1 / 4داستان بیرون آمدن عمر بن سعد برای نبرد با امام علیه السلام
1 / 4 1خبر دادن امام علی علیه السلام از برگزیدن دوزخ به وسیله ابن سعد
تهذیب الکمال به نقل از محمّد بن سیرین ، از یکی از یارانش : علی علیه السلام به عمر بن سعد فرمود: «تو در چه حالی هستی ، هنگامی که در دوراهیِ بر گُزیدن بهشت یا دوزخ ، قرار می گیری و دوزخ را بر می گزینی؟!» .
1 / 4 2اِختِیارُ النّارِتاریخ الطبری عن عمّار الدهنی عن أبی جعفر [الباقر] علیه السلام :کانَ عُمَرُ بنُ سَعدِ بنِ أبی وَقّاصٍ قَد وَلّاهُ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ الرَّیَّ ، وعَهِدَ إلَیهِ عَهدَهُ ، فَقالَ : اِکفِنی هذَا الرَّجُلَ [أیِ الحُسَینَ علیه السلام ] . قالَ : أعفِنی ، فَأَبی أن یُعفِیَهُ ، قالَ : فَأَنظِرنِی اللَّیلَهَ ، فَأَخَّرَهُ ، فَنَظَرَ فی أمرِهِ ، فَلَمّا أصبَحَ غَدا عَلَیهِ راضِیا بِما اُمِرَ بِهِ ، فَتَوَجَّهَ إلَیهِ عُمَرُ بنُ سَعدٍ . (1)
تاریخ الطبری عن عقبه بن سمعان :کانَ سَبَبُ خُروجِ ابنِ سَعدٍ إلَی الحُسَینِ علیه السلام أنَّ عُبَیدَ اللّهِ بنَ زِیادٍ بَعَثَهُ عَلی أربَعَهِ آلافٍ مِن أهلِ الکوفَهِ یَسیرُ بِهِم إلی دَستَبی (2) ، وکانَتِ الدَّیلَمُ قَد خَرَجوا إلَیها ، وغَلَبوا عَلَیها ، فَکَتَبَ إلَیهِ ابنُ زِیادٍ عَهدَهُ عَلَی الرَّیِّ ، وأمَرَهُ بِالخُروجِ ، فَخَرَجَ مُعَسکِرا بِالنّاسِ بِحَمّامِ أعیَنَ . فَلَمّا کانَ مِن أمرِ الحُسَینِ علیه السلام ما کانَ ، وأقبَلَ إلَی الکوفَهِ ، دَعَا ابنُ زِیادٍ عُمَرَ بنَ سَعدٍ ، فَقالَ : سِر إلَی الحُسَینِ ، فَإِذا فَرَغنا مِمّا بَینَنا وبَینَهُ سِرتَ إلی عَمَلِکَ . فَقالَ لَهُ عُمَرُ بنُ سَعدٍ : إنَ رَأَیتَ رَحِمَکَ اللّهُ أن تُعفِیَنی فَافعَل ، فَقالَ لَهُ عُبَیدُ اللّهِ : نَعَم ، عَلی أن تَرُدَّ لَنا عَهدَنا ، قالَ : فَلَمّا قالَ لَهُ ذاکَ ، قالَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ : أمهِلنِی الیَومَ حَتّی أنظُرَ ، قالَ : فَانصَرَفَ عُمَرُ یَستَشیرُ نُصَحاءَهُ ، فَلَم یَکُن یَستَشیرُ أحَدا إلّا نَهاهُ . قالَ : وجاءَ حَمزَهُ بنُ المُغیرَهِ بنِ شُعبَهَ ، وهُوَ ابنُ اُختِهِ ، فَقالَ : أنشُدُکَ اللّهَ یا خالِ أن تَسیرَ إلَی الحُسَینِ ، فَتَأثَمَ بِرَبِّکَ وتَقطَعَ رَحِمَکَ ! فَوَاللّهِ ، لَأَن تَخرُجَ مِن دُنیاکَ ومالِکَ وسُلطانِ الأَرضِ کُلِّها لَو کانَ لَکَ خَیرٌ لَکَ مِن أن تَلقَی اللّهَ بِدَمِ الحُسَینِ ! فَقالَ لَهُ عُمَرُ بنُ سَعدٍ : فَإِنّی أفعَلُ إن شاءَ اللّهُ . قالَ هِشامٌ : حَدَّثَنی عَوانَهُ بنُ الحَکَمِ ، عَن عَمّارِ بنِ عَبدِ اللّهِ بنِ یَسارٍ الجُهَنِیِّ عَن أبیهِ ، قالَ : دَخَلتُ عَلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ وقَد اُمِرَ بِالمَسیرِ إلَی الحُسَینِ علیه السلام ، فَقالَ لی : إنَّ الأَمیرَ أمَرَنی بِالمَسیرِ إلَی الحُسَینِ ، فَأَبَیتُ ذلِکَ عَلَیهِ ، فَقُلتُ لَهُ : أصابَ اللّهُ بِکَ ، أرشَدَکَ اللّهُ ، أحِل فَلا تَفعَل ولا تَسِر إلَیهِ . قالَ : فَخَرَجتُ مِن عِندِهِ ، فَأَتانی آتٍ ، وقالَ : هذا عُمَرُ بنُ سَعدٍ یَندُبُ النّاسَ إلَی الحُسَینِ ، قالَ : فَأَتَیتُهُ فَإِذا هُوَ جالِسٌ ، فَلَمّا رَآنی أعرَضَ بِوَجهِهِ ، فَعَرَفتُ أنَّهُ قَد عَزَمَ عَلَی المَسیرِ إلَیهِ ، فَخَرَجتُ مِن عِندِهِ . قالَ : فَأَقبَلَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ إلَی ابنِ زِیادٍ ، فَقالَ : أصلَحَکَ اللّهُ ، إنَّکَ وَلَّیتَنی هذَا العَمَلَ ، وکَتَبتَ لِیَ العَهدَ ، وسَمِعَ بِهِ النّاسُ ، فَإِن رَأَیتَ أن تُنفِذَ لی ذلِکَ فَافعَل ، وَابعَث إلَی الحُسَینِ فی هذَا الجَیشِ مِن أشرافِ الکوفَهِ مَن لَستُ بِأَغنی ولا أجزَأَ عَنکَ فی الحَربِ مِنهُ ، فَسَمّی لَهُ اُناسا . فَقالَ لَهُ ابنُ زِیادٍ : لا تُعلِمنی بِأَشرافِ أهلِ الکوفَهِ ، ولَستُ أستَأمِرُکَ فیمَن اُریدُ أن أبعَثَ ! إن سِرتَ بِجُندِنا ، وإلّا فَابعَث إلَینا بِعَهدِنا . فَلَمّا رَآهُ قَد لَجَّ ، قالَ : فَإِنّی سائِرٌ . قالَ : فَأَقبَلَ فی أربَعَهِ آلافٍ حَتّی نَزَلَ بِالحُسَینِ علیه السلام مِنَ الغَدِ مِن یَومَ نَزَلَ الحُسَینُ علیه السلام نِینَوی . (3)
1- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 389 ، تهذیب الکمال : ج 6 ص 427 ، مقاتل الطالبیّین : ص 112 من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام نحوه ؛ الأمالی للشجری : ج 1 ص 192 ، الحدائق الوردیّه : ج 1 ص 116 عن الإمام زین العابدین علیه السلام .
2- .دستبی : دَشتابی ؛ مُنبسَطُ قَزوین (دشتُ قزوین) ؛ أراضی سهله وخصبه فی جنوب قزوین وفیها آوَجُ وبوئین زهراء ومُدن اُخری (بُلدان الخلافه الشرقیه : ص199) .
3- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 409 ، تاریخ دمشق : ج 45 ص 49 وفیه «عمّار بن عبداللّه بن سنان الجُهَنیّ» ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 555 ، أنساب الأشراف : ج 3 ص 385 نحوه وراجع : المنتظم : ج 5 ص 336 وتذکره الخواصّ : ص 247 والأخبار الطوال : ص 253 وبغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2625 .
1 / 4 2برگُزیدن دوزخ
تاریخ الطبری به نقل از عمّار دُهْنی ، از امام باقر علیه السلام : عبید اللّه بن زیاد، فرمان روایی ری را به عمر بن سعد بن ابی وقّاص سپرد و فرمان [ حکومت ] را به او داد و گفت: مرا از این مرد ( یعنی حسین علیه السلام ) ، آسوده کن. عمر گفت: مرا معاف بدار ؛ امّا ابن زیاد نپذیرفت . عمر گفت: امشب را به من مهلت بده. به او مهلت داد . عمر ، در کارش اندیشید و چون صبح شد ، نزد ابن زیاد آمد و آنچه را بِدان فرمان یافته بود ، پذیرفت . سپس عمر بن سعد ، به سوی امام علیه السلام ، روانه شد .
تاریخ الطبری :عُقْبه بن سَمعان می گوید : سبب خارج شدن عمر بن سعد به سوی حسین علیه السلام ، این بود که عبید اللّه بن زیاد ، او را بر چهار هزار تن از کوفیان ، گماشته بود تا آنان را به سوی دَستَبی (1) ببرد و با دیلمیان که به دستَبی رفته و بر آن جا ، چیره شده بودند ، رویارویی کند. ابن زیاد ، فرمان حکومت ری را به نام عمر نوشت و فرمان حرکت را به او داد. او بیرون رفت و در حمّام اَعیَن ، خیمه لشکر را بر پا کرد. هنگامی که ماجرای امام حسین علیه السلام پیش آمد و ایشان ، به سوی کوفه حرکت کرد، ابن زیاد، عمر بن سعد را فرا خواند و گفت: به سوی حسین ، حرکت کن . هنگامی که از کار ما و او فارغ شدیم ، به سوی فرمان روایی خود می روی . عمر بن سعد به او گفت: خدایت رحمت کند ! اگر می توانی مرا معاف بداری، معاف بدار. عبید اللّه به او گفت: آری ؛ به شرط آن که فرمان [ حکومت ری ] را به ما ، باز گردانی . هنگامی که ابن زیاد ، این را گفت، عمر بن سعد گفت: امروز را به من ، مهلت بده تا بیندیشم . او باز گشت تا با خیرخواهانش ، مشورت کند . با هیچ کس مشورت نکرد، جز آن که او را [ از پذیرش این کار ، ]باز داشت . حمزه پسر مُغَیره بن شُعبه که خواهرزاده اش بود ، آمد و گفت: ای دایی ! تو را به خدا سوگند می دهم که مبادا به سوی حسین ، حرکت کنی و خدایت را نافرمانی کرده ، قطع رَحِم کنی! به خدا سوگند، اگر همه دنیا و زمین و دارایی هایش ، از آنِ تو باشد و از آنها دست بشویی، برایت بهتر است از آن که خدا را دیدار کنی ، در حالی که [ ریختن ] خون حسین علیه السلام را به گردن داری ! عمر بن سعد به او گفت: بی گمان ، به خواست خدا ، این کار را می کنم . هشام می گوید: عَوانه بن حَکَم ، از عمّار بن عبد اللّه بن یَسار جُهَنی ، از پدرش نقل می کند که گفت : بر عمر بن سعد ، وارد شدم . او فرمان یافته بود تا به سوی حسین علیه السلام برود . به من گفت: امیر ( ابن زیاد ) به من فرمان داده که به سوی حسین بروم ؛ ولی من نپذیرفته ام . به او گفتم: کار درستی کرده ای . خدا ، هدایتت کند ! به گردن دیگری بینداز . انجام نده و به سوی حسین ، مرو. از نزدش بیرون آمدم. کسی نزدم آمد و گفت: این ، عمر بن سعد است که مردم را برای حرکت به سوی حسین ، فرا می خوانَد . پس نزد او رفتم. نشسته بود و هنگامی که مرا دید، رویش را برگردانْد . دانستم که تصمیم به حرکت و رویارویی با حسین علیه السلام گرفته است. لذا از نزدش بیرون آمدم. عمر بن سعد ، به سوی ابن زیاد رفت و گفت: خداوند ، کارت را به صلاح دارد ! تو ، این کار و عهد فرمان روایی را به من سپرده ای و مردم ، آن را شنیده اند. اگر صلاح می بینی، آن را تنفیذ کن و کس دیگری را از میان بزرگان کوفه ، به سوی حسین ، روانه کن، که من برای تو در جنگ ، سودمندتر و با کفایت تر از آنها نیستم. سپس ، تنی چند را نام بُرد . ابن زیاد به او گفت: بزرگان کوفه را به من معرّفی نکن و برای فرستادن کسی ، از تو مشورتی نخواسته ام . اگر با لشکر ما می روی، برو ؛ و گر نه ، فرمانِ ما را باز گردان . عمر نیز چون پافشاری او را دید، گفت: می روم . عمر ، با چهار هزار نفر ، حرکت کرد و فردای روز رسیدن حسین علیه السلام به نینوا ، به آن جا رسید .
1- .دَستَبی : دشتْ آبی ؛ دستَوا . امروزه دشت قزوین نامیده می شود که در جنوب شهر قزوینْ واقع است و بویین زهرا و آوَج در آن قرار گرفته اند (ر . ک : جغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی ، ص 239) .
الفتوح :جَمَعَ [ابنُ زِیادٍ] أصحابَهُ ، وقالَ : أیُّهَا النّاسُ ! مَن مِنکُم تَوَلّی قِتالَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ وَلِیَ وِلایَهَ أیِّ بَلَدٍ شاءَ ؟ فَلَم یُجِبهُ أحَدٌ بِشَیءٍ . قالَ : فَالتَفَتَ إلی عُمَرَ بنِ سَعدِ بنِ أبی وَقّاصٍ ، وقَد کانَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ قَبلَ ذلِکَ بِأَیّامٍ قَد عَقَدَ لَهُ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ عَقدا ووَلّاهُ الرَّیَّ ودَستَبی ، وأمَرَهُ بِحَربِ الدَّیلَمِ ، فَأَرادَ أن یَخرُجَ إلَیها ، فَلَمّا کانَ ذلِکَ الیَومُ أقبَلَ عَلَیهِ ابنُ زِیادٍ ، فَقالَ : اُریدُ أن تَخرُجَ إلی قِتالِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ ، فَإِذا نَحنُ فَرَغنا مِن شُغُلِهِ سِرتَ إلی عَمَلِکَ إن شاءَ اللّهُ . فَقالَ لَهُ عُمَرُ : أیُّهَا الأَمیرُ ! إن أرَدتَ أن تُعفِیَنی مِن قِتالِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ فَافعَل ! فَقالَ : قَد أعفَیتُکَ ، فَاردُد إلَینا عَهدَنَا الَّذی کَتَبناهُ لَکَ ، وَاجلِس فی مَنزِلِکَ نَبعَثُ غَیرَکَ . فَقالَ لَهُ عُمَرُ : أمهِلنِی الیَومَ حَتّی أنظُرَ فی أمری . قالَ : قَد أمهَلتُکَ . فَانصَرَفَ عُمَرُ إلی مَنزِلِهِ وجَعَلَ یَستَشیرُ بَعضَ إخوانِهِ ومَن یَثِقُ بِهِ ، فَلَم یُشِر عَلَیهِ أحَدٌ بِشَیءٍ غَیرَ أنَّهُ یَقولُ لَهُ : اِتَّقِ اللّهَ ولا تَفعَل ! قالَ : وأقبَلَ عَلَیهِ حَمزَهُ بنُ المُغیرَهِ بنِ شُعبَهَ ، وهُوَ ابنُ اُختِهِ ، فَقالَ : أنشُدُکَ اللّهَ یا خالِ أن تَسیرَ إلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ ، فَإِنَّکَ تَأثَمُ بِرَبِّکَ ، وتَقطَعُ رَحِمَکَ ، وما لَکَ ولِسُلطانِ الأَرضِ ؟ اِتَّقِ اللّهَ أن تَتَقَدَّمَ یَومَ القِیامَهِ بِدَمِ الحُسَینِ ابنِ فاطِمَهَ . قالَ : فَسَکَتَ عُمَرُ وفی قَلبِهِ مِنَ الرَّیِّ . فَلَمّا أصبَحَ أقبَلَ حَتّی دَخَلَ عَلی عُبَیدِ اللّهِ بنِ زِیادٍ ، فَقالَ : ما عِندَکَ یا عُمَرُ ؟ فَقالَ : أیُّهَا الأَمیرُ ! إنَّکَ قَد وَلَّیتَنی هذَا الأَمرَ وکَتَبتَ لی هذَا العَهدَ ، وقَد سَمِعَ بِهِ النّاسُ ، وفِی الکوفَهِ أشرافٌ وعَدَّهُم فَقالَ لَهُ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ : أنَا أعلَمُ مِنکَ بِأَشرافِها ، وما اُریدُ مِنکَ إلّا أن تَکشِفَ هذِهِ الغُمَّهَ ، وأنتَ الحَبیبُ القَریبُ ، وإلَا اردُد عَلَینا عَهدَنا وَالزَم مَنزِلَکَ ، فَإِنّا لا نُکرِهُکَ . قالَ : فَسَکَتَ عُمَرُ ، فَقالَ لَهُ ابنُ زِیادٍ : یَابنَ سَعدٍ ، وَاللّهِ ، لَئِن لَم تَسِر إلَی الحُسَینِ وتَتَوَّلَ حَربَهُ وتَقدَم عَلَینا بِما یَسوؤُهُ ، لَأَضرِبَنَّ عُنُقَکَ ، ولَأَنهَبَنَّ أموالَکَ . قالَ : فَإِنّی سائِرٌ إلَیهِ غَدا إن شاءَ اللّهُ ، فَجَزاهُ ابنُ زِیادٍ خَیرا ، ووَصَلَهُ وأعطاهُ وحَیّاهُ (1) ، ودَفَعَ إلَیهِ أربَعَهَ آلافِ فارِسٍ ، وقالَ لَهُ : سِر حَتّی تَنزِلَ بِالحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ (2) .
1- .هکذا فی المصدر ، ولا یبعد صحّتها ، ویحتمل أیضا أن تکون «وحَباه» بالباء الموحّده .
2- .الفتوح : ج 5 ص 85 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 239 وراجع : مطالب السؤول : ص 75 وکشف الغمّه : ج 2 ص 259 .
الفتوح :ابن زیاد ، یارانش را گِرد آورد و گفت: ای مردم! چه کسی جنگیدن با حسین بن علی علیه السلام را به عهده می گیرد و [ در عوض ] من هم فرمانداریِ هر جایی را که بخواهد ، به او بدهم؟ هیچ کس به او پاسخی نداد. ابن زیاد ، به عمر بن سعد بن ابی وقّاص ، توجّه کرد که چند روز پیش، فرمان حکومت ری و دَستَبی را برایش صادر کرده و فرمان جنگ با دیلم را به او داده بود و قصد راه افتادن به سوی آن جا را داشت . چون چنین شد ، به او رو کرد و گفت: می خواهم که به سوی جنگ با حسین بن علی علیه السلام بروی ، و چون ما از گرفتاریِ او آسوده شدیم، به سوی فرمانداری خود می روی ، إن شاء اللّه ! عمر به او گفت: ای امیر ! اگر می توانی که مرا از جنگ با حسین بن علی علیه السلام معاف داری، معاف دار! ابن زیاد گفت: تو را معاف داشتم. فرمانی را که [ برای حکومت ] برایت نوشته بودیم ، به ما باز گردان و در خانه ات بنشین تا کسی جز تو را روانه کنیم ! عمر به او گفت: امروز را به من ، مهلت بده تا در کارم بیندیشم . ابن زیاد گفت : به تو مهلت می دهم . عمر به خانه اش باز گشت و با برخی از برادران و افراد مورد اعتماد خود ، به مشورت پرداخت. هیچ کدام ، جز این نگفتند که: از خدا پروا کن و این کار را مکن ! حمزه ، پسر مُغَیره بن شُعبه ، خواهرزاده اش ، نزد او آمد و گفت: ای دایی ! تو را به خدا سوگند می دهم که مبادا به سوی حسین بن علی بروی که خدایت را نافرمانی کرده ، رَحِمت را قطع کرده ای ! تو را به سلطنت زمین ، چه کار؟ از خدا ، پروا کن که مبادا روز قیامت ، با خون حسین پسر فاطمه ، بر خدا وارد شوی ! عمر ، ساکت مانْد ؛ امّا محبّت مُلک ری ، در دلش بود . بامداد، به سوی ابن زیاد رفت و بر او وارد شد . ابن زیاد گفت: چه تصمیمی گرفتی ، ای عمر؟ گفت: ای امیر ! تو این فرمانداری را به من سپرده و این پیمان نامه را برایم نوشته ای و مردم ، [ خبر ]آن را شنیده اند . در شهر کوفه ، بزرگانی هستند [ که به جنگ حسین بروند ]. سپس ، آنها را شِمُرد . عبید اللّه بن زیاد، به او گفت: من ، بزرگان کوفه را از تو بهتر می شناسم و از تو ، جز این نمی خواهم که این گِره را بگشایی و از محبوبان و نزدیکان من بشوی ؛ وگر نه ، فرمان ما را باز گردان و در خانه ات بنشین که ما تو را مجبور نمی کنیم ! عمر ، ساکت مانْد . ابن زیاد به او گفت: ای پسر سعد ! به خدا سوگند، اگر به سوی حسین علیه السلام حرکت نکنی و نبرد با او را بر عهده نگیری و آنچه او را ناراحت می کند ، برای ما نیاوری، گردنت را می زنم و اموالت را تاراج می کنم . عمر گفت: فردا ، به یاری خدا ، به سوی او حرکت می کنم . ابن زیاد ، به او پاداش خوبی داد و به او اِنعام و عطای فراوان داد و صِله بخشید و چهار هزار سوار را همراهش کرد و به او گفت: حرکت کن تا بر حسین بن علی علیه السلام ، فرود آیی .
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :فَوَجَّهَ إلَیهِ [أی إلَی الحُسَینِ علیه السلام ]عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ عُمَرَ بنَ سَعدِ بنِ أبی وَقّاصٍ فی أربَعَهِ آلافٍ ، وقَد کانَ استَعمَلَهُ قَبلَ ذلِکَ عَلَی الرَّیِّ وهَمذانَ ، وقَطَعَ ذلِکَ البَعثَ مَعَهُ ، فَلَمّا أمَرَهُ بِالمَسیرِ إلی حُسَینٍ علیه السلام تَأَبّی ذلِکَ وکَرِهَهُ وَاستَعفی مِنهُ . فَقالَ لَهُ ابنُ زِیادٍ : اُعطِی اللّهَ عَهدا لَئِن لَم تَسِر إلَیهِ وتُقدِم عَلَیهِ ، لَأَعزِلَنَّکَ عَن عَمَلِکَ ، وأهدِمُ دارَکَ ، وأضرِبُ عُنُقَکَ ! فَقالَ : إذَن أفعَلُ . فَجاءَتهُ بَنو زُهرَهَ ، قالوا : نَنشُدُکَ اللّهَ أن تَکونَ أنتَ الَّذی تَلی هذا مِن حُسَینٍ ، فَتَبقی عَداوَهٌ بَینَنا وبَینَ بنی هاشِمٍ ، فَرَجَعَ إلی عُبَیدِ اللّهِ فَاستَعفاهُ فَأَبی أن یُعفِیَهُ ، فَصَمَّمَ وسارَ إلَیهِ . ومَعَ حُسَینٍ علیه السلام یَومَئِذٍ خَمسونَ رَجُلاً ، وأتاهُم مِنَ الجَیشِ عِشرونَ رَجُلاً ، وکانَ مَعَهُ مِن أهلِ بَیتِهِ تِسعَهَ عَشَرَ رَجُلاً . فَلَمّا رَأَی الحُسَینُ علیه السلام عُمَرَ بنَ سَعدٍ قَد قَصَدَ لَهُ فی مَن مَعَهُ قالَ : یا هؤُلاءِ ، اسمَعوا یَرحَمُکُمُ اللّهُ ! ما لَنا ولَکُم ؟ ! ما هذا بِکُم یا أهلَ الکوفَهِ ؟ ! قالوا : خِفنا طَرحَ العَطاءِ ، قالَ : ما عِندَ اللّهِ مِنَ العَطاءِ خَیرٌ لَکُم . (1)
1- .الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 464 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 300 ، تاریخ الإسلام للذهبی : ج 5 ص 13 ، تاریخ دمشق : ج 45 ص 55 ولیس فیه ذیله من «فجاءته بنو زهره» وکلّها نحوه .
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :عبید اللّه بن زیاد، عمر بن سعد بن ابی وقّاص را با چهار هزار تن به سوی حسین علیه السلام ، روانه کرد. ابن زیاد ، پیش تر ، او را فرماندارِ ری و همدان ، کرده بود و آن افراد را نیز به همین منظور ، با او همراه کرده بود . هنگامی که به او فرمان حرکت به سوی حسین علیه السلام را داد ، عمر ، خودداری ورزید و خوش نداشت که برود و درخواست کرد که او را معاف بدارد ؛ امّا ابن زیاد به او گفت: با خدا ، پیمان می بندم که اگر به سوی او حرکت نکنی و بر وی در نیایی ، تو را از کار ، بر کنار کرده ، خانه ات را ویران می کنم و گردنت را می زنم . عمر گفت: در این صورت ، انجام می دهم . قبیله عمر، بنی زُهْره، نزدش آمدند و گفتند: تو را به خدا سوگند می دهیم که مبادا رویارویی با حسین را به عهده بگیری که دشمنی را میان ما و بنی هاشم ، بر جا می گذارد ! عمر ، به سوی عبید اللّه باز گشت و خواست که او را معاف بدارد ؛ امّا ابن زیاد نپذیرفت . لذا او مصمّم شد و به سوی حسین علیه السلام ، حرکت کرد . آن هنگام ، پنجاه تن همراه حسین علیه السلام بودند و بیست تن نیز از لشکر[ عمر ] به او پیوستند و از خویشان نیز نوزده مرد ، در کنار امام علیه السلام بودند . چون امام حسین علیه السلام دید که عمر بن سعد با همراهانش، قصد او را کرده است، فرمود: «ای مردم ! گوش دهید. خداوند ، بر شما ، رحمت آورد! ما را با شما چه کار ؟! ای کوفیان ! این ، چه کاری است ؟» . گفتند: از قطع شدن عطا (1) و حقوقمان ترسیدیم. امام علیه السلام فرمود: «عطایتان نزد خدا ، برایتان بهتر است».
1- .عَطا: حقوق شهروندان مسلمان از بیت المال که در صدر اسلام، سالی یک بار یا بیشتر به آنان پرداخت می شد.
الفتوح :أرسَلَ إلَیهِ [أی إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ] الحُسَینُ علیه السلام بُرَیرا ، فَقالَ بُرَیرٌ : یا عُمَرَ بنَ سَعدٍ ، أتَترُکُ أهلَ بَیتِ النُّبُوَّهِ یَموتونَ عَطَشا ، وحُلتَ بَینَهُم وبَینَ الفُراتِ أن یَشرَبوهُ وتَزعُمُ أنَّکَ تَعرِفُ اللّهَ ورَسولَهُ ؟! قالَ : فَأَطرَقَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ ساعَهً إلَی الأَرضِ ، ثُمَّ رَفَعَ رَأسَهُ وقالَ : إنّی وَاللّهِ أعلَمُهُ یا بُرَیرُ عِلما یَقینا ، أنَّ کُلَّ مَن قاتَلَهُم وغَصَبَهُم عَلی حُقوقِهِم فِی النّارِ لا مَحالَهَ ، ولکِن وَیحَکَ یا بُرَیرُ ! أتُشیرُ عَلَیَّ أن أترُکَ وِلایَهَ الرَّیِّ فَتَصیرَ لِغَیری ؟ ما أجِدُ نَفسی تُجیبُنی إلی ذلِکَ أبَدا ، ثُمَّ أنشَأَ یَقولُ : دَعانی عُبَیدُ اللّهِ مِن دونِ قَومِهِإلی خِطَّهٍ فیها خَرَجتُ لِحینی فَوَاللّهِ لا أدری وإنّی لَواقِفٌعَلی خَطَرٍ بعظمٍ علیّ وسینی (1) أأترُکُ مُلکَ الرَّیِّ وَالرَّیُّ رَغبَهٌأمَ ارجِعُ مَذموما بِثَأرِ حُسَینِ (2) وفی قَتلِهِ النّارُ الَّتی لَیس دونَهاحِجابٌ ومُلکُ الرَّیِّ قُرَّهُ عَینی قالَ : فَرَجَعَ بُرَیرُ بنُ حُضَیرٍ إلَی الحُسَینِ علیه السلام ، فَقالَ : یَابنَ بِنتِ رَسولِ اللّهِ ، إنَّ عُمَرَ بنَ سَعدٍ قَد رَضِیَ أن یَقتُلَکَ بِمُلکِ الرَّیِّ! (3)
1- .هکذا فی المصدر ، ولکن فی مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : «اُفکّر فی أمری علی خطرین» .
2- .فی مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : «أم ارجع مأثوماً بقتل الحسین» .
3- .الفتوح : ج 5 ص 96 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 248 نحوه .
الفتوح :حسین علیه السلام ، بُرَیر را به سوی عمر بن سعد فرستاد . بُرَیر ، به عمر بن سعد گفت: ای عَمر ! آیا می گذاری که خاندان نبوّت ، از تشنگی جان بدهند و مانعِ آنان می شوی که از آب فرات بنوشند و ادّعای شناختن خدا و پیامبرش را می کنی؟ ! عمر بن سعد ، ساعتی به زمین، چشم دوخت . سپس ، سرش را بلند کرد و گفت: به خدا سوگند، من ، این را به یقین می دانم که هر کس با آنان بستیزد و حقّشان را غصب کند، ناگزیر ، در دوزخ خواهد بود ؛ امّا وای بر تو ، ای بُرَیر! آیا نظرت این است که فرمانداری ری را رها کنم تا به کسی جز من برسد ؟ ! در خود نمی بینم که بتوانم از این مُلک ، در گذرم . سپس ، چنین سرود : عبید اللّه ، مرا ، نه کسی دیگر را از قبیله اش ، فرا خواندتا در این زمان و فوری ، به سرزمینی بروم . به خدا سوگند ، نمی دانم چه کنم ، و منمیان دو کار بزرگ ، حیران مانده ام ! (1) آیا فرمان رواییِ ری را با همه علاقه ام ، وا نَهَمو یا نکوهیده ، از ریختن خون حسین ، باز گردم ؟ در کُشتن حسین ، دوزخ است ، بی هیچ مانعیامّا فرمان روایی ری هم [ مایه ] چشمْ روشنیِ من است. بُرَیر بن حُضَیر ، به سوی حسین علیه السلام باز گشت و گفت: ای فرزند پیامبر خدا ! عمر بن سعد ، راضی شده که در برابر فرمان روایی ری ، تو را بکُشد .
1- .در مقتل الحسین خوارزمی ، این گونه آمده است : «در باره دو کار مهم ، بیندیشم».
مطالب السؤول :کَتَبَ عُبَیدُ اللّهِ کِتابا إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ یَحُثُّهُ عَلی مُناجَزَهِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَعِندَها ضَیَّقَ الأَمرَ عَلَیهِم ، وَاشتَدَّ بِهِمُ العَطَشُ ، فَقالَ إنسانٌ مِن أصحابِ الحُسَینِ علیه السلام یُقالُ لَهُ یَزیدُ بنُ حُصَینٍ الهَمدانِیُّ وکانَ زاهِدا لِلحُسَینِ علیه السلام : إیذَن لی یَابنَ رَسولِ اللّهِ لِاتِیَ ابنَ سَعدٍ فَاُکَلِّمَهُ فی أمرِ الماءِ عَساهُ یَرتَدِعُ ، فَقالَ لَهُ : ذلِکَ إلَیکَ . فَجاءَ الهَمدانِیُّ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ ، فَدَخَلَ عَلَیهِ ولَم یُسَلِّم ، قالَ : یا أخا هَمدانَ ، ما مَنَعَکَ مِنَ السَّلامِ عَلَیَّ ؟ ألَستُ مُسلِما أعرِفُ اللّهَ ورَسولَهُ ؟ فَقالَ لَهُ الهَمدانِیُّ : لَو کُنتَ مُسلِما کَما تَقولُ لَما خَرَجتَ إلی عِترَهِ رَسولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله تُریدُ قَتلَهُم ! وبَعدُ ، فَهذا ماءُ الفُراتِ یَشرَبُ مِنهُ کِلابُ السَّوادِ وخَنازیرُها ، وهذَا الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام وإخوَتُهُ ونِساؤُهُ وأهلُ بَیتِهِ یَموتونَ عَطَشا ، قَد حُلتَ بَینَهُم وبَینَ ماءِ الفُراتِ أن یَشرَبوهُ وتَزعُمُ أنَّکَ تَعرِفُ اللّهَ ورَسولَهُ ؟! فَأَطرَقَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ ، ثُمَّ قالَ : وَاللّهِ یا أخا هَمدانَ ، إنّی لَأَعلَمُ حُرمَهَ أذاهُم ولکِن : دَعانی عُبَیدُ اللّهِ مِن دونِ قَومِهِإلی خِطَّهٍ فیها خَرَجتُ لِحینی فَوَاللّهِ ما أدری وإنّی لَواقِفٌعَلی خَطَرٍ لا أرتَضیهِ ومَینی (1) أأترُکُ مُلکَ الرَّیِّ وَالرَّیُّ رَغبَهٌأمَ ارجِعُ مَطلوبا بِقَتلِ حُسَینِ وفی قَتلِهِ النّارُ الَّتی لَیسَ دونَهاحِجابٌ ومُلکُ الرَّیِّ قُرَّهُ عَینی یا أخا هَمدانَ ! ما أجِدُ نَفسی تُجیبُنی إلی تَرکِ الرَّیِّ لِغَیری . فَرَجَعَ یَزیدُ بنُ حُصَینِ الهَمدانِیُّ ، فَقالَ لِلحُسَینِ علیه السلام : یَابنَ رَسولِ اللّهِ ، إنَّ عُمَرَ بنَ سَعدٍ قَد رَضِیَ أن یَقتُلَکَ بِوِلایَهِ الرَّیِّ! (2)
1- .المَیْنُ : الکَذِب (الصحاح : ج 6 ص 2210 «مین») .
2- .مطالب السؤول : ص 75 ، الفصول المهمّه : ص 189 نحوه ؛ کشف الغمّه : ج 2 ص 259 وراجع : المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 98 .
مطالب السَؤول :عبید اللّه [ بن زیاد ] ، نامه ای به عمر بن سعد نوشت و او را به رویارویی با حسین علیه السلام ، ترغیب کرد . پس از آن ، عمر بر حسین علیه السلام و یارانش ، سخت گرفت و تشنگی شان شدید شد. یکی از یاران حسین علیه السلام به نام یزید بن حُصَین همْدانی که فردی زاهدپیشه بود ، به حسین علیه السلام گفت: ای فرزند پیامبر خدا ! به من اجازه بده تا نزد عمر بن سعد بروم و در باره آب ، با او سخن بگویم، شاید از کارش ، دست بردارد . حسین علیه السلام به او اجازه داد. او به سوی عمر بن سعد آمد و بر او وارد شد ؛ ولی به او سلام نداد. عمر گفت: ای برادرِ هَمْدانی ! چه چیز ، تو را از سلام دادن بر من ، باز داشت ؟ آیا من ، مسلمانی آشنا نسبت به خدا و پیامبرش نیستم ؟ مرد همْدانی به او گفت: اگر آن گونه که می گویی ، مسلمان بودی، به قصد کُشتن خاندان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، بیرون نمی آمدی! همچنین ، این آب فرات است که سگان و خوکان صحرا ، از آن می نوشند ؛ امّا حسین بن علی و برادران، خواهران و خانواده اش ، از تشنگی در حال جان دادن هستند . میان آنان و آب فرات ، مانع شده ای و ادّعای شناختنِ خدا و پیامبرش را هم داری ؟ ! عمر بن سعد ، ساعتی چشم به زمین دوخت و سپس گفت: ای برادر همْدانی ! به خدا سوگند که من ، حرمت آزار ایشان را می دانم ؛ امّا : عبید اللّه ، مرا ، نه کس دیگری را از قبیله اش ، فرا خواندتا در این زمان و فوری ، به سرزمینی بروم. به خدا سوگند ، نمی دانم چه کنم ، و منمیان دو کار بزرگ ، حیران مانده ام ! آیا فرمان رواییِ ری را با همه علاقه ام ، وا نَهَمو یا نکوهیده ، از ریختن خون حسین ، باز گردم ؟ در کُشتن حسین ، دوزخ است ، بی هیچ مانعیامّا فرمان روایی ری هم [ مایه ] چشمْ روشنیِ من است. ای مَرد همْدانی ! فکر نمی کنم نفْسم بگذارد که مُلک ری را برای دیگری وا نَهَم . یزید بن حُصَین هَمْدانی ، باز گشت و به حسین علیه السلام گفت: ای فرزند پیامبر خدا ! عمر بن سعد ، راضی شده که تو را در برابر فرمان روایی ری ، بکُشد !
راجع : ص 420 (منع الإمام علیه السلام وأصحابه من الماء فی السابع من المحرّم) .
1 / 5جُهودُ ابنِ زِیادٍ لِتَسییرِ الجَیشِ إلی کَربَلاءَالفتوح :جَمَعَ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ النّاسَ إلی مَسجِدِ الکوفَهِ ، ثُمَّ خَرَجَ فَصَعِدَ المِنبَرَ ، فَحَمِدَ اللّهَ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ : أیُّهَا النّاسُ ! إنَّکُم قَد بَلَوتُم آلَ سُفیانَ فَوَجَدتُموهُم عَلی ما تُحِبّونَ ، وهذا یَزیدُ قَد عَرَفتُموهُ أنَّهُ حَسَنُ السّیرَهِ ، مَحمودُ الطَّریقَهِ ، مُحسِنٌ إلَی الرَّعِیَّهِ ، مُتَعاهِدُ الثُّغورِ ، یُعطِی العَطاءَ فی حَقِّهِ ، حَتّی أنَّهُ کانَ أبوهُ کَذلِکَ ، وقَد زادَ أمیرُ المُؤمِنینَ فی إکرامِکُم ، وکَتَبَ إلَیَّ یَزیدُ بنُ مُعاوِیَهَ بِأَربَعَهِ آلافِ دینارٍ ومِئَتَی ألفِ دِرهَمٍ ، أفرُقُها عَلَیکُم ، واُخرِجُکُم إلی حَربِ عَدُوِّهِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ ، فَاسمَعوا لَهُ وأطیعوا ، وَالسَّلامُ . قالَ : ثُمَّ نَزَلَ عَنِ المِنبَرِ ، ووَضَعَ لِأَهلِ الشّامِ (1) العَطاءَ فَأَعطاهُم ، ونادی فیهِم بِالخُروجِ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ ؛ لِیَکونوا أعوانا لَهُ عَلی قِتالِ الحُسَینِ علیه السلام . قالَ : فَأَوَّلُ مَن خَرَجَ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ الشِّمرُ بنُ ذِی الجَوشَنِ السَّلولِیُّ لَعَنَهُ اللّهُ فی أربَعَهِ آلافِ فارِسٍ ، فَصارَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ فی تِسعَهِ آلافٍ ، ثُمَّ أتبَعَهُ زَیدُ بنُ رَکّابٍ الکَلبِیُّ فی ألفَینِ ، وَالحُصَینُ بنُ نُمَیرٍ السَّکونِیُّ فی أربَعَهِ آلافٍ ، وَالمصابُ الماری فی ثَلاثَهِ آلافٍ ، ونَصرُ بنُ حَربَهَ فی ألفَینِ ، فَتَمَّ لَهُ عِشرونَ ألفا ، ثُمَّ بَعَثَ ابنُ زِیادٍ إلی شَبَثِ بنِ رِبعِیٍّ الرِّیاحِیِّ رَجُلاً ، وسَأَلَ أن یُوَجِّهَ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ ، فَاعتَلَّ بِمَرَضٍ ، فَقالَ لَهُ ابنُ زِیادٍ : أتَتَمارَضُ ؟ ! إن کُنتَ فی طاعَتِنا فَاخرُج إلی قِتالِ عَدُوِّنا ، فَخَرَجَ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ فی ألفِ فارِسٍ بَعدَ أن أکرَمَهُ ابنُ زِیادٍ وأعطاهُ وحَباهُ ، وأتبَعَهُ بِحَجّارِ بنِ أبجَرَ فی ألفِ فارسٍ ، فَصارَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ فِی اثنَینِ وعِشرینَ ألفا ما بَینَ فارِسٍ وراجِلٍ . ثُمَّ کَتَبَ ابنُ زِیادٍ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ : إنّی لَم أجعَل لَکَ عِلَّهً فی قِتالِ الحُسَینِ مِن کَثرَهِ الخَیلِ وَالرِّجالِ ، فَانظُر أن لا تَبدَأَ أمرا حَتّی تُشاوِرَنی غُدُوّا وعَشِیّا مَعَ کُلِّ غادٍ ورائِحٍ ، وَالسَّلامُ . قالَ : وکانَ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ فی کُلِّ وَقتٍ یَبعَثُ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ ویَستَعجِلُهُ فی قِتالِ الحُسَینِ علیه السلام . قالَ : وَالتَأَمَتِ العَساکِرُ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ لِسِتٍّ مَضَینَ مِنَ المُحَرَّمِ . (2)
1- .فی مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : «لأهل الریاسه» ، والظاهر هو الصحیح .
2- .الفتوح : ج 5 ص 89 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 242 نحوه ؛ بحار الأنوار : ج 44 ص 385 .
ر . ک : ص 421 (بازداشتن امام علیه السلام و یارانش از آب ، در روز هفتم محرّم) .
1 / 5تلاش های ابن زیاد برای حرکت دادن لشکر به سوی کربلا
الفتوح :عبید اللّه بن زیاد ، مردم را در مسجد کوفه ، گِرد آورد و [ از کاخش ] بیرون آمد و بر بالای منبر رفت و پس از حمد و ثنای الهی ، گفت : ای مردم! شما ، خاندان سفیان را تجربه کردید و آنها را آن گونه یافتید که دوست داشتید ؛ و این ، یزید است که او را به سیرتِ نیکو و روش پسندیده و نیکی به مردم و مراقبت از مرزها و بخشش به جا می شناسید، گو این که پدرش نیز این گونه بود. امیر مؤمنان، یزید، بر گرامیداشتِ شما ، افزوده و به من نوشته است تا چهار هزار دینار و دویست هزار درهم را در میانتان تقسیم کنم و شما را به سوی جنگ با دشمنش، حسین بن علی ، بیرون ببرم . پس به [ سخنان او ] گوش دهید و فرمان ببرید . والسّلام ! سپس ، از منبر ، فرود آمد و عطای آنان را میان بزرگانشان ، تقسیم کرد و آنان را به حرکت و همراهی و یاری دادن به عمر بن سعد در جنگ با حسین علیه السلام ، فرا خواند. نخستین کسی که به سوی عمر بن سعد ، حرکت کرد ، شِمر بن ذی الجوشن سَلولی که لعنت خدا بر او باد بود که با چهار هزار تن ، به او پیوست و لشکر عمر بن سعد ، به نُه هزار تن رسید. پس از او، زید (/ یزید) بن رَکّاب کَلْبی با دو هزار تن، حُصَین بن نُمَیر سَکونی با چهار هزار تن، مُصاب ماری (ِ مُضایر مازِنی) با سه هزار تن و نصر بن حَربه (/ حَرَشه) با دو هزار تن ، به او پیوستند و سپاهش به بیست هزار تن رسید . آن گاه ابن زیاد ، مردی را به سوی شَبَث بن رِبعی ریاحی فرستاد و از او خواست که به سوی عمر بن سعد برود. او بیماری را بهانه کرد . ابن زیاد به او گفت: آیا خود را به بیماری می زنی ؟ اگر تو گوش به فرمان ما هستی، به سوی جنگ با دشمن ما برو . او نیز پس از آن که ابن زیاد ، او را بزرگ داشت و عطایا و هدایایی به وی بخشید ، با هزار سوار ، به عمر بن سعد پیوست. پس از آن ، حجّار بن اَبجَر نیز با هزار سوار ، از پیِ او آمد و سپاه عمر بن سعد ، به 22 هزار پیاده و سواره رسید. آن گاه ابن زیاد ، به عمر بن سعد نوشت: «با فراوانیِ سواره و پیاده ، بهانه ای در جنگ با حسین ، برایت نگذاشته ام . دقّت کن که هیچ کاری را آغاز مکنی ، جز آن که صبح و شب ، با هر پیک بامدادی و شامگاهی ، با من مشورت کنی . والسّلام !» . عبید اللّه بن زیاد ، همواره کسی را به سوی عمر بن سعد ، روانه می کرد و از او می خواست تا در نبرد با حسین علیه السلام ، شتاب کند . دسته های سپاه عمر بن سعد ، شش روز از محرّم گذشته ، به هم پیوستند .
الأخبار الطوال :وَجَّهَ الحُصَینَ بنَ نُمَیرٍ وحَجّارَ بنَ أبجَرَ وشَبَثَ بنَ رِبعِیٍّ وشِمرَ بنَ ذِی الجَوشَنِ ، لِیُعاوِنوا عُمَرَ بنَ سَعدٍ عَلی أمرِهِ ، فَأَمّا شِمرٌ فَنَفَذَ لِما وَجَّهَهُ لَهُ ، وأمّا شَبَثٌ فَاعتَلَّ بِمَرَضٍ ، فَقالَ لَهُ ابنُ زِیادٍ : أتَتَمارَضُ ؟ إن کُنتَ فی طاعَتِنا فَاخرُج إلی قِتالِ عَدُوِّنا . فَلَمّا سَمِعَ شَبَثٌ ذلِکَ خَرَجَ ، ووَجَّهَ أیضا الحارِثَ بنَ یَزیدَ بنِ رُوَیمٍ . قالوا : وکانَ ابنُ زِیادٍ إذا وَجَّهَ الرَّجُلَ إلی قِتالِ الحُسَینِ علیه السلام فِی الجَمعِ الکَثیرِ ، یَصِلونَ إلی کَربَلاءَ ، ولَم یَبقَ مِنهُم إلَا القَلیلُ ، کانوا یَکرَهونَ قِتالَ الحُسَینِ علیه السلام ، فَیَرتَدِعونَ ویَتَخَلَّفونَ . فَبَعَثَ ابنُ زِیادٍ سُوَیدَ بنَ عَبدِ الرَّحمنِ المِنقَرِیَّ فی خَیلٍ إلَی الکوفَهِ ، وأمَرَهُ أن یَطوفَ بِها ، فَمَن وَجَدَهُ قَد تَخَلَّفَ أتاهُ بِهِ . فَبَینا هُوَ یَطوفُ فی أحیاءِ الکوفَهِ إذ وَجَدَ رَجُلاً مِن أهلِ الشّامِ قَد کانَ قَدِمَ الکُوفَهَ فی طَلَبِ میراثٍ لَهُ ، فَأَرسَلَ بِهِ إلَی ابنِ زِیادٍ ، فَأَمَرَ بِهِ فَضُرِبَت عُنُقُهُ ، فَلَمّا رَأَی النّاسُ ذلِکَ خَرَجوا . (1)
أنساب الأشراف :قالوا : ولَمّا سَرَّحَ ابنُ زِیادٍ عُمَرَ بنَ سَعدٍ مِن حَمّامِ أعیَنَ ، أمَرَ النّاسَ فَعَسکَروا بِالنُّخَیلَهِ ، وأمَرَ أن لا یَتَخَلَّفَ أحَدٌ مِنهُم ، وصَعِدَ المِنبَرَ ، فَقَرَّظَ مُعاوِیَهَ ، وذَکَرَ إحسانَهُ ، وإدرارَهُ الأَعطِیاتِ ، وعِنایَتَهُ بِاُمورِ الثُّغورِ ، وذَکَرَ اجتِماعَ الاُلفَهِ بِهِ وعَلی یَدِهِ ، وقالَ : إنَّ یَزیدَ ابنُهُ المُتَقَیِّلُ لَهُ ، السّالِکُ لِمَناهِجِهِ ، المُحتَذی لِمِثالِهِ ، وقَد زادَکُم مِئَهً مِئَهً فی أعطِیَتِکُم ، فَلا یَبقَیَنَّ رَجُلٌ مِنَ العُرَفاءِ وَالمَناکِبِ وَالتُّجّارِ وَالسُّکّانِ إلّا خَرَجَ فَعَسکَرَ مَعی ، فَأَیُّما رَجُلٍ وَجَدناهُ بَعدَ یَومِنا هذا مُتَخَلِّفا عَنِ العَسکَرِ بَرِئتُ مِنهُ الذِّمَّهَ . ثُمَّ خَرَجَ ابنُ زِیادٍ فَعَسکَرَ ، وبَعَثَ إلَی الحُصَینِ بنِ تَمیمٍ ، وکانَ بِالقادِسِیَّهِ فی أربَعَهِ آلافٍ ، فَقَدِمَ النُّخَیلَهَ فی جَمیعِ مَن مَعَهُ ، ثُمَّ دَعَا ابنُ زِیادٍ کَثیرَ بنَ شِهابٍ الحارِثِیَّ ، ومُحَمَّدَ بنَ الأَشعَثِ بنِ قَیسٍ ، وَالقَعقاعَ بنَ سُوَیدِ بنِ عَبدِ الرَّحمنِ المِنقَرِیَّ ، وأسماءَ بنَ خارِجَهَ الفَزارِیَّ ، وقالَ : طوفوا فِی النّاسِ ، فَمُروهُم بِالطّاعَهِ وَالاِستِقامَهِ ، وخَوِّفوهُم عَواقِبَ الاُمورِ وَالفِتنَهَ وَالمَعصِیَهَ ، وحُثّوهُم عَلَی العَسکَرَهِ . فَخَرَجوا فَعَذَّروا (2) وداروا بِالکوفَهِ ، ثُمَّ لَحِقوا بِهِ ، غَیرَ کَثیرِ بنِ شِهابٍ ؛ فَإِنَّهُ کانَ مُبالِغا یَدورُ بِالکوفَهِ یَأمُرُ النّاسَ بِالجَماعَهِ ، ویُحَذِّرُهُمُ الفِتنَهَ وَالفُرقَهَ ، ویُخَذِّلُ عَنِ الحُسَینِ علیه السلام . وسَرَّحَ ابنُ زِیادٍ أیضا حُصَینَ بنَ تَمیمٍ فی الأَربَعَهِ الآلافِ الَّذینَ کانوا مَعَهُ إلَی الحُسَینِ علیه السلام بَعدَ شُخوصِ عُمَرَ بنِ سَعدٍ بِیَومٍ أو یَومَینِ ، ووَجَّهَ أیضا إلَی الحُسَینِ علیه السلام حَجّارَ بنَ أبجَرَ العِجلِیَّ فی ألفٍ ، وتَمارَضَ شَبَثُ بنُ رِبعِیٍّ ، فَبَعَثَ إلَیهِ فَدَعاهُ وعَزَمَ عَلَیهِ أن یَشخَصَ إلَی الحُسَینِ علیه السلام فی ألفٍ فَفَعَلَ . وکانَ الرَّجُلُ یُبعَثُ فی ألفٍ فَلا یَصِلُ إلّا فی ثَلاثِمِئَهٍ أو أربَعِمِئَهٍ وأقَلَّ مِن ذلِکَ ، کَراهَهً مِنهُم لِهذَا الوَجهِ . ووَجَّهَ أیضا یَزیدَ بنَ الحارِثِ بنِ یَزیدَ بنِ رُوَیمٍ فی ألفٍ أو أقَلَّ ، ثُمَّ إنَّ ابنَ زِیادٍ استَخلَفَ عَلَی الکوفَهِ عَمرَو بنَ حُرَیثٍ ، وأمَرَ القَعقاعَ بنَ سُوَیدِ بنِ عَبدِ الرَّحمنِ بنِ بُجَیرٍ المِنقَرِیَّ بِالتَّطوافِ بِالکوفَهِ فی خَیلٍ ، فَوَجَدَ رَجُلاً مِن هَمدانَ قَد قَدِمَ یَطلُبُ میراثا لَهُ بِالکوفَهِ ، فَأَتی بِهِ ابنَ زِیادٍ فَقَتَلَهُ ، فَلَم یَبقَ بِالکوفَهِ مُحتَلِمٌ إلّا خَرَجَ إلَی العَسکَرِ بِالنُّخَیلَهِ . ثُمَّ جَعَلَ ابنُ زِیادٍ یُرسِلُ العِشرینَ وَالثَّلاثینَ وَالخَمسینَ إلَی المِئَهِ غُدوَهً وضَحوَهً ونِصفَ النَّهارِ وعَشِیَّهً مِنَ النُّخَیلَهِ ، یُمِدُّ بِهِم عُمَرَ بنَ سَعدٍ ، وکانَ یَکرَهُ أن یَکونَ هَلاکُ الحُسَینِ علیه السلام عَلی یَدِهِ . فَلَم یَکُن شَیءٌ أحَبَّ إلَیهِ مِن أن یَقَعَ الصُّلحُ . ووَضَعَ ابنُ زِیادٍ المَناظِرَ عَلَی الکوفَهِ ؛ لِئَلّا یَجوزَ أحَدٌ مِنَ العَسکَرِ مَخافَهً لِأَن یَلحَقَ الحُسَینَ علیه السلام مُغیثا لَهُ ، ورَتَّبَ المَسالِحَ (3) حَولَها ، وجَعَلَ عَلی حَرَسِ الکوفَهِ وَالعَسکَرِ زَحرَ بنَ قَیسٍ الجُعِفیَّ ، ورَتَّبَ بَینَهُ وبَینَ عَسکَرِ عُمَرَ بنِ سَعدٍ خَیلاً مُضَمَّرَهً (4) مُقَدَّحَهً (5) ، فَکانَ خَبرُما قِبَلَهُ یَأتیهِ فی کُلِّ وَقتٍ. (6)
1- .الأخبار الطوال : ص 254 ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2626 .
2- .عذَّروا : قصَّروا ولم یبالغوا ، من التعذیر : التقصیر (راجع : النهایه : ج 3 ص 198 «عذر») .
3- .المسلحه : القوم الذین یحفظون الثغور من العدوّ . وجمع المسلح : مسالح (النهایه : ج 2 ص 388 «سلح») .
4- .تضمیر الخیل : هو أن یظاهر علیها بالعلف حتّی تسمَن ، ثمّ لا تُعلَف إلّا قوتا لتخفَّ ، وقیل : تشدّ علیها سروجها وتجلَّل بالأجلّه حتّی تعرق تحتها ، فیذهب رَهَلُها ویشتدّ لحمها (النهایه : ج 3 ص 99 «ضمر») .
5- .من المجاز : التّقدیح ؛ وهو تضمیر الفرس ، وخیل مقدَّحه : ضامره کأنّها ضُمِّرت ، فعل ذلک بها (تاج العروس : ج 4 ص 166 «قدح») . وکأنّها استعیرت من القِدح ؛ وهو السهم ، أی أنّها صارت کالسهم فی انتصابها وسرعتها .
6- .أنساب الأشراف : ج 3 ص 386 وراجع : الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 466 .
الأخبار الطِوال :[ عبید اللّه بن زیاد ]حُصَین بن نُمَیر، حجّار بن اَبجَر، شَبَث بن رِبعی و شمر بن ذِی الجوشن را روانه کرد تا عمر بن سعد را در کارش یاری دهند. شمر ، اطاعت کرد و روانه شد ؛ امّا شَبَث ، بیماری را بهانه کرد . ابن زیاد به او گفت: آیا خود را به بیماری می زنی ؟ اگر تو مطیع ما هستی، برای جنگ با دشمن ما ، بیرون برو . هنگامی که شَبَث ، این را شنید، حرکت کرد و ابن زیاد ، حارث بن یزید بن رُوَیم را نیز روانه نمود. ابن زیاد ، هر یکی از این سرداران را روانه می کرد ، افراد فراوانی را همراهشان می کرد ؛ امّا وقتی به کربلا می رسیدند، تنها گروه اندکی از آنان ، باقی می مانْد ؛ زیرا جنگ با حسین علیه السلام را خوش نمی داشتند و از آن ، خودداری کرده ، کنار می کشیدند . از این رو، ابن زیاد، سُوَید بن عبد الرحمان مِنقَری را با سوارانی ، به سوی کوفه فرستاد و به او فرمان داد که در کوفه بگردد و هر کس را دید که سرپیچی نموده، نزد او بیاورد. او در محلّه های کوفه می چرخید که مردی شامی را دید که برای گرفتن ارث خود به کوفه آمده بود. او را نزد ابن زیاد فرستاد . او فرمان داد که گردنش را بزنند . مردم ، چون چنین دیدند، [ برای جنگ با حسین علیه السلام ] ، راه افتادند .
أنساب الأشراف :[ گزارشگران ] می گویند: هنگامی که ابن زیاد، عمر بن سعد را از حمّام اَعیَن روانه کرد، به مردم فرمان داد تا در نُخَیله ، خیمه بزنند و فرمان داد که هیچ کس ، سرپیچی نکند . آن گاه ، بر بالای منبر بالا رفت و معاویه را ستود و از نیکی اش و نیز عطایای فراوان و توجّهش به امور مرزها ، یاد کرد و گوشزد نمود که به واسطه او و به دست او، اُلفت و اتّفاق [ نظر ] ، به وجود آمده است . همچنین افزود: پسرش یزید نیز همانند اوست ، راه او را می رود و پایش را جای پای او می گذارد، و اکنون ، صد تا صد تا بر عطایایتان ، افزوده است. پس هیچ کس از عَریفان (کارگزاران قبایل)، سران، تاجران و ساکنان نمانَد ، جز آن که بیرون بیاید و با من در لشکرگاه ، حضور یابد ؛ چرا که هر مردی را پس از امروز بیابیم که از پیوستن به لشکر ، سرپیچی کرده، خون او مُباح است . سپس ابن زیاد ، بیرون رفت و لشکرگاه را [ در نُخَیله ] بر پا کرد و فرستاد تا حُصَین بن تَمیم (1) که با چهار هزار تن در قادسیه بود، با آنان به نُخَیله بیاید ، و آمد. پس از او، کثیر بن شِهاب حارثی، محمّد بن اشعث بن قیس ، قَعقاع بن سُوَید بن عبدالرحمان مِنقَری و اسماء بن خارجه فَزاری را فرا خواند و به آنان گفت: میان مردم بگردید و آنان را به فرمان بُرداری و پایداری ، فرمان دهید و از فرجام کار ، فتنه و سرپیچی ، بیمشان دهید و آنان را برای پیوستن به لشکر ، تشویق کنید. آنان ، بیرون آمدند ؛ امّا اندکی بیش در کوفه نچرخیدند و خود را به ابن زیاد رساندند ، بجز کثیر بن شِهاب که تلاش می کرد و در کوفه می چرخید و مردم را به متّحد شدن ، فرا می خواند و نسبت به فتنه و تفرقه ، هشدار می داد و مردم را از حسین علیه السلام ، باز می داشت. ابن زیاد ، همچنین حُصَین بن تَمیم را با چهار هزار نفری که با او بودند ، یکی دو روز پس از فرستادن عمر بن سعد ، به سوی حسین علیه السلام روانه کرد . همچنین ، حجّار بن ابجر عِجْلی را با هزار نفر به سوی حسین علیه السلام فرستاد ؛ امّا شَبَث بن رِبعی ، خود را به بیماری زد . ابن زیاد ، دنبالش فرستاد و او را فرا خواند و به جد ، از او خواست که با هزار نفر به سوی حسین علیه السلام بیرون برود ، و او چنین کرد. سرداری با هزار نفر روانه می شد، امّا سیصد یا چهار صد تن و گاه کمتر از این ، به کربلا می رسید ؛ زیرا این رویارویی را ناخوش می داشتند. ابن زیاد، یزید بن حارث بن یزید بن رُوَیم را نیز با هزار نفر یا کمتر ، روانه کرد و سپس ، عمرو بن حُرَیث را به جای خود در کوفه نهاد و به قَعقاع بن سُوَید بن عبد الرحمان بن بُجَیر مِنقَری فرمان داد تا با سواران در کوفه بگردد. او مردی از قبیله هَمْدان را یافت که برای گرفتن ارثیه اش، به کوفه آمده بود . او را نزد ابن زیاد آورد و وی ، او را کُشت . از این رو ، هیچ بالغی در کوفه نمانْد ، مگر آن که به سوی لشکر در نُخَیله ، بیرون رفت. آن گاه ابن زیاد ، بیست نفر و سی نفر و چهل نفر و گاه تا صد نفر را صبح زود و صبح و نیم روز و عصر ، از لشکرگاه نُخَیله به کمک عمر بن سعد ، روانه می کرد و [ عمر ] ناخوش می داشت که کشته شدن حسین علیه السلام به دست او صورت گیرد و هیچ چیز را بیش از صلح با او ، دوست نداشت . ابن زیاد ، پایگاه هایی را در کوفه قرار داده و نیروهایی را هم سامان داده بود ، از بیم آن که کسی از لشکر برای یاری حسین علیه السلام به او نپیوندد و بر نگهبانان کوفه و لشکر، زَحر بن قیس جعفر را گمارده بود و میان خود و لشکر عمر بن سعد، اسب هایی ورزیده و تندرو گذاشته بود و دائما اخبار او را دریافت می کرد .
1- .نام درست این فرمانده، «حُصَین بن نُمَیر» است، چنان که در اکثر منابع آمده است.
المناقب لابن شهرآشوب :جَهَّزَ ابنُ زِیادٍ عَلَیهِ خَمسا وثَلاثینَ ألفا ، فَبَعَثَ الحُرَّ فی ألفِ رَجُلٍ مِنَ القادِسِیَّهِ ، وکَعبَ بنَ طَلحَهَ فی ثَلاثَهِ آلافٍ ، وعُمَرَ بنَ سَعدٍ فی أربَعَهِ آلافٍ ، وشِمرَ بنَ ذِی الجَوشَنِ السَّلولِیَّ فی أربَعَهِ آلافٍ مِن أهلِ الشّامِ ، ویَزیدَ بنَ رَکّابٍ الکَلبِیَّ فی ألفَینِ ، وَالحُصَینَ بنَ نُمَیرٍ السَّکونِیَّ فی أربَعَهِ آلافٍ ، ومُضایِرَ بنَ رَهینَهَ المازِنِیَّ فی ثَلاثَهِ آلافٍ ، ونَصرَ بنَ حَرَشَهَ فی ألفَینِ ، وشَبَثَ بنَ رِبعِیٍّ الرِّیاحِیَّ فی ألفٍ ، وحَجّارَ بنَ أبجَرَ فی ألفٍ ، وکانَ جَمیعُ أصحابِ الحُسَینِ علیه السلام اثنَینِ وثَمانینَ رَجُلاً ، مِنهُمُ الفُرسانُ اثنانِ وثَلاثونَ فارِسا ، ولَم یَکُن لَهُم مِنَ السِّلاحِ إلاَّ السَّیفُ وَالرُّمحُ . (1)
.
1- .المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 98 .
المناقب، ابن شهرآشوب :ابن زیاد ، 35 هزار تن را علیه او (امام حسین علیه السلام ) تجهیز کرد ، [ به این قرار : ]حُر را با هزار نفر از قادسیه ، کعب بن طلحه را با سه هزار نفر، عمر بن سعد را با چهار هزار نفر، شمر بن ذی الجوشن سَلولی را با چهار هزار نفر از شامیان، یزید بن رَکّاب کلبی را با دو هزار نفر، حُصَین بن نُمَیر سَکونی را با چهار هزار نفر، مُضایر بن رَهینه مازِنی را با سه هزار نفر ، نصر بن حَرَشه را با دو هزار نفر، شَبَث بن رِبْعی ریاحی را با یک هزار نفر و حجّار بن اَبجَر را با یک هزار نفر ؛ [ در حالی که ]همه یاران حسین علیه السلام 82 تن بودند که تنها 32 نفر آنها سواره [ و بقیّه ، پیاده ]بودند و سلاحشان ، فقط شمشیر و نیزه بود .
الأمالی للصدوق عن عبد اللّه بن منصور عن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین عن أبیه عن جدّه [زین العابدین] علیهم السلام :أقبَلَ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ بِعَسکَرِهِ حَتّی عَسکَرَ بِالنُّخَیلَهِ ، وبَعَثَ إلَی الحُسَینِ علیه السلام رَجُلاً یُقالُ لَهُ عُمَرُ بنُ سَعدٍ قائِدُهُ فی أربَعَهِ آلافِ فارِسٍ ، وأقبَلَ عَبدُ اللّهِ بنُ الحُصَینِ التَّمیمِیُّ فی ألفِ فارِسٍ ، یَتبَعُهُ شَبَثُ بنُ رِبعِیٍّ فی ألفِ فارِسٍ ومُحَمَّدُ بنُ الأَشعَثِ بنِ قَیسٍ الکِندِیُّ أیضا فی ألفِ فارِسٍ ، وکَتَبَ لِعُمَرَ بنِ سَعدٍ عَلَی النّاسِ ، وأمَرَهُم أن یَسمَعوا لَهُ ویُطیعوهُ . (1)
إثبات الوصیّه :تَوَجَّهَ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ لَعَنَهُ اللّهُ بِالجُیوشِ مِن قِبَلِ یَزیدَ فی ثَمانِیَهٍ وعِشرینَ ألفا . (2)
1 / 6وُصولُ عُمَرَ بنِ سَعدٍ إلی کَربَلاءَتاریخ الطبری عن عمّار بن عبد اللّه بن یسار الجهنی :أقبَلَ [عُمَرُ بنُ سَعدٍ ]فی أربَعَهِ آلافٍ حَتّی نَزَلَ بِالحُسَینِ علیه السلام مِنَ الغَدِ مِن یَومَ نَزَلَ الحُسَینُ علیه السلام نِینَوی . قالَ : فَبَعَثَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ إلَی الحُسَینِ علیه السلام عَزرَهَ بنَ قَیسٍ الأَحمَسِیَّ ، فَقالَ : اِیتِهِ فَسَلهُ مَا الَّذی جاءَ بِهِ ؟ وماذا یُریدُ ؟ وکانَ عَزرَهُ مِمَّن کَتَبَ إلَی الحُسَینِ علیه السلام ، فَاستَحیی مِنهُ أن یَأتِیَهُ . قالَ : فَعَرَضَ ذلِکَ عَلَی الرُّؤَساءِ الَّذینَ کاتَبوهُ ، فَکُلُّهُم أبی وکَرِهَهُ . قالَ : وقامَ إلَیهِ کَثیرُ بنُ عَبدِ اللّهِ الشَّعبِیُّ وکانَ فارِسا شُجاعا لَیس یَرُدُّ وَجهَهُ شَیءٌ فَقالَ : أنَا أذهَبُ إلَیهِ ، وَاللّهِ ، لَئِن شِئتَ لَأَفتِکَنَّ بِهِ ، فَقالَ لَهُ عُمَرُ بنُ سَعدٍ : ما اُریدُ أن یُفتَکَ بِهِ ، ولکِنِ ائتِهِ فَسَلهُ مَا الَّذی جاءَ بِهِ ؟ قالَ : فَأَقبَلَ إلَیهِ ، فَلَمّا رَآهُ أبو ثُمامَهَ الصّائِدِیُّ ، قالَ لِلحُسَینِ علیه السلام : أصلَحَکَ اللّهُ أبا عَبدِ اللّهِ ! قَد جاءَکَ شَرُّ أهلِ الأَرضِ وأجرَؤُهُ عَلی دَمٍ وأفتَکُهُ . فَقامَ إلَیهِ ، فَقالَ : ضَع سَیفَکَ ، قالَ : لا وَاللّهِ ، ولا کَرامَهَ ، إنَّما أنَا رَسولٌ ، فَإِن سَمِعتُم مِنّی أبلَغتُکُم ما اُرسِلتُ بِهِ إلَیکُم ، وإن أبَیتُمُ انصَرَفتُ عَنکُم ، فَقالَ لَهُ : فَإِنّی آخِذٌ بِقائِمِ سَیفِکَ ، ثُمَّ تَکَلَّم بِحاجَتِکَ ، قالَ : لا وَاللّهِ ، لا تَمُسُّهُ ، فَقالَ لَهُ : أخبِرنی ما جِئتَ بِهِ وأنَا اُبلِغُهُ عَنکَ ، ولا أدَعُکَ تَدنو مِنهُ ، فَإِنَّکَ فاجِرٌ ، قالَ : فَاستَبّا . ثُمَّ انصَرَفَ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ فَأَخبَرَهُ الخَبَرَ ، قالَ : فَدَعا عُمَرُ قُرَّهَ بنَ قَیسٍ الحَنظَلِیَّ ، فَقالَ لَهُ : وَیحَکَ یا قُرَّهُ ! اِلقَ حُسَینا فَسَلهُ ما جاءَ بِهِ ؟ وماذا یُریدُ ؟ قالَ : فَأَتاهُ قُرَّهُ بنُ قَیسٍ ، فَلَمّا رَآهُ الحُسَینُ علیه السلام مُقبِلاً قالَ : أتَعرِفونَ هذا ؟ فَقالَ حَبیبُ بنُ مُظاهِرٍ : نَعَم ، هذا رَجُلٌ مِن حَنظَلَهَ تَمیمِیٌّ ، وهُوَ ابنُ اُختِنا، ولَقَد کُنتُ أعرِفُهُ بِحُسنِ الرَّأیِ ، وما کُنتُ أراهُ یَشهَدُ هذَا المَشهَدَ ، فَجاءَ حَتّی سَلَّمَ عَلَی الحُسَینِ علیه السلام ، وأبلَغَهُ رِسالَهَ عُمَرَ بنِ سَعدٍ إلَیهِ لَهُ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : کَتَبَ إلَیَّ أهلُ مِصرِکُم هذا أن أقدَمَ ، فَأَمّا إذ کَرِهونی فَأَنَا أنصَرِفُ عَنهُم ، قالَ : ثُمَّ قالَ لَهُ حَبیبُ بنُ مُظاهِرٍ : وَیحَکَ یا قُرَّهَ بنَ قَیسٍ ! أنّی تَرجِعُ إلَی القَومِ الظّالِمینَ ! اُنصُر هذَا الرَّجُلَ الَّذی ، بِآبائِهِ أیَّدَکَ اللّهُ بِالکَرامَهِ وإیّانا مَعَکَ ، فَقالَ لَهُ قُرَّهُ : أرجِعُ إلی صاحِبی بِجَوابِ رِسالَتِهِ ، وأری رَأیی . قالَ : فَانصَرَفَ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ ، فَأَخبَرَهُ الخَبَرَ ، فَقالَ لَهُ عُمَرُ بنُ سَعدٍ : إنّی لَأَرجو أن یُعافِیَنِی اللّهُ مِن حَربِهِ وقِتالِهِ . (3)
1- .الأمالی للصدوق : ص 219 ح 239 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 315 ح 1 .
2- .إثبات الوصیّه : ص 176 .
3- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 410 ، الفتوح : ج 5 ص 86 وفیه «فلان بن عبد اللّه السبیعی» بدل «کثیر بن عبد اللّه الشعبی» ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 240 ؛ الإرشاد : ج 2 ص 84 ، روضه الواعظین : ص 199 کلّها نحوه وفی الأخیرین «عروه بن قیس» ، بحار الأنوار : ج 44 ص 384 وراجع : أنساب الأشراف : ج 3 ص 386 .
الأمالی ، صدوق به نقل از عبد اللّه بن منصور ، از امام صادق ، از پدرش امام باقر ، از جدّش امام زین العابدین علیهم السلام : عبید اللّه بن زیاد ، با لشکرش آمد تا در نُخَیله ، چادر زد و مردی به نام عمر بن سعد را با چهار هزار سوار به سوی حسین علیه السلام ، روانه کرد. عبد اللّه بن حُصَین تَمیمی ، با هزار سوار و در پیِ او شَبَث بن رِبعی با هزار سوار ، و نیز محمّد بن اشعث بن قیس کِنْدی نیز با هزار سوار آمدند و عبید اللّه ، عمر بن سعد را فرمانده همه آنان نمود و به ایشان ، فرمان داد تا گوش به فرمان و مطیع او باشند .
إثبات الوصیّه :عبید اللّه بن زیاد که خداوند ، لعنتش کند ، 28 هزار سرباز را از جانب یزید ، روانه کرد .
1 / 6رسیدن عمر بن سعد به کربلا
تاریخ الطبری به نقل از عمّار بن عبد اللّه بن یَسار جُهَنی : عمر بن سعد ، با چهار هزار نفر آمد تا در فردای همان روزی که حسین علیه السلام در نینوا فرود آمد، بر او در آمد . عمر بن سعد ، عَزرَه بن قیس اَحمَسی را به سوی حسین علیه السلام فرستاد و به او گفت: نزد او برو و انگیزه و هدف آمدنش را بپرس ؛ امّا عَزرَه از نامه نگاران به حسین علیه السلام بود و از این رو ، خجالت کشید که نزد او برود . عمر ، این را از دیگر سرانی که [ با حسین علیه السلام ] نامه نگاری کرده بودند ، درخواست کرد ؛ امّا همه آنان ، خودداری کردند و آن را ناخوش داشتند. کثیر بن عبد اللّه شَعبی که سواری جسور بود و چیزی ، او را از میدان به در نمی بُرد گفت: من به نزد او می روم و به خدا سوگند ، اگر بخواهی ، او را ترور می کنم ! عمر بن سعد به او گفت: نمی خواهم او را بکُشی ؛ بلکه فقط نزد او برو و انگیزه آمدنش را بپرس. او به سوی حسین علیه السلام آمد . هنگامی که ابو ثُمامه صائدی ، او را دید ، به حسین علیه السلام گفت: خداوند ، کارت به سامان آورد ، ای ابا عبد اللّه ! بدترین، جسورترین و بی مهاباترینِ زمینیان در کُشتن و خون ریختن ، نزد تو آمده است . از این رو ، ابو ثُمامه ، به سوی او رفت و گفت: شمشیرت را فرو بگذار. او گفت: به خدا سوگند که هرگز ، چنین نمی کنم و روا نیست که چنین کنم ! من تنها یک پیکم . اگر به سخن من گوش می دهید، پیغامم را برسانم و اگر خودداری می کنید، باز گردم . ابو ثمامه به او گفت: پس من ، قبضه شمشیرت را می گیرم . آن گاه ، سخنت را بگو. او گفت: به خدا سوگند، دستت به آن نمی رسد ! ابو ثمامه به او گفت: پیغامت را به من بگو . من ، آن را به حسین علیه السلام می رسانم ؛ ولی نمی گذارم که به او نزدیک شوی که تو نابه کاری . آن دو به هم دشنام دادند . او نزد عمر بن سعد ، باز گشت و ماجرا را باز گفت . عمر ، قُرَّه بن قیس حَنظَلی را فرا خواند و به او گفت: وای بر تو ، ای قُرّه ! حسین را ملاقات کن و انگیزه و هدفش را جویا شو. قُرّه بن قیس ، نزد حسین علیه السلام آمد . چون امام علیه السلام او را دید که می آید ، فرمود : «آیا او را می شناسید ؟» . حبیب بن مُظاهر گفت: آری . او مردی از قبیله حنظله تَمیمی و خواهرزاده ماست . او را به نیکورأیی می شناختم و گمان نمی بردم که در این معرکه ، حاضر شود . او آمد تا بر حسین علیه السلام ، سلام داد و پیام عمر بن سعد را به حسین علیه السلام رساند . حسین علیه السلام فرمود : «اهل این شهرتان (کوفه) به من نوشته اند که بیایم ؛ امّا اکنون که [ آمدن ]مرا خوش نمی دارند ، باز می گردم» . حبیب بن مُظاهر نیز به او گفت: وای بر تو ، ای قُرّه بن قیس! کجا به سوی ستمکاران ، باز می گردی؟! این مرد را یاری کن که خداوند ، تو و ما را به دست پدران او ، به کرامت ، تأیید کرده است . قُرّه ، به حبیب گفت : پاسخ پیام را به نزد فرماندهم می برم و می اندیشم . قُرّه ، به سوی عمر بن سعد ، باز گشت و ماجرا را باز گفت. عمر بن سعد به او گفت: امید می برم که خداوند ، مرا از ستیز و جنگ با او ، معاف بدارد .
تاریخ الیعقوبی :وَجَّهَ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ ، لَمّا بَلَغَهُ قُربُهُ [أیِ الحُسَینِ علیه السلام ] مِنَ الکوفَهِ ، بِالحُرِّ بنِ یَزیدَ ، فَمَنَعَهُ مِن أن یَعدِلَ ، ثُمَّ بَعَثَ إلَیهِ بِعُمَرَ بنِ سَعدِ بنِ أبی وَقّاصٍ فی جَیشٍ ، فَلَقِیَ الحُسَینَ علیه السلام بِمَوضِعٍ عَلَی الفُراتِ یُقالُ لَهُ کَربَلاءُ ، وکانَ الحُسَینُ علیه السلام فِی اثنَینِ وسِتّینَ ، أوِ اثنَینِ وسَبعینَ رَجُلاً مِن أهلِ بَیتِهِ وأصحابِهِ ، وعُمَرُ بنُ سَعدٍ فی أربَعَهِ آلافٍ ، فَمَنَعوهُ الماءَ ، وحالوا بَینَهُ وبَینَ الفُراتِ ، فَناشَدَهُمُ اللّهَ عز و جل ، فَأَبَوا إلّا قِتالَهُ أو یَستَسلِمَ ، فَیَمضوا (1) بِهِ إلی عُبَیدِ اللّهِ بنِ زِیادٍ ، فَیَری رَأیَهُ فیهِ ، ویُنفِذَ فیهِ حُکمَ یَزیدَ . (2)
إعلام الوری :نَزَلَ [الإِمامُ الحُسَینُ علیه السلام ] وذلِکَ فی یَومِ الخَمیسِ ، الثّانی مِنَ المُحَرَّمِ ، سَنَهَ إحدی وسِتّینَ ، فَلَمّا کانَ مِنَ الغَدِ قَدِمَ عَلَیهِم عُمَرُ بنُ سَعدِ بنِ أبی وَقّاصٍ فی أربَعَهِ آلافِ فارِسٍ ، فَنَزَلَ نِینَوی ، فَبَعَثَ إلَی الحُسَینِ علیه السلام ، عُروَهَ بنَ قَیسٍ الأَحمَسِیَّ ، فَقالَ لَهُ : فَأتِهِ فَسَلهُ مَا الَّذی جاءَ بِکَ ؟ وکانَ عُروَهُ مِمَّن کَتَبَ إلَی الحُسَینِ علیه السلام ، فَاستَحیی مِنهُ أن یَأتِیَهُ ، فَعَرَضَ ذلِکَ عَلَی الرُّؤَساءِ ، فَکُلُّهُم أبی ذلِکَ لِمَکانِ أنَّهُم کاتَبوهُ ، فَدَعا عُمَرُ قُرَّهَ بنَ قَیسٍ الحَنظَلِیَّ فَبَعَثَهُ ، فَجاءَ ، فَسَلَّمَ عَلَی الحُسَینِ علیه السلام ، فَبَلَّغَهُ رِسالَهَ ابنِ سَعدٍ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : کَتَبَ إلَیَّ أهلُ مِصرِکُم هذا أن أقدَمَ ، فَأَمّا إذا کَرِهونی فَأَنَا أنصَرِفُ عَنکُم . (3)
1- .فی الطبعه المعتمده : «فمضوا» ، والتصویب من طبعه النجف .
2- .تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 243 .
3- .إعلام الوری : ج 1 ص 451 .
تاریخ الیعقوبی :هنگامی که خبر نزدیک شدن حسین علیه السلام به کوفه ، به عبید اللّه بن زیاد رسید، حُرّ بن یزید را روانه کرد و او ، حسین علیه السلام را از رفتن به راه خود ، باز داشت . سپس عمر بن سعد را با لشکری فرستاد که حسین علیه السلام را در جایی کنار فرات به نام کربلا ، دیدار کرد. حسین علیه السلام ، با 62 یا 72 تن از خاندان و یارانش بود و عمر بن سعد ، با چهار هزار تن [ سپاهی ] . آنان ، آب را از حسین علیه السلام ، باز داشتند و میان او و فرات ، جدایی انداختند و حسین علیه السلام ، آنان را به خدا سوگند داد ؛ امّا ایشان ، چیز دیگری جز جنگ یا تسلیم شدن را نپذیرفتند ؛ تسلیم شدن به این صورت که نزد عبید اللّه بن زیاد بروند و نظر او را بپذیرند و حکم یزید را جاری کنند.
إعلام الوری :امام حسین علیه السلام ، روز پنج شنبه ، دوم محرّم سال 61 [ هجری ] ، فرود آمد و فردای آن روز، عمر بن سعد بن ابی وقّاص با چهار هزار سوار ، در نینوا فرود آمد و عُروه بن قیس اَحمَسی را به سوی حسین علیه السلام ، روانه کرد و به او گفت: نزد او برو و انگیزه آمدنش را بپرس . عُروه ، از نامه نگاران به حسین علیه السلام بود و از رفتن به نزد او ، خجالت کشید. عمر ، از دیگر سران [ لشکر ]درخواست کرد ؛ ولی همگی به دلیل نامه نگاری به امام علیه السلام ، خودداری کردند . عمر ، قُرّه بن قیس حَنظَلی را فرا خواند و او را روانه کرد . او آمد و بر حسین علیه السلام ، سلام داد و پیام ابن سعد را به او رساند. حسین علیه السلام فرمود: «اهل این شهرتان ، به من نوشته اند که بیایم ؛ امّا اکنون که [ آمدن ]مرا خوش نمی دارند، باز می گردم» .
الملهوف :قالَ الرّاوی : ونَدَبَ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ أصحابَهُ إلی قِتالِ الحُسَینِ علیه السلام فَاتَّبَعوهُ ، وَاستَخَفَّ قَومَهُ فَأَطاعوهُ ، وَاشتَری مِن عُمَرَ بنِ سَعدٍ آخِرَتَهُ بِدُنیاهُ ، ودَعاهُ إلی وِلایَهِ الحَربِ فَلَبّاهُ ، وخَرَجَ لِقِتالِ الحُسَینِ علیه السلام فی أربَعَهِ آلافِ فارِسٍ ، وأتبَعَهُ ابنُ زِیادٍ بِالعَساکِرِ ، حَتّی تَکامَلَت عِندَهُ إلی سِتِّ لَیالٍ خَلَونَ مِنَ المُحَرَّمِ عِشرونَ ألفا ، فَضَیَّقَ عَلَی الحُسَینِ علیه السلام حَتّی نالَ مِنهُ العَطَشُ ومِن أصحابِهِ . (1)
1 / 7کِتابُ ابنِ زِیادٍ إلَی الإِمامِ علیه السلام وَامتِناعُهُ عَنِ الجَوابِالفتوح :أقبَلَ الحُرُّ بنُ یَزیدَ حَتّی نَزَلَ حِذاءَ الحُسَینِ علیه السلام فی ألفِ فارِسٍ ، ثُمَّ کَتَبَ إلی عُبَیدِ اللّهِ بنِ زِیادٍ یُخبِرُهُ أنَّ الحُسَینَ نَزَلَ بِأَرضِ کَربَلاءَ ، قالَ : فَکَتَبَ عُبَیدُ اللّهِ بنُ زِیادٍ إلَی الحُسَینِ علیه السلام : أمّا بَعدُ یا حُسَینُ ، فَقَد بَلَغَنی نُزولُکَ بِکَربَلاءَ ، وقَد کَتَبَ إلَیَّ أمیرُ المُؤمِنینَ یَزیدُ بنُ مُعاوِیَهَ أن لا أتَوَسَّدَ الوَثیرَ (2) ولا أشبَعَ مِنَ الخُبزِ أو اُلحِقَکَ بَاللَّطیفِ الخَبیرِ ، أو تَرجِعَ إلی حُکمی وحُکمِ یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ، وَالسَّلامُ . فَلَمّا وَرَدَ الکِتابُ قَرَأَهُ الحُسَینُ علیه السلام ، ثُمَّ رَمی بِهِ ، ثُمَّ قالَ : لا أفلَحَ قَومٌ آثَروا مَرضاهَ أنفُسِهِم عَلی مَرضاهِ الخالِقِ . فَقالَ لَهُ الرَّسولُ : أبا عَبدِ اللّهِ ، جَوابُ الکِتابِ ؟ قالَ : ما لَهُ عِندی جَوابٌ ؛ لِأَنَّهُ قَد حَقَّت عَلَیهِ کَلِمَهُ العَذابِ . فَقالَ الرَّسولُ لِابنِ زِیادٍ ذلِکَ ، فَغَضِبَ مِن ذلِکَ أشَدَّ الغَضَبِ . (3)
1- .الملهوف : ص 145 وراجع : کشف الغمّه : ج 2 ص 292 و ص 259 ومطالب السؤول : ص 72 و ص 75 .
2- .الوَثیرُ : الفِراشُ الوطیء (الصحاح : ج 2 ص 844 «وثر») .
3- .الفتوح : ج 5 ص 84 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 239 ، مطالب السؤول : ص 75 ؛ المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 98 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 259 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 44 ص 383 .
الملهوف :راوی می گوید: عبید اللّه بن زیاد ، یارانش را به جنگ با حسین علیه السلام ، فرا خواند و آنان ، پیروی اش کردند . قومش را خوار داشت و اطاعتش کردند . آخرتِ عمر بن سعد را با دنیایش خرید و او را به فرماندهی نبرد با حسین علیه السلام ، فرا خواند و او پذیرفت و با چهار هزار سوار، برای جنگ با حسین علیه السلام بیرون آمد . همچنین ابن زیاد ، سپاهیانی را پشتِ سر او فرستاد تا آن که شش شب از محرّم گذشته ، به بیست هزار نفر رسیدند ، و بر حسین علیه السلام تنگ گرفت تا آن جا که تشنگی در حسین علیه السلام و یارانش اثر کرد .
1 / 7نامه ابن زیاد به امام علیه السلام و پاسخ ندادن ایشان
الفتوح :حُرّ بن یزید ، با هزار سوار آمد و رو به روی حسین علیه السلام ، فرود آمد. سپس به عبید اللّه بن زیاد ، خبر فرود آمدن حسین علیه السلام را به سرزمین کربلا نوشت . عبید اللّه بن زیاد نیز به حسین علیه السلام چنین نوشت: «امّا بعد، ای حسین ! خبر فرود آمدنت به کربلا ، به من رسیده و امیرمؤمنان یزید بن معاویه ، به من نوشته است که بستر نگُسترم و نانِ سیر نخورم تا آن که تو را به خدای دانای لطیف ، ملحق کنم یا به حکم من و یزید بن معاویه ، گردن بنهی . والسّلام ! » . هنگامی که نامه رسید، حسین علیه السلام آن را خواند . سپس آن را پرتاب کرد و فرمود : «قومی که رضایتِ خودشان را بر رضایت آفریدگارشان مقدّم بدارند ، رستگار نمی شوند». پیک به حسین علیه السلام گفت: ابا عبد اللّه ! پاسخ نامه ؟ حسین علیه السلام فرمود : «من به او پاسخی نمی دهم ؛ چرا که عذاب الهی بر او حتمی شده است» . پیک ، این را به ابن زیاد گفت و او به شدّت ، خشمگین شد .
1 / 8لِقاءُ الإِمامِ علیه السلام وَابنِ سَعدٍ بَینَ العَسکَرَینِتاریخ الطبری :قالَ أبو مِخنَفٍ : حَدَّثَنی أبو جَنَابٍ عَن هانِئِ بنِ ثُبَیتٍ الحَضرَمِیِّ وکانَ قَد شَهِدَ قَتلَ الحُسَینِ علیه السلام قالَ : بَعَثَ الحُسَینُ علیه السلام إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ عَمرَو بنَ قَرَظَهَ بنِ کَعبٍ الأَنصارِیَّ : أنِ القَنِی اللَّیلَ بَینَ عَسکَری وعَسکَرِکَ . قالَ : فَخَرَجَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ فی نَحوٍ مِن عِشرینَ فارِسا ، وأقبَلَ حُسَینٌ علیه السلام فی مِثلِ ذلِکَ ، فَلَمَّا التَقَوا أمَرَ حُسَینٌ علیه السلام أصحابَهُ أن یَتَنَحَّوا عَنهُ ، وأمَرَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ أصحابَهُ بِمِثلِ ذلِکَ . قالَ : فَانکَشَفنا عَنهُما بِحَیثُ لا نَسمَعُ أصواتَهُما ولا کَلامَهُما ، فَتَکَلَّما فَأَطالا حَتّی ذَهَبَ مِنَ اللَّیلِ هَزیعٌ (1) ، ثُمَّ انصَرَفَ کُلُّ واحِدٍ مِنهُما إلی عَسکَرِهِ بِأَصحابِهِ . وتَحَدَّثَ النّاسُ فیما بَینَهُما ظَنّا یَظُنّونَهُ أنَّ حُسَینا علیه السلام قالَ لِعُمَرَ بنِ سَعدٍ : اُخرُج مَعی إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ونَدَعُ العَسکَرَینِ . قالَ عُمَرُ : إذَن تُهدَمَ داری ، قالَ : أنَا أبنیها لَکَ ، قالَ : إذَن تُؤخَذَ ضِیاعی ، قالَ : إذَن اُعطِیَکَ خَیرا مِنها مِن مالی بِالحِجازِ . قالَ : فَتَکَرَّهَ ذلِکَ عُمَرُ . قالَ : فَتَحَدَّثَ النّاسُ بِذلِکَ ، وشاعَ فیهِم مِن غَیرِ أن یَکونوا سَمِعوا مِن ذلِکَ شَیئا ولا عَلِموهُ . قالَ أبو مِخنَفٍ : وأمّا ما حَدَّثَنا بِهِ المُجالِدُ بنُ سَعیدٍ وَالصَّقعَبُ بنُ زُهَیرٍ الأَزدِیُّ وغَیرُهُما مِنَ المُحَدِّثینَ ، فَهُوَ ما عَلَیهِ جَماعَهُ المُحَدِّثینَ ، قالوا : إنَّهُ قالَ : اِختاروا مِنّی خِصالاً ثَلاثا : إمّا أن أرجِعَ إلَی المَکانِ الَّذی أقبَلتُ مِنهُ ، وإمّا أن أضَعَ یَدی فی یَدِ یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ، فَیَری فیما بَینی وبَینَهُ رَأیَهُ ، وإمّا أن تُسَیِّرونی إلی أیِّ ثَغرٍ مِن ثُغورِ المُسلِمینَ شِئتُم ، فَأَکونَ رَجُلاً مِن أهلِهِ ، لی ما لَهُم ، وعَلَیَّ ما عَلَیهِم . قالَ أبو مِخنَفٍ : فَأَمّا عَبدُ الرَّحمنِ بنُ جُندَبٍ فَحَدَّثَنی عَن عُقبَهَ بنِ سِمعانَ قالَ : صَحِبتُ حُسَینا ، فَخَرَجتُ مَعَهُ مِنَ المَدینَهِ إلی مَکَّهَ ، ومِن مَکَّهَ إلَی العِراقِ ، ولَم اُفارِقهُ حَتّی قُتِلَ ، ولَیسَ مِن مُخاطَبَتِهِ النّاسَ کَلِمَهٌ بِالمَدینَهِ ، ولا بِمَکَّهَ ، ولا فِی الطَّریقِ ، ولا بِالعِراقِ ، ولا فی عَسکَرٍ إلی یَومِ مَقتَلِهِ إلّا وقَد سَمِعتُها . ألا وَاللّهِ ، ما أعطاهُم ما یَتَذاکَرُ النّاسُ وما یَزعُمونَ ؛ مِن أن یَضَعَ یَدَهُ فی یَدِ یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ، ولا أن یُسَیِّروهُ إلی ثَغرٍ مِن ثُغورِ المُسلِمینَ ، ولکِنَّهُ قالَ : دَعونی فَلَأَذهَبُ فی هذِهِ الأَرضِ العَریضَهِ حَتّی نَنظُرَ ما یَصیرُ أمرُ النّاسِ . (2)
1- .هَزیعٌ من اللیل : أی طائفه منه ، نحو ثُلُثِه أو رُبُعهِ (النهایه : ج 5 ص 262 «هزع») .
2- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 413 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 556 نحوه وراجع : الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 465 وسیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 311 وتاریخ دمشق : ج 14 ص 220 .
1 / 8دیدار امام علیه السلام و ابن سعد، میان دو لشکر
تاریخ الطبری به نقل از ابو مِخنَف : ابو جَناب ، ازهانی بن ثُبَیت حَضرَمی که شاهد کشته شدن حسین علیه السلام بوده است برایم نقل کرد که : حسین علیه السلام ، عمرو بن قَرَظَه بن کعب انصاری را به سوی عمر بن سعد فرستاد که [ بگوید ] : «امشب ، با من میان لشکر من و لشکر خودت ، دیدار کن» . عمر بن سعد ، با حدود بیست سوار ، بیرون آمد و حسین علیه السلام نیز با همین حدود همراه ، آمد . چون همدیگر را دیدند، حسین علیه السلام به یارانش فرمان داد که از او دور شوند . عمر بن سعد نیز به یارانش ، همین گونه فرمان داد . ما از آنها جدا و دور شدیم ، به گونه ای که صدا و سخنشان را نشنویم . آن دو ، سخن گفتن را طول دادند تا پاسی از شب گذشت و هر یک از آنان با یارانش ، به سوی لشکر خود رفتند. مردم ، از روی گمان، سخنان میان آنان را چنین بازگو کردند که حسین علیه السلام به عمر بن سعد ، گفته است: «همراه من به نزد یزید بن معاویه بیا و هر دو ، لشکر را رها کنیم» . عمر گفت: در این صورت ، خانه ام ویران می شود . حسین علیه السلام فرمود: «من ، آن را برایت می سازم» . عمر گفت: مِلک و مزرعه ام را می گیرند. حسین علیه السلام فرمود: «من ، بهتر از آن را از مِلکم در حجاز ، به تو می دهم» ؛ امّا عمر ، از این سخن ، خوشش نیامد . مردم ، این [ نقل قول ها ] را می گویند و میان آنان ، رواج یافته است، بدون آن که چیزی از آن را شنیده باشند و یا دانسته باشند. و امّا آنچه مُجالِد بن سعید و صَقعَب بن زُهَیر اَزْدی و محدّثان دیگر برای ما گفته اند، همان است که گروه محدّثان ، بر آن هستند و گفته اند که امام حسین علیه السلام فرمود: «یکی از سه پیشنهاد مرا بپذیرید : یا به همان جایی که از آن جا آمده ام ، باز گردم یا دستم را در دست یزید بن معاویه بگذارم و میان من و خود ، حکم کند یا مرا به هر یک از مرزهای مسلمانان که می خواهید ، بفرستید و من هم مانند یکی از ساکنان همان جا می شوم ، با همان وظایف و حقوق» . امّا عبد الرحمان بن جُندَب ، برایم از عُقبَه بن سَمْعان نقل کرد که : همراه حسین علیه السلام بودم و با او از مدینه به مکّه ، و از مکّه به عراق آمدم و تا هنگام شهادتش از او جدا نشدم و کلمه ای با مردم ، چه در مدینه ، چه در مکّه ، چه در راه ، چه در عراق و چه در میان لشکر تا روز شهادتش ، سخن نگفت، جز آن که من ، آن را شنیدم . بدانید که به خدا سوگند ، حسین علیه السلام ، آنچه را که مردم می گویند و می پندارند ، به آنان ، واگذار نکرد . او ، نه گفت که [می خواهد] دست در دست یزید بن معاویه بگذارد ، نه [خواست که] او را به مرزی از مرزهای مسلمانان بفرستند ؛ بلکه فرمود : «مرا وا بگذارید که در این زمین پهناور بروم تا ببینم که کار مردم ، به کجا می انجامد» .
مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی :أرسَلَ الحُسَینُ علیه السلام إلَی ابنِ سَعدٍ : إنّی اُریدُ أن اُکَلِّمَکَ فَالقَنِی اللَّیلَهَ بَینَ عَسکَری وعَسکَرِکَ ، فَخَرَجَ إلَیهِ عُمَرُ بنُ سَعدٍ فی عِشرینَ فارِسا وَالحُسَینُ علیه السلام فی مِثلِ ذلِکَ ، ولَمَّا التَقَیا أمَرَ الحُسَینُ علیه السلام أصحابَهُ ، فَتَنَحَّوا عَنهُ ، وبَقِیَ مَعَهُ أخوهُ العَبّاسُ علیه السلام ، وَابنُهُ عَلِیٌّ الأَکبَرُ ، وأمَرَ ابنُ سَعدٍ أصحابَهُ ، فَتَنَحَّوا عَنهُ ، وبَقِیَ مَعَهُ ابنُهُ حَفصٌ ، وغُلامٌ لَهُ یُقالُ لَهُ لاحِقٌ . فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام لِابنِ سَعدٍ : وَیحَکَ ! أما تَتَّقِی اللّهَ الَّذی إلَیهِ مَعادُکَ ؟ أتُقاتِلُنی وأنَا ابنُ مَن عَلِمتَ یا هذا ؟ ذَر هؤُلاءِ القَومَ وکُن مَعی ؛ فَإِنَّهُ أقرَبُ لَکَ مِنَ اللّهِ . فَقالَ لَهُ عُمَرُ : أخافُ أن تُهدَمَ داری ! فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : أنَا أبنیها لَکَ . فَقالَ عُمَرُ : أخافُ أن تُؤخَذَ ضَیعَتی ! فَقالَ : أنَا اُخلِفُ عَلَیکَ خَیرا مِنها مِن مالی بِالحِجازِ . فَقالَ : لی عِیالٌ أخافُ عَلَیهِم ، فَقالَ : أنَا أضمِنُ سَلامَتَهُم . قالَ : ثُمَّ سَکَتَ فَلَم یُجِبهُ عَن ذلِکَ ، فَانصَرَفَ عَنهُ الحُسَینُ علیه السلام وهُوَ یَقولُ : ما لَکَ ذَبَحَکَ اللّهُ عَلی فِراشِکَ سَریعا عاجِلاً ، ولا غَفَرَ لَکَ یَومَ حَشرِکَ ونَشرِکَ ! فَوَاللّهِ ، إنّی لَأَرجو أن لا تَأکُلَ مِن بُرِّ العِراقِ إلّا یَسیرا . فَقالَ لَهُ عُمَرُ : یا أبا عَبدِ اللّهِ ، فِی الشَّعیرِ عِوَضٌ عَنِ البُرِّ ! ! ثُمَّ رَجَعَ عُمَرُ إلی مُعَسکَرِهِ (1) .
1- .مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 245 ، الفتوح : ج 5 ص 92 نحوه وبزیاده «من رسول اللّه صلی الله علیه و آله » بعد «یا هذا» ؛ بحار الأنوار : ج 44 ص 388 .
مقتل الحسین علیه السلام ، خوارزمی :حسین علیه السلام ، به عمر بن سعد ، پیام فرستاد که : «می خواهم با تو گفتگو کنم. امشب میان لشکر من و لشکر خودت ، همدیگر را ببینیم» . عمر بن سعد ، با بیست سوار و حسین علیه السلام نیز با همین تعداد ، بیرون آمدند . هنگامی که یکدیگر را دیدند، حسین علیه السلام به یارانش فرمان داد و آنان ، از او کناره گرفتند و تنها برادرش عبّاس علیه السلام و پسرش علی اکبر علیه السلام در کنارش ماندند . ابن سعد نیز به یارانش فرمان داد . آنان هم از او دور شدند و تنها فرزندش حَفْص و غلامش به نام لاحِق ، در کنار او ماندند. حسین علیه السلام به ابن سعد گفت : «وای بر تو! آیا از خدایی که بازگشتت به سوی اوست، پروا نمی کنی ؟ ای مرد ! آیا با من می جنگی ، در حالی که می دانی من ، فرزند چه کسی هستم ؟ این قوم را وا گذار و با من باش که در این حال ، به خدا نزدیک تری» . عمر به حسین علیه السلام گفت : بیم دارم که خانه ام ویران شود ! حسین علیه السلام فرمود : «من ، آن را برایت می سازم» . عمر گفت : می ترسم که مزرعه ام را بگیرند . حسین علیه السلام فرمود : «من ، بهتر از آن را از مِلکم در حجاز ، به تو می دهم» . عمر گفت: من خانواده ای دارم که بر آنها بیمناکم . حسین علیه السلام فرمود : «من ، سلامتِ آنها را ضمانت می کنم» . عمر ، ساکت ماند و پاسخی نداد و حسین علیه السلام ، از او روی گردانْد و در حال بازگشت فرمود : «تو را چه شده ؟! خداوند ، تو را هر چه زودتر در بسترت بکُشد و تو را در روز حَشْر و نشرت ، نیامرزد! به خدا سوگند ، امید دارم که جز اندکی از گندم عراق ، نخوری !». عمر به حسین علیه السلام گفت: ای ابا عبد اللّه ! به جای گندم، جو هست ! سپس ، عمر به لشکر خود ، باز گشت .
أنساب الأشراف :تَواقَفَ الحُسَینُ علیه السلام وعُمَرُ بنُ سَعدٍ خِلوَینِ ، فَقالَ الحُسَینُ علیه السلام : اِختاروا مِنِّی الرُّجوعَ إلَی المَکانِ الَّذی أقبَلتُ مِنهُ ، أو أن أضَعَ یَدی فی یَدِ یَزیدَ ، فَهُوَ ابنُ عَمّی لِیَری رَأیَهُ فِیَّ ، وإمّا أن تُسَیِّرونی إلی ثَغرٍ مِن ثُغورِ المُسلِمینَ ، فَأَکونَ رَجُلاً مِن أهلِهِ ، لی ما لَهُ ، وعَلَیَّ ما عَلَیهِ . ویُقالُ : إنَّهُ لَم یَسَلهُ إلّا أن یَشخَصَ إلَی المَدینَهِ فَقَط . (1)
1- .أنساب الأشراف : ج 3 ص 390 .
أنساب الأشراف :حسین علیه السلام و عمر بن سعد ، با یکدیگر خلوت کردند . حسین علیه السلام به او فرمود : «یکی از این سه کار را از من بپذیرید: بازگشت به جایی که از آن جا آمده ام ، یا دست در دست یزید بگذارم که او پسرعموی من است و به نظرش در باره ام گردن می نهم ، یا مرا به یکی از مرزهای مسلمانان بفرستید تا مانند آنها باشم ، با همان وظایف و حقوق» . همچنین ، گفته می شود : از او ، جز این که به مدینه برود ، چیزی نخواست .
تذکره الخواصّ :قَد وَقَعَ فی بَعضِ النُّسَخِ ، أنَّ الحُسَینَ علیه السلام قالَ لِعُمَرَ بنِ سَعدٍ : دَعونی أمضی إلَی المَدینَهِ أو إلی یَزیدَ ، فَأَضَعُ یَدی فی یَدِهِ ، ولا یَصِحُّ ذلِکَ عَنهُ ، فَإِنَّ عُقبَهَ بنَ سِمعانَ قالَ : صَحِبتُ الحُسَینَ علیه السلام مِنَ المَدینَهِ إلَی العِراقِ ، ولَم أزَل مَعَهُ إلی أن قُتِلَ ، وَاللّهِ ، ما سَمِعتُهُ قالَ ذلِکَ . (1)
المناقب لابن شهرآشوب :إنَّ الحُسَینَ بنَ عَلِیٍّ علیه السلام قالَ لِعُمَرَ بنِ سَعدٍ : إنَّ مِمّا یُقِرُّ لِعَینی أنَّکَ لا تَأکُلُ مِن بُرِّ العِراقِ بَعدی إلّا قَلیلاً ، فَقالَ مُستَهزِئا : یا أبا عَبدِ اللّهِ ، فِی الشَّعیرِ خَلَفٌ !! فَکانَ کَما قالَ لَم یَصِل إلَی الرَّیِّ ، وقَتَلَهُ المُختارُ . (2)
1 / 9کِتابُ ابنِ سَعدٍ إلَی ابنِ زِیادٍ وجَوابُهُتاریخ الطبری عن حسّان بن فائد بن بکیر العبسیّ :أشهَدُ أنَّ کِتابَ عُمَرَ بنِ سَعدٍ جاءَ إلی عُبَیدِ اللّهِ بنِ زِیادٍ وأنَا عِندَهُ ، فَإِذا فیهِ : بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ ، أمّا بَعدُ ، فَإِنّی حَیثُ نَزَلتُ بِالحُسَینِ بَعَثتُ إلَیهِ رَسولی ، فَسَأَلتُهُ عَمّا أقدَمَهُ ، وماذا یَطلُبُ ویَسأَلُ ، فَقالَ : کَتَبَ إلَیَّ أهلُ هذِهِ البِلادِ وأتَتنی رُسُلُهُم ، فَسَأَلونِیَ القُدومَ فَفَعَلتُ ؛ فَأَمّا إذ کَرِهونی ، فَبَدا لَهُم غَیرُ ما أتَتنی بِهِ رُسُلُهُم ، فَأَنَا مُنصَرِفٌ عَنهُم ، فَلَمّا قُرِئَ الکِتابُ عَلَی ابنِ زِیادٍ قالَ : الآنَ إذ عَلِقَتْ مَخالِبُنا بِهِیَرجُو النَّجاهَ ولاتَ حینَ مَناصِ ! (3) قالَ : وکَتَبَ إلی عُمَرَ بنِ سَعدٍ : بِسمِ اللّهِ الرَّحمنِ الرَّحیمِ ، أمّا بَعدُ ، فَقَد بَلَغَنی کِتابُکَ ، وفَهِمتُ ما ذَکَرتَ ، فَاعرِض عَلَی الحُسَینِ أن یُبایِعَ لِیَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ هُوَ وجَمیعُ أصحابِهِ ، فَإِذا فَعَلَ ذلِکَ رَأَینا رَأیَنا ، وَالسَّلامُ . قالَ : فَلَمّا أتی عُمَرَ بنَ سَعدٍ الکِتابُ ، قالَ : قَد حَسِبتُ ألّا یَقبَلَ ابنُ زِیادٍ العافِیَهَ (4) .
.
1- .تذکره الخواصّ : ص 248 .
2- .المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 55 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 300 ح 1 .
3- .لات حین مناص : لیست الساعه أو المدّه حین مناص ، والمناص : الملجأ (مفردات ألفاظ القرآن : ص 749 «لات» وص 829 «نوص») .
4- .تاریخ الطبری : ج 5 ص 411 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 1 ص 241 نحوه ؛ الإرشاد : ج 2 ص 86 ، روضه الواعظین : ص 200 ، إعلام الوری : ج 1 ص 451 ، بحار الأنوار : ج 44 ص 385 وراجع : أنساب الأشراف : ج 3 ص 386 والفتوح : ج 5 ص 87 .
تذکره الخواصّ :در برخی نسخه ها آمده است که حسین علیه السلام به عمر بن سعد فرمود : «یا بگذارید که به مدینه باز گردم ، یا نزد یزید بروم و دست در دستش بگذارم» . این ، سخن درستی نیست ؛ زیرا عُقبَه بن سَمْعان ، گفته است : من از مدینه تا عراق ، همراه حسین علیه السلام بودم و همواره تا هنگام شهادتش ، او را همراهی کردم ؛ امّا به خدا سوگند ، این سخن را از او نشنیدم.
المناقب، ابن شهرآشوب :حسین بن علی علیه السلام ، به عمر بن سعد فرمود : «آنچه چشمم را روشن می کند ، این است که تو پس از من ، جز اندکی از گندم عراق ، نخواهی خورد» . عمر ، به ریشخند گفت: ای ابا عبد اللّه ! به جایش ، جو هست ! او ، همان گونه که حسین علیه السلام گفته بود، به فرمان رواییِ ری نرسید و مختار ، او را کُشت .