فصل یکم : خودداری امام حسین علیه السلام از بیعت با یزید
1 / 1آغاز حکومت یزید
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :معاویه در شب نیمه ماه رجب سال شصت هجری در گذشت و مردم با یزید ، بیعت کردند.
تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف : یزید در آغاز ماه رجب سال شصت هجری ، حکومت را به دست گرفت و در آن هنگام ، فرماندار مدینه، ولید بن عُتبه بن ابی سفیان 1 و فرماندار کوفه، نعمان بن بشیر انصاری و فرماندار بصره، عبید اللّه بن زیاد و فرماندار مکّه، عمرو بن سعید بن عاص بود.
تاریخ الطبری فی حَوادِثِ سَنَهِ 60 ه : فی هذِهِ السَّنَهِ بویِعَ لِیَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ بِالخِلافَهِ بَعدَ وَفاهِ أبیهِ لِلنِّصفِ مِن رَجَبٍ فی قَولِ بَعضِهِم ، وفی قَولِ بَعضٍ لِثَمانٍ بَقینَ مِنهُ عَلی ما ذَکَرنا قَبلُ مِن وَفاهِ والِدِهِ مُعاوِیَهَ فَأَقَرَّ عُبَیدَ اللّهِ بنَ زِیادٍ عَلَی البَصرَهِ ، وَالنُّعمانَ بنَ بَشیرٍ عَلَی الکوفَهِ . (1)
البدایه والنهایه :بوِیعُ لَهُ [أی لِیَزیدَ] بِالخِلافَهِ بَعدَ أبیهِ فی رَجَبٍ سَنَهَ سِتّینَ ، وکانَ مَولِدُهُ سَنَهَ سِتٍّ وعِشرینَ ، فَکانَ یَومَ بویِعَ ابنَ أربَعٍ وثَلاثینَ سَنَهً ، فَأَقَرَّ نُوّابَ أبیهِ عَلَی الأَقالیمِ ، لَم یَعزِل أحَدا مِنهُم ، وهذا مِن ذَکائِهِ . (2)
1 / 2طَلَبُ البَیعَهِ مِنَ الإِمامِ علیه السلامالطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :کَتَبَ یَزیدُ مَعَ عَبدِ اللّهِ بنِ عَمرِو بنِ اُوَیسٍ العامِرِیِّ عامِرِ بنِ لُؤَیٍّ إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ بنِ أبی سُفیانَ وهُوَ عَلَی المَدینَهِ : أنِ ادعُ النّاسَ فَبایِعهُم ، وَابدَأ بِوُجوهِ قُرَیشٍ ، وَلیَکُن أوَّلَ مَن تَبدَأُ بِهِ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ . (3)
الإرشاد :لَمّا ماتَ مُعاوِیَهُ وذلِکَ لِلنِّصفِ مِن رَجَبٍ سَنَهَ سِتّینَ مِنَ الهِجرَهِ کَتَبَ یَزیدُ إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ بنِ أبی سُفیانَ وکانَ عَلَی المَدینَهِ مِن قِبَلِ مُعاوِیَهَ أن یَأخُذَ الحُسَینَ علیه السلام بِالبَیعَهِ لَهُ ، ولا یُرَخِّصَ لَهُ فِی التَّأَخُّرِ عَن ذلِکَ . فَأَنفَذَ الوَلیدُ إلَی الحُسَینِ علیه السلام فِی اللَّیلِ فَاستَدعاهُ . (4)
1- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 338 .
2- .البدایه والنهایه : ج 8 ص 146 .
3- .الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 442 ، تهذیب الکمال : ج 6 ص 414 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 206 وفیهما «عبد اللّه بن عمرو بن إدریس العامری» ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2607 وفیه «عمرو بن أوس العامری» ، تاریخ الإسلام للذهبی : ج 5 ص 7 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 295 کلاهما نحوه .
4- .الإرشاد : ج 2 ص 32 ، روضه الواعظین : ص 189 ، إعلام الوری : ج 1 ص 434 ولیس فیه «ولا یرخّص له فی التأخّر عن ذلک» ، بحار الأنوار : ج 44 ص 324 الرقم 2 وراجع : أنساب الأشراف : ج 3 ص 368 .
تاریخ الطبری در یادکرد حوادث سال شصت هجری : در این سال و پس از وفات معاویه ، در نیمه ماه رجب ، طبق سخن بعضی و طبق سخن عدّه ای دیگر ، در بیست و دوم ماه رجب چنان که پیش از این در باره وفات معاویه ، همین تاریخ را گفتیم با یزید بن معاویه بیعت شد. یزید، عبید اللّه بن زیاد و نعمان بن بشیر (فرمانداران بصره و کوفه) را در سمت خود ، ابقا کرد.
البدایه و النهایه :پس از وفات معاویه در ماه رجب سال شصت هجری، با یزید بیعت شد. سال ولادت یزید ، 26 هجری است که به هنگام بیعت ، 34 سال عمر داشت. وی نمایندگان پدرش را در شهرها ابقا نمود و کسی را برکنار نکرد و این ، از زیرکی او بود.
1 / 2درخواست بیعت از امام علیه السلام
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :یزید ، نامه ای را به وسیله عبد اللّه بن عمرو بن اُوَیس عامری یا عامر بن لُؤَی ، برای ولید بن عتبه بن ابی سفیان ، فرماندار مدینه ، نوشت که: «مردم را فرا بخوان و از آنان بیعت بگیر و از سران قریش آغاز کن و نخستین کسی که از او بیعت می گیری ، حسین بن علی باشد».
الإرشاد :چون معاویه در نیمه ماه رجب سال شصت هجری در گذشت ، یزید برای ولید بن عتبه بن ابی سفیان که فرماندار مدینه از سوی معاویه بود نامه نوشت که از حسین علیه السلام برایش بیعت بگیرد و اجازه تأخیر به وی ندهد. ولید هم شبانه امام حسین علیه السلام را فرا خواند.
تاریخ الیعقوبی :مَلَکَ یَزیدُ بنُ مُعاوِیَهَ واُمُّهُ میسونُ بِنتُ بَحدَلٍ الکَلبِیِ فی مُستَهَلِّ رَجَبٍ سَنَهَ 60 ه ... وکانَ غائِبا ، فَلَمّا قَدِمَ دِمَشقَ کَتَبَ إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ بنِ أبی سُفیانَ وهُوَ عامِلُ المَدینَهِ : إذا أتاکَ کِتابی هذا ، فَأَحضِرِ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ وعَبدَ اللّهِ بنَ الزُّبَیرِ ، فَخُذهُما بِالبَیعَهِ لی ، فَإِنِ امتَنَعا فَاضرِب أعناقَهُما ، وَابعَث لی بِرُؤوسِهِما ، وخُذِ النّاسَ بِالبَیعَهِ ، فَمَنِ امتَنَعَ فَأَنفِذ فیهِ الحُکمَ ، وفِی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ وعَبدِ اللّهِ بنِ الزُّبَیرِ ، وَالسَّلامُ . (1)
الملهوف :لَمّا تُوُفِّیَ مُعاوِیَهُ بنُ أبی سُفیانَ وذلِکَ فی رَجَبٍ سَنَهَ سِتّینَ مِنَ الهِجرَهِ کَتَبَ یَزیدُ بنُ مُعاوِیَهَ إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ وکانَ أمیرا بِالمَدینَهِ یَأمُرُهُ بِأَخذِ البَیعَهِ لَهُ عَلی أهلِها وخاصَّهً عَلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام ، ویَقولُ لَهُ : إن أبی عَلَیکَ فَاضرِب عُنُقَهُ وَابعَث إلَیَّ بِرَأسِهِ . (2)
المناقب لابن شهر آشوب :لَمّا ماتَ مُعاوِیَهُ ، کَتَبَ یَزیدُ إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ (3) بنِ أبی سُفیانَ بِالمَدینَهِ یَأخُذُ (4) البَیعَهَ مِن هؤُلاءِ الأَربَعَهِ (5) أخذا ضَیِّقا لَیسَت فیهِ رُخصَهٌ : فَمَن تَأَبّی عَلَیکَ مِنهُم فَاضرِب عُنُقَهُ وَابعَث إلَیَّ بِرَأسِهِ . (6)
.
1- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 241 .
2- .الملهوف : ص 96 ، مثیر الأحزان : ص 23 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 324 .
3- .. فی المصدر : «عُقبه» والصواب ما أثبتناه .
4- .فی بحار الأنوار : «بِأخذ» بدل «یأخذ» ، و هو الأنسب للسیاق .
5- .أی : الحسین بن علی علیه السلام و عبد اللّه بن عمر و عبد اللّه بن الزبیر و عبد الرحمان بن أبی بکر .
6- .المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 88 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 325 ؛ تذکره الخواصّ : ص 235 نحوه .
تاریخ الیعقوبی :یزید بن معاویه که مادرش میسون دختر بَحْدَل کلبی بود در آغاز ماه رجب سال شصت هجری ... ، در حالی به حکومت رسید که بیرون از دمشق بود . چون به دمشق آمد ، نامه ای برای ولید بن عتبه بن ابی سفیان، فرماندار مدینه ، نوشت: «هر گاه نامه ام به دست تو رسید ، حسین بن علی و عبد اللّه بن زبیر را فرا بخوان و برایم از آنها بیعت بگیر و اگر سر باز زدند ، گردنشان را بزن و سرشان را برایم بفرست . از مردمان دیگر هم برایم بیعت بگیر و هر که امتناع کرد ، همان حکم را در باره اش اجرا کن. تمام».
الملهوف :چون معاویه در رجب سال شصت هجری در گذشت ، یزید بن معاویه برای ولید بن عتبه که فرماندار مدینه بود نامه نوشت و [در آن نامه] به وی دستور داد که از مردم مدینه بویژه حسین بن علی برای وی بیعت بگیرد و به وی دستور داد که : اگر حسین بن علی از بیعت کردن سر باز زد، گردنش را بزن و سرش را نزد من بفرست.
المناقب ، ابن شهرآشوب :چون معاویه در گذشت، یزید برای ولید بن عُتبه ، [فرماندار ]در مدینه ، نامه نوشت که از این چهار نفر (1) برایش بیعت بگیرد و از هیچ سختگیری ای فروگذار نکند و [در آن نامه نوشت : ]هر یک از آنان از بیعت امتناع کرد ، گردنش را بزن و سرش را برایم بفرست.
1- .منظور از چهار نفر : حسین بن علی علیه السلام ، عبد اللّه بن عمر ، عبد اللّه بن زبیر و عبد الرحمان بن ابی بکر است .
تاریخ الطبری عن أبی مخنف :لَم یَکُن لِیَزیدَ هِمَّهٌ حینَ وَلِیَ إلّا بَیعَهَ النَّفَرِ الَّذینَ أبَوا عَلی مُعاوِیَهَ الإِجابَهَ إلی بَیعَهِ یَزیدَ حینَ دَعَا النّاسَ إلی بَیعَتِهِ ، وأنَّهُ وَلِیُّ عَهدِهِ بَعدَهُ وَالفَراغَ مِن أمرِهِم ، فَکَتَبَ إلَی الوَلیدِ : بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ ، مِن یَزیدَ أمیرِ المُؤمِنینَ إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ . أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ مُعاوِیَهَ کانَ عَبدا مِن عِبادِ اللّهِ ، أکرَمَهُ اللّهُ وَاستَخلَفَهُ وخَوَّلَهُ وَمَکَّنَ لَهُ ، فَعاشَ بِقَدَرٍ وماتَ بِأَجَلٍ ، فَرَحِمَهُ اللّهُ ؛ فَقَد عاشَ مَحمودا وماتَ بَرّا تَقِیّا ، وَالسَّلامُ . وکَتَبَ إلَیهِ فی صَحیفَهٍ کَأَنَّها اُذُنُ فَأرَهٍ : أمّا بَعدُ ، فَخُذ حُسَینا وعَبدَ اللّهِ بنَ عُمَرَ وعَبدَ اللّهِ بنَ الزُّبَیرِ بِالبَیعَهِ أخذا شَدیدا لَیستَ فیهِ رُخصَهٌ حَتّی یُبایِعوا ، وَالسَّلامُ . (1)
الفتوح :بایَعَ النّاسُ بِأَجمَعِهِم یَزیدَ بنَ مُعاوِیَهَ وَابنَهُ مُعاوِیَهَ بنَ یَزیدَ مِن بَعدِهِ ... . ثُمَّ عَزَمَ عَلَی الکُتُبِ إلی جَمیعِ البِلادِ بِأَخذِ البَیعَهِ لَهُ . قالَ : وکانَ عَلَی المَدینَهِ یَومَئِذٍ مَروانُ بنُ الحَکَمِ (2) ، فَعَزَلَهُ یَزیدُ ووَلّی مَکانَهُ الوَلیدَ بنَ عُتبَهَ بنِ أبی سُفیانَ ، وکَتَبَ إلَیهِ : مِن عَبدِ اللّهِ یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ أمیرِ المُؤمِنینَ إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ . أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ مُعاوِیَهَ کانَ عَبدا للِّهِ مِن عِبادِهِ ، أکرَمَهُ اللّهُ وَاستَخلَفَهُ وخَوَّلَهُ وَمَکَّنَ لَهُ ، ثُمَّ قَبَضَهُ إلی رَوحِهِ ورَیحانِهِ وَرحمَتِهِ وغُفرانِهِ ، عاشَ بِقَدَرٍ وماتَ بِأَجَلٍ ، عاشَ بَرّا تَقِیّا وخَرَجَ مِنَ الدُّنیا رَضِیّا زَکِیّا ، فَنِعمَ الخَلیفَهُ کانَ ولا اُزَکّیهِ عَلَی اللّهِ ، هُوَ أعلَمُ بِهِ مِنّی ، وقَد کانَ عَهِدَ إلَیَّ عَهدا وجَعَلَنی لَهُ خَلیفَهً مِن بَعدِهِ ، وأوصانی أن اُحارِبَ (3) آلَ أبی تُرابٍ بِآلِ أبی سُفیانَ ؛ لأَِنَّهُم أنصارُ الحَقِّ وطُلّابُ العَدلِ ، فَإِذا وَرَدَ عَلَیکَ کِتابی هذا فَخُذِ البَیعَهَ عَلی أهلِ المَدینَهِ ، وَالسَّلامُ . قالَ : ثُمَّ کَتَبَ إلَیهِ فی صَحیفَهٍ صَغیرَهٍ کَأَنَّها اُذُنُ فَأرَهٍ : أمّا بَعدُ ، فَخُذِ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ وعَبدَ الرَّحمنِ بنَ أبی بَکرٍ وعَبدَ اللّهِ بنَ الزُّبَیرِ وعَبدَ اللّهِ بنَ عُمَرَ بنِ الخَطّابِ أخذا عَنیفا لَیسَت فیهِ رُخصَهٌ ؛ فَمَن أبی عَلَیکَ مِنهُم فَاضرِب عُنُقَهُ وَابعَث إلَیَّ بِرَأسِهِ . (4)
1- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 338 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 529 ، الأخبار الطوال : ص 227 کلاهما نحوه ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 146 .
2- .مروان بن الحکم بن أبی العاص القرشی الاُمویّ ، أبو عبد الملک ، هو ابن عمّ عثمان. ولد فی مکّه أو الطائف ، وقد نفی النبیّ صلی الله علیه و آله أباه إلی الطائف وقد ذهب معه ، لذلک لم یر النبیّ صلی الله علیه و آله . لعنه رسول اللّه صلی الله علیه و آله وقال له : الوزغ بن الوزغ ، وقال مشیرا إلی أبیه : ویل لاُمّتی ممّا فی صلب هذا. بعدما تقلّد عثمان أمر الخلافه أعاده مع أبیه إلی المدینه ، و بالغ فی إکرامهما. جرح أثناء دفاعه عن عثمان ، ثمّ فرّ إلی مکّه ولحق بأصحاب الجمل ، فعفی الإمام عنه ، والتحق بمعاویه واشترک فی صفّین معه . تولّی حکم المدینه سنه (42ه ) ، وهو الذی حال دون دفن الحسن علیه السلام عند جدّه . تأمّر بعد یزید بن معاویه تسعه أو عشره أشهر. هلک سنه 65ه . (راجع : الطبقات الکبری: ج 5 ص 35 43 و اُسد الغابه: ج 5 ص 139 و الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 647 و الإصابه : ج 6 ص 203 و الکافی: ج 8 ص 238 ح 323 و 324 و رجال الطوسی: ص 47 و رجال الکشّی : ج 1 ص 250) .
3- .فی الطبعه المعتمده : «أحدث» ، والتصویب من طبعه دار الفکر .
4- .الفتوح : ج 5 ص 9 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 179 .
تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف : هنگامی که یزید به حکومت رسید، برنامه مهمّی جز بیعت گرفتن و آسوده خاطر شدن از سوی گروهی که در زمان معاویه از بیعت کردن با یزید و پذیرش ولایت عهدی او سر باز زدند، نداشت. بدین جهت ، برای ولید ، این نامه را نوشت: «به نام خداوند بخشنده مهربان . از یزید ، امیر مؤمنان ، به ولید بن عُتبه . امّا بعد ، به راستی که معاویه بنده ای از بندگان خدا بود که خداوند ، گرامی اش داشت و او را به خلافت رسانید و [هر چه نیاز داشت،] به او بخشید و امور را برایش هموار ساخت ، و او با تقدیر الهی زندگی کرد و با قضای الهی در گذشت . خدای ، او را رحمت کند ! با خوش نامی زندگی کرد و با نیکی و پارسایی در گذشت. تمام». و در کاغذی دیگر که [کوچک و] به اندازه گوش موشی بود ، نوشت: «از حسین و عبد اللّه بن عمر و عبد اللّه بن زبیر ، بیعت بگیر و چنان بر آنان سخت بگیر که بیعت کنند. تمام».
الفتوح :تمام مردم با یزید بن معاویه و فرزندش معاویه بن یزید به عنوان ولی عهد بیعت کردند... . آن گاه یزید تصمیم به ارسال نامه به سایر بلاد اسلامی برای گرفتن بیعت گرفت. [راوی] می گوید: در آن هنگام ، والی و فرماندار مدینه ، مروان بن حکم 1 بود . یزید ، او را برکنار کرد و ولید بن عُتبه بن ابی سفیان را به جایش گمارد و برایش نوشت: «از بنده خدا یزید بن معاویه ، امیر مؤمنان ، به ولید بن عُتبه. امّا بعد ، به درستی که معاویه ، بنده ای از بندگان خدا بود که خداوند ، گرامی اش داشت و او را به خلافت رسانید و کارها را برایش آسان و هر چیزی را برایش فراهم ساخت . آن گاه او را به جانب روح و ریحان و غفران و رحمتِ خویش بر کشید. با تقدیر الهی ، زندگی کرد و با قضای او در گذشت . با نیکی و پارسایی زندگی کرد و از دنیا پاک و خشنود رحلت نمود. نیک خلیفه ای بود و نمی خواهم او را در برابر خدا بستایم ، که خداوند به احوال او ، داناتر از من است. معاویه با من عهدی بست و مرا جانشین خود ساخت و به من سفارش کرد که به کمک خاندان ابو سفیان ، با خاندان علی بجنگم ؛ زیرا آنان (خاندان ابو سفیان) یاوران حق و جوینده عدالت اند. پس هر گاه نامه ام به دستت رسید ، از مردم مدینه بیعت بگیر. تمام» . راوی می گوید: سپس برای ولید ، کاغذی کوچک به اندازه گوش موش نوشت که: «از حسین بن علی و عبد الرحمان بن ابی بکر و عبد اللّه بن زبیر و عبد اللّه بن عمر بن خطّاب ، با سختی و بی هیچ رخصتی برایم [بیعت] بگیر و هر کس امتناع ورزید ، گردنش را بزن و سرش را برایم بفرست» .
الإمامه والسیاسه عن نافع بن جبیر :إنّی بِالشّامِ یَومَ مَوتِ مُعاوِیَهَ ، وکانَ یَزیدُ غائِبا ، وَاستَخلَفَ مُعاوِیَهُ الضَّحّاکَ بنَ قَیسٍ بَعدَهُ حَتّی یَقدَمَ یَزیدُ ... فَلَمّا قَدِمَ یَزیدُ دِمَشقَ بَعدَ مَوتِ أبیهِ إلی عَشَرَهِ أیّامٍ کَتَبَ إلی خالِدِ بنِ الحَکَمِ (1) وهُوَ عامِلُ المَدینَهِ : أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ مُعاوِیَهَ بنَ أبی سُفیانَ کانَ عَبدا استَخلَفَهُ اللّهُ عَلَی العِبادِ ، ومَکَّنَ لَهُ فِی البِلادِ ، وکانَ مِن حادِثِ قَضاءِ اللّهِ جَلَّ ثَناؤُهُ وتَقَدَّسَت أسماؤُهُ فیهِ ما سَبَقَ فِی الأَوَّلینَ وَالآخِرینَ ، لَم یَدفَع عَنهُ مَلَکٌ مُقَرَّبٌ ولا نَبِیٌّ مُرسَلٌ ، فَعاشَ حَمیدا وماتَ سَعیدا ، وقَد قَلَّدَنَا اللّهُ عز و جل ما کانَ إلَیهِ ، فَیا لَها مُصیبَهً ما أجَلَّها ونِعمَهً ما أعظَمَها ، نَقلَ الخِلافَهِ وفَقدَ الخَلیفَهِ ، فَنَستَوزِعُهُ الشُّکرَ ونَستَلهِمُهُ الحَمدَ ، ونَسأَلُهُ الخِیَرَهَ فِی الدّارَینِ مَعا ، ومَحمودَ العُقبی فِی الآخِرَهِ وَالاُولی ، إنَّهُ وَلِیُّ ذلِکَ ، وکُلُّ شَیءٍ بِیَدِهِ لا شَریکَ لَهُ . وإنَّ أهلَ المَدینَهِ قَومُنا ورِجالُنا ، ومَن لَم نَزَل عَلی حُسنِ الرَّأیِ فیهِم وَالاِستِعدادِ بِهِم ، وَاتِّباعِ أثَرِ الخَلیفَهِ فیهِم ، وَالاِحتِذاءِ عَلی مِثالِهِ لَدَیهِم ، مِنَ الإِقبالِ عَلَیهِم ، وَالتَّقَبُّلِ مِن مُحسِنِهِم ، وَالتَّجاوُزِ عَن مُسیئِهِم ، فَبایِع لَنا قَومَنا ، ومَن قِبَلَکَ مِن رِجالِنا ، بَیعَهً مُنشَرِحَهً بِها صُدورُکُم ، طَیِّبَهً عَلَیها أنفُسُکُم ، وَلیَکُن أوَّلَ مَن یُبایِعُکَ مِن قَومِنا وأهلِنا : الحُسَینُ ، وعَبدُ اللّهِ بنُ عُمَرَ ، وعَبدُ اللّهِ بنُ عَبّاسٍ ، وعَبدُ اللّهِ بنُ الزُّبَیرِ ، وعَبدُ اللّهِ بنُ جَعفَرٍ ، ویَحلِفونَ عَلی ذلِکَ بِجَمیعِ الأَیمانِ اللّازِمَهِ ، ویَحلِفونَ بِصَدَقَهِ أموالِهِم غَیرَ عُشرِها ، وجِزیَهِ رَقیقِهِم ، وطَلاقِ نِسائِهِم ، بِالثَّباتِ عَلَی الوَفاءِ بِما یُعطونَ مِن بَیعَتِهِم ، ولا قُوَّهَ إلّا بِاللّهِ ، وَالسَّلامُ . (2)
1- .کذا ، والصحیح : «الولید بن عتبه بن أبی سفیان» .
2- .الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 224 .
الإمامه و السیاسه به نقل از نافع بن جبیر : به هنگام درگذشت معاویه ، در شام بودم و یزید در آن جا حضور نداشت . معاویه ، ضحّاک بن قیس را [به طور موقّت ]جانشین خود کرد تا یزید به شام برسد... . وقتی یزید ، ده روز بعد از مرگ پدرش وارد دمشق شد ، نامه ای به خالد بن حَکَم (1) که فرماندار مدینه بود نوشت: «به راستی که معاویه بن ابی سفیان ، بنده ای بود که خداوند ، او را خلیفه بر بندگانش قرار داد و او را بر سرزمین ها قدرت و مکانت بخشید و قضای خداوند که نامش گرامی و ثنایش بزرگ باد ، همان قضایی که بر اوّلین و آخِرین جاری است ، او را نیز فرا گرفت و هیچ فرشته مقرّب و پیامبرِ مُرسلی نمی تواند آن را بردارد. او به نیکی زندگی کرد و خوش بخت از دنیا رفت و خداوند ، آنچه را بر عهده وی بود ، بر گردن ما نهاد. چه مصیبت بزرگی و چه نعمت بزرگی : مرگ خلیفه و انتقال خلافت ! پس ، از خداوند ، به جا آوردن شکرش را خواستاریم و ادای حمدش را طلب می کنیم و از او خیر دنیا و آخرت را درخواست می کنیم و نیک فرجامی را در دنیا و آخرت ، مسئلت داریم. به راستی که او ولیّ این کارهاست و هر کاری ، به دست اوست و شریکی ندارد. به درستی که مردمان مدینه ، بستگان و مردان ما هستند. ما همیشه به آنها نظر نیک داشته ایم و از آنها کمک جسته ایم و [اکنون نیز] از روش خلیفه در باره آنان پیروی می کنیم و پا ، جای پای خلیفه می گذاریم : به آنان توجّه می نماییم ، از نیکان آنها می پذیریم و از بدکاران آنها ، چشم پوشی می کنیم . پس اینک برای ما از خویشان و بستگانمان و مردانی که در کنار تو هستند ، بیعت بگیر ؛ بیعتی که با گشاده دلی و طیب خاطر باشد . سزاوار است نخستین کسانی که از خویشان و بستگان ما، با تو بیعت می کنند، حسین و عبد اللّه بن عمر و عبد اللّه بن عبّاس و عبد اللّه بن زبیر و عبد اللّه بن جعفر باشند و بر این بیعت ، سوگندهای شدید ، یاد کنند و برای پایداری بر این بیعت ، سوگند یاد کنند که [در صورت وفا نکردن به بیعت خود ،] نُه دهمِ اموال خود را صدقه دهند، بردگان خود را جزیه دهند و زنان خود را طلاق گویند . نیرویی جز از جانب خداوند نیست. و السلام!» .
1- .در مصدر ، چنین آمده است ؛ ولی درست ، آن است که حاکم مدینه در آن زمان ، ولید بن عُتبه بن ابی سفیان بود .
1 / 3مُشاوَرَهُ الوَلیدِ مَروانَ فی أخذِ البَیعَهِ مِنَ الإِمامِ علیه السلامتاریخ الطبری عن أبی مخنف :لَمّا أتاهُ [أیِ الوَلیدَ بنَ عُتبَهَ] نَعیُ مُعاوِیَهَ فَظِعَ بِهِ وکَبُرَ عَلَیهِ ، فَبَعَثَ إلی مَروانَ بنِ الحَکَمِ فَدَعاهُ إلَیهِ ، وکانَ الوَلیدُ یَومَ قَدِمَ المَدینَهَ قَدِمَها مَروانُ مُتَکارِها . فَلَمّا رَأی ذلِکَ الوَلیدُ مِنهُ شَتَمَهُ عِندَ جُلَسائِهِ ، فَبَلَغَ ذلِکَ مَروانَ ، فَجَلَسَ عَنهُ وَصَرَمَهُ ، فَلَم یَزَل کَذلِکَ حَتّی جاءَ نَعیُ مُعاوِیَهَ إلَی الوَلیدِ ، فَلَمّا عَظُمَ عَلَی الوَلیدِ هَلاکُ مُعاوِیَهَ وما اُمِرَ بِهِ مِن أخذِ هؤُلاءِ الرَّهطِ بِالبَیعَهِ ، فَزِعَ عِندَ ذلِکَ إلی مَروانَ ودَعاهُ . فَلَمّا قَرَأَ عَلَیهِ کِتابَ یَزیدَ استَرجَعَ وتَرَحَّمَ عَلَیهِ ، وَاستَشارَهُ الوَلیدُ فِی الأَمرِ وقالَ : کَیفَ تَری أن نَصنَعَ ؟ قالَ : فَإِنّی أری أن تَبعَثَ السّاعَهَ إلی هؤُلاءِ النَّفَرِ فَتَدعُوَهُم إلَی البَیعَهِ وَالدُّخولِ فِی الطّاعَهِ ، فَإِن فَعَلوا قَبِلتَ مِنهُم وکَفَفتَ عَنهُم ، وإن أبَوا قَدَّمتَهُم فَضَرَبتَ أعناقَهُم قَبلَ أن یَعلَموا بِمَوتِ مُعاوِیَهَ ؛ فَإِنَّهُم إن عَلِموا بِمَوتِ مُعاوِیَهَ وَثَبَ کُلُّ امرِئٍ مِنهُم فی جانِبٍ وأظهَرَ الخِلافَ وَالمُنابَذَهَ ودَعا إلی نَفسِهِ . (1)
1- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 338 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 529 وراجع: البدایه والنهایه : ج 8 ص 147 .
1 / 3رایزنی ولید با مروان در بیعت گرفتن از امام علیه السلام
تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف : چون خبر مرگ معاویه به ولید بن عُتبه رسید، این امر برایش گران و سنگین آمد . پیکی را نزد مروان فرستاد و او را نزد خود فرا خواند . روزی که ولید وارد مدینه شد ، مروان با اکراه از او استقبال کرد. ولید چون این حالت را از مروان دید ، او را نزد همنشینانش سرزنش کرد . چون خبر این شماتت و سرزنش به مروان رسید ، از او کناره گیری کرد و در خانه نشست و بر همین روش بود تا خبر مرگ معاویه به ولید رسید . چون این خبر و نیز اجرای فرمان یزید نسبت به بیعت گرفتن از آن گروه بر وی سنگین و گران آمد ، به مروان پناه آورد و او را نزد خود فرا خواند. وقتی ولید ، نامه یزید را برای مروان قرائت کرد ، مروان استرجاع گفت و برای معاویه طلب رحمت کرد. ولید از وی مشورت خواست که چه کند . مروان گفت : به نظر من ، به سرعت ، آنان را فرا بخوان و آنان را به بیعت با یزید و گردن نهادن به فرامین او دعوت کن. اگر پذیرفتند ، از آنان بپذیر و آنان را رها کن و اگر امتناع کردند ، پیش از آن که از مرگ معاویه مطّلع گردند، آنان را گردن بزن؛ چرا که اگر آنان از مرگ معاویه مطّلع شوند ، هر کدام به سمتی می روند و پرچم مخالفت و جدایی بر می دارند و مردم را به سمت خود ، فرا می خوانند.
تاریخ دمشق عن زُریق مولی معاویه :لَمّا هَلَکَ مُعاوِیَهُ بَعَثَنی یَزیدُ بنُ مُعاوِیَهَ إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ ، وهُوَ أمیرُ المَدینَهِ ، وکَتَبَ إلَیهِ بِمَوتِ مُعاوِیَهَ ، وأن یَبعَثَ إلی هؤُلاءِ الرَّهطِ ، وأن یَأمُرَهُم بِالبَیعَهِ . قالَ : فَقَدِمتُ المَدینَهَ لَیلاً فَقُلتُ لِلحاجِبِ : اِستَأذِن لی ، فَقالَ : قَد دَخَلَ ولا سَبیلَ لی إلَیهِ ، فَقُلتُ : إنّی جِئتُ بِأَمرٍ ، فَدَخَلَ فَأَخبَرَهُ ، فَأَذِنَ لَهُ وهُوَ عَلی سَریرِهِ . فَلَمّا قَرَأَ کِتابَ یَزیدَ بِوَفاهِ مُعاوِیَهَ وَاستِخلافِهِ جَزِعَ مِن مَوتِ مُعاوِیَهَ جَزَعا شَدیدا ، فَجَعَلَ یَقومُ عَلی راحِلَتِهِ ، ثُمَّ یَرمی بِنَفسِهِ عَلی فِراشِهِ . ثُمَّ بَعَثَ إلی مَروانَ ، فَجاءَ وعَلَیهِ قَمیصٌ أبیَضُ ومُلاءَهٌ (1) مُوَرَّدَهٌ ، فَنَعی لَهُ مُعاوِیَهَ ، وأخبَرَهُ أنَّ یَزیدَ کَتَبَ إلَیهِ أن یَبعَثَ إلی هؤُلاءِ الرَّهطِ فَیَدعُوَهُم إلَی البَیعَهِ لِیَزیدَ ، قالَ : فَتَرَحَّمَ مَروانُ عَلی مُعاوِیَهَ ، ودَعا لَهُ بِخَیرٍ ، وقالَ : اِبعَث إلی هؤُلاءِ الرَّهطِ السّاعَهَ ، فَادعُهُم إلَی البَیعَهِ ، فَإِن بایَعوا وإلّا فَاضرِب أعناقَهُم . قالَ : سُبحانَ اللّهِ ! أقتُلُ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ وَابنَ الزُّبَیرِ ؟ ! قالَ : هُوَ ما أقولُ لَکَ . (2)
1- .المُلاءه : الإزار (النهایه : ج 4 ص 352 «ملأ») .
2- .تاریخ دمشق : ج 19 ص 17 ، تاریخ خلیفه بن خیّاط : ص 177 .
تاریخ دمشق به نقل از زُرَیق ، غلام معاویه : وقتی معاویه از دنیا رفت ، یزید ، مرا به نزد ولید بن عُتبه که فرماندار مدینه بود فرستاد و برای وی ، خبر مرگ معاویه را نوشت و به وی دستور داد آن گروه را فرا بخواند و آنان را به بیعت ، فرمان دهد. شبانه وارد مدینه شدم و به دربان گفتم : برایم اجازه ملاقات بگیر . دربان گفت : ولید به اندرونی رفته و به وی دسترس ندارم. گفتم : خبر مهمّی دارم. دربان رفت و به وی خبر داد و او اجازه ورود داد و بر تختش نشست و چون نامه یزید را خواند و از مرگ معاویه و جانشینیِ یزیدْ آگاه شد، بسیار بی تابی کرد . بلند می شد و خود را بر زمین می افکند. سپس به دنبال مروان فرستاد. مروان، وارد شد و لباس سفید و ردایی رنگارنگ بر تن داشت. مرگ معاویه را به وی خبر داد و به او گفت که یزید، نامه نوشته که [باید] این گروه را فرا بخواند و برای یزید از آنان بیعت بگیرد. مروان بر معاویه رحمت فرستاد و برایش دعای خیر کرد و گفت : هم اینک به دنبال این گروه بفرست و آنان را به بیعت فرا بخوان . اگر بیعت کردند [، چه بهتر] ، وگرنه آنان را گردن بزن. ولید گفت: سبحان اللّه ! حسین بن علی و فرزند زبیر را بکشم؟ مروان گفت: چاره، همین است که من می گویم.
الفتوح :لَمّا وَرَدَ کِتابُ یَزیدَ عَلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ وَقَرَأَهُ قالَ : «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَیْهِ رَ جِعُونَ» (1) ! یا وَیحَ الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ! مَن أدخَلَهُ فی هذِهِ الإِمارَهِ ، ما لی ولِلحُسَینِ ابنِ فاطِمَهَ ؟ ! قالَ : ثُمَّ بَعَثَ إلی مَروانَ بنِ الحَکَمِ فَأَراهُ الکِتابَ فَقَرَأَهُ وَاستَرجَعَ ، ثُمَّ قالَ : یَرحَمُ اللّهُ أمیرَ المُؤمِنینَ مُعاوِیَهَ ، فَقالَ الوَلیدُ : أشِر عَلَیَّ بِرَأیِکَ فی هؤُلاءِ القَومِ کَیف تَری أن أصنَعَ ؟ فَقالَ مَروانُ : اِبعَث إلَیهِم فی هذِهِ السّاعَهِ فَتَدعوهُم إلَی البَیعَهِ وَالدُّخولِ فی طاعَهِ یَزیدَ ، فَإِن فَعَلوا قَبِلتَ ذلِکَ مِنهُم ، وإن أبَوا قَدِّمهُم وَاضرِب أعناقَهُم قَبلَ أن یَدروا بِمَوتِ مُعاوِیَهَ ؛ فَإِنَّهُم إن عَلِموا ذلِکَ وَثَبَ کُلُّ رَجُلٍ مِنهُم فَأَظهَرَ الخِلافَ ودَعا إلی نَفسِهِ ، فَعِندَ ذلِکَ أخافُ أن یَأتِیَکَ مِن قِبَلِهِم ما لا قِبَلَ لَکَ بِهِ وما لا یَقومُ لَهُ إلّا عَبدَ اللّهِ بنَ عُمَرَ ؛ فَإِنّی لا أراهُ یُنازِعُ فی هذَا الأَمرِ أحَدا إلّا أن تَأتِیَهُ الخِلافَهُ فَیَأخُذَها عَفوا ، فَذَر عَنکَ ابنَ عُمَرَ ، وَابعَث إلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ وعَبدِ الرَّحمنِ بنِ أبی بَکرٍ وعَبدِ اللّهِ بنِ الزُّبَیرِ ، فَادعُهُم إلَی البَیعَهِ ، مَعَ أنّی أعلَمُ أنَّ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ خاصَّهً لا یُجیبُکَ إلی بَیعَهِ یَزیدَ أبَدا ولا یَری لَهُ عَلَیهِ طاعَهً ، ووَاللّهِ أن لَو کُنتُ فی مَوضِعِکَ لَم اُراجِعِ الحُسَینَ بِکَلِمَهٍ واحِدَهٍ حَتّی أضرِبَ رَقَبَتَهُ کائِنا فی ذلِکَ ما کانَ . قالَ : فَأَطرَقَ الوَلیدُ بنُ عُتبَهَ إلَی الأَرضِ ساعَهً ، ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ وقالَ : یا لَیتَ الوَلیدَ لَم یولَد ولَم یَکُن شَیئا مَذکورا . قالَ : ثُمَّ دَمَعَت عَیناهُ ، فَقالَ لَهُ عَدُوُّ اللّهِ مَروانُ : أوِّه أیُّهَا الأَمیرُ ، لا تَجزَع مِمّا قُلتُ لَکَ ؛ فَإِنَّ آلَ أبی تُرابٍ هُمُ الأَعداءُ فی قَدیمِ الدَّهرِ لَم یَزالوا ، وهُمُ الَّذینَ قَتَلُوا الخَلیفَهَ عُثمانَ بنَ عَفّانَ ثُمَّ ساروا إلی أمیرِ المُؤمِنینَ فَحارَبوهُ ، وبَعدُ فَإِنّی لَستُ آمَنُ أیُّهَا الأَمیرُ أَنَّکَ إن لَم تُعاجِلِ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ خاصَّهً ، أن تَسقُطَ مَنزِلَتُکَ عِندَ أمیرِ المُؤمِنینَ یَزیدَ . فَقالَ لَهُ الوَلیدُ بنُ عُتبَهَ : مَهلاً ! وَیحَکَ یا مَروانُ عَن کَلامِکَ هذا ! وأحسِنِ القَولَ فِی ابنِ فاطِمَهَ ، فَإِنَّهُ بَقِیَّهُ وُلدِ النَّبِیّینَ . (2)
1- .البقره : 156 .
2- .الفتوح : ج 5 ص 10 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 180 .
الفتوح :چون نامه یزید به دست ولید بن عُتبه رسید و آن را خواند ، گفت: «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَیْهِ رَ جِعُونَ» . وای بر ولید بن عُتبه! چه کسی مرا به این اِمارت افکند ؟ مرا با حسین پسر فاطمه ، چه کار؟! آن گاه پیکی به سوی مروان بن حکم فرستاد و نامه یزید را به وی نشان داد. مروان ، نامه را خواند و استرجاع کرد (إنّا للّهِ گفت) و سپس گفت: خدا ، امیر مؤمنان ، معاویه را رحمت کند! ولید گفت: به من بگو که با این گروه چه کنم . مروان گفت: هم اینک به دنبال آنان بفرست و آنان را به بیعت و فرمانبَری از یزید فرا بخوان . اگر بیعت کردند ، از آنان بپذیر و اگر امتناع ورزیدند ، گردن آنان را بزن ، پیش از آن که از مرگ معاویه مطّلع شوند ؛ زیرا اگر از مرگ معاویه خبردار شوند ، هر کدام به سمتی می رود و پرچم مخالفت به پا می دارد و مردم را به سوی خود ، دعوت می کند، و اگر چنین شود ، می ترسم از سوی آنان به تو آسیب هایی رسد که توان مقاومت در برابر آنها را نداشته باشی ، بجز عبد اللّه بن عمر که گمان نمی کنم او در این امر با کسی مخالفت ورزد ، مگر آن که خلافت به او رو آورد و آن را بر عهده گیرد. پس ، از او صرف نظر کن و به سوی حسین بن علی و عبد الرحمان بن ابی بکر و عبد اللّه بن زبیر بفرست و آنان را به بیعت فرا بخوان، گرچه می دانم تنها حسین بن علی ، دعوت تو را به بیعت با یزید ، هرگز اجابت نمی کند و برای یزید ، حقّ [حکومت و] اطاعت بر خود ، قائل نیست . به خدا سوگند ، اگر جای تو بودم ، یک کلمه هم با حسین، صحبت نمی کردم و او را گردن می زدم . هر چه بادا باد ! [راوی] می گوید: ولید بن عُتبه ، مدّتی به زمین ، خیره شد و سپس سر بلند کرد و گفت : کاش ولید ، زاده نشده بود و به دنیا نیامده بود ! سپس اشک در چشمانش جمع شد. آن گاه دشمن خدا ، مروان ، به وی گفت: آه ای امیر از آنچه گفتم ، بی تابی مکن ! به راستی که فرزندان علی ، دشمنان همیشگی اند . آنان ، عثمان را کشتند و به جنگ با معاویه برخاستند . از این گذشته ، می ترسم اگر مسئله حسین را حل نکنی ، موقعیت خود را نزد یزید از دست بدهی . ولید بن عُتبه به وی گفت: بس کن مروان و در باره فرزند فاطمه ، درست سخن بگو . به راستی که او یادگار فرزندان پیامبران است.
الأخبار الطوال :لَمّا وَرَدَ ذلِکَ [أی کِتابُ یَزیدَ] عَلَی الوَلیدِ قُطِعَ بِهِ وخافَ الفِتنَهَ ، فَبَعَثَ إلی مَروانَ ، وکانَ الَّذی بَینَهُما مُتَباعِدا ، فَأَتاهُ ، فَأَقرَأَهُ الوَلیدُ الکِتابَ وَاستَشارَهُ . فَقالَ لَهُ مَروانُ : أمّا عَبدُ اللّهِ بنُ عُمَرَ وعَبدُ الرَّحمنِ بنُ أبی بَکرٍ فَلا تَخافَنَّ ناحِیَتَهُما ؛ فَلَیسا بِطالِبینَ شَیئا مِن هذَا الأَمرِ ، ولکِن عَلَیکَ بِالحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ وعَبدِ اللّهِ بنِ الزُّبَیرِ ، فَابعَث إلَیهِمَا السّاعَهَ ، فَإِن بایَعا وإلّا فَاضرِب أعناقَهُما قَبلَ أن یُعلَنَ الخَبَرُ ، فَیَثِبَ کُلُّ واحِدٍ مِنهُما ناحِیَهً ، ویُظهِرَ الخِلافَ . (1)
الإمامه والسیاسه :ذَکَروا أنَّ خالِدَ بنَ الحَکَمِ (2) لَمّا أتاهُ الکِتابُ مِن یَزیدَ فَظِعَ بِهِ ، فَدَعا مَروانَ بنَ الحَکَمِ وکانَ عَلَی المَدینَهِ قَبلَهُ ، فَلَمّا دَخَلَ عَلَیهِ مَروانُ وذلِکَ فی أوَّلِ اللَّیلِ قالَ لَهُ خالِدٌ : اِحتَسِب صاحِبَکَ یا مَروانُ ، فَقالَ لَهُ مَروانُ : اُکتُم ما بَلَغَکَ ، إنّا للِّهِ وإنّا إلَیهِ راجِعونَ ، ثُمَّ أقرَأَهُ الکِتابَ ، وقالَ لَهُ : مَا الرَّأیُ ؟ فَقالَ : أرسِلِ السّاعَهَ إلی هؤُلاءِ النَّفَرِ فَخُذ بَیعَتَهُم ؛ فَإِنَّهُم إن بایَعوا لَم یَختَلِف عَلی یَزیدَ أحَدٌ مِن أهلِ الإِسلامِ ، فَعَجِّل عَلَیهِم قَبلَ أن یُفشَی الخَبَرُ فَیَمتَنِعوا . (3)
1- .الأخبار الطوال : ص 227 ، تذکره الخواصّ : ص 235 نحوه وراجع : المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 88 .
2- .کذا ، وقد مرّت الملاحظه أنّه : «الولید بن عتبه» ولیس «خالد بن الحکم» .
3- .الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 226 .
الأخبار الطوال :وقتی نامه یزید به دست ولید رسید، او درمانده شد و از بحران و فتنه ، هراس پیدا کرد. به سوی مروان فرستاد ، با این که روابطشان تیره بود. مروان، نزد ولید آمد. ولید ، نامه یزید را برایش خواند و از او مشورت خواست. مروان گفت: از عبد اللّه بن عمر و عبد الرحمان بن ابی بکر ، هراس نداشته باش . آنان به دنبال حکومت نیستند ؛ لیکن مراقب حسین بن علی و عبد اللّه بن زبیر باش . هم اینک به سوی آنان بفرست . اگر بیعت کردند [که کردند] ، وگرنه گردن آنان را بزن ، پیش از آن که خبر [مرگ معاویه ]منتشر گردد و هر یک از آنها به سمتی برود و پرچم مخالفت بر افرازد.
الإمامه و السیاسه :گفته اند چون نامه یزید به خالد بن حکم (1) رسید ، پریشان شد و مروان بن حکم را که پیش از او فرماندار مدینه بود ، فرا خواند. وقتی مروان بر او وارد شد ، هنوز ابتدای شب بود. خالد ، مرگ معاویه را به وی تسلیت گفت. مروان گفت: این خبر را مخفی دار . و آن گاه استرجاع کرد (إنّا للّه گفت) . سپس خالد ، نامه یزید را برای مروان خواند و گفت: نظر تو چیست؟ مروان گفت: هم اینک به سوی آنان بفرست و از آنان بیعت بگیر، که اگر آنان بیعت کنند ، هیچ یک از مسلمانان با یزید مخالفت نخواهد کرد . پس شتاب کن ، پیش از آن که خبر [مرگ معاویه ]پخش شود و آنان از بیعت ، امتناع ورزند.
1- .پیش از این نیز گفتیم که در آن زمان ، فرماندار مدینه ، ولید بن عُتبه بوده ، نه خالد بن حکم.
الملهوف :أحضَرَ الوَلیدُ مَروانَ بنَ الحَکَمِ وَاستَشارَهُ فی أمرِ الحُسَینِ علیه السلام . فَقالَ : إنَّهُ لا یَقبَلُ ، ولَو کُنتُ مَکانَکَ لَضَرَبتُ عُنُقَهُ . فَقالَ الوَلیدُ : لَیتَنی لَم أکُ شَیئا مَذکورا . ثُمَّ بَعَثَ إلَی الحُسَینِ علیه السلام . (1)
1 / 4دَعوَهُ الوَلیدِ الإِمامَ علیه السلام لأَِخذِ البَیعَهِ مِنهتاریخ الطبری عن أبی مخنف فی دَعوَهِ الإِمامِ الحُسَینِ علیه السلام وَابنِ الزُّبَیرِ مِن قِبَلِ الوَلیدِ : أرسَلَ عَبدَ اللّهِ بنَ عَمرِو بنِ عُثمانَ وهُوَ إذ ذاکَ غُلامٌ حَدَثٌ إلَیهِما یَدعوهُما ، فَوَجَدَهُما فِی المَسجِدِ وهُما جالِسانِ ، فَأَتاهُما فی ساعَهٍ لَم یَکُنِ الوَلیدُ یَجلِسُ فیها لِلنّاسِ ولا یَأتِیانِهِ فی مِثلِها ، فَقالَ : أجیبَا الأَمیرَ یَدعوکُما . فَقالا (2) لَهُ : اِنصَرِفِ الآنَ نَأتیهِ . ثُمَّ أقبَلَ أحَدُهُما عَلَی الآخَرِ ، فَقالَ عَبدُ اللّهِ بنُ الزُّبَیرِ لِلحُسَینِ علیه السلام : ظُنَّ فیما تَراهُ بَعَثَ إلَینا فی هذِهِ السّاعَهِ الَّتی لَم یَکُن یَجلِسُ فیها ؟ فَقالَ حُسَینٌ علیه السلام : قَد ظَنَنتُ أری طاغِیَتَهُم قَد هَلَکَ ، فَبَعَثَ إلَینا لِیَأخُذَنا بِالبَیعَهِ قَبلَ أن یَفشُوَ فِی النّاسِ الخَبَرُ . فَقالَ : وأنَا ما أظُنُّ غَیرَهُ . (3)
1- .الملهوف : ص 97 ، مثیر الأحزان : ص 23 نحوه ، بحار الأنوار: ج 44 ص 324 .
2- .فی المصدر : «فقال» ، والصواب ما أثبتناه کما فی الکامل فی التاریخ .
3- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 339 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 529 ، تذکره الخواصّ : ص 236 ، الأخبار الطوال : ص 227 نحوه ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 147 .
الملهوف :ولید، مروان بن حکم را نزد خود ، فرا خواند و در باره حسین علیه السلام از وی مشورت خواست. مروان گفت: او نمی پذیرد و اگر جای تو بودم ، او را گردن می زدم. ولید گفت: کاش به دنیا نیامده بودم ! آن گاه به دنبال حسین علیه السلام فرستاد.
1 / 4فرا خوانده شدن امام علیه السلام از سوی ولید برای بیعت کردن
تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف ، در باره فرا خوانده شدن امام حسین علیه السلام و عبد اللّه بن زبیر از سوی ولید : ولید، عبد اللّه بن عمرو بن عثمان را که جوانی کم سن و سال بود به سوی آن دو فرستاد تا آنان را دعوت کند. عبد اللّه ، آن دو را دید که در مسجد نشسته اند . نزد آنان آمد در زمانی که ولید ، جلوس عمومی نداشت و در آن وقت ، آن دو نیز نزد ولید نمی رفتند و گفت: امیر ، شما را دعوت کرده است . او را پاسخ گویید. آن دو به عبد اللّه گفتند: باز گرد . هم اینک می آییم . آن گاه عبد اللّه بن زبیر به حسین علیه السلام رو کرد و گفت: گمان می کنی چرا در این وقت که جلوس عمومی ندارد ، ما را فرا خوانده است؟ حسین علیه السلام فرمود: «گمان می کنم طاغوتِ آنان (معاویه) از دنیا رفته و دنبال ما فرستاده تا از ما بیعت بگیرد ، قبل از آن که خبر ، منتشر شود». عبد اللّه بن زبیر گفت: من نیز چیزی غیر از این ، گمان نمی کنم.
الإمامه والسیاسه :ذَکَروا أنَّ خالِدَ بنَ الحَکَمِ ... أرسَلَ إلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام ، وعَبدِ اللّهِ بنِ الزُّبَیرِ وعَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ ، فَلَمّا أتاهُمُ الرَّسولُ قالَ عَبدُ اللّهِ بنُ الزُّبَیرِ لِلحُسَینِ علیه السلام : ظُنَّ یا أبا عَبدِ اللّهِ فیما أرسَلَ إلَینا ؟ فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : لَم یُرسِل إلَینا إلّا لِلبَیعَهِ ، فَما تَری ؟ قالَ : آتیهِ ، فَإِن أرادَ تِلکَ امتَنَعتُ عَلَیهِ . (1)
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :فَبَعَثَ الوَلیدُ بنُ عُتبَهَ مِن ساعَتِهِ نِصفِ اللَّیلِ إلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام وعَبدِ اللّهِ بنِ الزُّبَیرِ ، فَأَخبَرَهُما بِوَفاهِ مُعاوِیَهَ ودَعاهُما إلَی البَیعَهِ لِیَزیدَ . (2)
مثیر الأحزان :بَعَثَ الوَلیدُ إلَیهِم ، فَلَمّا حَضَرَ رَسولُهُ قالَ الحُسَینِ علیه السلام لِلجَماعَهِ : أظُنُّ أنَّ طاغِیَتَهُم هَلَکَ ، رَأَیتُ البارِحَهَ أنَّ مِنبَرَ مُعاوِیَهَ مَنکوسٌ ودارَهُ تَشتَعِلُ بِالنّیرانِ ، فَدَعاهُم إلَی الوَلیدِ . (3)
الفتوح :بَعَثَ الوَلیدُ بنُ عُتبَهَ إلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام وعَبدِ الرَّحمنِ بنِ أبی بَکرٍ وعَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ وعَبدِ اللّهِ بنِ الزُّبَیرِ فَدَعاهُم ، فَأَقبَلَ إلَیهِمُ الرَّسولُ ، وَالرَّسولُ عَبدُ اللّهِ بنُ عَمرِو بنِ عُثمانَ بنِ عَفّانَ ، لَم یُصِبِ القَومَ فی مَنازِلِهِم ، فَمَضی نَحوَ المَسجِدِ فَإِذَا القَومُ عِندَ قَبرِ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، فَسَلَّمَ عَلَیهِم ثُمَّ قامَ وقالَ : أجیبُوا الأَمیرَ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : یَفعَلُ اللّهُ ذلِکَ إذا نَحنُ فَرَغنا عَن مَجلِسِنا هذا إن شاءَ اللّهُ . قالَ : فَانصَرَفَ الرَّسولُ إلَی الوَلیدِ فَأَخبَرَهُ بِذلِکَ . وأقبَلَ عَبدُ اللّهِ بنُ الزُّبَیرِ عَلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام وقالَ : یا أبا عَبدِ اللّهِ ، إنَّ هذِهِ ساعَهٌ لَم یَکُنِ الوَلیدُ بنُ عُتبَهَ یَجلِسُ فیها لِلنّاسِ ، وإنّی قَد أنکَرتُ ذلِکَ وبَعثَهُ فی هذِهِ السّاعَهِ إلَینا ، ودُعاءَهُ إیّانا لِمِثلِ هذَا الوَقتِ ، أتَری فی أیًّ طَلَبَنا ؟ فَقالَ لَهُ الحُسَینُ علیه السلام : إذا اُخبِرُکَ أبا بَکرٍ ، إنّی أظُنُّ بِأَنَّ مُعاوِیَهَ قَد ماتَ ، وذلِکَ أنّی رَأَیتُ البارِحَهَ فی مَنامی کَأَنَّ مِنبَرَ مُعاوِیَهَ مَنکوسٌ ، ورَأَیتُ دارَهُ تَشتَعِلُ نارا ، فَأَوَّلتُ ذلِکَ فی نَفسی أنَّهُ ماتَ . فَقالَ لَهُ ابنُ الزُّبَیرِ : فَاعلَم یَابنَ عَلِیٍّ أنَّ ذلِکَ کَذلِکَ ، فَما تَری أن تَصنَعَ إن دُعیتَ إلی بَیعَهِ یَزیدَ ، أبا عَبدِ اللّهِ ؟ قالَ علیه السلام : أصنَعُ أنّی لا اُبایِعُ لَهُ أبَدا ؛ لأَِنَّ الأَمرَ إنَّما کانَ لی مِن بَعدِ أخِی الحَسَنِ علیه السلام ، فَصَنَعَ مُعاوِیَهُ ما صَنَعَ ، وحَلَفَ لِأَخِی الحَسَنِ علیه السلام أنَّهُ لا یَجعَلُ الخِلافَهَ لِأَحَدٍ مِن بَعدِهِ مِن وُلدِهِ ، وأن یَرُدَّها إلَیَّ إن کُنتُ حَیّا ، فَإِن کانَ مُعاوِیَهُ قَد خَرَجَ مِن دُنیاهُ ولَم یَفِ (4) لی ولا لأَِخِی الحَسَنِ علیه السلام بِما کانَ ضَمِنَ فَقَد وَاللّهِ أتانا ما لا قِوامَ لَنا بِهِ . اُنظُر ابا بَکرٍ أنّی اُبایِعُ لِیَزیدَ ، ویَزیدُ رَجُلٌ فاسِقٌ مُعلِنُ الفِسقِ ، یَشرَبُ الخَمرَ ویَلعَبُ بِالکِلابِ وَالفُهودِ ، ویُبغِضُ بَقِیَّهَ آلِ الرَّسولِ ، لا وَاللّهِ لا یَکونُ ذلِکَ أبَدا . قالَ : فَبَینَما هُما کَذلِکَ فی هذِهِ المُحاوَرَهِ إذ رَجَعَ إلَیهِمَا الرَّسولُ فقَالَ : أبا عَبدِ اللّهِ ، إنَّ الأَمیرَ قاعِدٌ لَکُما خاصَّهً فَقوما (5) إلَیهِ . قالَ : فَزَبَرَهُ (6) الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام ، ثُمَّ قالَ : اِنطَلِق إلی أمیرِکَ لا اُمَّ لَکَ فَمَن أحَبَّ أن یَصیرَ إلَیهِ مِنّا فَإِنَّهُ صائِرٌ إلَیهِ ، وأمّا أنَا فَإِنّی أصیرُ إلَیهِ السّاعَهَ إن شاءَ اللّهُ تَعالی . قالَ : فَرَجَعَ الرَّسولُ أیضا إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ ، فَقالَ : أصلَحَ اللّهُ الأَمیرَ ، أمَّا الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ خاصَّهً فَقَد أجابَ وها هُوَ صائِرٌ إلَیکَ فی إثری . فَقالَ مَروانُ بنُ الحَکَمِ : غَدَرَ وَاللّهِ الحُسَینُ ، فَقالَ الوَلیدُ : مَهلاً! فَلَیسَ مِثلُ الحُسَینِ یَغدِرُ ، ولا یَقولُ شَیئا ثُمَّ لا یَفعَلُ . (7)
1- .الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 226 .
2- .الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 442 ، تهذیب الکمال : ج 6 ص 414 ، تاریخ الإسلام للذهبی : ج 5 ص 7 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 206 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 295 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 162 ؛ الإرشاد : ج 2 ص 32 نحوه .
3- .مثیر الأحزان : ص 23 .
4- .فی المصدر : «یفئ» ، والصواب ما أثبتناه کما فی مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی .
5- .فی الطبعه المعتمده : «تقوما» ، والتصویب من طبعه دار الفکر .
6- .الزَّبْرُ : الانتهار ، والمنع ، والنهی (القاموس المحیط : ج 2 ص 37 «زبر») .
7- .الفتوح : ج 5 ص 11 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 181 .
الإمامه و السیاسه :گفته اند که خالد بن حکم ... به سوی حسین بن علی علیه السلام ، عبد اللّه بن زبیر و عبد اللّه بن عمر فرستاد. وقتی پیکْ نزد آنان آمد ، عبد اللّه بن زبیر به حسین علیه السلام گفت: ای ابا عبد اللّه ! گمان می کنی چرا به دنبال ما فرستاده است؟ حسین علیه السلام فرمود: «جز برای بیعت کردن ، به دنبال ما نفرستاده است . تو چه می کنی؟» . عبد اللّه گفت: نزد او می روم . اگر درخواست بیعت کرد ، امتناع می کنم.
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :ولید بن عُتبه در همان نیمه شب به دنبال حسین بن علی علیه السلام و عبد اللّه بن زبیر فرستاد و آنان را از مرگ معاویه باخبر ساخت و از آنان برای بیعت با یزید دعوت کرد.
مثیر الأحزان :ولید ، کسی را نزد آنان فرستاد. وقتی پیک ولید آمد، حسین علیه السلام به آنان گفت: «گمان می کنم طاغوتِ آنان (معاویه) از دنیا رفته است. دیشب خواب دیدم که منبر معاویه واژگون شده و خانه اش در آتش می سوزد». پیک ، آنان را به نزد ولید فرا خواند.
الفتوح :ولید بن عُتبه به سوی حسین بن علی علیه السلام ، عبد الرحمان بن ابی بکر، عبد اللّه بن عمر و عبد اللّه بن زبیر فرستاد و آنان را فرا خواند. پیک که عبد اللّه بن عمرو بن عثمان بن عفّان بود ، سراغ آنان آمد و آنان را در خانه هایشان نیافت . به مسجد آمد و آنان را نزد قبر پیامبر صلی الله علیه و آله یافت. بر آنان سلام کرد و گفت : دعوت امیر را اجابت کنید. حسین علیه السلام فرمود: «اگر خدا بخواهد ، وقتی جلسه تمام شد [ ، می آییم]» . پیک ، نزد ولید باز گشت و او را از نتیجه باخبر ساخت. عبد اللّه بن زبیر به حسین بن علی علیه السلام رو کرد و گفت: ای ابا عبد اللّه ! این ، زمانِ جلوس عمومیِ ولید بن عُتبه نیست. دعوت در این ساعت ، موضوع غریبی است . فکر می کنی چرا ما را دعوت کرده است؟ حسین علیه السلام به او فرمود: «اینک به تو می گویم ، ای ابو بکر! گمان می کنم معاویه از دنیا رفته است ؛ چرا که دیشب در خواب دیدم که منبر معاویه ، واژگون شده و خانه اش در آتش می سوزد . پیش خود ، آن را چنین تعبیر کردم که معاویه از دنیا رفته است» . عبد اللّه بن زبیر گفت: ای فرزند علی ! قضیّه همین است. اگر برای بیعت با یزیدْ دعوت شوی ، چه می کنی ، ای ابا عبد اللّه ؟ حسین علیه السلام فرمود: «هرگز با یزید، بیعت نمی کنم ؛ چرا که حکومت ، پس از برادرم حسن ، حقّ من است . معاویه هر چه خواست ، کرد ، با این که برای برادرم حسن ، سوگند یاد کرده بود که پس از خود ، خلافت را به کسی از فرزندانش نسپارد و چنانچه من زنده بودم ، به من باز گردانَد . حال اگر معاویه از دنیا رفته و به عهد خود با من و برادرم حسن ، وفا نکرده ، به خدا سوگند با ما کاری کرده که ما را توان تحمّلش نیست. ای ابو بکر ! من با یزید ، که فسق و فجورش آشکار است ، شراب می خورد، سگباز و بوزینه باز است و با خاندان پیامبر ، دشمنی می کند، بیعت کنم؟! به خدا سوگند ، هرگز بیعت نمی کنم». [راوی] می گوید: آن دو در حال گفتگو بودند که پیک ، دوباره آمد و گفت: ای ابا عبد اللّه ! امیر ، تنها برای شما دو نفر نشسته [و منتظر شماست] . به سوی او برخیزید . [راوی] می گوید: حسین بن علی علیه السلام به او تَشَر زد و فرمود: «نزد امیرت باز گرد و هر کدام از ما که خواست ، نزد او می آید و من هم اینک به خواست خدا ، نزد او می آیم». پیک به نزد ولید بن عُتبه باز گشت و گفت: خدا ، امیر را سلامت دارد ! حسین بن علی ، هم اینک نزد شما می آید. مروان بن حکم گفت: به خدا سوگند ، حسین ، نیرنگ زده است. ولید گفت: ساکت باش ! کسی همانند حسین ، نیرنگ نمی زند و چیزی را که انجام نمی دهد ، بر زبان نمی آورد.
.
1 / 5تَدبیرُ الإِمامِ علیه السلام قَبلَ الدُّخولِ علی الوَلیدِتاریخ الطبری عن أبی مخنف :قالَ [ابنُ الزُّبَیرِ لِلحُسَینِ علیه السلام ] : فَما تُریدُ أن تَصنَعَ ؟ قالَ علیه السلام : أجمَعُ فِتیانِی السّاعَهَ ثُمَّ أمشی إلَیهِ ، فَإِذا بَلَغتُ البابَ احتَبَستُهُم عَلَیهِ ثُمَّ دَخَلتُ عَلَیهِ . قالَ : فَإِنّی أخافُهُ عَلَیکَ إذا دَخَلتَ ، قالَ : لا آتیهِ إلّا وأنَا عَلَی الِامتِناعِ قادِرٌ . فَقامَ فَجَمَعَ إلَیهِ مَوالِیَهُ وأهلَ بَیتِهِ ، ثُمَّ أقبَلَ یَمشی حَتَّی انتَهی إلی بابِ الوَلیدِ ، وقالَ لِأَصحابِهِ : إنّی داخِلٌ ، فَإِن دَعَوتُکُم أو سَمِعتُم صَوتَهُ قَد عَلا فَاقتَحِموا عَلَیَّ بِأَجمَعِکُم ، وإلّا فَلا تَبرَحوا حَتّی أخرُجَ إلَیکُم . (1)
الإرشاد :عَرَف الحُسَینُ علیه السلام الَّذی أرادَ ، فَدَعا جَماعَهً مِن مَوالیهِ وأمَرَهُم بِحَملِ السِّلاحِ ، وقالَ لَهُم : إنَّ الوَلیدَ قَدِ استَدعانی فی هذَا الوَقتِ ، ولَستُ آمَنُ أن یُکَلِّفَنی فیهِ أمرا لا اُجیبُهُ إلَیهِ ، وهُوَ غَیرُ مَأمونٍ ، فَکونوا مَعی ، فَإِذا دَخَلتُ إلَیهِ فَاجلِسوا عَلَی البابِ ، فَإِن سَمِعتُم صَوتی قَد عَلا فَادخُلوا عَلَیهِ لِتَمنَعوهُ مِنّی . (2)
.
1- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 339 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 529 ، الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 226 ، تذکره الخواصّ : ص 236 کلاهما نحوه وراجع : الأخبار الطوال : ص 227 .
2- .الإرشاد : ج 2 ص 32 ، روضه الواعظین : ص 189 ، إعلام الوری : ج 1 ص 434 ولیس فیه من «لهم» إلی «دخلت إلیه» ، بحار الأنوار : ج 44 ص 324 ح 2 .
1 / 5تدبیر امام علیه السلام پیش از رفتن به نزد ولید
تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف : [پسر زبیر به حسین علیه السلام ]گفت: شما چه می کنید؟ [حسین علیه السلام ] فرمود: «هم اینک جوانان و هواداران خود را جمع می کنم و نزد ولید می روم . هنگامی که به خانه ولید رسیدم ، جوانان را بیرون خانه نگه می دارم و خود ، داخل می شوم» . [پسر زبیر] گفت: از او بر تو می ترسم ، آن گاه که وارد شوی. فرمود: «من بر او وارد نمی شوم ، مگر این که بر امتناع از بیعت ، قادر باشم» . امام علیه السلام به پا خاست و دوستان و خویشاوندانش را جمع کرد و به سمت خانه ولید راه افتاد . وقتی به درِ خانه وی رسید ، به یارانش فرمود: «من داخل می شوم . اگر شما را فرا خواندم ، یا شنیدید که صدای ولید بلند شد ، تمامتان داخل شوید ، وگرنه از جای خود ، حرکت نکنید تا من نزد شما بیایم».
الإرشاد :حسین علیه السلام فهمید که مقصود ولید [از فرا خواندن ایشان ]چیست . به همین خاطر ، گروهی از دوستانش را فرا خواند و دستور داد سلاح بر گیرند و به آنان فرمود: «ولید ، مرا در این ساعت ، فرا خوانده و بعید نمی دانم مرا به کاری تکلیف کند که نمی خواهم آن را اجابت کنم و او مورد اطمینان نیست. پس همراه من باشید . وقتی من وارد خانه او شدم ، شما درِ خانه بنشینید . اگر شنیدید صدایم بلند شد ، داخل شوید تا او را از [آسیب زدن به ]من باز دارید» .
.
البدایه والنهایه عن أبی مخنف :نَهَضَ حُسَینٌ علیه السلام فَأَخَذَ مَعَهُ مَوالِیَهُ وجاءَ بابَ الأَمیرِ ، فَاستَأذَنَ فَاُذِنَ لَهُ ، فَدَخَلَ وَحدَهُ ، وأجلَسَ مَوالِیَهُ عَلَی البابِ ، وقالَ : إن سَمِعتُم أمرا یُریبُکُم فَادخُلوا (1) .
الفتوح :أقبَلَ الحُسَینُ علیه السلام عَلی مَن بِحَضرَتِهِ ، فَقالَ : قوموا إلی مَنازِلِکُم فَإِنّی صائِرٌ إلی هذَا الرَّجُلِ ، فَأَنظُرُ ما عِندَهُ وما یُریدُ . فَقالَ لَهُ ابنُ الزُّبَیرِ : جُعِلتُ فِداکَ یَابنَ بِنتِ رَسولِ اللّهِ ! إنّی خائِفٌ عَلَیکَ أن یَحبِسوکَ عِندَهُم ، فَلا یُفارِقونَکَ أبَدا دونَ أن تُبایِعَ أو تُقتَلَ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : إنّی لَستُ أدخُلُ عَلَیهِ وَحدی ، ولکِن أجمَعُ أصحابی إلَیَّ وخَدَمی وأنصاری وأهلَ الحَقِّ مِن شیعَتی ، ثُمَّ آمُرُهُم أن یَأخُذَ کُلُّ واحِدٍ سَیفَهُ مَسلولاً تَحتَ ثِیابِهِ ، ثُمَّ یَصیروا بِإِزائی ، فَإِذا أنَا أومَأتُ إلَیهِم وقُلتُ : یا آلَ الرَّسولِ ادخُلوا ، دَخَلوا وفَعَلوا ما أمَرتُهُم بِهِ ، فَأَکونُ عَلَی الِامتِناعِ ، ولا اُعطِی المَقادَهَ وَالمَذَلَّهَ مِن نَفسی ، فَقَد عَلِمتُ وَاللّهِ أنَّهُ جاءَ مِنَ الأَمرِ ما لا قِوامَ بِهِ ، ولکِنَّ قَضاءَ اللّهِ ماضٍ فِیَّ ، وهُوَ الَّذی یَفعَلُ فی بَیتِ رَسولِهِ صلی الله علیه و آله ما یَشاءُ ویَرضی . قالَ : ثُمَّ صارَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام إلی مَنزِلِهِ ، ثُمَّ دَعا بِماءٍ ، فَلَبِسَ وتَطَهَّرَ بِالماءِ ، وقامَ فَصَلّی رَکعَتَینِ ، ودَعا رَبَّهُ بِما أحَبَّ فی صَلاتِهِ ، فَلَمّا فَرَغَ مِن ذلِکَ أرسَلَ إلی فِتیانِهِ وعَشیرَتِهِ ومَوالیهِ وأهلِ بَیتِهِ فأَعلَمَهُم بِشَأنِهِ ، ثُمَّ قالَ : کونوا بِبابِ هذَا الرَّجُلِ فَإِنّی ماضٍ إلَیهِ ومُکَلِّمُهُ ، فَإِن سَمِعتُم أنَّ صَوتی قَد عَلا وسَمِعتُم کَلامی وصِحتُ بِکُم فَادخُلوا یا آلَ الرَّسولِ وَاقتَحِموا مِن غَیرِ إذنٍ ، ثُمَّ اشهَرُوا السُّیوفَ ولا تَعجَلوا ، فَإِن رَأَیتُم ما تَکرَهونَ فَضَعوا سُیوفَکُم ثُمَّ اقتُلوا مَن یُریدُ قَتلی . ثُمَّ خَرَجَ الحُسَینُ علیه السلام مِن مَنزِلِهِ وفی یَدِهِ قَضیبُ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ، وهُوَ فی ثَلاثینَ رَجُلاً مِن أهلِ بَیتِهِ ومَوالیهِ وشیعَتِهِ ، حَتّی أوقَفَهُم عَلی بابِ الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ ، ثُمَّ قالَ : اُنظُروا ماذا أوصَیتُکُم فَلا تَتَعَدَّوهُ ، وأنَا أرجو أن أخرُجَ إلَیکُم سالِما إن شاءَ اللّهُ . (2)
1- .البدایه والنهایه : ج 8 ص 147 .
2- .الفتوح : ج 5 ص 12 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 182 .
البدایه و النهایه به نقل از ابو مخنف : حسین علیه السلام برخاست و دوستانش را جمع کرد و به درِ خانه امیر آمد . اجازه ورود گرفت و به وی اجازه داده شد . او تنهایی وارد خانه شد و دوستانش را بر درِ خانه نشاند و فرمود: «اگر صدایی مشکوک شنیدید ، وارد خانه شوید» .
الفتوح :حسین علیه السلام رو به حاضران کرد و فرمود: «برخیزید و به خانه های خود بروید . من هم نزد این مرد می روم ببینم چه خبر است و چه می خواهد؟» . ابن زبیر به ایشان گفت: جانم فدایت ، ای پسر پیامبر خدا! من می ترسم شما را نزد خود نگه دارند و شما را رها نسازند ، مگر آن که بیعت کنید یا کشته شوید. حسین علیه السلام فرمود: «من ، تنها نزد او نمی روم ؛ بلکه دوستان، یاران و شیعیان راستین خود را همراه خود می برم و به آنان دستور می دهم که هر کدام شمشیری برهنه زیر لباس خود داشته باشد و همراه من حرکت کنند و هر گاه به آنان اشاره کردم و گفتم : ای خاندان پیامبر ! داخل شوید ، داخل شوند و آنچه بِدانان فرمان می دهم ، انجام دهند تا بتوانم از [خواسته] آنان سر باز زنم و خودم، خود را فرمان بردار و خوار نسازم. به خدا سوگند ، می دانم حادثه ای پیش آمده که قدرت و توان تحمّل آن نیست ؛ ولی قضای خداوند ، در باره ام تحقّق خواهد یافت و اوست که آنچه را بخواهد و بِدان خشنود باشد ، در خاندان پیامبرش انجام می دهد». [راوی] می گوید : آن گاه حسین بن علی علیه السلام روانه منزلش شد و آب طلب کرد و لباس [تمیز ]پوشید و وضو گرفت و دو رکعت نماز خواند و در نماز ، هر چه دوست داشت ، از خداوند ، درخواست کرد. چون از نمازْ فارغ گشت ، به دنبال جوانان و خویشاوندان و دوستدارانش فرستاد و آنان را از وضعیت خود ، آگاه ساخت. سپس فرمود: «درِ خانه این مرد باشید . من نزد او می روم و با او سخن می گویم . اگر شنیدید که صدایم بلند شد و شنیدید شما را می خوانم که : ای خاندان پیامبر! ، بدون اجازه وارد شوید و شمشیرها را از غلاف در آورید ؛ ولی شتاب نکنید . اگر امری ناگوار دیدید ، از شمشیرها استفاده کنید و کسی را که می خواهد مرا بکشد، بکشید» . آن گاه حسین علیه السلام به همراه سی تَن از دوستان و شیعیان و خاندانش از منزل بیرون آمد و در دستش عصای پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود . آنان را بر درِ خانه ولید بن عُتبه نگاه داشت و فرمود : «سفارش هایم را خوب به یاد داشته باشید و از آن ، تعدّی نکنید . امیدوارم، به خواست خداوند، به سلامت ، نزد شما برگردم».
المناقب لابن شهر آشوب :فَوَجَّهَ [الوَلیدُ] فی طَلَبِهِم [أیِ الحُسَینِ علیه السلام وَابنِ الزُّبَیرِ وعَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ وعَبدِ الرَّحمنِ بنِ أبی بَکرٍ ]وکانوا عِندَ التُّربَهِ . فَقالَ عَبدُ الرَّحمنِ وعَبدُ اللّهِ : نَدخُلُ دورَنا ونَغلِقُ أبوابَنا . وقالَ ابنُ الزُّبَیرِ : وَاللّهِ ما اُبایِعُ یَزیدَ أبَدا . وقالَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام : أنَا لا بُدَّ لی مِنَ الدُّخولِ عَلَی الوَلیدِ وأنظُرُ ما یَقولُ . ثُمَّ قالَ لِمَن حَولَهُ مِن أهلِ بَیتِهِ : إذا أنَا دَخَلتُ عَلَی الوَلیدِ وخاطَبتُهُ وخاطَبَنی وناظَرتُهُ ونَاظَرَنی کونوا عَلَی البابِ ، فَإِذا سَمِعتُمُ الصَّیحَهَ قَد عَلَت وَالأَصواتَ قَدِ ارتَفَعَت فَاهجُموا إلَی الدّارِ ، ولا تَقتُلوا أحَدا ، ولا تُثیروا إلَی الفِتنَهِ . (1)
1 / 6ما جَری بَینَ الإِمامِ علیه السلام وَالوَلیدِ لأَِخذِ البَیعَهِالأمالی للصدوق عن عبداللّه بن منصور عن جعفر بن محمّد عن أبیه عن جدّه [زین العابدین] علیهم السلام :بَعَثَ عُتبَهُ (2) إلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام ، فَقالَ : إنَّ أمیرَ المُؤمِنینَ أمَرَکَ أن تُبایِعَ لَهُ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : یا عُتبَهُ ، قَد عَلِمتَ أنّا أهلُ بَیتِ الکَرامَهِ وَمَعدِنُ الرِّسالَهِ ، وأعلامُ الحَقِّ الَّذی أودَعَهُ اللّهُ قُلوبَنا ، وأنطَقَ بِهِ ألسِنَتَنا ، فَنَطَقت بِإِذنِ اللّهِ عز و جل ، وَلَقَد سَمِعتُ جَدّی رَسولَ اللّهِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : «إنَّ الخِلافَهَ مُحَرَّمَهٌ عَلی وُلدِ أبی سُفیانَ» وکَیفَ اُبایِعُ أهلَ بَیتٍ قَد قالَ فیهِم رَسولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله هذا ؟ ! (3)
1- .المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 88 .
2- .کذا ، و الصواب : «الولید بن عتبه» .
3- .الأمالی للصدوق : ص 216 ح 239 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 312 وراجع : الفضائل : ص 68 .
المناقب ، ابن شهرآشوب :ولید به دنبال آنان [یعنی : حسین علیه السلام ، ابن زبیر، عبد اللّه بن عمر و عبد الرحمان ابن ابی بکر ]فرستاد و آنان کنار قبر پیامبر خدا بودند. عبد الرحمان و عبد اللّه گفتند: ما به خانه های خود می رویم و درِ خانه را به روی خود می بندیم. ابن زبیر گفت: به خدا سوگند که هرگز با یزید ، بیعت نمی کنم . حسین بن علی علیه السلام فرمود : «من می باید نزد ولید بروم و ببینم چه می گوید» . آن گاه به خاندانش که همراه وی بودند ، فرمود: «وقتی نزد ولید رفتم و با او وارد گفتگو و مناظره شدم، شما بر درِ خانه باشید و هر گاه شنیدید که گفتگو بالا گرفت و صداها بلند شد ، داخل خانه شوید ؛ ولی کسی را نکشید و فتنه به پا نکنید» .
1 / 6رخدادهای میان امام علیه السلام و ولید برای بیعت گرفتن
الأمالی ، صدوق به نقل از عبد اللّه بن منصور ، از امام صادق ، از پدرش ، از جدّش امام زین العابدین علیهم السلام : [ولید بن ]عتبه نزد حسین بن علی علیه السلام فرستاد و گفت: امیر مؤمنان فرمان داده که با او بیعت کنی. حسین علیه السلام فرمود: «ای [ولید بن] عُتبه ! می دانی که ما ، خاندان کرامت و پایگاه رسالت و نشانه های حقیقتیم که خداوند ، آن را در دل های ما به ودیعه نهاد و زبان ما را بِدان گویا کرد و زبان ما به اذن خدا بِدان سخن گفت. از جدّم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله شنیدم که می فرمود: خلافت بر فرزندان ابو سفیان ، حرام است . حال ، چگونه من با خاندانی بیعت کنم که پیامبر صلی الله علیه و آله در باره آنان چنین فرموده است؟» .
الإرشاد :صارَ الحُسَینُ علیه السلام إلَی الوَلیدِ فَوَجَدَ عِندَهُ مَروانَ بنَ الحَکَمِ ، فَنَعَی الوَلیدُ إلَیهِ مُعاوِیَهَ فَاستَرجَعَ الحُسَینُ علیه السلام ، ثُمَّ قَرَأَ کِتابَ یَزیدَ وما أمَرَهُ فیهِ مِن أخذِ البَیعَهِ مِنهُ لَهُ . فَقالَ لَهُ الحُسَینُ علیه السلام : إنّی لا أراکَ تَقنَعُ بِبَیعَتی لِیَزیدَ سِرّا حَتّی اُبایِعَهُ جَهرا ، فَیَعرِفَ النّاسُ ذلِکَ . فَقالَ الوَلیدُ لَهُ : أجَل ، فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : فَتُصبِحُ وتَری رَأیَکَ فی ذلِکَ ، فَقالَ لَهُ الوَلیدُ : اِنصَرِف عَلَی اسمِ اللّهِ حَتّی تَأتِیَنا مَعَ جَماعَهِ النّاسِ . فَقالَ لَه مَروانُ : وَاللّهِ لَئِن فارَقَکَ الحُسَینُ السّاعَهَ ولَم یُبایِع لا قَدَرتَ مِنهُ عَلی مِثلِها أبَدا حَتّی یُکثِرَ القَتلی بَینَکُم وبَینَهُ ، احبِسِ الرَّجُلَ فَلا یَخرُج مِن عِندِکَ حَتّی یُبایِعَ أو تَضرِبَ عُنُقَهُ . فَوَثَبَ عِندَ ذلِکَ الحُسَینُ علیه السلام وقالَ : أنتَ یَابنَ الزَّرقاءِ تَقتُلُنی أو هُوَ ؟ ! کَذَبتَ وَاللّهِ وأثِمتَ . وخَرَجَ یَمشی ومَعَهُ مَوالیهِ حَتّی أتی مَنزِلَهُ . (1)
الأخبار الطوال :دَخَلَ الحُسَینُ علیه السلام عَلَی الوَلیدِ وعِندَهُ مَروانُ ، فَجَلَسَ إلی جانِبِ الوَلیدِ ، فَأَقرَأَهُ الوَلیدُ الکِتابَ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : إنَّ مِثلی لا یُعطی بَیعَتَهُ سِرّا ، وأنَا طَوعُ یَدَیکَ ، فَإِذا جَمَعتَ النّاسَ لِذلِکَ حَضَرتُ ، وکُنتُ واحِدا مِنهُم . وکانَ الوَلیدُ رَجُلاً یُحِبُّ العافِیَهَ ، فَقالَ لِلحُسَینِ علیه السلام : فَانصَرِف إذَن حَتّی تَأتِیَنا مَعَ النّاسِ . فَانصَرَفَ . (2)
1- .الإرشاد : ج 2 ص 33 ، روضه الواعظین : ص 189 ، إعلام الوری : ج 1 ص 434 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 324 .
2- .الأخبار الطوال : ص 228 .
الإرشاد :حسین علیه السلام نزد ولید رفت و مروان بن حکم را آن جا دید. ولید ، خبر مرگ معاویه را به حسین علیه السلام داد و ایشان استرجاع گفت . سپس نامه یزید را قرائت کرد و دستور یزید را برای بیعت گرفتن از ایشان، ابلاغ نمود. آن گاه حسین علیه السلام فرمود: «گمان نمی کنم که تو از بیعت پنهانی من ، قانع شوی ؛ بلکه مایلی آشکارا بیعت کنم تا مردم بدانند». ولید گفت: بله . آن گاه حسین علیه السلام فرمود: «پس تا فردا در این باره بیندیش». ولید گفت: با نام خدا باز گرد تا به همراه جمعیت مردم ، نزد ما بیایی . مروان گفت: به خدا سوگند ، اگر اینک حسین از تو جدا شود و بیعت نکند، دیگر چنین فرصتی به دست نخواهی آورد ، مگر آن که کشته ها بین شما زیاد شوند. اینک وی را حبس کن تا از نزد تو خارج نگردد، مگر این که بیعت کند یا گردنش را بزنی. حسین علیه السلام در این هنگام برخاست و فرمود: «تو ای پسر زن کبودْچشم می خواهی مرا بکشی ، یا او [می خواهد چنین کند]؟ به خدا ، دروغ می گویی و گناه می کنی» . پس بیرون آمد ، در حالی که دوستانش او را همراهی می کردند تا به منزل رسید.
الأخبار الطوال :حسین علیه السلام بر ولید وارد شد ، در حالی که مروان نزد وی بود . پس کنار ولید نشست. ولید ، نامه[ی یزید ]را برایش قرائت کرد. حسین علیه السلام فرمود: «کسی همچون من ، پنهانی بیعت نمی کند . من که در اختیار تو ام . هر گاه مردم را جمع کردی ، من نیز حاضر می شوم و یکی از آنان خواهم بود» . ولید ، مردی آرامش طلب بود . از این رو به حسین علیه السلام گفت: پس اینک باز گرد و با مردم ، نزد ما باز آی. امام حسین علیه السلام باز گشت.
تاریخ الیعقوبی :وَرَدَ الکِتابُ [مِن یَزیدَ] عَلَی الوَلیدِ لَیلاً ، فَوَجَّهَ إلَی الحُسَینِ علیه السلام وإلی عَبدِ اللّهِ بنِ الزُّبَیرِ ، فَأَخبَرَهُمَا الخَبَرَ ، فَقالا : نُصبِحُ ونَأتیکَ مَعَ النّاسِ . فَقالَ لَهُ مَروانُ : إنَّهُما وَاللّهِ إن خَرَجا لم تَرَهُما ، فَخُذهُما بِأَن یُبایِعا ، وإلّا فَاضرِب أعناقَهُما . فَقالَ : وَاللّهِ ما کُنتُ لأَِقطَعَ أرحامَهُما ! فَخَرَجا مِن عِندِهِ وتَنَحَّیا مِن تَحتِ لَیلَتِهِما ، فَخَرَجَ الحُسَینُ علیه السلام إلی مَکَّهَ . (1)
المناقب لابن شهر آشوب :لَمّا دَخَلَ [الحُسَینُ علیه السلام ] عَلَیهِ [أی عَلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ ]وقَرَأَ الکِتابَ قالَ : ما کُنتُ اُبایِعُ لِیَزیدَ . فَقالَ مَروانُ : بایِع لأَِمیرِ المُؤمِنینَ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : کَذَبتَ وَیلَکَ ! عَلَی المُؤمِنینَ ، مَن أمَّرَهُ عَلَیهِم ؟ فَقامَ مَروانُ وَجَرَّدَ سَیفَهُ وقالَ : مُر سَیّافَکَ أن یَضرِبَ عُنُقَهُ قَبلَ أن یَخرُجَ مِنَ الدّارِ ودَمُهُ فی عُنُقی . وَارتَفَعَتِ الصَّیحَهُ ، فَهَجَمَ تِسعَهَ عَشَرَ رَجُلاً مِن أهلِ بَیتِهِ وقَدِ انتَضَوا خَناجِرَهُم ، فَخَرَجَ الحُسَینُ علیه السلام مَعَهُم . (2)
تاریخ الطبری عن أبی مخنف :فَدَخَلَ [الحُسَینُ علیه السلام ] فَسَلَّمَ عَلَیهِ بِالإِمرَهِ ومَروانُ جالِسٌ عِندَهُ ، فَقالَ حُسَینٌ علیه السلام کَأَنَّهُ لا یَظُنُّ ما یُظَنُّ مِن مَوتِ مُعاوِیَهَ : الصِّلَهُ خَیرٌ مِنَ القَطیعَهِ ، أصلَحَ اللّهُ ذاتَ بَینِکُما . فَلَم یُجیباهُ فی هذا بِشَیءٍ ، وجاءَ حَتّی جَلَسَ ، فَأَقرَأَهُ الوَلیدُ الکِتابَ ونَعی لَهُ مُعاوِیَهَ ، ودَعاهُ إلَی البَیعَهِ . فَقالَ حُسَینٌ علیه السلام : «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَیْهِ رَ جِعُونَ» (3) . . . أمّا ما سَأَلتَنی مِنَ البَیعَهِ ، فَإِنَّ مِثلی لا یُعطی بَیعَتَهُ سِرّا ، ولا أراکَ تَجتَزِئُ بِها مِنّی سِرّا دونَ أن نُظهِرَها عَلی رُؤوسِ النّاسِ عَلانِیَهً ! قالَ : أجَل . قالَ : فَإِذا خَرَجتَ إلَی النّاسِ فَدَعوتَهُم إلَی البَیعَهِ ، دَعَوتَنا مَعَ النّاسِ فَکانَ أمرا واحِدا . فَقالَ لَهُ الوَلیدُ وکانَ یُحِبُّ العافِیَهَ : فَانصَرِف عَلَی اسمِ اللّهِ حَتّی تَأتِیَنا مَعَ جَماعَهِ النّاسِ . فَقالَ لَهُ مَروانُ : وَاللّهِ لَئِن فارَقَکَ السّاعَهَ ولَم یُبایِع لا قَدَرتَ مِنهُ عَلی مِثلِها أبَدا حَتّی تَکثُرَ القَتلی بَینَکُم وبَینَهُ ، احبِسِ الرَّجُلَ ولا یَخرُج مِن عِندِکَ حَتّی یُبایِعَ أو تَضرِبَ عُنُقَهُ . فَوَثَبَ عِندَ ذلِکَ الحُسَینُ علیه السلام فَقالَ : یَابنَ الزَّرقاءِ ، أنتَ تَقتُلُنی أم هُوَ ؟ کَذَبتَ وَاللّهِ وأثِمتَ . ثُمَّ خَرَجَ فَمَرَّ بِأَصحابِهِ فَخَرَجوا مَعَهُ حَتّی أتی مَنزِلَهُ . (4)
1- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 241 وراجع : بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2572 والمحن : ص 142 .
2- .المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 88 .
3- .البقره : 156 .
4- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 339 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 530 ، تذکره الخواصّ : ص 236 نحوه ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 147 .
تاریخ الیعقوبی :نامه یزید ، شبانه به دست ولید رسید . ولید به دنبال حسین علیه السلام و عبد اللّه بن زبیر فرستاد و آنان را از جریان ، مطّلع کرد. آن دو گفتند : ما فردا با مردم می آییم. مروان به ولید گفت: به خدا سوگند ، اگر این دو ، اینک بیرون روند ، دیگر آنان را نخواهی دید . آنان را مجبور ساز تا بیعت کنند ، وگرنه آنان را گردن بزن. ولید گفت: به خدا سوگند ، قطع رحم نمی کنم. آن گاه آن دو از نزد ولید ، خارج شدند و هر دو ، شبانه از مدینه بیرون رفتند. حسین علیه السلام به سمت مکّه حرکت کرد.
المناقب ، ابن شهرآشوب :وقتی حسین علیه السلام بر ولید بن عُتبه وارد شد و نامه را خواند ، فرمود: «من با یزید بیعت نمی کنم». مروان گفت: با امیر مؤمنان ، بیعت کن. حسین علیه السلام فرمود: «وای بر تو ! بر مؤمنان ، دروغ بستی . چه کسی او را امیر آنان کرد؟» . مروان به پا خاست و شمشیر کشید و رو به ولید گفت: دستور بده پیش از آن که از خانه بیرون رود، گردنش را بزنند و خونش بر عهده من ! گفتگوها بالا گرفت . در این هنگام ، نوزده تن از خاندان حسین علیه السلام در حالی که خنجر به دست داشتند ، داخل خانه شدند و حسین علیه السلام با آنان از خانه بیرون رفت.
تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف : حسین علیه السلام بر ولید وارد شد و با امیر خواندن او ، بر او سلام کرد و مروان نزد او نشسته بود. حسین علیه السلام گویی بی خبر از مرگ معاویه ، فرمود: «رفت و آمد و ارتباط ، بهتر از جدایی است. (1) خداوند ، میانتان را اصلاح فرماید!» . آن دو چیزی نگفتند . حسین علیه السلام نشست. ولید ، نامه را خواند و خبر مرگ معاویه را به وی داد و او را به بیعت فرا خواند. حسین علیه السلام فرمود: « «انا للّه و انا الیه راجعون» ... . در باره درخواست بیعت، [باید بگویم که] کسی همچون من ، پنهانی بیعت نمی کند و گمان نمی کنم تو نیز به این مقدار ، اکتفا کنی ؛ بلکه می خواهی آشکار و در حضور مردم ، بیعت کنم». ولید گفت: بله. حسین علیه السلام فرمود: «پس هر گاه نزد مردم رفتی و آنان را به بیعت فرا خواندی ، ما را نیز فرا بخوان تا بیعت به یکباره صورت گیرد» . ولید که آرامش طلب بود ، گفت: پس به اذن خدا بروید تا همراه مردم ، نزد ما آیید. مروان گفت: به خدا سوگند ، اگر اینک از تو جدا شود و بیعت نکند ، هرگز به او دست نمی یابی ، مگر آن که کشته ها بین شما بسیار شوند . او را حبس کن تا از نزد تو خارج نگردد ، مگر آن که بیعت کند یا گردنش را بزنی. حسین علیه السلام برخاست و فرمود : «ای پسر زن کبودْچشم ! تو مرا می کشی ، یا او؟ به خدا سوگند که دروغ گفتی و گناهکاری» . آن گاه بیرون رفت و به همراه یارانش راه افتاد و آنان به همراه وی حرکت کردند تا به منزل رسید.
1- .اشاره به آن است که پیش از این ، مروان و ولید، با یکدیگر سرسنگین بودند و ارتباطی نداشتند. م.
الملهوف :ثُمَّ بَعَثَ [الوَلیدُ بنُ عُتبَهَ] إلَی الحُسَینِ علیه السلام فَجاءَهُ فی ثَلاثینَ رَجُلاً مِن أهلِ بَیتِهِ ومَوالیهِ ، فَنَعَی الوَلیدُ إلَیهِ مُعاوِیَهَ وَعَرَضَ عَلَیهِ البَیعَهَ لِیَزیدَ . فَقالَ علیه السلام : أیُّهَا الأَمیرُ ! إنَّ البَیعَهَ لا تَکونُ سِرّا ، ولکِن إذا دَعَوتَ النّاسَ غَدا فَادعُنا مَعَهُم . فَقالَ مَروانُ : لا تَقبَل أیُّهَا الأَمیرُ عُذرَهُ ، وَمتی لَم یُبایِع فَاضرِب عُنُقَهُ . فَغَضِبَ الحُسَینُ علیه السلام ثُمَّ قالَ : وَیلی عَلَیکَ یَابنَ الزَّرقاءِ ! أنتَ تَأمُرُ بِضَربِ عُنُقی ؟! کَذَبتَ وَاللّهِ ولَؤُمتَ . ثُمَّ أقبَلَ عَلَی الوَلیدِ فَقالَ : أیُّهَا الأَمیرُ ! إنّا أهلُ بَیتِ النُّبُوَّهِ ومَعدِنُ الرِّسالَه ومُختَلَفُ المَلائِکَهِ ، وبِنا فَتَحَ اللّهُ وبِنا خَتَمَ اللّهُ ، ویَزیدُ رَجُلٌ فاسِقٌ ، شارِبُ الخَمرِ ، قاتِلُ النَّفسِ المُحَرَّمَهِ ، مُعلِنٌ بِالفِسقِ ، لَیسَ لَهُ هذِهِ المَنزِلَهُ ، ومِثلی لا یُبایِعُ مِثلَهُ ، ولکِن نُصبِحُ وتُصبِحونَ ونَنظُرُ وتَنظُرونَ أیُّنا أحَقُّ بِالخِلافَهِ وَالبَیعَهِ . (1)
1- .الملهوف : ص 97 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 325 .
الملهوف :آن گاه [ولید بن عُتبه] به سراغ حسین علیه السلام فرستاد و او به همراه سی تن از خاندان و دوستانش ، نزد ولید آمد . ولید ، خبر مرگ معاویه را به وی داد و بیعت با یزید را مطرح کرد. حسین علیه السلام فرمود: «ای امیر ! بیعت ، کاری پنهانی نیست . فردا که مردم را فرا خواندی ، ما را نیز فرا بخوان». مروان گفت: ای امیر ! عذرش را نپذیر و اگر بیعت نکرد ، گردنش را بزن. حسین علیه السلام خشمگین شد و فرمود: «وای بر تو ، ای پسر زن کبودْچشم! تو به قتل من دستور می دهی؟ به خدا سوگند که دروغ گفتی و کاری زشت مرتکب شدی» . آن گاه، رو به ولید کرد و فرمود: «ای امیر ! ما ، خاندان نبوّت و معدن رسالت و محلّ رفت و آمدِ فرشتگانیم. خداوند ، با ما آغاز کرد و به ما ختم فرمود، در حالی که یزید ، مردی فاسق، می گسار، آدمکُش و دارای فسق آشکار است . او برای این کار ، صلاحیت ندارد و کسی مانند من ، با مانند یزید ، بیعت نمی کند . ما و شما ، شب را به صبح می رسانیم و می نگریم که کدام یک از ما برای خلافت و بیعت ، سزاوارتر است».
الفتوح :دَخَلَ الحُسَینُ علیه السلام عَلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ ، فَسَلَّمَ عَلَیهِ ، فَرَدَّ عَلَیهِ رَدّا حَسَنا ، ثُمَّ أدناهُ وقَرَّبَهُ . قالَ : ومَروانُ بنُ الحَکَمِ هُناکَ جالِسٌ فی مَجلِسِ الوَلیدِ ، وقَد کانَ بَینَ مَروانَ وبَینَ الوَلیدِ مُنافَرَهٌ ومُفاوَضَهٌ ، فَأَقبَلَ الحُسَینُ علیه السلام عَلَی الوَلیدِ فَقالَ : أصلَحَ اللّهُ الأَمیرَ ، وَالصَّلاحُ خَیرٌ مِنَ الفَسادِ ، وَالصِّلَهُ خَیرٌ مِنَ الخَشناءِ والشَّحناءِ ، وقَد آنَ لَکُما أن تَجتَمِعا ، فَالحَمدُ للّهِِ الَّذی ألَّفَ بَینَکُما . قالَ : فَلَم یُجیباهُ فی هذا بِشَیءٍ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : هَل أتاکُم مِن مُعاوِیَهَ کائِنَهُ خَبَرٍ ؛ فَإِنَّهُ کانَ عَلیلاً وقَد طالَت عِلَّتُهُ ، فَکَیفَ حالُهُ الآنَ ؟ قالَ : فَتَأَوَّهَ الوَلیدُ وَتَنَفَّسَ الصُّعَداءَ وقالَ : أبا عَبدِ اللّهِ آجَرَکَ اللّهُ فی مُعاوِیَهَ ، فَقَد کانَ لَکَ عَمُّ صِدقٍ ، وقَد ذاقَ المَوتَ ، وهذا کِتابُ أمیرِ المُؤمِنینَ یَزیدَ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : «إِنَّا لِلَّهِ وَ إِنَّآ إِلَیْهِ رَ جِعُونَ» (1) ، وعَظَّمَ اللّهُ لَکَ الأَجرَ أیُّهَا الأَمیرُ ، ولکِن لِماذا دَعَوتَنی ؟ فَقالَ : دَعَوتُکَ لِلبَیعَهِ، فَقَدِ اجتَمَعَ عَلَیهِ النّاسُ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : إنَّ مِثلی لا یُعطی بَیعَتَهُ سِرّا ، وإنَّما اُحِبُّ أن تَکونَ البَیعَهُ عَلانِیَهً بِحَضرَهِ الجَماعَهِ ، ولکِن إذا کانَ مِنَ الغَدِ ودَعَوتَ النّاسَ إلَی البَیعَهِ دَعَوتَنا مَعَهُم فَیَکونُ أمرَنا واحِدا . فَقالَ لَهُ الوَلیدُ : أبا عَبدِ اللّهِ ؟ لَقَد قُلتَ فَأَحسَنتَ فِی القَولِ ، وأجَبتَ (2) جَوابَ مِثلِکَ وکَذا ظَنّی بِکَ ، فَانصَرِف راشِدا عَلی بَرَکَهِ اللّهِ حَتّی تَأتِیَنی غَدا مَعَ النّاسِ . فَقالَ مَروانُ بنُ الحَکَمِ : أیُّهَا الأَمیرُ ، إنَّهُ إذا فارَقَکَ فی هذِهِ السّاعَهِ لَم یُبایِع ؛ فَإِنَّکَ لَن تَقدِرَ مِنهُ ولا تَقدِرُ عَلی مِثلِها ، فَاحبِسهُ عِندَکَ ولا تَدَعهُ یَخرُج أو یُبایِعَ ، وإلّا فَاضرِب عُنُقَهُ . قالَ : فَالتَفَتَ إلَیهِ الحُسَینُ علیه السلام ، وقالَ : وَیلی عَلَیکَ یَابنَ الزَّرقاءِ ! أتَأمُرُ بِضَربِ عُنُقی ؟! کَذَبتَ وَاللّهِ ! وَاللّهِ لَو رامَ ذلِکَ أحَدٌ مِنَ النّاسِ لَسَقَیتُ الأَرضَ مِن دَمِهِ قَبلَ ذلِکَ ، وإن شِئتَ ذلِکَ فَرُم ضَربَ عُنُقی إن کنُتَ صادِقا . قالَ : ثُمَّ أقبَلَ الحُسَینُ علیه السلام عَلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ ، وقالَ : أیُّهَا الأَمیرُ ، إنّا أهلُ بَیتِ النُّبُوَّهِ ومَعدِنُ الرِّسالَهِ ومُختَلَفُ المَلائِکَهِ ومَحَلُّ الرَّحمَهِ ، وبِنا فَتَحَ اللّهُ وبِنا خَتَمَ ، ویَزیدُ رَجُلٌ فاسِقٌ ، شارِبُ خَمرٍ ، قاتِلُ النَّفسِ المُحَرَّمَهِ ، مُعلِنٌ بِالفِسقِ ، مِثلی لا یُبایِعُ لِمِثلِهِ ، ولکِن نُصبِحُ وتُصبِحونَ وَننتَظِرُ وتَنتَظِرونَ أیُّنا أحَقُّ بِالخِلافَهِ وَالبَیعَهِ . قالَ : وسَمِعَ مَن بِالبابِ الحُسَینَ علیه السلام فَهَمّوا بِفَتحِ البابِ وإشهارِ السُّیوفِ ، فَخَرَجَ إلَیهِم الحُسَینُ علیه السلام سَریعا فَأَمَرَهُم بِالاِنصِرافِ إلی مَنازِلِهِم ، وأقبَلَ الحُسَینُ علیه السلام إلی مَنزِلِهِ . (3)
1- .البقره : 156 .
2- .فی المصدر : «وأحببت» ، والصواب ما أثبتناه کما فی مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی .
3- .الفتوح : ج 5 ص 13 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 183 .
الفتوح :حسین علیه السلام بر ولید بن عُتبه وارد شد و بر او سلام کرد . ولید ، جوابی نیکو داد و ایشان را نزد خود نشاند. [راوی] می گوید: مروان بن حکم ، در مجلس ولید ، حضور داشت و پیش از آن ، میان ولید و مروان ، اختلاف و ناراحتی بود. حسین علیه السلام به ولید رو کرد و فرمود: «خدا ، امور امیر را اصلاح گرداند ! صلح ، بهتر از فساد است و صله رحم و ارتباط ، بهتر از خشونت و کینه است و اینک ، وقت آن رسیده که شما دو نفر با یکدیگر جمع شوید. شکر ، خدا را که میان شما الفت برقرار کرد!». [راوی] می گوید: آن دو در این باره چیزی نگفتند. آن گاه حسین علیه السلام فرمود: «آیا از معاویه خبر دارید؟ او بیمار بود و بیماری اش طولانی گشت . اینک حالش چه طور است؟» . [راوی] می گوید: ولید ، آه گفت و نفس عمیق و از روی درد و رنجی کشید و گفت: ای ابا عبد اللّه ! خدا ، تو را در باره معاویه اجر دهد ! برایت عمویی راستین بود. اینک مرگ را چشید و این ، نامه امیر مؤمنان یزید است. حسین علیه السلام فرمود: « «إنا للّه و إنّا إلیه راجعون» . خدا ، پاداش تو را بزرگ گرداند ای امیر ؛ ولی مرا چرا فرا خواندی؟» . ولید گفت: تو را برای بیعت فرا خواندم ؛ چرا که مردم بر یزید ، توافق کرده و بیعت نموده اند. حسین علیه السلام فرمود: «کسی همچون من، پنهانی بیعت نمی کند . دوست دارم بیعت ، به صورت آشکار و در حضور مردم باشد. فردا که مردم را برای بیعت فرا خواندی ما را نیز به همراه آنان فرا می خوانی تا بیعت همه ، یکباره باشد». ولید به وی گفت: ای ابا عبد اللّه ! سخنی نیکو گفتی و جوابی در شأن خودت دادی . من هم در باره تو همین گمان را داشتم . پس اینک به اذن خدا برگرد تا فردا به همراه مردم ، نزد من آیی. مروان بن حکم گفت: ای امیر ! اگر او اینک از تو جدا شود، دیگر بیعت نمی کند و تو هرگز بر او دست نخواهی یافت و نمی توانی بیعت بگیری. پس اینک ، او را حبس کن و مگذار بیرون رود ، مگر آن که بیعت کند ، وگرنه گردنش را بزن. [راوی] می گوید: حسین علیه السلام به مروان رو کرد و فرمود: «وای بر تو ، ای پسر زن کبودْچشم! تو فرمان به قتل من می دهی؟ به خدا سوگند ، دروغ می گویی! به خدا سوگند، اگر یکی از مردم ، چنین قصدی با من کند، زمین را از خونش سیراب می کنم ، قبل از آن که اقدامی کند و اگر تو چنین می خواهی، قصد کشتن من کن ، اگر راست می گویی!» . [راوی] می گوید: آن گاه حسین علیه السلام به ولید بن عُتبه رو کرد و فرمود: «ای امیر ! ما ، خاندان پیامبر و معدن رسالت و محلّ رفت و آمدِ فرشتگان و جایگاه رحمتیم . خداوند ، [امور را] با ما آغاز کرد و به ما ختم فرمود. یزید ، مردی فاسق، می گسار، آدمکُش و دارای فسق آشکار است. کسی مانند من با مانند یزید ، بیعت نمی کند. باید فردا شود و ببینیم کدام یک از ما برای خلافت و بیعت ، سزاوارتر است» . [راوی] می گوید: کسانی که بر درِ خانه بودند، صدای حسین علیه السلام را شنیدند . خواستند در را بگشایند و شمشیر ، برهنه سازند که حسین علیه السلام به سرعت ، نزد آنان رفت و به آنان دستور داد به منزل خود برگردند و خود نیز به خانه باز گشت .
مثیر الأحزان فی خَبَرِ استِدعاءِ الإِمامِ الحُسَینِ علیه السلام وعَبدِ اللّهِ بنِ الزُّبَیرِ وعَبدِ اللّهِ بنِ مُطیعٍ وعَبدِ اللّهِ بنِ عُمَرَ وعَبدِ الرَّحمنِ بنِ أبی بَکرٍ مِن قِبَلِ الوَلیدِ : فَحَضَروا فَنَعی إلَیهِم مُعاوِیَهَ وأمَرَهُم بِالبَیعَهِ ، فَبَدَرَهُم بِالکَلامِ عَبدُ اللّهِ بنُ الزُّبَیرِ ، فَخافَهُ أن یُجیبوا بِما لا یُریدُ ، فَقالَ : إنَّکَ وَلیتَنا فَوَصَلتَ أرحامَنا وأحسَنتَ السّیرَهَ فینا ، وقَد عَلِمتَ أنَّ مُعاوِیَهَ أرادَ مِنَّا البَیعَهَ لِیَزیدَ فَأَبَینا ولَسنا [نَأمَنُ] (1) أن یَکونَ فی قَلبِهِ عَلَینا ، ومَتی بَلَغَهُ أنّا لَم نُبایِع إلّا فی ظُلمَهِ لَیلٍ وتَغلِقُ عَلَینا بابا لَم یَنتَفِع هُوَ بِذلِکَ ؟ ولکِن تُصبِحُ وتَدعُو النّاسَ وَتأمُرُهُم بِبَیعَهِ یَزیدَ ونَکونُ أَوَّلَ مَن یُبایِعُ . قالَ : وأنَا أنظُرُ إلی مَروانَ وقَد أسَرَّ إلَی الوَلیدِ أنِ اضرِب رِقابَهُم ، ثُمَّ قالَ جَهرا : لا تَقبَل عُذرَهُم وَاضرِب رِقابَهُم ، فَغَضِبَ الحُسَینُ وقالَ : وَیلی عَلَیکَ یَابنَ الزَّرقاءِ ! أنتَ تَأمُرُ بِضَربِ عُنُقی ؟ ! کَذَبتَ ولَؤُمتَ ، نَحنُ أهلُ بَیتِ النُّبُوَّهِ ومَعدِنُ الرِّسالَهِ ، ویَزیدُ فاسِقٌ ، شارِبُ الخَمرِ ، وقاتِلُ النَّفسِ ، ومِثلی لا یُبایِعُ لِمِثلِهِ ، ولکِن نُصبِحُ وتُصبِحونَ [ونَنظُرُ وتَنظُرونَ] (2) أیُّنا أحَقُّ بِالخِلافَهِ وَالبَیعَهِ . فَقالَ الوَلیدُ : اِنصَرِف یا أبا عَبدِ اللّهِ مُصاحِبا عَلَی اسمِ اللّهِ وعَونِهِ حَتّی تَغدُوَ عَلَیَّ . (3)
الأمالی للصدوق عن عبداللّه بن منصور عن جعفر بن محمّد عن أبیه عن جدّه [زین العابدین] علیهم السلام :لَمّا سَمِعَ عُتبَهُ (4) ذلِکَ [أی کَلامَ الحُسَینِ علیه السلام فی مُخالَفَهِ یَزیدَ ]دَعَا الکاتِبَ وکَتَبَ : بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ ، إلی عَبدِ اللّهِ یَزیدَ أمیرِ المُؤمِنینَ ، مِن عُتبَهَ بنِ أبی سُفیانَ . أمّا بَعدُ ، فَإِنَّ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ لَیسَ یَری لَکَ خِلافَهً ولا بَیعَهً ، فَرَأیَکَ فی أمرِهِ ، وَالسَّلامُ . فَلَمّا وَرَدَ الکِتابُ عَلی یَزیدَ کَتَبَ الجَوابَ إلی عُتبَهَ : أمّا بَعدُ ، فَإِذا أتاکَ کِتابی هذا فَعَجِّل عَلَیَّ بِجَوابِهِ ، وبَیِّن لی فی کِتابِکَ کُلَّ مَن فی طاعَتی أو خَرَجَ عَنها ، وَلیَکُن مَعَ الجَوابِ رَأسُ الحُسَینِ بن عَلِیٍّ . فَبَلَغَ ذلِکَ الحُسَینَ علیه السلام ، فَهَمَّ بِالخُروجِ مِن أرضِ الحِجازِ إلی أرضِ العِراقِ . 5
1- .أثبتنا الزیاده من نُقولٍ اُخری ؛ إذ لا یصحّ السیاق بدونها .
2- .مثیر الأحزان : ص 24 .
3- .کذا والصواب : «الولید بن عُتبه» .
4- .الأمالی للصدوق : ص 216 ح 239 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 312 .
مثیر الأحزان در گزارش فرا خوانده شدن امام حسین علیه السلام ، عبد اللّه بن زبیر، عبد اللّه بن مطیع، عبد اللّه بن عمر و عبد الرحمان بن ابی بکر از سوی ولید : آنان نزد ولید ، حضور یافتند و ولید ، خبر مرگ معاویه را به آنان داد و آنها را به بیعت فرا خواند. عبد اللّه بن زبیر ، پیش از دیگران آغاز به سخن کرد و ترسید آنان جوابی دهند که او مایل نیست . او گفت: تو که بر ما حاکم شدی ، صله رحم به جا آوردی و با ما خوب رفتار کردی ؛ ولی می دانی که معاویه از ما برای یزید ، بیعت خواست و ما سر باز زدیم و مطمئن نیستیم که یزید از ما کینه به دل نداشته باشد . بنا بر این اگر به وی خبر رسد که ما جز در تاریکی شب و پشت درهای بسته بیعت نمی کنیم ، از این کار ، نفعی نمی برد و کینه اش برطرف نمی گردد ؛ لیکن فردا که مردم را فرا می خوانی و آنان را به بیعت با یزید ، فرمان می دهی ، ما پیش از دیگران بیعت می کنیم. [راوی] می گوید: من ، مروان را زیر نظر داشتم ، که آهسته به ولید گفت : گردن آنان را بزن . و آن گاه بلند گفت: عذر آنان را نپذیر و گردن آنان را بزن. حسین علیه السلام خشمگین شد و فرمود: «وای بر تو ، ای پسر زن کبودْچشم! تو به کشتن من فرمان می دهی؟! دروغ گفتی و کاری زشت مرتکب شدی. ما ، خاندان نبوّت و معدن رسالتیم و یزید ، مردی فاسق، می گسار و آدمکُش است و شخصی مانند من ، با کسی مانند یزید ، بیعت نمی کند ! باید فردا شود و ببینیم کدام یک از ما برای خلافت و بیعت ، سزاوارتر است» . ولید گفت: ای ابا عبد اللّه ! با نام و یاری خداوند ، باز گرد تا فردا نزد من آیی.
الأمالی ، صدوق به نقل از عبد اللّه بن منصور ، از امام صادق، از پدرش، از جدّش امام زین العابدین علیهم السلام : وقتی [ولید بن] عُتبه ، سخن حسین علیه السلام را در مخالفت با یزید شنید، کاتب خود را فرا خواند و چنین نوشت: «به نام خداوند بخشنده مهربان. به بنده خدا یزید ، امیر مؤمنان ، از [ولید بن ]عُتبه بن ابی سفیان. امّا بعد ، حسین بن علی ، برای تو [حقّ] خلافت و بیعتی قائل نیست . نظر خودت را در این باره ابراز کن . والسلام!» . وقتی نامه به یزید رسید ، جواب [ولید بن] عتبه را چنین نوشت: «امّا بعد ، چون نامه ام به دستت رسید، به سرعت ، جواب نامه را بفرست و در نامه ات روشن ساز که چه کسانی بیعت را پذیرفتند و چه کسانی از آن ، سر باز زدند و با نامه ، سرِ حسین بن علی را نیز بفرست». این خبر به حسین علیه السلام رسید و تصمیم گرفت از سرزمین حجاز به سمت عراق حرکت کند.
الفتوح :مَضی مَروانُ مُغضَبا [بَعدَ أن وَبَّخَهُ الحُسَینُ علیه السلام ] حَتّی دَخَلَ عَلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ ، فَخَبَّرَهُ بِما سَمِعَ مِنَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ . قالَ : فَعِندَها کَتَبَ الوَلیدُ إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ یُخبِرُهُ بِما کانَ مِن أهلِ المَدینَهِ ، وما کانَ مِنِ ابنِ الزُّبَیرِ ... ثُمَّ ذَکَرَ لَهُ بَعدَ ذلِکَ أمرَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ أنَّهُ لَیسَ یَری لَنا عَلَیهِ طاعَهً ولا بَیعَهً . قالَ : فَلَمّا وَرَدَ الکِتابُ عَلَی یَزیدَ غَضِبَ لِذلِکَ غَضَبا شَدیدا ، وکانَ إذا غَضِبَ انقَلَبَت عَیناهُ فَعادَ أحوَلَ . قالَ : فَکَتَبَ إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ : مِن عَبدِ اللّهِ یَزیدَ أمیرِ المُؤمِنینَ إلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ . أمّا بَعدُ ، فَإِذا وَرَدَ عَلَیکَ کِتابی هذا فَخُذِ البَیعَهَ ثانِیا عَلی أهلِ المَدینَهِ بِتَوکیدٍ مِنکَ عَلَیهِم ، وذَر عَبدَ اللّهِ بنَ الزُّبَیرِ ؛ فَإِنَّهُ لَن یَفوتَنا ولَن یَنجُوَ مِنّا أبَدا ما دامَ حَیّا ، وَلیَکُن مَعَ جَوابِکَ إلَیَّ رَأسُ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ ، فَإِن فَعَلتَ ذلِکَ فَقَد جَعَلتُ لَکَ أعِنَّهَ الخَیلِ ، ولَکَ عِندِی الجائِزَهُ والحَظُّ الأَوفَرُ ، وَالنِّعمَهُ واحِدَهً ، وَالسَّلامُ . قالَ : فَلَمّا وَرَدَ الکِتابُ عَلَی الوَلیدِ بنِ عُتبَهَ وَقَرَأَهُ تَعاظَمَ ذلِکَ وقالَ : لا وَاللّهِ ، لا یَرانِیَ اللّهُ قاتِلَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ ، وأنَا لا أقتُلُ ابنَ بِنتِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله ولَو أعطانی یَزیدُ الدُّنیا بِحَذافیرِها (1) . (2)
1- .الحذافیر : الجوانب . وقیل : الأعالی ، واحدها حِذفار ، وقیل : حُذفور : أی فکأنّما اُعطی الدنیا بأسرِها (النهایه : ج 1 ص 356 «حذفر») .
2- .الفتوح : ج 5 ص 17 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 185 .
الفتوح :مروان [پس از سرزنشی که از حسین علیه السلام شنید] ، با ناراحتی بیرون رفت و بر ولید بن عُتبه وارد شد و آنچه را از حسین بن علی علیه السلام شنیده بود ، به وی خبر داد . [راوی] می گوید: آن گاه ولید برای یزید بن معاویه نامه نوشت و گزارش مردم مدینه و عبد اللّه بن زبیر را نوشت... و سپس به جریان حسین بن علی علیه السلام پرداخت که : وی بیعت و اطاعتی را از جانب ما ، برای خودش باور ندارد. [راوی] می گوید: وقتی نامه به یزید رسید، به شدّت خشمگین شد و هر گاه خشمگین می شد ، چشمانش دگرگون و اَحوَل (چپ) می شد . پس برای ولید بن عُتبه چنین نوشت: «از بنده خدا یزید ، امیر مؤمنان ، به ولید بن عتبه. امّا بعد، چون نامه به دستت رسید ، برای بار دوم، با تأکید بسیار ، از مردم مدینه بیعت بگیر . عبد اللّه بن زبیر را رها کن ؛ چرا که او از دست ما بیرون نمی رود و تا زنده است ، از دست ما نجات پیدا نمی کند ؛ ولی به همراه جواب ، سرِ حسین بن علی را بفرست. اگر چنین کنی ، فرماندهی سپاهیان را به تو وا می گذارم و پاداش و بهره بزرگ را یک جا نزد من خواهی داشت . والسلام!». [راوی] می گوید: چون نامه به ولید بن عتبه رسید و آن را خواند ، مسئله برایش بزرگ آمد و با خود گفت: نه ، به خدا ! خداوند ، مرا قاتل حسین بن علی نخواهد دید. من پسر دختر پیامبر را نمی کشم ، گرچه یزید ، تمام دنیا را به من بدهد.
ملاحظهممّا یجدر ذکره أنّ نقل الأمالی والفتوح لا یتلاءم مع الکلام المشهور ؛ ذلک لأنّ النقل المشهور یفید بأنّ الإمام غادر المدینه بعد یومین أو ثلاثه أیّام من وصول أول کتاب لیزید والذی کان یتضمّن خبر موت معاویه والأمر بأخذ البیعه من الناس والإمام الحسین علیه السلام بشکل خاص . وبناءً علی ذلک فإنّ والی المدینه لم تسنح له الفرصه لأن یراسل یزید حول قضیه الإمام الحسین علیه السلام . والملاحظه الاُخری هی أنّ النقل المشهور یصرّح بأنّ موت معاویه کان فی النصف من رجب ، فی حین أنّ الروایات أفادت بأنّ خروج الإمام من المدینه کان لیومین بقیا من رجب ؛ وعلی هذا الأساس فإنّ من المستبعد کثیراً تبادل ثلاث رسائل فی هذه المدّه بین الشام والمدینه عبر مسافه تبلغ حوالی 1229 کیلومتراً ! علماً أنّ المصادر ذکرت أنّ وصول الإمام إلی مکّه کان فی الثالث من شعبان ، وفی هذا الإطار أفادت بعض النقول هذا الیوم باعتباره یوم خروج الإمام من المدینه (1) . ویبدو أنّها خلطت بین تاریخ خروج الإمام من المدینه ووصوله إلی مکّه .
1- .راجع : ص 434 (شخوص الإمام علیه السلام من المدینه وإقامته فی مکّه) .
نکتهگفتنی است، نقل الأمالی و الفتوح ، با کلام مشهور ، ناسازگار است ؛ زیرا در نقل مشهور ، پس از رسیدن اوّلین نامه یزید به فرماندار مدینه که حاوی خبر مرگ معاویه و دستورِ گرفتن بیعت از مردم و بزرگان مدینه و از جمله امام حسین علیه السلام بود ، امام علیه السلام در فاصله دو سه روز ، مدینه را ترک کرد . بنا بر این ، فرصتی برای مکاتبه فرماندار مدینه با یزید در باره امام حسین علیه السلام وجود نداشته است . نکته دیگر ، این که مرگ معاویه ، طبق نقل مشهور ، در نیمه ماه رجب ، اتّفاق افتاده و خارج شدن امام علیه السلام از مدینه ، دو روز مانده از رجب ، گزارش شده است . بر این اساس نیز رد و بدل شدن سه نامه در این مدّت بین دمشق و مدینه با فاصله حدود 1229 کیلومتر ، بسیار بعید است . ضمنا منابع ، روز ورود امام حسین علیه السلام به مکّه را سوم شعبان ، گزارش کرده اند . در این میان ، برخی نقل ها ، این زمان را روز حرکت امام علیه السلام از مدینه مطرح نموده اند (1) که به نظر می رسد تاریخ حرکت امام علیه السلام از مدینه را با روز ورود ایشان به مکّه ، خَلط کرده اند.
1- .ر. ک: ص 435 (فصل دوم / بیرون رفتن امام علیه السلام از مدینه و اقامت گزیدن در مکّه) .
1 / 7نِقاشٌ بینَ مَروانَ وَالوَلیدِ بَعدَ خُروجِ الإِمامِ علیه السلامتاریخ الطبری عن أبی مخنف :قالَ مَروانُ لِلوَلیدِ : عَصَیتَنی ! لا وَاللّهِ لا یُمَکِّنُکَ مِن مِثلِها مِن نَفسِهِ أبَدا . قالَ الوَلیدُ : وَبِّخ غَیرَکَ یا مَروانُ ، إنَّکَ اختَرتَ لِیَ الَّتی فیها هَلاکُ دینی ، وَاللّهِ ما اُحِبُّ أنَّ لی ما طَلَعَت عَلَیهِ الشَّمسُ وغَرَبَت عَنهُ مِن مالِ الدُّنیا ومُلکِها وأنّی قَتَلتُ حُسَینا ، سُبحانَ اللّهِ! أقتُلُ حُسَینا أن قالَ : لا اُبایِعُ ؟! وَاللّهِ إنّی لأََظُنُّ (1) امرَءً یُحاسَبُ بِدَمِ حُسَینٍ لَخَفیفَ المیزانِ عِندَ اللّهِ یَومَ القِیامَهِ . فَقالَ لَهُ مَروانُ : فَإِذا کانَ هذا رَأیَکَ فَقَد أصَبتَ فیما صَنَعتَ . یَقولُ هذا لَهُ وهُوَ غَیرُ الحامِدِ لَهُ عَلی رَأیِهِ . (2)
الملهوف :قالَ مَروانُ لِلوَلیدِ : عَصَیتَنی ! فَقالَ : وَیحَکَ یا مَروانُ ! إنَّکَ أشَرتَ عَلَیَّ بِذَهابِ دینی ودنُیایَ ، وَاللّهِ ما اُحِبُّ أنَّ مُلکَ الدُّنیا بِأَسرِها لی وأنَّنی قَتَلتُ حُسَینا ، وَاللّهِ ما أظُنُّ أحَدا یَلقَی اللّهَ بِدَمِ الحُسَینِ إلّا وهُوَ خَفیفُ المیزانِ ، لا یَنظُرُ اللّهُ إلَیهِ یَومَ القِیامَهِ ولا یُزَکّیهِ ولَهُ عَذابٌ ألیمٌ . (3)
الفتوح :قالَ مَروانُ بنُ الحَکَمِ لِلوَلیدِ بنِ عُتبَهَ : عَصَیتَنی حَتَّی انفَلَتَ الحُسَینُ مِن یَدِکَ ! أما وَاللّهِ لا تَقدِرُ عَلی مِثلِها أبَدا ، ووَاللّهِ لَیَخرُجَنَّ عَلَیکَ وعَلی أمیرِ المُؤمِنینَ ، فَاعلَم ذلِکَ . فَقالَ لَهُ الوَلیدُ بنُ عُتبَهَ : وَیحَکَ ! أشَرتَ عَلَیَّ بِقَتلِ الحُسَینِ ، وفی قَتلِهِ ذَهابُ دینی ودُنیایَ . وَاللّهِ ما اُحِبُّ أن أملِکَ الدُّنیا بِأَسرِها وأنّی قَتَلتُ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ ابنَ فاطِمَهَ الزَّهراءِ ، وَاللّهِ ما أظُنُّ أحَدا یَلقَی اللّهَ بِقَتلِ الحُسَینِ إِلّا وهُوَ خَفیفُ المیزانِ عِندَ اللّهِ یَومَ القِیامَهِ ، لا یَنظُرُ إلَیهِ ولا یُزَکّیهِ ولَهُ عَذابٌ ألیمٌ . قالَ : فَسَکَتَ مَروانُ . (4)
1- .فی المصدر : «لا أظنّ» ، والصواب ما أثبتناه کما فی الکامل فی التاریخ وغیره من المصادر .
2- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 340 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 530 ، الأخبار الطوال : ص 228 ، الإمامه والسیاسه : ج 1 ص 227 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 147 والثلاثه الأخیره نحوه ؛ الإرشاد : ج 2 ص 33 ، إعلام الوری : ج 1 ص 435 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 325 .
3- .الملهوف : ص 98 ، مثیر الأحزان : ص 24 ولیس فیه ذیله من «لا ینظر» .
4- .الفتوح : ج 5 ص 14 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 184 .