بخش یکم : زندگی خانوادگی امام حسین علیه السلام
اشاره
فصل یکم : تولّد
فصل دوم : نام گذاری
فصل سوم : شمایل
فصل چهارم : پرورش
فصل پنجم : همسران
فصل ششم : فرزندان .
الفصل الأوّل : الوِلادَهُ1 / 1الأُسرهالأسره هی أوّل ما یعکس شخصیه أفراد المجتمع وأخلاقهم وثقافاتهم . وفی الغالب تمتد جذور الحکماء فی الأجداد والأسر الحکیمه ، و الأنبیاء وأوصیاءهم الذین یتسنمون ذروه الحکمه ، ینحدرون من سلاله الأبرار والصالحین . ولا نجد أحداً من رجال العالم بإمکانه بلوغ شرف الإمام الحسین علیه السلام وأخیه الإمام الحسن علیه السلام وکرامه أسرتهما ، حیث إن جدّهما خاتم الأنبیاء ووالدهما سید الأوصیاء وأمهما فاطمه الزهراء سیده نساء العالمین. وقد وجدت هاتان الجوهرتان النفیستان اثر التقاء بحری العلم والحکمه العلویه والفاطمیه . کما روی شیخ المحدثین الصدوق عن یحیی بن سعید الذی قال إنه سمع الإمام الصادق علیه السلام یقول فی تأویل قول اللّه عزّوجلّ : «مَرَجَ الْبَحْرَیْنِ یَلْتَقِیَانِ * بَیْنَهُمَا بَرْزَخٌ لَا یَبْغِیَانِ» . (1) قال : عَلِیُّ وفاطِمَهُ عَلَیهِمَاالسَّلام بَحرانِ مِنَ العِلمِ عَمیقانِ ، لا یَبغی أحَدُهُما عَلی صاحِبِهِ . «یَخْرُجُ مِنْهُمَا اللُّؤْلُؤُ وَ الْمَرْجَانُ» (2) الحَسَن والحُسَینُ عَلَیهِمَاالسَّلام . (3) وکما نقرأ فی زیاره سید الشهداء التی رویت عن الإمام الصادق علیه السلام : أشهَدُ أنَّکَ کُنتَ نورا فِی الأَصلابِ الشّامِخَهِ ، وَالأَرحامِ المُطَهَّرَهِ ، لَم تُنَجِّسکَ الجاهِلِیَّهُ بِأَنجاسِها ، ولَم تُلبِسکَ مِن مُدلَهِمّاتِ ثِیابِها . (4) وعلی العکس من ذاک الأشرار وأصحاب الخصال الذمیمه فإنّهم یتربون عاده فی الأحضان السقیمه والملوثه وتمتد جذورهم فی الأصول غیر الصالحه والأسر الخبیثه . وتفید روایات المصادر المعتبره بأن الإمام الحسین علیه السلام تحدث فی یوم عاشوراء خلال خطبه ملحمیه حول تأثیر أسره ابن زیاد الملوثه فی تخییر الإمام بین القتل و قبول ذله مبایعه یزید ، و دور طهاره أسرته علیه السلام فی امتناعه عن قبول الذله : ألا وإنَّ الدَّعِیَّ ابنَ الدَّعِیِّ قَد رَکَزَ بَینَ اثنَتَینِ ، بَینَ السَّلَّهِ وَالذِّلَّهِ ، وهَیهاتَ مِنّا الذِّلَّهُ ، یَأبَی اللّهُ لَنا ذلِکَ ورَسولُهُ وَالمُؤمِنونَ ، وحُجورٌ طابَت ، وحُجورٌ طَهُرَت ، واُنوفٌ حَمِیَّهٌ ونُفوسٌ أبِیَّهٌ ، مِن أن تُؤثَرَ طاعَهُ اللِّئامِ عَلی مَصارِعِ الکِرامِ . (5) وهکذا فقد أسهمت أسره سید الشهداء الطاهره الکریمه فی تکوین شخصیته العظیمه والأبیّه للظیم . ولم یکن الإمام الحسین علیه السلام من سلاله الأنبیاء العظام والقاده الکرام فحسب ، بل إن سلاله الأئمه من بعده تنحدر إلیه أیضا ، وخاصه بقیه اللّه الأعظم ، الإمام المهدی علیه السلام الذی یدور العالم الیوم حول محور وجوده ولا شک فی أنه سوف یملأ الأرض قسطا وعدلاً . اللهم عجّل فرجه وسهّل مخرجه واجعلنا من خیر أعوانه وأنصاره .
.
1- .الرحمن : 19 22 .
2- .الرحمن : 22 .
3- .الخصال : ص 65 ح 96 ، تفسیر القمی : ج 2 ص 344 ، تفسیر فرات : ص 460 ح 600 عن علی بن عتاب و الحسین بن سعید وجعفر بن محمّد الفزاری معنعنا ، روضه الواعظین : ص 165 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 3 ص 318 ، تأویل الآیات الظاهره : ج 2 ص 636 ح 12 عن أبی سعید الخدری من دون إسناد إلی أحد من اهل البیت علیهم السلام نحوه ، بحارالأنوار : ج 24 ص 98 ح 5 وراجع : مجمع البیان : ج 9 ص 305 و تأویل الآیات الظاهره : ج 2 ص 635 - 637 و تفسیر فرات : ص 459 ح 599 و کشف الغمّه : ج 1 ص 323 و العمده : ص 399 ح 810 و شواهد التنزیل : ج 2 ص 285 ح 919 و الدر المنثور : ج 7 ص 697 .
4- .مصباح المتهجّد : ص 717 ،المزار للشهید الأوّل : ص 117 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 197 ح 32 .
5- .راجع : ج 6 ص 112 ح 1628 .
فصل یکم : تولّد
1 / 1خانواده
خانواده ، نخستین نشانه شخصیت ، اخلاق و فرهنگ انسان هاست . فرزانگان ، غالبا ریشه در نیاکان و خانواده های فرهیخته دارند . پیامبران و اوصیای آنان، در قلّه فرزانگی و همگی از تبار نیکان و صالحان اند ؛ امّا در میان مردان جهان ، هیچ کس به پایه شرافت و کرامت خانوادگی امام حسین علیه السلام و برادرش امام حسن علیه السلام نمی رسد که جدّشان خاتم انبیا و پدرشان سَرور اوصیا و مادرشان فاطمه زهرا ، سَرور زنان جهان ، باشد . بدین سان ، این دو گوهر بی بدیل آفرینش ، از تلاقی دو اقیانوس علم و حکمت علوی و فاطمی پدید آمدند ؛ چنان که شیخ المحدّثین ، صدوق ، از یحیی بن سعید ، روایت می کند که : از امام صادق علیه السلام شنیدم که در تأویل سخن خداوند عز و جل : «دو دریا را [به گونه ای ]روان کرده است [که] با هم برخورد کنند . میان آن دو ، حدّ فاصلی است که در هم تداخل نمی کنند» . فرمود : «علی و فاطمه علیهماالسلام دو دریای ژرف دانش اند که یکی وارد حدّ دیگری نمی شود و [لؤلؤ و مرجان در آیه ] «از آن دو، مروارید و مرجان برآید» ، حسن و حسین هستند» . و در زیارت سیّد الشهدا علیه السلام که از امام صادق علیه السلام روایت شده ، می خوانیم : گواهی می دهم که تو نوری در پشت های والا و رَحِم های پاک بودی . جاهلیت با پلیدی هایش تو را نیالود و جامه های سیاه و تیره آن ، تو را به خطا نینداخت . برعکس ، انسان های بدکردار و زشت خو ، معمولاً از دامن های ناسالم و آلوده بر می آیند و ریشه در تبارهای ناشایسته و خانواده های کج رفتار دارند . بر پایه گزارش منابع معتبر ، امام حسین علیه السلام در روز عاشورا ، ضمن یک خطابه حماسی ، در باره تأثیر آلودگی خانوادگی ابن زیاد در مخیّر کردن امام علیه السلام میان کشته شدن یا پذیرفتن ذلّت بیعت با یزید ، و یاد کردن از نقش پاکی خانوادگی خود در امتناع از ذلّت پذیری ، می فرماید : بدانید که بی نسبِ پسر بی نسب ، مرا میان دو چیز ، قرار داده است : شمشیر و خواری ؛ و دور است از ما که تن به خواری بدهیم . خدا و فرستاده اش و مؤمنان و دامن های پاک و پاکیزه و دل های غیرتمند و جان های بزرگ منش ، این را بر ما نمی پذیرند که فرمان بُرداری از فرومایگان را بر مرگ شرافتمندانه ، ترجیح دهیم . (1) و بدین سان ، خاندان مطهّر و باکرامت سیّد الشهدا علیه السلام در تکوین شخصیت باعظمت و حماسه آفرین آن بزرگوار ، سهیم بود . امام حسین علیه السلام ، نه تنها خود از تبارِ پیامبران بزرگ و پیشوایان سِتُرگ است ، بلکه تبار امامانِ پس از او نیز به ایشان می رسد و بویژه ، بقیّه اللّه الأعظم امام مهدی علیه السلام که هم اکنون ، جهان بر محور وجودش استوار است و بی تردید ، روزی زمین را پُر از عدل و داد خواهد کرد ، از نسل پُربرکت اوست . اللّهم عجّل فرجه و سهّل مخرجه و اجعلنا من خیر أعوانه و أنصاره !
1- .ر . ک : ج 6 ص 113 ح 1628 .
1 / 2عامُ الوِلادَهِاختلفت المصادر الحدیثیّه والتاریخیّه فی تحدید العام الذی ولد فیه الإمام الحسین علیه السلام ؛ هل هو السنه الثالثه للهجره، أم الرابعه، أم السادسه، أم السابعه؟ وتبعا لذلک فقد وقع الاختلاف أیضا فی مدّه عمره وسنیّ حیاته. إلّا أنّ عام ولادته علیه السلام طبقا لأکثر المصادر وأشهر الروایات إنّما هو السنه الرابعه من الهجره ، فیکون عمره الشریف سبعه وخمسین عاما .
مصباح المتهجّد عن الحسین بن زید عن جعفر بن محمّد [الصادق] علیه السلام :وُلِدَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام لِخَمسِ لَیالٍ خَلَونَ مِن شَعبانَ ، سَنَهَ أربَعٍ مِنَ الهِجرَهِ . (1)
صحیح ابن حبّان عن أبی حاتم :کانَ الحُسَینُ علیه السلام حَیثُ قُبِضَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله ابنَ سَبعِ سِنینَ إلّا شَهرا (2) ، وذلِکَ أَنَّهُ وُلِدَ لِلَیالٍ خَلَونَ مِن شَعبانَ سَنَهَ أربَعٍ . (3)
1- .مصباح المتهجّد : ص 852 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 101 ح 38 .
2- .کذا فی المصدر ، والظاهر أنّ الصواب : «أشهرا» .
3- .صحیح ابن حبّان : ج 3 ص 190 ، المعجم الکبیر : ج 3 ص 117 الرقم 2852 ، تهذیب الکمال : ج 6 ص 398 ، اُسد الغابه : ج 2 ص 25 ، الأنساب : ج 3 ص 476 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 252 کلّها عن الزبیر بن بکّار و ص 122 عن أبی عبد اللّه بن منده ، تاریخ بغداد : ج 1 ص 141 عن أبی بکر بن البرقی ، الاستیعاب : ج 1 ص 442 ، مقاتل الطالبیّین : ص 84 کلّها نحوه .
1/ 2سال تولّد
منابع حدیثی و تاریخی، سال ولادت امام حسین علیه السلام را مختلف گزارش کرده اند: سال سوم، چهارم، ششم و هفتم هجرت. بر همین پایه، مدّت عمر ایشان نیز مورد اختلاف خواهد بود؛ لیکن بنا بر اکثر منابع و مشهورترین روایات، سال ولادت امام حسین علیه السلام سال چهارم هجری است و عمر ایشان در وقت شهادت، پنجاه و هفت سال بوده است.
مصباح المتهجّد به نقل از حسین بن زید ، از امام صادق علیه السلام : حسین بن علی علیه السلام ، سال چهارم هجری ، پنج شب از شعبان گذشته ، متولّد شد .
صحیح ابن حِبّان به نقل از ابو حاتم : امام حسین علیه السلام هنگام وفات پیامبر صلی الله علیه و آله ، هفت سال ، یک ماه کم داشت ؛ زیرا او سال چهارم هجری ، چند شب از شعبان گذشته ، متولّد شد .
الإرشاد :کُنیَتُهُ [ أیِ الحُسَینِ علیه السلام ] أبو عَبدِ اللّهِ ، وُلِدَ بِالمَدینَهِ لِخَمسِ لَیالٍ خَلَونَ مِن شَعبانَ ، سَنَهَ أربَعٍ مِنَ الهِجرَهِ . (1)
مطالب السّؤول :قَد تَقَدَّمَ القَولُ فی وِلادَتِهِ [أیِ الحُسَینِ ] علیه السلام ، أنَّها کانَت سَنَهَ أربَعٍ مِنَ الهِجرَهِ ، وکانَ انتِقالُهُ إلَی الدّارِ الآخِرَهِ ... فی سَنَهِ إحدی وسِتّینَ مِنَ الهِجرَهِ ، فَتَکونُ مُدَّهُ عُمُرِهِ سِتّا وخَمسینَ سَنَهً وأشهُرا . کانَ مِنها مَعَ جَدِّهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله سِتَّ سِنینَ وشُهورا ، وکانَ مَعَ أبیهِ أمیرِ المُؤمِنینَ عَلِیٍّ علیه السلام ثَلاثینَ سَنَهً بَعدَ وَفاهِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، وکانَ مَعَ أخیهِ الحَسَنِ علیه السلام بَعدَ وَفاهِ أبیهِ علیه السلام عَشرَ سِنینَ ، وبَقِیَ بَعدَ وَفاهِ أخیهِ إلی مَقتَلِهِ عَشرَ سِنینَ . (2)
الإصابه :قالَ الزُّبَیرُ وغَیرُهُ : وُلِدَ [ الحُسَینُ علیه السلام ] فی شَعبانَ سَنَهَ أربَعٍ ، وقیلَ : سَنَهَ سِتٍّ ، وقیلَ : سَنَهَ سَبعٍ ، ولَیسَ بِشَیءٍ . (3)
دلائل الإمامه عن أبی محمّد الحسن بن علیّ الثانی [العسکریّ] علیه السلام :وُلِدَ [ الحُسَینُ علیه السلام ]بِالمَدینَهِ یَومَ الثُّلاثاءِ ، لِخَمسٍ خَلَونَ مِن جُمادَی الاُولی ، سَنَهَ ثَلاثٍ مِنَ الهِجرَهِ . (4)
.
1- .الإرشاد : ج 2 ص 27 ، الملهوف : ص 91 ، مجموعه نفیسه : ص 104 (تاج الموالید) ، مثیر الأحزان : ص 16 ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 76 ، روضه الواعظین : ص 170 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 215 ، عمده الطالب : ص 191 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 202 .
2- .مطالب السؤول : ص 73 ؛ کشف الغمّه : ج 2 ص 252 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 200 الرقم 19 .
3- .الإصابه : ج 2 ص 68 .
4- .دلائل الإمامه : ص 177 .
الإرشاد :کُنیه امام حسین علیه السلام ، ابو عبد اللّه بوده است . او در مدینه ، سال چهارم هجری ، پنج شب از شعبان سپری شده ، متولّد شد .
مطالب السَّؤول :در باره ولادت امام حسین علیه السلام گذشت که در سال چهارم هجری و انتقالش به سرای آخرت ... در سال 61 هجری بوده است و از این رو ، عمر ایشان ، 56 سال و چند ماه بود . شش سال و چند ماه از این مدّت را با جدّش پیامبر خدا بود و پس از وفات پیامبر صلی الله علیه و آله ، سی سال با پدرش امیر مؤمنان علی علیه السلام زیست و پس از وفات پدرش ، ده سال با برادرش امام حسن علیه السلام بود و پس از وفات برادرش نیز ده سال تا هنگام شهادتش ماند .
الإصابه :زبیر و غیر او گفته اند : حسین علیه السلام در شعبان سال چهارم متولّد شد . سال ششم و هفتم نیز گفته شده که اعتباری ندارند .
دلائل الإمامه از امام عسکری علیه السلام : حسین علیه السلام در مدینه ، روز سه شنبه ، پنجم جمادی اوّلِ سال سوم هجری متولّد شد .
.
الکافی :وُلِدَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام فی سَنَهِ ثَلاثٍ ، وقُبِضَ علیه السلام فی شَهرِ المُحَرَّمِ مِن سَنَهِ إحدی وسِتّینَ مِنَ الهِجرَهِ ، ولَهُ سَبعٌ وخَمسونَ سَنَهً وأشهُرٌ . (1)
مجموعه نفیسه (تاریخ موالید الأئمّه ووفیاتهم) عن حرب بإسناده عن أبی عبد اللّه الصادق علیه السلام : اُمُّهُ فاطِمَهُ بِنتُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله مَضی أبو عَبدِ اللّهِ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام وهُوَ ابنُ سَبعٍ وخَمسینَ سَنَهً ، فی عامِ إحدی وَالسِّتّینَ (2) مِنَ الهِجرَهِ ، فی یَومِ عاشوراءَ . (3)
الکافی عن أبی بصیر عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :قُبِضَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام یَومَ عاشوراءَ ، وهُوَ ابنُ سَبعٍ وخَمسینَ سَنَهً . (4)
1 / 3شَهرُ الوِلادَهِاختلفت المصادر الحدیثیّه والتاریخیّه حول الشهر الذی ولد فیه الإمام الحسین علیه السلام ، فقد ذکرت شهورا مختلفه هی : الثالث أو الخامس من شهر شعبان ، وآخر شهر ربیع الأوّل ، والثالث عشر من شهر رمضان ، والخامس من شهر جمادی الاُولی، والخامس عشر من شهر جمادی الثانیه . ویعتبر العلّامه المجلسیّ أنّ الأشهَر فی ولادته علیه السلام هو الثالث من شَهر شعبان ، بید أنّ تتبّع المصادر التاریخیّه والحدیثیّه ، یدلّنا علی أنّ الخامس من شعبان هو التاریخ الذی یحظی بشهره أکبر . 5
.
1- .الکافی : ج 1 ص 463 ، تهذیب الأحکام : ج 6 ص 41 ، المقنعه : ص 467 وفیهما «ثمان وخمسون» بدل «سبع وخمسون» ، إعلام الوری : ج 1 ص 420 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 200 الرقم 18 وراجع : الملهوف : ص 91 ومثیرالأحزان : ص 16 والاستیعاب : ج 1 ص 442 .
2- .ذکرت بعض النصوص أنّ شهاده الإمام علیه السلام کانت فی 60 ه تسامحا ؛ وذلک لأنّ شهادته علیه السلام ، کانت فی بدایه سنه 61 ه (راجع : تاریخ دمشق : ج 14 ص 247) .
3- .مجموعه نفیسه : ص 175 (تاریخ موالید الأئمّه و وفیاتهم) ، کشف الغمّه : ج 2 ص 252 وفیه «الستّین» بدل «إحدی والستّین» ، بحار الأنوار : ج 44 ص 201 ح 19 .
4- .الکافی : ج 1 ص 463 ح 1 ، الأمالی للصدوق : ص 223 ح 239 عن عبداللّه بن منصور عن الإمام الصادق عن أبیه عن الإمام زین العابدین علیهم السلام ، روضه الواعظین : ص 205 عن الضحّاک بن عبداللّه من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 44 ص 319 .
الکافی :امام حسین علیه السلام در سال سوم ، متولّد شد و در ماه محرّم سال 61 هجری ، در حالی که پنجاه و هفت سال و چند ماه داشت ، شهید شد .
مجموعه نفیسه (تاریخ موالید الأئمّه و وفیاتهم) به نقل از حرب ، به سندش ، از امام صادق علیه السلام : ابو عبد اللّه حسین بن علی علیه السلام ، که مادرش فاطمه دختر پیامبر خدا بود ، در پنجاه و هفت سالگی و به سال شصت و یک هجری (1) در روز عاشورا در گذشت .
الکافی به نقل از ابو بصیر ، از امام صادق علیه السلام : حسین بن علی علیه السلام روز عاشورا ، در پنجاه و هفت سالگی ، قبض روح شد .
1 / 3ماه تولّد
منابع حدیثی و تاریخی ، ماه ولادت امام حسین علیه السلام را مختلف گزارش کرده اند: سوم ماه شعبان، پنجم ماه شعبان، آخر ماه ربیع اوّل، سیزدهم ماه رمضان، پنجم ماه جمادی اوّل و پانزدهم ماه جمادی ثانی. علّامه مجلسی ، سوم ماه شعبان را مشهورتر می داند؛ لیکن تتبّع در منابع تاریخی و حدیثی، نشان می دهد که پنجم ماه شعبان ، از شهرت بیشتری برخوردار است. 2
1- .این که برخی متون آورده اند که شهادت امام علیه السلام به سال شصتم هجری بوده ، ناشی از مسامحه است ؛ چرا که شهادت ایشان در آغاز سال 61 هجری بود .
مصباح المتهجّد بَعدَ ذِکرِ دُعاءِ الیَومِ الثّالِثِ مِن شَعبانَ : قالَ ابنُ عَیّاشٍ : سَمِعتُ الحُسَینَ بنَ عَلِیِّ بنِ سُفیانَ البَزَوفَرِیَّ یَقولُ : سَمِعتُ أبا عَبدِ اللّهِ علیه السلام یَدعو بِهِ فی هذَا الیَومِ ، وقالَ : هُوَ مِن أدعِیَهِ الیَومِ الثّالِثِ مِن شَعبانَ ، وهُوَ مَولِدُ الحُسَینِ علیه السلام . (1)
مصباح المتهجّد عن الحسین بن زید عن جعفر بن محمّد [الصادق] علیه السلام :وُلِدَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام لِخَمسِ لَیالٍ خَلَونَ مِن شَعبانَ ، سَنَهَ أربَعٍ مِنَ الهِجرَهِ . (2)
تهذیب الأحکام :وُلِدَ [ الحُسَینُ ] علیه السلام بِالمَدینَهِ ، آخِرَ شَهرِ رَبیعِ الأَوَّلِ ، سَنَهَ ثَلاثٍ مِنَ الهِجرَهِ . (3)
الدروس فی وِلادَهِ الإِمامِ الحُسَینِ علیه السلام : قیلَ : یَومَ الخَمیسِ ثالِثَ عَشَرَ شَهرِ رَمَضانَ . (4)
دلائل الإمامه عن أبی محمّد الحسن بن علیّ الثانی [العسکریّ] علیه السلام :وُلِدَ [ الحُسَینُ علیه السلام ]بِالمَدینَهِ ، یَومَ الثُّلاثاءِ لِخَمسٍ خَلَونَ مِن جُمادَی الاُولی ، سَنَهَ ثَلاثٍ مِنَ الهِجرَهِ ، وعَلِقَت (5) بِهِ اُمُّهُ فی سَنَهِ ثَلاثٍ ، بَعدَما وَلَدَتِ الحَسَنَ أخاهُ (6) بِخَمسینَ لَیلَهً ، وحَمَلَت بِهِ سِتَّهَ أشهُرٍ فَوَلَدَتهُ . (7)
.
1- .. مصباح المتهجّد : ص 828 ، الإقبال: ج 3 ص 305 ، المزار الکبیر : ص 399 ولیس فیه «یقول : سمعت أبا عبداللّه علیه السلام » ، بحار الأنوار : ج 44 ص 201 .
2- .مصباح المتهجّد : ص 852 ، الإرشاد : ج 2 ص 27 ، الملهوف : ص 91 ، مجموعه نفیسه : ص 104 (تاج الموالید) ، مثیر الأحزان : ص 16 ، روضه الواعظین : ص 170 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 215 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 201؛ المعجم الکبیر : ج 3 ص 117 ح 2852 ، اُسد الغابه : ج 2 ص 25 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 252 والثلاثه الأخیره عن الزبیر بن بکّار ، الاستیعاب : ج 1 ص 442 ، مقاتل الطالبیّین : ص 84 کلّها من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام .
3- .تهذیب الأحکام : ج 6 ص 41 ، المقنعه : ص 467 ، الملهوف : ص 91 ، مثیر الأحزان : ص 16 ، إعلام الوری : ج 1 ص 420 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 200 الرقم 18 .
4- .الدروس : ج 2 ص 8 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 202 .
5- .عَلِقَت المَرأهُ بالوَلَد : حَبَلَت (المصباح المنیر : ص 425 «علق») .
6- .فی المصدر : «أخوه» ، والصواب ما أثبتناه .
7- .دلائل الإمامه : ص 177 وراجع : مثیر الأحزان : ص 16 وبحار الأنوار : ج 44 ص 202 .
مصباح المتهجّد پس از ذکر دعای روز سوم شعبان : ابن عیّاش می گوید : شنیدم حسین بن علی بن سفیان بَزوفَری می گوید : شنیدم امام صادق علیه السلام این دعا را در این روز می خوانْد و فرمود : «این، از دعاهای روز سوم شعبان ، روز تولّد حسین علیه السلام است» .
مصباح المتهجّد به نقل از حسین بن زید ، از امام صادق علیه السلام : حسین بن علی علیه السلام ، پنج شب از شعبانْ گذشته ، در سال چهارم هجری متولّد شد .
تهذیب الأحکام :امام حسین علیه السلام در مدینه ، آخر ماه ربیع اوّلِ سال سوم هجری متولّد شد .
الدُّروس در باره ولادت امام حسین علیه السلام : گفته شده که روز پنج شنبه ، سیزدهم ماه رمضان بوده است .
دلائل الإمامه از امام عسکری علیه السلام : [حسین علیه السلام ] در مدینه ، روز سه شنبه ، پنج روزْ گذشته از جمادی اوّل سال سوم هجرت ، متولّد شد . مادرش پنجاه شب پس از آن که برادرش حسن علیه السلام را در سال سوم به دنیا آورد ، به او باردار شد و پس از شش ماه بارداری ، وی را به دنیا آورد .
المستدرک علی الصحیحین عن قتاده :وَلَدَت فاطِمَهُ علیهاالسلام حُسَینا علیه السلام بَعدَ الحَسَنِ علیه السلام لِسَنَهٍ وعَشَرَهِ أشهُرٍ ، فَوَلَدَتهُ لِسِتِّ سِنینَ وخَمسَهِ أشهُرٍ ونِصفٍ مِنَ التّاریخِ . (1)
1 / 4یَومُ الوِلادَهِاختلفت المصادر الحدیثیّه والتاریخیّه فی تحدید یوم ولادته علیه السلام ما بین الثلاثاء والخمیس. وتعیین أحد هذین الیومین أو ترجیحه هو من الصعوبه بمکان؛ ذلک أنّه لا یمکن تقدیم شاهد علی ذلک .
دلائل الإمامه عن أبی محمّد الحسن بن علیّ الثانی [العسکریّ] علیه السلام :وُلِدَ [ الحُسَینُ علیه السلام ]بِالمَدینَهِ یَومَ الثُّلاثاءِ . (2)
مصباح المتهجّد :الیَومُ الثّالِثُ فیهِ [ أی شَهرِ شَعبانَ ] وُلِدَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام . خَرَجَ إلَی القاسِمِ بنِ العَلاءِ الهَمدانِیِّ ، وَکیلِ أبی مُحَمَّدٍ علیه السلام : إنَّ مَولانَا الحُسَینَ علیه السلام وُلِدَ یَومَ الخَمیسِ ، لِثَلاثٍ خَلَونَ مِن شَعبانَ ، فَصُمهُ وَادعُ فیهِ بِهذَا الدُّعاءِ : اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ بِحَقِّ المَولودِ فی هذَا الیَومِ ، المَوعودِ بِشَهادَتِهِ قَبلَ استِهلالِهِ (3) ووِلادَتِهِ... . (4)
1- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 194 الرقم 4819 ، تهذیب الکمال : ج 6 ص 399 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 116 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 149 وفیه ذیله من «فولدته» .
2- .دلائل الإمامه : ص 177 .
3- .. استهلال الصبیّ : تصویته عند ولادته (النهایه : ج 5 ص 271 «هلل») .
4- .مصباح المتهجّد : ص 826 ، مجموعه نفیسه : ص 73 (مسارّ الشیعه) نحوه ، بحار الأنوار : ج 101 ص 101 ح 37 .
المستدرک علی الصحیحین به نقل از قَتاده : فاطمه علیهاالسلام ، حسین علیه السلام را یک سال و ده ماه پس از [ امام ]حسن علیه السلام به دنیا آورد ؛ یعنی پس از شش سال و پنج ماه و نیم از مبدأ تاریخ هجری .
1 / 4روز تولّد
منابع حدیثی و تاریخی ، روز ولادت امام حسین علیه السلام را مختلف گزارش کرده اند: سه شنبه و پنج شنبه. تعیین و یا ترجیح یکی از این دو نقل ، دشوار است؛ زیرا نمی توان شاهدی بر آن ، اقامه کرد.
دلائل الإمامه از امام عسکری علیه السلام : [امام حسین علیه السلام ] روز سه شنبه ، در مدینه متولّد شد .
مصباح المتهجّد :حسین بن علی علیه السلام روز سوم شعبان ، متولّد شد . توقیعی (1) به قاسم بن علای همدانی ، وکیل امام عسکری علیه السلام ، رسید که : مولای ما ، امام حسین علیه السلام روز پنج شنبه ، سه روز از شعبانْ گذشته ، متولّد شد . پس ، آن روز را روزه بگیر و این دعا را بخوان : «خدایا ! تو را به حقّ مولود این روز می خوانم ؛ مولودی که پیش از زاده شدن و به دنیا آمدنش ، وعده شهادتش داده شد ...» .
1- .توقیع: نامه ای که از امامانْ رسیده باشد. م.
المناقب لابن شهرآشوب :وُلِدَ الحُسَینُ علیه السلام عامَ الخَندَقِ (1) فِی المَدینَهِ ، یَومَ الخَمیسِ أو یَومَ الثُّلاثاءِ ، لِخَمسٍ خَلَونَ مِن شَعبانَ ، سَنَهَ أربَعٍ مِنَ الهِجرَهِ، بَعدَ أخیهِ بِعَشَرَهِ أشهُرٍ وعِشرینَ یَوما. (2)
إعلام الوری :وُلِدَ [ الحُسَینُ ] علیه السلام بِالمَدینَهِ یَومَ الثُّلاثاءِ ، وقیلَ : یَومَ الخَمیسِ ، لِثَلاثٍ خَلَونَ مِن شَعبانَ ، وقیلَ : لِخَمسٍ خَلَونَ مِنهُ ، سَنَهَ أربَعٍ مِنَ الهِجرَهِ ، وقیلَ : وُلِدَ آخِرَ شَهرِ رَبیعِ الأَوَّلِ ، سَنَهَ ثَلاثٍ مِنَ الهِجرَهِ . (3)
1 / 5مُدَّهُ حَملِهِ وَالفاصِلَهُ بَینَ حَملِهِ ووِلادَهِ أخیهِوفقا للروایه المعتبره، فقد حملت السیّده فاطمه الزهراء علیهاالسلام بالإمام الحسین علیه السلام بعد عشره أیّام من ولاده ولدها الأوّل الإمام الحسن علیه السلام ، کما تفید النقول الکثیره بأنّ حملها بالإمام الحسین علیه السلام استغرق ستّه أشهر . إلّا أنّ بعض المصادر یفید أنّ حملها علیها السلام به کان بعد خمسین لیله من ولاده أخیه، فیما تذهب طائفه ثالثه من المصادر إلی أنّ المدّه الفاصله بین الولاده والحمل کانت قد بلغت شهرا واثنتین وعشرین لیله. کما ورد فی المصادر التاریخیّه أنّ المدّه الزمنیّه الفاصله ما بین ولاده الإمام الحسن علیه السلام وأخیه الإمام الحسین علیه السلام بلغت سبعه أشهر وعشر لیالٍ ، أو عشره أشهر واثنتین وعشرین لیلهً ، أو عاما واحدا ، أو عاما وعشره أشهر .
الأمالی للطوسی عن هشام عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :حُمِلَ الحُسَینُ علیه السلام سِتَّهَ أشهُرٍ ، واُرضِعَ سَنَتَینِ ، وهُوَ قَولُ اللّهِ عز و جل : «وَ وَصَّیْنَا الْاءِنسَنَ بِوَ لِدَیْهِ إِحْسَنًا حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهًا وَ وَضَعَتْهُ کُرْهًا وَ حَمْلُهُ وَ فِصَلُهُ ثَلَثُونَ شهْرًا» (4) . (5)
.
1- .أی السنه الخامسه للهجره والتی وقعت فیها غزوه الخندق .
2- .المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 76 ، روضه الواعظین : ص 170 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 198 الرقم 15 .
3- .إعلام الوری : ج 1 ص 420 .
4- .الأحقاف : 15 .
5- .الأمالی للطوسی : ص 661 ح 1370 ، کمال الدین : ج 2 ص 461 ، الاحتجاج : ج 2 ص 530 ، دلائل الإمامه : ص 514 ح 492 ، تأویل الآیات الظاهره : ج 1 ص 300 ح 1 کلّها عن سعد بن عبداللّه القمّی عن الإمام المهدی علیه السلام ، المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 85 عن الإمام المهدی علیه السلام وفیها «حمل الحسین علیه السلام ستّه أشهر» فقط ، بحار الأنوار : ج 43 ص 258 ح 45 .
المناقب ، ابن شهرآشوب :امام حسین علیه السلام ، سال خندق ، (1) روز پنج شنبه یا روز سه شنبه ، پنج روز از شعبان و چهار سال از هجرتْ گذشته و ده ماه و بیست روز پس از تولّد برادرش ( امام حسن علیه السلام ) در مدینه به دنیا آمد .
إعلام الوری :امام حسین علیه السلام در مدینه و روز سه شنبه (و گفته شده : پنج شنبه) ، سه روز یا پنج روز از شعبانْ گذشته ، در سال چهارم هجری متولّد شد . آخر ماه ربیع اوّل سال سوم هجری نیز گفته شده است .
1 / 5مدّت بارداری مادرش به او و فاصله میان تولّد برادرش و بارداری به او
اشاره
بر اساس روایتی معتبر، فاطمه علیهاالسلام ده روز پس از تولّد امام حسن علیه السلام (اوّلین فرزند خود)، امام حسین علیه السلام را حامله شد و بر اساس نقل های بسیار ، مدّت حمل ایشان شش ماه بود؛ لیکن برخی منابع دیگر، زمان حمل امام حسین علیه السلام را پنجاه شب پس از تولّد برادرش و برخی دیگر ، یک ماه و بیست و دو شب پس از آن، ذکر کرده اند. در این منابع ، همچنین فاصله میان تولّد دو برادر ، هفت ماه و ده شب، ده ماه و بیست و دو شب، یک سال ، و یک سال و ده ماه ، گزارش شده است.
الأمالی ، طوسی به نقل از هشام ، از امام صادق علیه السلام : بارداری فاطمه علیهاالسلام به امام حسین علیه السلام ، شش ماه شد و دو سال شیر خورد و این ، سخن خدای عز و جل است که : «و انسان را به نیکی به پدر و مادرش سفارش کرده ایم . مادرش او را با سختی بار گرفته و به سختی زاده است و بار گرفتن و از شیر گرفتن او سی ماه است» . (2)
.
1- .یعنی سال پنجم هجری که نبرد خندق ، اتّفاق افتاد .
2- .در مناقب ابن شهرآشوب و بعضی مصادر دیگر ، از امام مهدی علیه السلام روایت شده است : «بارداری به امام حسین علیه السلام شش ماه بود» .
تهذیب الأحکام عن زراره عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :إذا سَقَطَ [أیِ الحَملُ ]لِسِتَّهِ أشهُرٍ فَهُوَ تامٌّ ؛ وذلِکَ أنَّ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام وُلِدَ وهُوَ ابنُ سِتَّهِ أشهُرٍ . (1)
المعجم الکبیر عن حفص بن غیاث عن جعفر بن محمّد عن أبیه [الباقر] علیهماالسلام :لَم یَکُن بَینَ الحَسَنِ وَالحُسَینِ علیهماالسلام إلّا طُهرٌ . (2)
اُسد الغابه عن جعفر بن محمّد [الصّادق] علیه السلام :لَم یَکُن بَینَ الحَملِ بِالحُسَینِ علیه السلام بَعدَ وِلادَهِ الحَسَنِ علیه السلام إلّا طُهرٌ واحِدٌ . (3)
الکافی عن عبد الرحمن العرزمی عن أبی عبد اللّه [الصادق] علیه السلام :کانَ بَینَ الحَسَنِ وَالحُسَینِ علیهماالسلامطُهرٌ ، وکانَ بَینَهُما فِی المیلادِ سِتَّهَ أشهُرٍ وعَشرا . (4)
مجموعه نفیسه (تاج الموالید) :کانَت والِدَتُهُ [ أیِ الحُسَینِ علیه السلام ] الطُّهرَ البَتولَ علیهاالسلام ، عَلِقَت بِهِ بَعدَ أن وَلَدَت أخاهُ الحَسَنَ علیه السلام بِخَمسینَ لَیلَهً ، هکَذا صَحَّ النَّقلُ ، فَلَم یَکُن بَینَهُ وبَینَ أخیهِ سِوی هذِهِ المُدَّهِ . (5)
.
1- .. تهذیب الأحکام : ج 1 ص 328 ح 959 ، بحار الأنوار : ج 43 ص 258 ح 44 نقلاً عن الکافی وراجع : علل الشرائع : ص 206 ح 3 وکامل الزیارات : ص 125 ح 137 ودلائل الإمامه : ص 177 وتفسیر القمّی : ج 2 ص 297 والمناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 50 وإعلام الوری : ج 1 ص 420 وتأویل الآیات الظاهره : ج 2 ص 580 وذخائر العقبی : ص 206 .
2- .المعجم الکبیر : ج 3 ص 95 ح 2766 ، المصنّف لابن أبی شیبه : ج 8 ص 45 ح 40 ، التاریخ الکبیر : ج 2 ص 286 ح 2491 ، تهذیب الکمال : ج 6 ص 398 کلاهما عن حفص بن غیاث عن الإمام الصادق علیه السلام ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 280 عن الإمام الصادق علیه السلام والثلاثه الأخیره نحوه .
3- .اُسد الغابه : ج 2 ص 25 ، الإصابه : ج 2 ص 68 ؛ تفسیر القمّی : ج 2 ص 297 نحوه .
4- .الکافی : ج 1 ص 464 ح 2 ، مجموعه نفیسه : ص 7 (تاریخ الأئمّه علیهم السلام ) من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، وفیه «وحمل» بعد «طهر» ، بحار الأنوار : ج 43 ص 258 ح 46 .
5- .مجموعه نفیسه : ص 104 (تاج الموالید) ، کشف الغمّه : ج 2 ص 215 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 200 الرقم 19؛ مطالب السؤول : ص 70 .
تهذیب الأحکام به نقل از زُراره ، از امام صادق علیه السلام : جنین ، اگر پس از شش ماهگی سِقط شود ، تامُّ الخِلقه است ؛ زیرا حسین بن علی علیه السلام ، شش ماهه به دنیا آمده است .
المعجم الکبیر به نقل از حفص بن غیاث ، از امام صادق علیه السلام : پدرم [باقر علیه السلام ] فرمود : «میان حسن و حسین علیهماالسلام ، جز یک طُهر (پاک شدن) فاصله نبود» .
اُسد الغابه از امام صادق علیه السلام : میان بارداری [ فاطمه علیهاالسلام] به حسین علیه السلام و تولّد حسن علیه السلام فقط یک طُهر بود .
الکافی به نقل از عبد الرحمان عرزمی ، از امام صادق علیه السلام : میان حسن و حسین علیهماالسلام ، یک طُهر، فاصله بود و در تولّد ، شش ماه و ده روز با هم فاصله داشتند .
مجموعه نفیسه (تاج الموالید) :مادر پاک حسین علیه السلام ، زهرای بتول ، پس از گذشت پنجاه شب از به دنیا آوردن برادرش حسن علیه السلام ، به او باردار شد . این نقل ، صحیح است و میان او و برادرش، بیشتر از این مدّت ، فاصله نیست .
.
مجموعه نفیسه (تاریخ موالید الأئمّه ووفیاتهم) عن حرب بإسناده عن أبی عبد اللّه الصادق علیه السلام :کانَ مُقامُهُ [ الحُسَینِ علیه السلام ] مَعَ جَدِّهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله سَبعَ سِنینَ ، إلّا ما کانَ بَینَهُ وبَینَ أبی مُحَمَّدٍ علیه السلام ، وهُوَ سَبعَهُ أشهُرٍ وعَشَرَهُ أیّامٍ . (1)
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :عَلِقَت فاطِمَهُ علیهاالسلامبِالحُسَینِ علیه السلام لِخَمسِ لَیالٍ خَلَونَ مِن ذِی القَعدَهِ ، سَنَهَ ثَلاثٍ مِنَ الهِجرَهِ ، فَکانَ بَینَ ذلِکَ وبَینَ وِلادَهِ الحَسَنِ علیه السلام خَمسونَ لَیلَهً ، ووُلِدَ الحُسَینُ علیه السلام فی لَیالٍ خَلَونَ مِن شَعبانَ ، سَنَهَ أربَعٍ مِنَ الهِجرَهِ . (2)
المعارف لابن قتیبه :أمَّا الحُسَینُ علیه السلام فَإِنَّهُ وُلِدَ بَعدَ الحَسَنِ علیه السلام بِعَشَرَهِ أشهُرٍ وَاثنَینِ وعِشرینَ یَوما ، وکانَت فاطِمَهُ علیهاالسلام حَمَلَت بِهِ بَعدَ أن وَلَدَتِ الحَسَنَ علیه السلام بِشَهرٍ وَاثنَینِ وعِشرینَ یَوما (3) ، وأرضَعَتهُ وهِیَ حامِلٌ ، ثُمَّ أرضَعَتهُما جَمیعا . (4)
المستدرک علی الصحیحین عن قتاده :وَلَدَت فاطِمَهُ علیهاالسلام حُسَینا علیه السلام بَعدَ الحَسَنِ علیه السلام لِسَنَهٍ وعَشَرَهِ أشهُرٍ ، فَوَلَدَتهُ لِسِتِّ سِنینَ وخَمسَهِ أشهُرٍ ونِصفٍ مِنَ التّاریخِ ، وقُتِلَ الحُسَینُ علیه السلام یَومَ الجُمُعَهِ ، یَومَ عاشوراءَ ، لِعَشرٍ مَضَینَ مِنَ المُحَرَّمِ ، سَنَهَ إحدی وسِتّینَ ، وهُوَ ابنُ أربَعٍ وخَمسینَ سَنَهً . (5)
.
1- .مجموعه نفیسه : ص 175 (تاریخ موالید الأئمّه ووفیاتهم) ، کشف الغمّه : ج 2 ص 252 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 201 ح 19 .
2- .الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 369 ، تهذیب الکمال : ج 6 ص 399 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 121 و ص 257 عن الواقدی نحوه وراجع : تاریخ الطبری : ج 2 ص 537 .
3- .وعلیه تکون مدّه حمله علیه السلام تسعه أشهر .
4- .المعارف لابن قتیبه : ص 158 .
5- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 194 الرقم 4819 ، اُسد الغابه : ج 2 ص 25 ولیس فیه ذیله من «وقتل» .
مجموعه نفیسه (تاریخ موالید الأئمّه و وفیاتهم) به نقل از حرب ، به سندش ، از امام صادق علیه السلام : حسین علیه السلام هفت سال با جدّش پیامبر صلی الله علیه و آله زیست و از این مدّت ، هفت ماه و ده روز ، یعنی فاصله سِنّی او با حسن علیه السلام را باید کم کرد .
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :فاطمه علیهاالسلام ، سال سوم هجری ، پنج شب از ذی قعده گذشته ، به حسین علیه السلام باردار شد و میان آن و تولّد حسن علیه السلام ، پنجاه شب فاصله بود . حسین علیه السلام در سال چهارم هجری ، چند شب از شعبان گذشته ، متولّد شد .
المعارف، ابن قتیبه :حسین علیه السلام ، ده ماه و بیست و دو روز پس از حسن علیه السلام متولّد شد و فاطمه علیهاالسلام ، یک ماه و بیست و دو روز پس از تولّد حسن علیه السلام به او باردار شد (1) و حسن علیه السلام را در حال بارداری شیر می داد و سپس ، هر دو را با هم شیر می داد .
المستدرک علی الصحیحین به نقل از قَتاده : فاطمه علیهاالسلام حسین علیه السلام را یک سال و ده ماه پس از حسن علیه السلام به دنیا آورد . از این رو ، تاریخ تولّد او ، شش سال و پنج ماه و نیم پس از مبدأ تاریخ هجرت می شود و روز عاشورا ، جمعه ، دهم محرّم سال 61 هجری در پنجاه و چهار سالگی شهید شد .
.
1- .بنا بر این ، زمان حمل ایشان ، نُه ماه بوده است .
عیون أخبار الرضا علیه السلام بإسناده عن علیّ بن الحسین [زین العابدین] علیه السلام :حَدَّثَتنی أسماءُ بِنتُ عُمَیسٍ ، قالَت : حَدَّثَتنی فاطِمَهُ علیهاالسلام : لَمّا حَمَلتُ بِالحَسَنِ علیه السلام ووَلَدتُهُ ، جاءَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا أسماءُ ، هَلُمِّی ابنی ، فَدَفَعتُهُ إلَیهِ ... . قالَت أسماءُ : فَلَمّا کانَ بَعدَ حَولٍ وُلِدَ الحُسَینُ علیه السلام ، وجاءَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله فَقالَ : یا أسماءُ ، هَلُمِّی ابنی ، فَدَفَعتُهُ إلَیهِ . (1)
الخرائج والجرائح عن المقداد بن الأسود عن فاطمه علیهاالسلام :لَمّا وَلَدتُ الحَسَنَ ، أمَرَنی أبی ألّا ألبَسَ ثَوبا أجِدُ فیهِ اللَّذَّهَ حَتّی أفطِمَهُ ، فَأَتانی أبی زائِرا ، فَنَظَرَ إلَی الحَسَنِ وهُوَ یَمُصُّ النَّوی ، قالَ : فَطَمتِهِ؟ قُلتُ : نَعَم . قالَ : إذا أحَبَّ عَلِیٌّ الاِشتِمالَ فَلا تَمنَعیهِ؛ فَإِنّی أری فی مُقَدَّمِ وَجهِکِ ضَوءا ونورا ، وذلِکِ أنَّکِ سَتَلِدینَ حُجَّهً لِهذَا الخَلقِ ، وحُجَّهً عَلی ذَا الخَلقِ . فَلَمّا أن تَمَّ الشَّهرُ مِن حَملی ، وَجَدتُ فی بَطنی سُخنَهً ، فَقُلتُ لِأَبی ذلِکَ . فَدَعا بِتَورٍ (2) مِن ماءٍ ، فَتَکَلَّمَ عَلَیهِ وتَفَلَ فیهِ ، وقالَ : اِشرَبی ، فَشَرِبتُ ، فَطَرَدَ اللّهُ عَنّی ما کُنتُ أجِدُ . وصِرتُ فِی الأَربَعینَ مِنَ الأَیّامِ ، فَوَجَدتُ دَبیبا فی ظَهری کَدَبیبِ النَّملِ بَینَ الجِلدَهِ وَالثَّوبِ ، فَلَم أزَل عَلی ذلِکَ حَتّی تَمَّ الشَّهرُ الثّانی ، فَوَجَدتُ الاِضطِرابَ وَالحَرَکَهَ ، فَوَاللّهِ لَقَد تَحَرَّکَ فی بَطنی وأنَا بَعیدَهٌ عَنِ المَطعَمِ وَالمَشرَبِ ، فَعَصَمَنِی اللّهُ عَنهُما کَأَنّی شَرِبتُ مَنّا (3) لَبَنا ، حَتّی تَمَّ الثَّلاثَهُ وأنَا أجِدُ الخَیرَ وَالزِّیادَهَ فی مَنزِلی . فَلَمّا صِرتُ فِی الأَربَعَهِ ، آنَسَ اللّهُ بِهِ وَحشَتی ، ولَزِمتُ المَسجِدَ لا أبرَحُ (4) مِنهُ إلّا لِحَاجَهٍ تَظهَرُ لی ، فَکُنتُ فِی الزِّیادَهِ وَالخِفَّهِ فی ظاهِری وباطِنی ، حَتّی أکمَلتُ الخَمسَهَ . فَلَمّا أن دَخَلَتِ السِّتَّهُ ، کُنتُ لا أحتاجُ فِی اللَّیلَهِ الظَّلماءِ إلی مِصباحٍ ، وجَعَلتُ أسمَعُ إذا خَلَوتُ بِنَفسی فی مُصَلّایَ التَّسبیحَ وَالتَّقدیسَ فی بَطنی . فَلَمّا مَضی مِنَ السِّتَّهِ تِسعٌ ازدَدتُ قُوَّهً ، وکُنتُ ضَعیفَهَ اللَّذّاتِ (5) ، فَذَکَرتُ ذلِکَ لِاُمِّ سَلَمَهَ (6) ، فَشَدَّ اللّهُ بِها أزری . (7) فَلَمّا زادَتِ العَشرُ مِنَ السِّتَّهِ ، وغَلَبَتنی عَینی ، أتانی آتٍ فی مَنامی ، فَمَسَحَ جَناحَهُ عَلی ظَهری فَفَزِعتُ ، وقُمتُ وأسبَغتُ الوُضوءَ فَصَلَّیتُ رَکعَتَینِ ، ثُمَّ غَلَبَتنی عَینی ، فَأَتانی آتٍ فی مَنامی ، وعَلَیهِ ثِیابٌ بیضٌ ، فَجَلَسَ عِندَ رَأسی ، فَنَفَخَ فی وَجهی وفی قَفایَ ، فَقُمتُ وأنَا خائِفَهٌ ، فَأَسبَغتُ الوُضوءَ ، وأدَّیتُ أربَعا ، ثُمَّ غَلَبَتنی عَینی ، فَأَتانی آتٍ فی مَنامی ، فَأَقعَدَنی ورَقانی (8) وعَوَّذَنی . فَأَصبَحتُ وکانَ یَومَ اُمِّ سَلَمَهَ المُبارَکَهِ فَدَخَلتُ فی ثَوبِ حَمامَهَ (9) ، ثُمَّ أتَیتُ اُمَّ سَلَمَهَ فَنَظَرَ النَّبِیُّ صلی الله علیه و آله إلی وَجهی ، ورَأَیتُ أثَرَ السُّرورِ فی وَجهِهِ ، فَذَهَبَ عَنّی ما کُنتُ أجِدُ ، وحَکَیتُ ذلِکَ لِلنَّبِیِّ صلی الله علیه و آله . فَقالَ : أبشِری ، أمَّا الأَوَّلُ : فَخَلیلی عَزرائیلُ علیه السلام ، المُوَکَّلُ بِأَرحامِ النِّساءِ یَفتَحُها . وأمَّا الثّانی : فَخَلیلی میکائیلُ علیه السلام ، المُوَکَّلُ بِأَرحامِ أهلِ بَیتی ، نَفَخَ فیکِ ؟ فَقُلتُ : نَعَم . قالَت : ثُمَّ ضَمَّنی إلی نَفسِهِ ، فَقالَ : أمَّا الثّالِثُ فَأَخی جَبرَئیلُ علیه السلام ، یُقیمُهُ اللّهُ عَزَّوجَلَّ بِوَلَدِکِ . فَرَجَعتُ ، فَأَنزَلتُهُ فی تَمامِ السِّتَّهِ . (10)
.
1- .عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 25 ح 5 ، صحیفه الإمام الرضا علیه السلام : ص 241 ح 146 کلاهما عن أحمد بن عامر الطائی عن الإمام الرضا عن آبائه علیهم السلام ، إعلام الوری: ج 1 ص 427 عن الإمام زین العابدین علیه السلام ، بحار الأنوار : ج 43 ص 239 ح 4 ؛ ذخائر العقبی : ص 207 من دون إسناد إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام نحوه .
2- .تَوْر : إناء من صُفر أو حِجاره کالإجّانه (النهایه : ج 1 ص 199 «تور») .
3- .المَنُّ : رطلان (لسان العرب : ج 13 ص 419 «منن») .
4- .برحَ مکانَه : زال عنه (القاموس المحیط : ج 1 ص 215 «برح») .
5- .کذا فی المصدر ، ولا توجد هذه العباره فی بحار الأنوار .
6- .اُمّ سلمه ، هند بنت أبی اُمیّه بن المغیره القرشیّه المخزومیّه ، اشتهرت بکنیتها . کان أبوها من الأجواد . هاجرت مع زوجها أبی سلمه الی الحبشه ثمّ هاجرت إلی المدینه ، وکانت أوّل ظعینه دخلت إلی المدینه مهاجره . لمّا مات زوجها من الجراحه التی أصابته فی اُحد ، تزوّجها النبیّ صلی الله علیه و آله فی سنه (4 ه) ، روت عن النبیّ صلی الله علیه و آله وکانت من الفقهاء الصحابیات ، وقصّه الکساء المعروفه وقعت فی بیتها ، فقال لها النبی صلی الله علیه و آله : «انک علی خیر» ، وکانت ذات جمال بارع ورأی ثاقب .کانت من المعروفین بمحبه أهل البیت علیهم السلام و ولائهم استودعها الحسین علیه السلام صحیفه مختومه وسلاح النبیّ صلی الله علیه و آله وغیرهما من میراث النبیّ صلی الله علیه و آله ، ثمّ قبضها بعد ذلک علیّ بن الحسین علیه السلام . توفّیت فی خلافه یزید بن معاویه سنه (61 ه) و دفنت بالبقیع (راجع : الطبقات الکبری: ج 8 ص 86 96 وسیر أعلام النبلاء : ج 2 ص 201 210 والإصابه : ج 8 ص 342 و 404 والکافی : ج 1 ص 235 ح7 و8 وص 287 ح 1 والأمالی للطوسی : ص 368 ح 783) .
7- .یقال : أزَّرَه وآزَرَهُ : إذا أعانه وأسعده ، من الأزْر : القوّه والشدّه (النهایه : ج 1 ص 46 «أزر») .
8- .الرُّقیه : العوذه التی یرقی بها صاحب الآفه ، کالحمّی (مجمع البحرین : ج 2 ص 726 «رقی») .
9- .حمامه : امرأه کانت تخدم فی بیت فاطمه الزّهراء علیهاالسلام کما یظهر من بعض الأخبار راجع : الخرائج والجرائح : ج2 ص842 . .
10- .الخرائج والجرائح : ج 2 ص 843 ح 60 ، بحار الأنوار : ج 43 ص 272 ح 39 .
عیون أخبار الرضا علیه السلام به سندش ، از امام زین العابدین علیه السلام : اسماء بنت عمیس برایم حکایت کرد که فاطمه علیهاالسلامفرمود : «چون به حسن علیه السلام باردار شدم و او را به دنیا آوردم ، پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و فرمود : ای اسماء! پسرم را برایم بیاور . پس او را به پیامبر صلی الله علیه و آله دادم ...» . اسماء گفت : یک سال بعد ، هنگامی که حسین علیه السلام متولّد شد ، پیامبر صلی الله علیه و آله آمد و فرمود : «ای اسماء ! پسرم را برایم بیاور» و من او را به پیامبر صلی الله علیه و آله دادم .
الخرائج و الجرائح به نقل از مقداد بن اسود : فاطمه علیهاالسلام فرمود : «هنگامی که حسن علیه السلام را به دنیا آوردم ، پدرم به من فرمان داد تا هنگامی که او را از شیر نگرفته ام ، لباسی برای لذّت بردن نپوشم . پس روزی پدرم به دیدارم آمد و حسن علیه السلام را دید که هسته می مکد . فرمود : «او را از شیر گرفته ای؟» . گفتم : آری . فرمود : «هر گاه علی خواست تو را در بر بگیرد ، مانعش مشو که من در جلوی صورتت ، درخشش و نوری می بینم ؛ زیرا به زودی ، حجّتی را برای این مردم و حجّتی را بر ضدّ آنان ، به دنیا می آوری» . پس چون یک ماه از بارداری ام گذشت ، در درونم ، گرمایی احساس کردم و آن را به پدرم گفتم . او کاسه آبی خواست و بر آن ، وِردی خواند و در آن دمید و فرمود : «این را بنوش» . من آن را نوشیدم و خداوند ، آن حالت را از من ، دور کرد . در روز چهلم بارداری ، جنبشی مانند جنبش مورچه در پشتم ، میان پوست و لباسم احساس کردم و این گونه بودم تا ماه دوم بارداری به پایان رسید . سپس ناآرامی و تحرّکی را احساس کردم و به خدا سوگند ، در دلم می جنبید و من اشتهای به خوراک و نوشیدنی نداشتم و خداوند ، چنان مرا از آنها بی نیاز داشت که گویی یک مَن شیر نوشیده ام ، تا آن که ماه سوم ، تمام شد و من خیر و برکت را در خانه ام احساس می کردم . چون به ماه چهارم در آمدم ، خدا مرا با او از تنهایی به در آورد و مقیم مسجد شدم و از آن ، جز برای نیازهایی که برایم پدید می آمد ، جدا نشدم و در همان ، برکت و سبکباریِ برون و درونم بود تا ماه پنجم را نیز به پایان بردم . هنگامی که وارد ماه ششم شدم ، در شبِ تاریک ، به چراغْ نیاز نداشتم و چون در مُصلّایم خلوت می کردم ، صدای تسبیح و تقدیس را در درونم می شنیدم . و چون نه روز از ماه ششم گذشت ، نیرویم افزون و میل و لذّتم کم شد و این را به اُمّ سَلَمه 1 گفتم ، و خداوند به وسیله او مرا پشت گرمی داد . روز دهم ، خواب ، چشمانم را رُبود . در خواب ، کسی نزدم آمد و بال خود را بر پشتم کشید و از خواب پریدم . برخاستم و وضوی کاملی گرفتم و دو رکعت نماز خواندم و دوباره خوابم برد . در خواب ، مردی سفیدپوش نزدم آمد و بالای سرم نشست و در صورت و پشتم دمید . من ، هراسان برخاستم و وضوی کاملی گرفتم و چهار رکعت نماز گزاردم و دوباره خواب ، مرا در رُبود . مردی به خوابم آمد و مرا نشاند و حِرز و تعویذی بر من آویخت . صبح آن روز که نوبت آمدن پیامبر صلی الله علیه و آله به خانه اُمّ سلمه بود ، لباس حَمامه (1) را پوشیدم و نزد اُمّ سلمه رفتم . پیامبر صلی الله علیه و آله به چهره ام نگریست و چون شادی را در چهره اش دیدم ، هراس رؤیاهای شب گذشته ام از میان رفت و آن را برای پیامبر صلی الله علیه و آله حکایت کردم . پیامبر صلی الله علیه و آله فرمود : «مژده باد تو را ! فرد اوّل ، دوستم عزرائیل علیه السلام بوده که فرشته مأمور به گشودن رحِم های زنان است و نفر دوم ، دوستم میکائیل علیه السلام بوده که فرشته مأمور به رحِم های زنان خاندان من است . آیا در تو دمید؟» . گفتم : آری . سپس پدرم مرا به خود چسباند و فرمود : «و نفر سوم ، برادرم جبرئیل علیه السلام بوده که خداوند ، او را پاسدار فرزندت کرده است» . من باز گشتم و در پایان شش ماه ، وضع حمل کردم .
.
1- .از برخی گزارش ها به دست می آید که حَمامه ، خدمت گزار فاطمه زهرا علیهاالسلام بوده است .