه در این راه ، که پس از سال ها تحقیق و تلاش ، با همکاری شماری از پژوهشگران توانمند «پژوهشکده علوم و معارف حدیث» ، هم اکنون ، آماده بهره برداری است ؛ امّا با همه برنامه ریزی ها و تلاش هایی که برای هر چه کامل تر شدن این دانش نامه صورت گرفت ، کار خود را خالی از خطا و کاستی نمی دانیم و از همه فضلا و فرهیختگانی که آن را ملاحظه می کنند ، می خواهیم که با ارسال پیشنهادها و نقدهای خود ، در جهت تکمیل این مجموعه ، بر ما منّت نهند . در صفحات آینده ، برای آشنایی اجمالی با این دانش نامه ، گزارش کوتاهی از محتوای دانش نامه امام حسین علیه السلام و ویژگی ها و روش تهیّه و تدوین آن ، و همچنین تحلیل جامعی درباره کتاب شناسی تاریخ عاشورا و عزاداری سیّد الشهدا (با عنوان «درآمد») ، تقدیم خوانندگان می شود . پیش از آن ، لازم می دانم از همه فضلا و پژوهشگران و عزیزانی که به گونه ای در تدوین این اثر سهیم بوده اند ، (1) خصوصا گروه «سیره نگاری» پژوهشکده علوم و معارف حدیث و بویژه آقایان سیّد محمود طباطبایی نژاد و سیّد روح اللّه سیّدطبایی که معاونت این پژوهش را به عهده داشته اند و استاد ارجمند ، حجّه الإسلام والمسلمین جناب آقای مهدی مهریزی ،
.
1- .. گفتنی است نام اندیشه ورانی که در نگارش یا ساماندهی نهایی تحلیل ها نقش مؤثّر داشته اند ، در پانوشت تحلیل مربوط ، آمده است . اندیشه وران دیگری نیز در نگارش تحلیل ها (گردآوری اطلاعات و متون ، نگارش اولیه تحلیل ها و نقد آنها) و همچنین در نگارش زندگی نامه اعلام ، همکاری داشته اند که عبارت اند از آقایان : سیّد محمّد کاظم طباطبایی ، محمّد اسفندیاری ، علی رفیعی ، علامرودشتی حسین رفیعی ، جعفرطبسی ، نجم الدین طبسی ، محمّدامین پورامینی ، رضا بابایی ، محمّدرضا انصاری قمی ، ناصرالدین انصاری قمی ، احمد مبلّغی ، علی ملکی ، محسن معینی ، محمّد حسین صالح آبادی ، عبّاس پسندیده ، سیّد علیرضا طباطبایی ، امیرحسین ملک پور ، مجتبی فرجی ، سیّد حسن فاطمی ، محمّدکاظم رحمان ستایش ، محمّدعلی اکبر نوذری و رجب بخشی .
رئیس پژوهشکده علوم و معارف حدیث که علاوه بر تدوین برخی از تحلیل ها ، در ساماندهی نهاییِ بخشی از آنها همکاری داشته اند و افزون بر این ، ترجمه بخشی از این دانش نامه نیز به قلم رسای ایشان است ، صمیمانه سپاس گزاری نمایم . همچنین از فاضل گران قدر ، حجّه الإسلام والمسلمین جناب آقای عبد الهادی مسعودی که ترجمه اکثر مجلّدات این دانش نامه و نیز نگارش برخی تحلیل ها به قلم شیوای ایشان است و فاضل ارجمند ، جناب آقای محمّد مرادی ، مسؤول واحد ترجمه پژوهشکده علوم و معارف حدیث که علاوه بر نظارت بر مجموع کار ، ترجمه بخشی از آن را نیز به عهده داشته اند تقدیر و تشکر می نمایم . اللّهم ارزُقنا شَفاعَهَ الحسینِ علیه السلام یَومَ الورودِ و ثَبِّت لَنا قَدَمَ صِدقٍ عندَک مَعَ الحسینِ و أصحابِ الحسینِ الّذینَ بَذَلوا مُهَجَهُم دونَ الحسین علیه السلام . محمّد محمّدی ری شهری 16 فروردین 1387 27 ربیع اوّل 1429
.