فصل چهارم : پیشگویی های دیگر درباره شهادت امام حسین علیه السلام
4 / 1پیشگویی امام حسن علیه السلام درباره شهادت او
الأمالی ، صدوق به نقل از مفضّل بن عمر ، از امام صادق ، از پدرش ، از جدّش امام زین العابدین علیهم السلام : حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام روزی بر حسن علیه السلام در آمد و نگاهش که به او افتاد ، گریست . حسن علیه السلام به او گفت: «ای ابا عبد اللّه ! چرا گریه می کنی؟» . گفت : به خاطر آنچه با تو خواهد شد، می گریم. حسن علیه السلام گفت : «آنچه با من می شود، سمّی است که به دسیسه به من می دهند و با آن ، کشته می شوم ؛ امّا هیچ روزی ، مانند روز تو نیست، ای ابا عبد اللّه ! سی هزار مرد جنگی به جنگ با تو می شتابند و همه ادّعا می کنند که از امّت جدّمان محمّد صلی الله علیه و آله هستند و خود را به اسلام می بندند و بر کشتن و ریختن خونت و هتک حرمتت و اسیر کردن فرزندان و زنانت و تاراج اموالت، گرد می آیند، و همین هنگام است که لعنت بر بنی امیّه فرود می آید و آسمان ، خون و خاکستر می بارد و همه چیز، حتّی وُحوش بیابان و ماهیان دریا بر تو می گریند» .
ر . ک : ص 425 (بخش هفتم / فصل دوّم / پیشنهاد عمر بن علی بن ابی طالب علیه السلام ).
4 / 2إنباءُ الحُسَینِ علیه السلام بِشَهادَتِهِالأخبار الطوال :سارَ الحُسَینُ علیه السلام مِن قَصرِ بَنی مُقاتِلٍ ، ومَعَهُ الحُرُّ بنُ یَزیدَ ....، فَسارَ مَعَهُ حَتّی أتَوا کَربَلاءَ ، فَوَقَفَ الحُرُّ وأصحابُهُ أمامَ الحُسَینِ علیه السلام ومَنَعوهُم مِنَ المَسیرِ ، وقالَ : اِنزِل بِهذَا المَکانِ ، فَالفُراتُ مِنکَ قَریبٌ . قالَ الحُسَینُ علیه السلام : ومَا اسمُ هذَا المَکانِ ؟ قالوا لَهُ : کَربَلاءُ ، قالَ : ذاتُ کَربٍ وبَلاءٍ ! ولَقَد مَرَّ أبی بِهذَا المَکانِ عِندَ مَسیرِهِ إلی صِفّینَ ، وأنَا مَعَهُ ، فَوَقَفَ ، فَسَأَلَ عَنهُ ، فَاُخبِرَ بِاسمِهِ . فَقالَ : هاهُنا مَحَطُّ رِکابِهِم ، وهاهُنا مُهَراقُ دِمائِهِم ، فَسُئِلَ عَن ذلِکَ ، فَقالَ : ثَقَلٌ لِالِ بَیتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، یَنزِلونَ هاهُنا . ثُمَّ أمَرَ الحُسَینُ علیه السلام بِأَثقالِهِ ، فَحُطَّت بِذلِکَ المَکانِ یَومَ الأَربِعاءِ ، غُرَّهَ المُحَرَّمِ مِن سَنَهِ إحدی وسِتّینَ ، وقُتِلَ بَعدَ ذلِکَ بِعَشَرَهِ أیّامٍ ، وکانَ قَتلُهُ یَومَ عاشوراءَ (1) .
راجع: ج 5 ص 358 (القسم الثامن / الفصل الأوّل / إنَّها ارضُ کرب و بلاء).
4 / 3إنباءُ سَلمانَ بِشَهادَتِهِرجال الکشّی عن المسیّب بن نجبه الفزاری :لَمّا أتانا سَلمانُ الفارِسِیُ قادِما ، تَلَقَّیتُهُ فیمَن تَلَقّاهُ ، فَسارَ حَتَّی انتَهی إلی کَربَلاءَ ، فَقالَ : ما تُسَمّونَ هذِهِ ؟ قالوا : کَربَلاءَ ، فَقالَ : هذِهِ مَصارِعُ إخوانی ، هذا مَوضِعُ رِحالِهِم ، وهذا مُناخُ رِکابِهِم ، وهذا مُهَراقُ دِمائِهِم ، قُتِلَ بِها خَیرُ الأَوَّلینَ ، ویُقتَلُ بِها خَیرُ الآخِرینَ . ثُمَّ سارَ حَتَّی انتَهی إلی حَروراءَ (2) ، فَقالَ : ما تُسَمّونَ هذِهِ الأَرضَ ؟ قالوا : حَروراءَ ، فَقالَ : حَروراءُ ، خَرَجَ بِها شَرُّ الأَوَّلینَ ، ویَخرُجُ بِها شَرُّ الآخِرینَ . ثُمَّ سارَ حَتَّی انتَهی إلی بانِقیا (3) ، وبِها جِسرُ الکوفَهِ الأَوَّلُ ، فَقالَ : ما تُسَمّونَ هذِهِ ؟ قالوا : بانِقیا ، ثُمَّ سارَ حَتَّی انتَهی إلَی الکوفَهِ ، قالَ : هذِهِ الکوفَهُ ؟ قالوا : نَعَم ، قالَ : قُبَّهُ الإِسلامِ . (4)
1- .الأخبار الطوال : ص 251 ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2624 .
2- .حَروری یُقصر ویُمَدُّ : اسم قریه بقرب الکوفه نُسب إلیها الحَروریّه وهم الخوارج ، کان اوّل مجتمعهم فیها (مجمع البحرین : ج 1 ص 385 «حرر») وراجع : الخریطه رقم4 فی آخر مجلّد 5 .
3- .بانقیا: ناحیه من نواحی الکوفه (معجم البلدان: ج1 ص331) وراجع: الخریطه رقم4 فی آخر مجلّد 5 .
4- .رجال الکشّی : ج 1 ص 73 الرقم 46 ، بحار الأنوار : ج 22 ص 386 رقم 27 .
4 / 2پیشگویی امام حسین علیه السلام درباره شهادت خویش
الأخبار الطوال:حسین علیه السلام از منزلگاه بنی مُقاتل حرکت کرد و حُرّ بن یزید با او بود ... . با هم آمدند تا به کربلا رسیدند . حُر و یارانش جلوی حسین علیه السلام ایستادند و آنان را از حرکت باز داشتند و حُر گفت: این جا فرود بیا که نزدیک رود فراتی. حسین علیه السلام فرمود: «نام این جا چیست؟» . به او گفتند: کربلا . فرمود: «جای کَرب و بلا! پدرم در حرکتش به سوی صفّین ، از این مکان گذشت و من با او بودم . ایستاد و از آن پرسید و نامش را به وی خبر دادند . فرمود: این جا جایگاه مرکب هایشان است و این جا جای ریختن خونشان است و چون از او سؤال شد، فرمود: کاروانی از خاندان محمّد ، این جا فرود می آید » . آن گاه حسین علیه السلام فرمان [توقّف] داد و روز چهارشنبه اوّل محرّم سال شصت و یک هجری ، وسایلش را در آن جا پایین آوردند و ده روز بعد، روز عاشورا کشته شد .
ر.ک: ج 5 ص 359 (بخش هشتم / فصل یکم / سرزمین اندوه و بلا).
4 / 3پیشگویی سلمان درباره شهادت او
رجال الکشّی به نقل از مُسیَّب بن نَجَبه فَزاری : هنگامی که سلمان فارسی به سوی ما [کوفیان ، برای حکمرانی ]آمد ، من نیز میان پیشواز رفتگانِ او بودم. او آمد تا به کربلا رسید و گفت: این جا را چه می نامید؟ گفتند: کربلا . گفت : این جا ، قتلگاه برادران من است . این ، جایگاه وسایلشان و این ، جایگاه مرکب هایشان و این ، جایگاه ریختن خونشان است. بهترینِ پیشینیان ، در آن ، کشته شده و بهترینِ پسینیان نیز در آن ، کشته خواهد شد. سپس حرکت کرد تا به حَروراء (1) رسید و گفت: این سرزمین را چه می نامید؟ گفتند: حَروراء . گفت: حَروراء! بدترینِ پیشینیان در آن ، شورش کرد و بدترینِ پسینیان نیز در آن ، شورش می کند . آن گاه رفت تا به بانِقیا (2) رسید که پل اوّل کوفه در آن بود. پرسید: این را چه می نامید؟ گفتند: بانِقیا. سپس رفت تا به کوفه رسید و گفت: این ، کوفه است؟ گفتند: آری . گفت : گُنبد اسلام است .
1- .حروراء، روستایی در پشت کوفه است که مرکز خوارج بود. به همین جهت ، به خوارج ، حَروری می گفتند (ر . ک : نقشه شماره 4 در پایان جلد 5) .
2- .بانقیا، یکی از نواحی اطراف کوفه است (ر . ک : نقشه شماره 4 در پایان جلد 5) .
4 / 4إنباءُ أبی ذَرٍّ بِشَهادَتِهِکامل الزیارات عن عروه بن الزبیر :سَمِعتُ أبا ذَرٍّ وهُوَ یَومَئِذٍ قَد أخرَجَهُ عُثمانُ إلَی الرَّبَذَهِ (1) ، فَقالَ لَهُ النّاسُ : یا أبا ذَرٍّ ، أبشِر فَهذا قَلیلٌ فِی اللّهِ تَعالی . فَقالَ : ما أیسَرَ هذا ! ولکِن کَیفَ أنتُم إذا قُتِلَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام قَتلاً أو قالَ : ذَبحا ؟ (2)
1- .الرَّبَذَهَ : من قری المدینه علی ثلاثه أیّام ، قریبه من ذات عرق ، وبهذا الموضع قبر أبی ذرّ الغفاری (معجم البلدان : ج 3 ص 24) وراجع : الخریطه رقم 3 فی آخر مجلّد 5 .
2- .کامل الزیارات : ص 153 الرقم 190 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 219 الرقم 47 .
4 / 4پیشگویی ابوذر درباره شهادت او
کامل الزیارات به نقل از عُروه بن زبیر : شنیدم ابو ذر که در آن زمان ، عثمان ، او را به رَبَذه (1) تبعید کرده بود و مردم به او گفته بودند: ای ابو ذر! بشارت ده که این [تبعید] در راه خدای متعال ، اندک و آسان است ، گفت: «این ، چه آسان است! امّا شما در چه حالی خواهید بود ، هنگامی که حسین بن علی علیه السلام به قتل می رسد ؟» و یا گفت: «ذبح می شود ؟» .
1- .ربذه، روستایی در فاصله سه روزه از مدینه، و نزدیک به ذات عِرق است. ابوذر در این تبعیدگاه در گذشت و آرامگاهش در همین مکان است (ر . ک : نقشه شماره 3 در پایان جلد 5).
4 / 5إنباءُ میثَمٍ بِشَهادَتِهِعلل الشرائع عن میثم التمّار لِجَبَلَهَ المَکِّیَّهِ : یا جَبَلَهُ ، اعلَمی أنَّ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام سَیِّدُ الشُّهَداءِ یَومَ القِیامَهِ ، ولِأَصحابِهِ عَلی سائِرِ الشُّهَداءِ دَرَجَهٌ . (1)
4 / 6إنباءُ ابنِ عَبّاسٍ بِشَهادَتِهِالمستدرک علی الصحیحین عن ابن عبّاس :ماکُنّا نَشُکُّ وأهلُ البَیتِ مُتَوافِرونَ أنَّ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام یُقتَلُ بِالطَّفِّ . (2)
4 / 7إنباءُ أصحابِ الإِمامِ عَلِیٍّ علیه السلام بِشَهادَتِهِالإرشاد عن عبداللّه بن شریک العامری:کُنتُ أسمَعُ أصحابَ عَلِیٍّ علیه السلام إذا دَخَلَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ مِن بابِ المَسجِدِ یَقولونَ : هذا قاتِلُ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام ، وذلِکَ قَبلَ قَتلِهِ بِزَمانٍ . (3)
4 / 8إنباءُ کَعبِ الأَحبارِ بِشَهادَتِهِالأمالی للصدوق عن کعب الأحبار:أنَّ فی کِتابنا:أنَّ رَجُلاً مِن وُلدِ مُحَمَّدٍ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله یُقتَلُ ، ولا یَجِفُّ عَرَقُ دَوابِّ أصحابِهِ حَتّی یَدخُلُوا الجَنَّهَ ، فَیُعانِقُوا الحورَ العینَ . (4)
1- .علل الشرائع : ص 228 الرقم 3 ، الأمالی للصدوق : ص 190 الرقم 198 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 203 الرقم 4 .
2- .المستدرک علی الصحیحین : ج 3 ص 197 الرقم 4826 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 160 .
3- .الإرشاد : ج 2 ص 131 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 221 وفیه «أصحاب محمّد» بدل «أصحاب علیّ» وزاد فی ذیله «طویل» ، بحار الأنوار : ج 44 ص 263 الرقم 19 .
4- .الأمالی للصدوق : ص 203 الرقم 220 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 224 الرقم 2 .
4 / 5پیشگویی میثم درباره شهادت او
علل الشرائع به نقل از میثم تمّار ، خطاب به جَبَله مکّی : ای جبله! بدان که حسین بن علی علیه السلام ، روز قیامت ، سَرور شهیدان است و یارانش بر دیگر شهیدان ، برتری دارند .
4 / 6پیشگویی ابن عبّاس درباره شهادت او
المستدرک علی الصحیحین به نقل از ابن عبّاس : ما و بسیاری از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله تردید نداشتیم که حسین بن علی علیه السلام در طَف ، کشته خواهد شد .
4 / 7پیشگویی یاران امام علی علیه السلام درباره شهادت او
الإرشاد به نقل از عبد اللّه بن شریک عامری : من می شنیدم هنگامی که عمر بن سعد از در مسجد وارد می شد، یاران امام علی علیه السلام می گفتند: «این ، قاتل حسین بن علی است» و این ، سال ها پیش از شهادت امام حسین علیه السلام بود .
4 / 8خبر دادن کعبُ الأحبار از شهادت او
الأمالی ، صدوق به نقل از کعب الأحبار : در کتاب آسمانیِ ما هست که مردی از فرزندان محمّد، پیامبر خدا ، کشته می شود و هنوز عرق مرکب یارانش خشک نشده است که وارد بهشت می شوند و با حور العین معانقه می کنند .
المعجم الکبیر عن عمّار الدهنی :مَرَّ عَلِیٌّ علیه السلام عَلی کَعبٍ ، فَقالَ : یُقتَلُ مِن وُلدِ هذَا الرَّجُلِ رَجُلٌ فی عِصابَهٍ لا یَجِفُّ عَرَقُ خُیولِهِم حَتّی یَرِدوا عَلی مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، فَمَرَّ حَسَنٌ علیه السلام فَقالوا : هذا یا أبا إسحاقَ ؟ قالَ : لا. فَمَرَّ حُسَینٌ علیه السلام فَقالوا : هذا ؟ قالَ : نَعَم . (1)
4 / 9إنباءُ رَجُلٍ مِن بنی أسَدٍ بِشَهادَتِهِالطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) عن العریان بن الهیثم :کانَ أبی یَتَبَدّی (2) ، فَیَنزِلُ قَریبا مِنَ المَوضِعِ الَّذی کانَ فِیهِ مَعرَکَهُ الحُسَینِ علیه السلام ، فَکُنّا لا نَبدو إلّا وَجَدنا رَجُلاً مِن بنی أسَدٍ هُناکَ ، فَقالَ لَهُ أبی : أراکَ مُلازِما هذَا المَکانَ ، قالَ : بَلَغَنی أنَّ حُسَینا علیه السلام یُقتَلُ هاهُنا ، فَأَنَا أخرُجُ لَعَلّی اُصادِفُهُ فَاُقتَلُ مَعَهُ . فَلَمّا قُتِلَ الحُسَینُ علیه السلام ، قالَ أبی : اِنطَلِقوا نَنظُر هَلِ الأَسَدِیُ فیمَن قُتِلَ ؟ فَأَتَینَا المَعرَکَهَ ، فَطَوَّفنا ، فَإِذَا الأَسَدِیُ مَقتولٌ . (3)
1- .. المعجم الکبیر : ج 3 ص 117 الرقم 2851 ، تهذیب الکمال : ج 6 ص 410 ، الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 433 الرقم 421 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 199 و ص 200 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 290 ؛ شرح الأخبار : ج 3 ص 136 الرقم 1078 .
2- .تبدّی الرجل : أقام بالبادیه (الصحاح : ج 6 ص 2278 «بدا») .
3- .الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 435 الرقم 424 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 216 ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2619 .
المعجم الکبیر به نقل از عمّار دُهنی : امام علی علیه السلام بر کعب گذشت. کعب گفت: مردی از فرزندان این مرد ، همراه گروهی کشته می شود که هنوز عرق اسبانشان خشک نشده، بر محمّد صلی الله علیه و آله وارد می شوند . در این میان، امام حسن علیه السلام عبور کرد . گفتند: ای ابو اسحاق! این است؟ گفت: نه . امام حسین علیه السلام گذشت . گفتند: این است؟ گفت: آری .
4 / 9پیشگویی مردی از قبیله بنی اسد درباره شهادت او
اشاره
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) به نقل از عریان بن هَیثَم : پدرم به بادیه می رفت و نزدیک به آوردگاه حسین علیه السلام منزل می گزید. ما هیچ گاه به بادیه نرفتیم، جز آن که مردی از بنی اسد را آن جا می دیدیم . پدرم به او گفت: تو را پیوسته در این جا می بینم! آن مرد گفت: به من خبر رسیده که حسین علیه السلام ، این جا کشته می شود و من بیرون می آیم که شاید با او مصادف شوم و همراهش کشته شوم. هنگامی که حسین علیه السلام کشته شد، پدرم گفت: برویم و ببینیم که آیا آن مرد اسدی ، جزو کشته شدگان است . به آوردگاه آمدیم و چرخی زدیم . مرد اسدی ، کشته شده بود .
پژوهشی درباره احادیث پیشگوییِ شهادت امام حسین علیه السلام
اشاره
چنان که گذشت ، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و فاطمه زهرا علیهاالسلام و نیز همسران و یاران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله (با واسطه) ، مکرّر ، شهادت امام حسین علیه السلام را پیشگویی کرده اند . همچنین امام علی علیه السلام در دوران خلافت خود ، بارها از شهادت ایشان ، خبر داده است . امام حسن علیه السلام نیز با این جمله از شهادت برادر بزرگوار خود ، خبر داده است : لَا یَومَ کَیَومِکَ یا أبا عَبدِاللّهِ ! (1) روزی همانند روز [کشته شدن] تو نیست ، ای ابا عبد اللّه ! این گزارش ها (2) ، افزون بر پیشگویی هایی فراوانی است که خودِ امام حسین علیه السلام از شهادتش داشته است . در این پیشگویی ها ، علاوه بر شهادت امام علیه السلام ، جزئیّات مربوط به برخی حوادث و شرایط آن ، مانند : زمان و مکان شهادت ، شرکت کنندگان در قتل و سران آنها، و کسانی که از یاری وی امتناع می ورزند ، نیز دیده می شود . در باره این پیشگویی ها چند نکته قابل توجّه است :
1- .ر. ک: ص 308 ح 918.
2- .در دعایی که از امام عسکری علیه السلام برای روز تولّد امام حسین علیه السلام رسیده ، می خوانیم : «اللّهُمَّ إنّی أسأَلُکَ بِحَقِّ المَولودِ فی هذَا الیَومِ ، المَوعودِ بِشَهادَتِهِ قَبلَ استِهلالِهِ و وِلادَتِهِ ؛ خدایا! تو را می خوانیم ، به حقّ به دنیا آمده در این روز که قبل از زاده شدن و به دنیا آمدنش ، وعده شهادتش داده شد ...» (مصباح المتهجّد : ص 826) .
1 . قطعیت صدور
شمار اخبار و احادیث مربوط به پیشگویی حادثه کربلا ، به اندازه ای است که هر پژوهشگر باانصافی ، به صدور آنها از پیامبر صلی الله علیه و آله و اهل بیت علیهم السلام اطمینان می یابد ، هر چند نسبت به برخی از جزئیّات ، یقین حاصل نشود .
2 . اساس پیشگویی ها
منبع پیشگویی های مربوط به شهادت امام حسین علیه السلام ، همان کلام پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و به طبع ، متّکی بر اِخبار و تعلیم خداوند متعال است و دیگران ، تصریح کرده باشند یا نه ، اصل خبر را از پیامبر صلی الله علیه و آله دریافت کرده اند .
3 . آگاهی امام حسین علیه السلام از نتیجه قیام
تأمّل در این احادیث ، هر گونه تردید را در باره این که امام حسین علیه السلام با علم و آگاهی ، مسیر شهادت را انتخاب کرده ، از بین می برد ؛ امّا پاسخ به این پرسش که : «چرا امام علیه السلام با این که می دانست شهید می شود ، قیام کرد؟» ، در تبیین دلایل قیام ایشان ، خواهد آمد .
4 . منافات نداشتنِ تقدیر، با اراده انسان
از برخی از احادیث ، استفاده می شود که شهادت امام علیه السلام ، از مقدّرات حتمی خداوند بوده است ، به گونه ای که وقتی پیامبر صلی الله علیه و آله با جبرئیل علیه السلام مشورت می کند و از او در باره درخواست از خداوند برای تغییر این تقدیر می پرسد ، جبرئیل، پاسخ منفی می دهد و می گوید : لِأَنَّهُ أمرٌ قَد کَتَبَهُ اللّهُ . (1) [چنین مکن ؛] زیرا این، فرمانی است که خداوند ، آن را نوشته [و حتمی ساخته ]است .
1- .ر.ک : ص 172 ح 801.
در این جا ، این پرسش، قابل طرح است که : اگر شهادت امام حسین علیه السلام ، تقدیر حتمی خداوند است و بارها پیشگویی شده ، قاتلان ، چه تقصیری دارند؟ پاسخ ، این است که : اوّلاً ، این حدیث ، از نظر سند ، اعتبار ندارد . ثانیا با فرض درست بودن سند هم ، بر اساس آموزه های اسلامی ، آنچه در جهانْ پدید می آید ، بر اساس تقدیر الهی است ؛ امّا تقدیر حق تعالی ، با اراده انسان ، منافاتی ندارد ؛ بلکه اراده و آزادی انسان نیز به تقدیر خداوند منّان است . بنا بر این ، مقصود از این که شهادت امام علیه السلام ، مکتوب و مقدّر و قطعی است ، این است که خداوند متعال می داند که این حادثه ، به سبب سوء استفاده جمعی نابه کار از اختیارشان ، حتما اتّفاق خواهد افتاد و بر اساس سنّت تغییرناپذیر آفرینش ، گریزی از آن نیست . (1)
1- .برای توضیح بیشتر در این زمینه ، ر . ک : دانش نامه عقاید اسلامی : ج 8 (بخش دوم : عدالت و قضا و قدر) .