[ادامه بخش نهم]
اشاره
الفصل الرابع : ما جَری عَلی رُؤوسِ الشُّهَداءِ
4 / 1رَأسُ الإِمامِ فی دارِ خَولِیٍّ4220.تذکره الخواصّ عن ابن عبّاس :تاریخ الطبری عن أبی مخنف :ما هُوَ إلّا أن قُتِلَ الحُسَینُ علیه السلام ، فَسُرِّحَ بِرَأسِهِ مِن یَومِهِ ذلِکَ مَعَ خَولِیِّ بنِ یَزیدَ وحُمَیدِ بنِ مُسلِمٍ الأَزدِیِّ إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ ، فَأَقبَلَ بِهِ خَولِیٌّ ، فَأَرادَ القَصرَ ، فَوَجَدَ بابَ القَصرِ مُغلَقا ، فَأَتی مَنزِلَهُ ، فَوَضَعَهُ تَحتَ إجّانَهٍ (1) فی مَنزِلِهِ ، ولَهُ امرَأَتانِ : اِمرَأَهٌ مِن بَنی أسَدٍ ، وَالاُخری مِنَ الحَضرَمِیّینَ یُقالُ لَهَا النَّوارُ ابنَهُ مالِکِ بنِ عَقرَبٍ ، وکانَت تِلکَ اللَّیلَهُ لَیلَهَ الحَضرَمِیَّهِ .
قالَ هِشامٌ : فَحَدَّثَنی أبی ، عَنِ النَّوارِ بِنتِ مالِکٍ ، قالَت : أقبَلَ خَولِیٌّ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَوَضَعَهُ تَحتَ إجّانَهٍ فِی الدّارِ ، ثُمّ دَخَلَ البَیتَ ، فَأَوی إلی فِراشِهِ ، فَقُلتُ لَهُ : مَا الخَبَرُ ؟ ما عِندَکَ ؟ قالَ : جِئتُکِ بِغِنَی الدَّهرِ ، هذا رَأسُ الحُسَینِ مَعَکِ فی
¨ الدّارِ !!
قالَت : فَقُلتُ : وَیلَکَ ! جاءَ النّاسُ بِالذَّهَبِ وَالفِضَّهِ وجِئتَ بِرَأسِ ابنِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله !! لا وَاللّه ِ ، لا یَجمَعُ رَأسی ورَأسَکَ بَیتٌ أبَدا .
قالَت : فَقُمتُ مِن فِراشی ، فَخَرَجتُ إلَی الدّارِ ، فَدَعَا الأَسَدِیَّهَ ، فَأَدخَلَها إلَیهِ ، وجَلَستُ أنظُرُ ، قالَت : فَوَاللّه ِ ، ما زِلتُ أنظُرُ إلی نورٍ یَسطَعُ مِثلَ العَمودِ مِنَ السَّماءِ إلَی الإِجّانَهِ ، ورَأَیتُ طَیرا (2) بیضا تُرَفرِفُ حَولَها .
قالَ : فَلَمّا أصبَحَ غَدا بِالرَّأسِ إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ . (3) .
1- . الإجّانه : إناء یُغسل فیه الثیاب (المصباح المنیر : ص 6 «أجن») .
2- . کذا فی المصدر ، وفی مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی والبدایه والنهایه : «طیورا» .
3- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 455 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 574 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 101 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 189 کلّها نحوه ؛ بحار الأنوار : ج 45 ص 125 وراجع : المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 60 .
فصل چهارم : ماجرای سرهای شهیدان
4 / 1سر امام در خانه خولی
4216.سنن الترمذی ( به نقل از اَنَس ) تاریخ الطبری به نقل از ابو مِخنَف : طولی نکشید که حسین علیه السلام کشته شد و سرش را همان روز با خولی بن یزید و حُمَید بن مسلم اَزدی به سوی عبید اللّه بن زیاد فرستادند . خولی ، آن را آورد و خواست به کاخ برود که درِ آن را بسته دید . به خانه اش رفت و سر را زیر تَشتی در خانه شان گذاشت . او دو زن داشت : زنی از بنی اسد و زن دیگری از قبیله حضرمیان به نام نوار ، دختر مالک بن عقرب . آن شب ، نوبت زن حضرمی بود .
هشام گفت : پدرم برایم گفت که نوار ، دختر مالک ، برایش گفته است : خولی ، سر حسین را آورد و آن را زیر تَشتی در خانه نهاد . آن گاه داخل خانه شد و به بسترش رفت . به او گفتم : چه خبر ؟ چه نزد خود داری ؟
گفت : ثروت روزگار را آورده ام . این ، سر حسین است که همراه تو در خانه است!
گفتم : وای بر تو! مردم ، طلا و نقره می آورند و تو سر فرزند پیامبر خدا را می آوری؟! نه به خدا سوگند ، سر من و سر تو در یک اتاق ، گرد هم نمی آید .
از بسترم برخاستم و به بخش دیگر خانه رفتم . آن گاه ، زن اسدی را فرا خواند[م ]و او را داخل اتاق کرد[م] و نشستم و نگریستم . به خدا سوگند ، پیوسته به ستون نوری که از آسمان تا تَشت می درخشید ، نگاه می کردم و پرندگانی سپید را گرداگرد آن ، بال زنان دیدم .
چون صبح شد ، [خولی] سر را برای عبید اللّه بن زیاد برد . .
4215.مسند ابن حنبل ( به نقل از ابن عبّاس ) أنساب الأشراف :بَعَثَ عُمَرُ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام مِن یَومِهِ مَعَ خَولِیِّ بنِ یَزیدَ الأَصبَحِیِّ مِن حِمیَرَ ، وحُمَیدِ بنِ مُسلِمٍ الأَزدِیِّ إلَی ابنِ زِیادٍ ، فَأَقبَلا بِهِ لَیلاً ، فَوَجَدا بابَ القَصرِ مُغلَقا ، فَأَتی خَولِیٌّ بِهِ مَنزِلَهُ ، فَوَضَعَهُ تَحتَ إجّانَهٍ فی مَنزِلِهِ ، وکانَ فی مَنزِلِهِ امرَأَهٌ یُقالُ لَهَا النَّوارُ بِنتُ مالِکٍ الحَضرَمِیِّ ، فَقالَت لَهُ : مَا الخَبَرُ ؟ قالَ : جِئتُ بِغِنَی الدَّهرِ ، هذا رَأسُ الحُسَینِ مَعَکِ فِی الدّارِ !!
فَقالَت : وَیلَکَ! جاءَ النّاسُ بِالفِضَّهِ وَالذَّهَبِ ، وجِئتَ بِرَأسِ ابنِ بِنتِ رَسولِ اللّه ِ !! وَاللّه ِ ، لا یَجمَعُ رَأسی ورَأسَکَ شَیءٌ أبَدا . (1)4214.الطبقات الکبری ( به نقل از مجاهد ) مثیر الأحزان :لَمّا قارَبوا [أی حَمَلَهُ رَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ] الکوفَهَ کانَ عُبَیدُ اللّه ِ بنُ زِیادٍ بِالنُّخَیلَهِ وهِیَ العَبّاسِیَّهُ ودَخَلَ لَیلاً .
ورُوِّیتُ : أنَّ النَّوارَ ابنَهَ مالِکٍ زَوجَهَ خَولِیِّ بنِ یَزیدَ الأَصبَحِیِّ ، قالَت : أقبَلَ خَولِیٌّ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَدَخَلَ البَیتَ ، فَوَضَعَهُ تَحتَ إجّانَهٍ ، وأوی إلی فِراشِهِ .
فَقُلتُ : مَا الخَبَرُ ؟ قالَ : جِئتُکِ بِغَناءِ الدَّهرِ ، بِرَأسِ الحُسَینِ!!
قُلتُ : وَیحَکَ! جاءَ النّاسُ بِالذَّهَبِ وَالفِضَّهِ ، وجِئتَ بِرَأسِ الحُسَینِ بنِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله !! وَاللّه ِ ، لا جَمَعَ رَأسی ورَأسَکَ شَیءٌ أبَدا ، ووَثَبتُ مِن فِراشی ، وقَعَدتُ عِندَ الإِجّانَهِ ، فَوَاللّه ِ ، ما زِلتُ أنظُرُ إلی نورٍ مِثلَ العَمودِ یَسطَعُ مِنَ السَّماءِ إلَی الإِجّانَهِ ، ورَأَیتُ طُیورا بیضا تُرَفرِفُ حَولَها . (2) .
1- . أنساب الأشراف : ج 2 ص 411 .
2- . مثیر الأحزان : ص 85 وراجع : جواهر المطالب : ج 2 ص 290 .
4213.مسند ابن حنبل ( به نقل از زید بن ارقم ) أنساب الأشراف :عمر بن سعد ، همان روز (عاشورا) ، سر حسین علیه السلام را با خولی بن یزیدِ اصبحی از قبیله حِمیَر و نیز حُمَید بن مسلم ازدی ، به سوی ابن زیاد فرستاد . آنان شب به سوی او رفتند و چون درِ کاخ را بسته دیدند ، خولی، آن سر را به خانه اش آورد و زیر تَشتی در خانه اش گذاشت . او در خانه اش ، زنی به نام نوار ، دختر مالک حضرمی ، داشت که پرسید : چه خبر ؟
گفت : ثروت روزگار را آورده ام . این ، سر حسین است که همراه تو در خانه است !
زن گفت : وای بر تو ! مردم ، طلا و نقره می آورند و تو ، سر فرزند دختر پیامبر خدا را آوردی ؟! به خدا سوگند ، هیچ گاه چیزی ، سر من و سر تو را گرد هم نمی آورد .4212.سنن التِّرمَذی ( به نقل از ابن عبّاس ) مثیر الأحزان :هنگامی که حاملان سر امام حسین علیه السلام به کوفه نزدیک شدند ، عبید اللّه بن زیاد در نُخَیله (همان عبّاسیّه) بود و شامگاه ، وارد شد .
و روایت شده که نوار ، دختر مالک ، همسر خولی بن یزید اصبحی ، گفته است : خولی با سر حسین علیه السلام به درون خانه آمد و آن را زیر تَشت گذاشت و به بسترش رفت .
گفتم : چه خبر ؟
گفت : ثروت روزگار را برایت آورده ام ؛ سر حسین را !
گفتم : وای بر تو! مردم ، طلا و نقره آورده اند و تو ، سر حسین ، فرزند پیامبر خدا را آوردی ؟! به خدا سوگند ، هیچ گاه چیزی ، سر من و سر تو را گرد هم نمی آورد .
آن گاه از بسترم بیرون پریدم و نزد تَشت نشستم . به خدا سوگند ، همواره به ستون نوری که از آسمان تا آن تَشت بود ، می نگریستم و پرندگانی سپید دیدم که گرد آن ، بال می زدند . .
4 / 2مَجیءُ کُلِّ قَبیلَهٍ بِرُؤوسِ مَن قَتَلَ4216.سنن الترمذی عن أنس :تاریخ الطبری عن أبی مخنف :لَمّا قُتِلَ الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام جیءَ بِرُؤوسِ مَن قُتِلَ مَعَهُ مِن أهلِ بَیتِهِ وشیعَتِهِ وأنصارِهِ إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ .
فَجاءَت کِندَهُ بِثَلاثَهَ عَشَرَ رَأسا ، وصاحِبُهُم قَیسُ بنُ الأَشعَثِ . وجاءَت هَوازِنُ بِعِشرینَ رَأسا ، وصاحِبُهُم شِمرُ بنُ ذِی الجَوشَنِ . وجاءَت تَمیمٌ بِسَبعَهَ عَشَرَ رَأسا ، وجاءَت بَنو أسَدٍ بِسِتَّهِ أرؤُسٍ ، وجاءَت مَذحِجٌ بِسَبعَهِ أرؤُسٍ ، وجاءَ سائِرُ الجَیشِ بِسَبعَهِ أرؤُسٍ ، فَذلِکَ سَبعونَ رَأسا . (1)4215.مسند ابن حنبل عن ابن عبّاس :الأخبار الطوال :أقامَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ بِکَربَلاءَ بَعدَ مَقتَلِ الحُسَینِ علیه السلام یَومَینِ ، ثُمَّ أذَّنَ فِی النّاسِ بِالرَّحیلِ ، وحُمِلَتِ الرُّؤوسُ عَلی أطرافِ الرِّماحِ ، وکانَتِ اثنَینِ وسَبعین
رَأسا .
جاءَت هَوازِنُ مِنها بِاثنَینِ وعِشرینَ رَأسا . وجاءَت تَمیمٌ بِسَبعَهَ عَشَرَ رَأسا مَعَ الحُصَینِ بنِ نُمَیرٍ . وجاءَت کِندَهُ بِثَلاثَهَ عَشَرَ رَأسا مَعَ قَیسِ بنِ الأَشعَثِ . وجاءَت بَنو أسَدٍ بِسِتَّهِ رُؤوسٍ مَعَ هِلالٍ الأَعوَرِ . وجاءَتِ الأَزدُ بِخَمسَهِ (2) رُؤوسٍ مَعَ عَیهَمَهَ بنِ زُهَیرٍ . وجاءَت ثَقیفٌ بِاثنَی عَشَرَ رَأسا مَعَ الوَلیدِ بنِ عَمرٍو . (3) .
1- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 467 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 581 ، المنتظم : ج 5 ص 341 و لیس فیه ذیله من «وجاء سائر الجیش» ، أنساب الأشراف : ج 3 ص 412 ؛ المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 112 وفیه «وجاءت بنو أسد بتسعه رؤوس» وفیهما «وجاء سائر الجیش بتسعه رؤوس» ، بحار الأنوار : ج 45 ص 62 .
2- . فی المصدر : «بخمس» ، وهو تصحیف .
3- . الأخبار الطوال : ص 259 ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2630 و فیه «بأربعه عشر» بدل «بسبعه عشر».
4 / 2بُرده شدن سرها به وسیله قبیله قاتل
4212.سنن الترمذی عن ابن عبّاس :تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف : هنگامی که حسین بن علی علیه السلام کشته شد ، سرهای کسانی را که از اهل بیت و پیروان و یاران او شهید شده بودند، نزد عبید اللّه بن زیاد آوردند .
[قبیله] کِنده ، سیزده سر آوردند که رئیس آنها ، قیس بن اشعث بود . [قبیله]هوازِن ، بیست سر آوردند که شمر بن ذی الجوشن ، رئیس آنها بود . [قبیله] تمیم ، هفده سر و بنی اسد ، شش سر و مَذحِج ، هفت سر و بقیّه لشکر ، هفت سر آوردند که هفتاد سر می شود .4211.عنه علیه السلام :الأخبار الطوال :عمر بن سعد تا دو روز پس از شهادت حسین علیه السلام ، در کربلا ماند و سپس میان مردم ، ندای حرکت سر داد و سرها را بر سرِ نیزه ها آوردند ، که هفتاد و دو سر بود .
هوازِن ، بیست و دو سر را آوردند و تمیم ، هفده سر را به سرکردگی حُصَین بن نُمَیر ، و کِنده ، سیزده سر را به سرکردگی قیس بن اشعث ، و بنی اسد ، شش سر را به سرکردگی هلال اَعوَر ، و اَزْد ، پنج سر را به سرکردگی عَیهَمَه بن زُهَیر ، و ثقیف ، دوازده سر را به سرکردگی ولید بن عمرو . .
4210.عنه علیه السلام :الملهوف :رُوِیَ أنَّ رُؤوسَ أصحابِ الحُسَینِ علیه السلام کانَت ثَمانِیَهً وسَبعینَ رَأسا ، فَاقتَسَمَتهَا القَبائِلُ ؛ لِتَتَقَرَّبَ بِذلِکَ إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ ، وإلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ .
فَجاءَت کِندَهُ بِثَلاثَهَ عَشَرَ رَأسا ، وصاحِبُهُم قَیسُ بنُ الأَشعَثِ . وجاءَت هَوازِنُ بِاثنَی عَشَرَ رَأسا ، وصاحِبُهُم شِمرُ بنُ ذِی الجَوشَنِ . وجاءَت تَمیمٌ بِسَبعَهِ عَشَرَ رَأسا .
وجاءَت بَنو أسَدٍ بِسِتَّهَ عَشَرَ رَأسا ، وجاءَت مَذحِجٌ بِسَبعَهِ رُؤوسٍ ، وجاءَ سائِرُ النّاسِ بِثَلاثَهَ عَشَرَ رَأسا . (1)4209.امام علی علیه السلام :الفصول المهمّه :کانَت عِدَّهُ رُؤوسِ القَتلَی الَّتی حُمِلَت إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ لَعَنَهُ اللّه ُ مَعَ صُحبَهِ رَأسِ الحُسَینِ علیه السلام سَبعینَ رَأسا ، وذلِکَ أنَّ کِندَهَ جاءَت بِثَلاثَهَ عَشَرَ رَأسا مَعَ مُقَدِّمِهِم قَیسُ بنُ الأَشعَثِ ، وجاءَت هَوازِنُ بِعِشرینَ رَأسا ، وجاءَت أخلاطٌ مِنَ العَسکَرِ بِسِتَّهِ رُؤوسٍ . (2) .
1- . الملهوف : ص 190 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 62 .
2- . الفصول المهمّه : ص 195 .
4208.امام علی علیه السلام :الملهوف :روایت شده که سرهای یاران حسین علیه السلام ، هفتاد و هشت عدد بوده که قبیله ها آنها را میان خود ، تقسیم کردند تا از این راه ، به عبید اللّه بن زیاد و یزید بن معاویه تقرّب بجویند .
کِنده که فرمانده شان قیس بن اشعث بود ، سیزده سر و هوازِن ، که فرمانده شان شمر بن ذی الجوشن بود ، دوازده سر و تمیم ، هفده سر و بنی اسد ، شانزده سر و مَذحِج ، هفت سر و بقیّه سپاه نیز سیزده سر آوردند .4207.امام علی علیه السلام :الفصول المهمّه :تعداد سرهای کشتگان که به همراه سر حسین علیه السلام برای عبید اللّه بن زیاد که خدا لعنتش کند آوردند ، هفتاد سر بود ؛ زیرا [قبیله]کِنده با جلودارشان قیس بن اشعث ، سیزده سر و [قبیله]هوازِن ، بیست سر و از بقیّه لشکر ، هر کدام از قبیله ها شش سر آوردند . .
4 / 3حَملُ الرُّؤوسِ عَلی أطرافِ الرِّماحِ4204.امام علی علیه السلام :الأخبار الطوال :حُمِلَتِ الرُّؤوسُ عَلی أطرافِ الرِّماحِ ، وکانَتِ اثنَینِ وسَبعینَ رَأسا . (1)4209.عنه علیه السلام :تاریخ الطبری عن زرّ بن حبیش :أوَّلُ رَأسٍ رُفِعَ عَلی خَشَبَهٍ ، رَأسُ الحُسَینِ رَضِیَ اللّه ُ عَنهُ ، وصَلَّی اللّه ُ عَلی روحِهِ . (2)4208.عنه علیه السلام :تاریخ الطبری عن أبی مخنف :ما هُوَ إلّا أن قُتِلَ الحُسَینُ علیه السلام ، فَسُرِّحَ بِرَأسِهِ مِن یَومِهِ ذلِکَ [یَومِ عاشوراءَ] مَعَ خَولِیِّ بنِ یَزیدَ وحُمَیدِ بنِ مُسلِمٍ الأَزدِیِّ إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ . (3)4207.عنه علیه السلام :تاریخ الطبری عن قرّه بن قیس التمیمی :وقُطِفَ رُؤوسُ الباقینَ ، فَسُرِّحَ بِاثنَینِ وسَبعینَ رَأسا مَعَ شِمرِ بنِ ذِی الجَوشَنِ ، وقَیسِ بنِ الأَشعَثِ ، وعَمرِو بنِ الحَجّاجِ ، وعَزرَهَ بنِ قَیسٍ ، فَأَقبَلوا حَتّی قَدِموا بِها عَلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ . (4)4206.الإمام علیّ علیه السلام :الأخبار الطوال :بَعَثَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام مِن ساعَتِهِ إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ مَعَ خَولِیِّ بنِ یَزیدَ الأَصبَحِیِّ . (5) .
1- . الأخبار الطوال : ص 259 .
2- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 394 ، الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 483 الرقم 445 ، الردّ علی المتعصّب العنید : ص 40 ، المعجم الکبیر : ج 3 ص 125 الرقم 2876 عن الشعبی ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 576 ؛ مثیر الأحزان : ص 79 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 267 ، الأمالی للشجری : ج 1 ص 164 عن الشعبی والخمسه الأخیره نحوه .
3- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 455 ، أنساب الأشراف : ج 3 ص 411 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 574 ؛ الإرشاد : ج 2 ص 113 ، الملهوف : ص 189 ، مثیر الأحزان : ص 84 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 107 و ص 62 .
4- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 456 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 39 نحوه وراجع : الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 574 .
5- . الأخبار الطوال : ص 259 ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2630 وراجع : مقاتل الطالبیّین : ص 118 و الردّ علی المتعصّب العنید : ص 40 والمحن : ص 150 .
4 / 3بر سرِ نیزه بردن سرها
4203.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :الأخبار الطوال :سرها را بر سرِ نیزه ها بردند و 72 سر بود .4202.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ( در وصف علی علیه السلام ) تاریخ الطبری به نقل از زرّ بن حبیش : نخستین سری که بر سر چوب کردند ، سر حسین بود . خدا از او خشنود باشد و بر روحش درود فرستد !4201.پیامبر خدا صلی الله علیه و آله :تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف : جز این نبود که حسین علیه السلام کشته شد و سرش را همان روز عاشورا به همراه خولی بن یزید و حُمَید بن مسلم اَزدی به سوی عبید اللّه بن زیاد فرستادند .4203.عنه صلی الله علیه و آله :تاریخ الطبری به نقل از قُرّه بن قیس تمیمی : سر بقیّه شهیدان نیز بریده شد و 72 سر را با شمر بن ذی الجوشن ، قیس بن اشعث ، عمرو بن حَجّاج و عَزَره بن قیس ، روانه کردند . آنان رفتند و سرها را به عبید اللّه بن زیاد رساندند .4202.عنه صلی الله علیه و آله ( فی وَصفِ عَلِیٍّ علیه السلام ) الأخبار الطوال :عمر بن سعد ، سر حسین علیه السلام را بلافاصله با خولی بن یزیدِ اَصبحی برای عبید اللّه بن زیاد فرستاد . .
4201.رسول اللّه صلی الله علیه و آله :تاریخ الیعقوبی :بادَرَ القَومُ ، فَاحتَزّوا رَأسَهُ [أی رَأسَ الحُسَینِ علیه السلام ] ، وبَعَثوا بِهِ إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ . (1)أنساب الأشراف :اُحتُزَّت رُؤوسُ القَتلی ، فَحُمِلَ إلَی ابنِ زِیادٍ اثنانِ وسَبعونَ رَأسا ، مَعَ شِمرِ بنِ ذِی الجَوشَنِ ، وقَیسِ بنِ الأَشعَثِ ، وعَمرِو بنِ الحَجّاجِ الزُّبَیدِیِّ ، وعَزرَهَ بنِ قَیسٍ الأَحمَسِیِّ مِن بَجیلَهَ ، فَقَدِموا بِالرُّؤوسِ عَلَی ابنِ زِیادٍ . (2)
الملهوف :إنَّ عُمَرَ بنَ سَعدٍ بَعَثَ بِرَأسِ الحُسَینِ عَلَیهِ الصَّلاهُ وَالسَّلامُ فی ذلِکَ الیَومِ . . . إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ ، وأمَرَ بِرُؤوسِ الباقینَ مِن أصحابِهِ وأهلِ بَیتِهِ ، فَقُطِعَت . (3)
4 / 4تَقدیمُ رُؤوسِ الشُّهَداءِ إلَی ابنِ زِیادٍالإرشاد :سَرَّحَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ مِن یَومِهِ ذلِکَ وهُوَ یَومُ عاشوراءَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام مَعَ خَولِیِّ بنِ یَزیدَ الأَصبَحِیِّ وحُمَیدِ بنِ مُسلِمٍ الأَزدِیِّ إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ ، وأمَرَ بِرُؤوسِ الباقینَ مِن أصحابِهِ وأهلِ بَیتِهِ ، فَقُطِعَت ، (4) وکانَتِ اثنَینِ وسَبعینَ رَأسا ، وسَرَّحَ بِها مَعَ شِمرِ بنِ ذِی الجَوشَنِ ، وقَیسِ بنِ الأَشعَثِ ، وعَمرِو بنِ الحَجّاجِ ، فَأَقبَلوا حَتّی قَدِموا بِها عَلَی ابنِ زِیادٍ . (5)
1- . تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 245 .
2- . أنساب الأشراف: ج 3 ص 412 .
3- . الملهوف : ص 189 ، إعلام الوری : ج 1 ص 470 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 62 .
4- . فی المصدر : «فنظّفت» ، وما فی المتن أثبتناه من المصادر الاُخری .
5- . الإرشاد : ج 2 ص 113 ، مثیر الأحزان : ص 84 ، إعلام الوری : ج 1 ص 470 ، الملهوف : ص 189 و لیس فیه «وکانت اثنین وسبعین رأسا» ، بحار الأنوار : ج 45 ص 107 وراجع : جواهر المطالب : ج 2 ص 290 .
تاریخ الیعقوبی :لشکر برخاستند و به قطع کردن سر حسین علیه السلام پرداختند و آن را برای عبید اللّه بن زیاد فرستادند .
أنساب الأشراف :سرهای کشتگان ، قطع شد و 72 سر را به وسیله شمر بن ذی الجوشن ، قیس بن اشعث ، عمر بن حَجّاج زبیدی ، عَزَره بن قیس احمسی از قبیله بَجیله برای ابن زیاد برده شد و اینان با سرها بر ابن زیاد در آمدند .
الملهوف :عمر بن سعد ، سر حسین که بر او درود و سلام باد را در همان روز ... برای عبید اللّه بن زیاد فرستاد و فرمان داد سر بقیّه یاران و خاندانش را نیز قطع کنند .
4 / 4فرستاده شدن سرهای شهدا برای ابن زیاد
الإرشاد :عمر بن سعد ، همان روز عاشورا سر حسین علیه السلام را با خولی بن یزید اصبحی و حُمَید بن مسلم اَزدی ، برای عبید اللّه بن زیاد، روانه کرد و فرمان داد که سر بقیّه یاران و خاندان حسین علیه السلام را قطع کنند . تعداد سرها، 72 تا بود که آنها را با شمر بن ذی الجوشن ، قیس بن اشعث و عمرو بن حَجّاج، روانه کرد و آنها را آوردند ، تا بر ابن زیاد، وارد شدند .
الأخبار الطوال :کانَتِ الرُّؤوسُ قَد تَقَدَّمَ بِها شِمرُ بنُ ذِی الجَوشَنِ أمامَ عُمَرَ بنِ سَعدٍ . (1)
تهذیب الکمال عن بوّاب عبید اللّه بن زیاد :إنَّهُ لَمّا جیءَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَوُضِعَ بَینَ یَدَیهِ ، رَأَیتُ حیطانَ دارِ الإِمارَهِ تَسایَلُ دَما . (2)
مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی :لَمّا أدخَلَ خَولِیٌّ الأَصبَحِیُّ الرَّأسَ عَلَی ابنِ زِیادٍ وکانَ الَّذی یَتَوَلّی حَملَهُ بَشیرُ بنُ مالِکٍ فَقَدَّمَهُ إلَیهِ ، وأنشَأَ یَقولُ : اِملَأ رِکابی فِضَّهً وذَهَباإنّی قَتَلتُ المَلِکَ المُحَجَّبا قَتَلتُ خَیرَ النّاسِ اُمّا وأباوخَیرَهُم إذ یُذکَرونَ النَّسَبا فَغَضِبَ ابنُ زِیادٍ مِن قَولِهِ ، وقالَ : فَإِذا عَلِمتَ أنَّهُ کَذلِکَ لِمَ قَتَلتَهُ ؟ وَاللّه ِ ، لا نِلتَ مِنّی خَیرا ، ولَاُلحِقَنَّکَ بِهِ ، فَقَدَّمَهُ وضَرَبَ عُنُقَهُ . (3)
الأمالی للصدوق عن عبد اللّه بن منصور عن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین عن أبیه عن جدّه [زین العابدین] علیهم السلام :أقبَلَ سِنانٌ لَعَنَهُ اللّه ُ حَتّی أدخَلَ رَأسَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام عَلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ لَعَنَهُ اللّه ُ ، وهُوَ یَقولُ : اِملَأ رِکابی فِضَّهً وذَهَباإنّی قَتَلتُ المَلِکَ المُحَجَّبا قَتَلتُ خَیرَ النّاسِ اُمّا وأباوخَیرَهُم إذ یُنسَبونَ نَسَبا فَقالَ لَهُ عُبَیدُ اللّه ِ بنُ زِیادٍ : وَیحَکَ ! فَإِن عَلِمتَ أنَّهُ خَیرُ النّاسِ أبا واُمّا ، لِمَ قَتَلتَهُ إذَن ؟ فَأَمَرَ بِهِ ، فَضُرِبَت عُنُقُهُ ، وعَجَّلَ اللّه ُ بِروحِهِ إلَی النّارِ . (4)
1- . الأخبار الطوال : ص 260 ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2631 .
2- . تهذیب الکمال : ج 6 ص 434 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 229 ، ذخائر العقبی : ص 249 ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2636 وراجع : إثبات الوصیّه : ص 178 .
3- . مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 39 .
4- . الأمالی للصدوق : ص 227 ح 239 ، روضه الواعظین : ص 209 ، المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 113 نحوه وکلاهما من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 44 ص 322 ؛ الفصول المهمّه : ص 190 نحوه من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام .
الأخبار الطوال :شمر بن ذی الجوشن ، سرها را پیش عمر سعد آورد .
تهذیب الکمال به نقل از دربان عبید اللّه بن زیاد : هنگامی که سر حسین را آوردند و پیش روی ابن زیاد گذاشتند ، دیدم از دیوارهای دار الإماره (کاخِ فرمانداری) ، خون می ریزد .
مقتل الحسین علیه السلام ، خوارزمی :هنگامی که خولیِ اصبحی ، سر را برای ابن زیاد آورد و عهده دار حمل آن ، بشیر بن مالک بود ، آن را تقدیم او کرد و چنین سرود : رکاب مرا پر از سیم و زر کنکه من ، سلطان عالی جاه را کشتم؛ آن که پدر و مادرش ، بهترینِ مردم بودندو خود نیز به هنگام یادکرد نسب ها ، بهترینِ مردم بود . ابن زیاد از سخن او خشمگین شد و گفت : اگر او را این گونه می شناختی ، چرا او را کشتی ؟ به خدا سوگند ، از من خیری نخواهی دید و تو را به او ملحق خواهم کرد . و او را پیش آورد و گردنش را زد .
الأمالی ، صدوق به نقل از عبد اللّه بن منصور ، از امام صادق ، از پدرش ، از جدّش امام زین العابدین علیهم السلام : سِنان که خدا لعنتش کند آمد ، تا این که سرِ حسین بن علی علیه السلام را به مجلس عبید اللّه بن زیاد که خدا لعنتش کند ، وارد کرد ، در حالی که چنین می گفت : رکاب مرا پر از سیم و زر کنکه من ، سلطان عالی جاه را کشتم ؛ آن که پدر و مادرش ، بهترینِ مردم بودندو خود نیز به هنگام یادکرد نسب ها ، بهترینِ مردم بود . عبید اللّه بن زیاد به او گفت : وای بر تو ! اگر می دانستی که پدر و مادرش ، بهترینِ مردم هستند ، چرا او را کشتی ؟ آن گاه فرمان داد گردنش را بزنند و خداوند ، روحش را زودتر به آتش بُرد .
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :ونَزَلَ مَعَهُ [أی مَعَ سِنانِ بنِ أنَسٍ ]خَولِیُّ بنُ یَزیدَ الأَصبَحِیُّ ، فَاحتَزَّ رَأسَهُ ، ثُمَّ أتی بِهِ عُبَیدَ اللّه ِ بنَ زِیادٍ ، فَقالَ : أوقِر رِکابی فِضَّهً وذَهَباأنَا قَتَلتُ المَلِکَ المُحَجَّبا قَتَلتُ خَیرَ النّاسِ اُمّا وأباوخَیرَهُم إذ یُنسَبونَ نَسَبا قالَ : فَلَم یُعطِهِ عُبَیدُ اللّه ِ شَیئا . (1)
الفتوح :أرسَلَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ بِالرَّأسِ إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ ، فَجاءَهُ الرَّجُلُ بِالرَّأسِ ، وَاسمُهُ بِشرُ بنُ مالِکٍ ، حَتّی وَضَعَ الرَّأسَ بَینَ یَدَیهِ ، وجَعَلَ یَقولُ : اِملَأ رِکابی فِضَّهً وذَهَباأنَا قَتَلتُ المَلِکَ المُحَجَّبا ومَن یُصَلِّی القِبلَتَینِ فِی الصَّباوخَیرَهُم إذ یُذکَرونَ النَّسَبا قَتَلتُ خَیرَ النّاسِ اُمّا وأبا فَغَضِبَ عُبَیدُ اللّه ِ بنُ زِیادٍ مِن قَولِهِ ، ثُمَّ قالَ : إذ عَلِمتَ أنَّهُ کَذلِکَ فَلِمَ قَتَلتَهُ ؟ وَاللّه ِ ، لا نِلتَ مِنّی خَیرا ، ولَاُلحِقَنَّکَ بِهِ ، ثُمَّ قَدَّمَهُ ، وضَرَبَ عُنُقَهُ . (2)
1- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 474 ، مروج الذهب : ج 3 ص 70 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 309 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 196 ؛ الأمالی للشجری : ج 1 ص 192 والثلاثه الأخیره عن عمّار الدهنی عن الإمام الباقر علیه السلام وکلّها نحوه .
2- . الفتوح : ج 5 ص 120 ، مطالب السؤول : ص 76 ، الصواعق المحرقه : ص 197 ولیس فیه صدره إلی «بشر بن مالک» ؛ کشف الغمّه : ج 2 ص 263 ، الحدائق الوردیّه : ج 1 ص 123 نحوه .
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :خولی بن یزید اصبحی با سِنان بن انس ، فرود آمد و سرِ حسین علیه السلام را جدا کرد و آن را نزد عبید اللّه بن زیاد آورد و گفت : رکابم را از سیم و زر ، سنگین کنکه من ، سلطان عالی جاه را کشتم؛ آن که پدر و مادرش ، بهترینِ مردم بودندو خود نیز به هنگام یادکرد نسب ها ، بهترینِ مردم بود . عبید اللّه چیزی به او نداد .
الفتوح :عمر بن سعد ، سر را به سوی عبید اللّه بن زیاد فرستاد و مردی که سر را آورد ، نامش بشر بن مالک بود . او سر را جلوی ابن زیاد گذاشت و چنین گفت : رکاب مرا از سیم و زر ، پر کنکه من ، سلطان عالی جاه را کشتم؛ آن که در کودکی به هر دو قبله نماز خواندو به گاهِ یادکرد نسب ها ، بهترینِ مردم بود . من کسی را کشتم که پدر و مادرش ، بهترینِ مردم بودند . عبید اللّه بن زیاد ، از سخن او خشمگین شد و سپس گفت : اگر او را این گونه می شناختی ، چرا او را کشتی ؟ به خدا سوگند ، خیری از من نخواهی دید و تو را به او ملحق خواهم کرد . آن گاه، او را جلو انداخت و گردنش را زد .
الفصول المهمّه :أرسَلَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ خَذَلَهُ اللّه ُ بِالرَّأسِ إلَی ابنِ زِیادٍ مَعَ سِنانِ بنِ أنَسٍ النَّخَعِیِّ قاتِلِ الحُسَینِ علیه السلام . (1)
4 / 5رَأسُ الإِمامِ علیه السلام فی مَجلِسِ ابنِ زِیادٍتاریخ الطبری عن سعد بن عبیده :جیءَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام إلَی ابنِ زِیادٍ ، فَوُضِعَ بَینَ یَدَیهِ ، فَجَعَلَ یَنکُتُ بِقَضیبِهِ ، ویَقولُ : إنَّ أبا عَبدِ اللّه ِ قَد کانَ شَمَطَ (2) . (3)
أنساب الأشراف عن أنس بن مالک :لَمّا جیءَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام إلَی ابنِ زِیادٍ ، وُضِعَ بَینَ یَدَیهِ فی طَستٍ ، فَجَعَلَ یَنکُتُ فی وَجَنَتِهِ بِقَضیبٍ ، ویَقولُ : ما رَأَیتُ مِثلَ حُسنِ هذَا الوَجهِ قَطُّ . فَقُلتُ : إنَّهُ کانَ یُشبِهُ النَّبِیَّ صلی الله علیه و آله . (4)
الأمالی للشجری عن أنس :لَم تَرَ عَینٌ عِبَرا (5) مِثلَ یَومَ اُتِیَ بِرَأسِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام فی طَشتٍ ، فَوُضِعَ بَینَ یَدَی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ لَعَنَهُمَا اللّه ُ ، فَجَعَلَ یَمُسُّهُ بِقَضیبِهِ ، ویَقولُ : إن کانَ لَصَبیحا ، إن کانَ لَجَمیلاً ! (6)
1- . الفصول المهمّه : ص 190 .
2- . الشَّمَطُ : بیاض شعر الرأس یخالط سواده (الصحاح : ج 3 ص 1138 «شمط») .
3- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 393 ، أنساب الأشراف : ج 3 ص 424 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 171 .
4- . أنساب الأشراف : ج 3 ص 421 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 43 نحوه .
5- . العِبَرُ : جمع عِبْره ، وهی کالموعظه ممّا یتّعظ به الإنسان ویعمل به (النهایه : ج 3 ص 171 «عبر») .
6- . الأمالی للشجری : ج 1 ص 164 ؛ تاریخ دمشق : ج 14 ص 236 عن الحسن نحوه .
الفصول المهمّه :عمر بن سعد که خدا او را وا بگذارد سر را با سِنان بن اَنَس نخعی ، قاتل حسین علیه السلام ، برای ابن زیاد فرستاد .
4 / 5سر امام علیه السلام در مجلس ابن زیاد
تاریخ الطبری به نقل از سعد بن عبیده : سر حسین علیه السلام را برای ابن زیاد آوردند و پیش رویش نهادند . او با سر چوب دستی اش ، بر آن می نواخت و می گفت : ریش ابا عبد اللّه ، جوگندمی شده است .
أنساب الأشراف به نقل از انس بن مالک : هنگامی که سر حسین علیه السلام را برای ابن زیاد آوردند و جلویش در تشتی نهادند ، ابن زیاد با سر چوب دستی بر گونه های آن می نواخت و می گفت : تاکنون مانند این چهره زیبا ندیده ام . گفتم : او شبیه پیامبر صلی الله علیه و آله بود .
الأمالی، شجری به نقل از اَنَس : هیچ چشمی ، عبرتی مانند روزی که سر حسین بن علی علیه السلام را در تَشت آوردند و پیش روی عبید اللّه پسر زیاد که خدا ، هر دو شان را لعنت کند نهادند ، ندید . او چوب دستی اش را بر آن می کشید و می گفت : او خیلی خوش سیما بود ! او خیلی زیبا بود !
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :لَمّا وُضِعَتِ الرُّؤوسُ بَینَ یَدَی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ ، جَعَلَ یَضرِبُ بِقَضیبٍ مَعَهُ عَلی فِیِّ الحُسَینِ علیه السلام ، وهُوَ یَقولُ : یُفَلِّقنَ (1) هاما (2) مِن اُناسٍ أعِزَّهٍعَلَینا وهُم کانوا أعَقَّ وأظلَما فَقالَ لَهُ زَیدُ بنُ أرقَمَ : لَو نَحَّیتَ هذَا القَضیبَ ، فَإِنَّ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله کانَ یَضَعُ فاهُ عَلی مَوضِعِ هذَا القَضیبِ . (3)
الأمالی للصدوق عن حاجب عبید اللّه بن زیاد :إنَّهُ لَمّا جیءَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام أمَرَ فَوُضِعَ بَینَ یَدَیهِ فی طَستٍ مِن ذَهَبٍ ، وجَعَلَ یَضرِبُ بِقَضیبٍ فی یَدِهِ عَلی ثَنایاهُ ، ویَقولُ : لَقَد أسرَعَ الشَّیبُ إلَیکَ یا أبا عَبدِ اللّه ِ . فَقالَ رَجُلٌ مِنَ القَومِ : مَه ! فَإِنّی رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَلثِمُ حَیثُ تَضَعُ قَضیبَکَ . فَقالَ : یَومٌ بِیَومِ بَدرٍ . (4)
راجع : ص 102 (الفصل السادس / إشخاص أهل بیت سیّد الشهداء علیه السلام إلی الکوفه) .
4 / 6تَسییرُ رُؤوسِ الشُّهَداءِ فِی الکوفَهِتاریخ الطبری عن أبی مخنف :إنَّ عُبَیدَ اللّه ِ بنَ زِیادٍ نَصَبَ رَأسَ الحُسَینِ علیه السلام بِالکوفَهِ ، فَجَعَلَ یُدارُ بِهِ فِی الکوفَهِ . (5)
.
1- . فَلَقْتُ الشیء : شَقَقْتُه (الصحاح : ج 4 ص 1544 «فلق») .
2- . الهامهُ : الرأس (النهایه : ج 5 ص 283 «هوم») .
3- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 481 .
4- . الأمالی للصدوق : ص 229 ح 242 ، روضه الواعظین : ص 210 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 154 ح 3 .
5- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 459 ، أنساب الأشراف : ج 3 ص 415 ، تاریخ دمشق : ج 18 ص 444 ، الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 483 و فیه «أمر عبید اللّه برأس الحسین ، فنصب» فقط ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 576 و فیه «أمر ابن زیاد برأس الحسین ، فطیف به فی الکوفه» فقط ، المنتظم : ج 5 ص 341 ، الردّ علی المتعصّب العنید : ص 40 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 191 و الثلاثه الأخیره نحوه .
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :هنگامی که سرها را جلوی عبید اللّه بن زیاد نهادند ، با چوب دستیِ همراهش ، بر دهان حسین علیه السلام می زد و می گفت : سر مردانی را می شکافند که در نزد ما عزیزند ؛ولی آنان نافرمان ترین و ستمکارترین بودند . زید بن ارقم به او گفت : کاش این چوب دستی را دور می کردی ؛ چرا که پیامبر خدا ، دهانش را بر جایگاه این چوب دستی می نهاد !
الأمالی، صدوق به نقل از دربان عبید اللّه بن زیاد : هنگامی که سر حسین آورده شد ، فرمان داد که آن را جلویش در تشتی از طلا گذاشتند و با چوب دستی اش شروع به زدن بر دندان های او کرد و می گفت : ای ابا عبد اللّه ! زود پیر شدی [و محاسنت سفید گشت]! مردی از قوم [حاضر در مجلس]گفت : دستْ نگه دار که من دیدم پیامبر صلی الله علیه و آله دهان بر جایی می نهاد که تو چوب دستی ات را گذاشته ای . ابن زیاد گفت : روزی در برابر روز بَدر !
ر.ک : ص 103 (فصل ششم / روانه کردن خاندان سیّدالشهداء علیه السلام به کوفه) .
4 / 6گرداندن سرهای شهدا در کوفه
تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف : عبید اللّه بن زیاد ، سر حسین علیه السلام را در کوفه [بر نیزه یا چوبی]نصب کرد و آن را در کوفه می چرخاندند .
الإرشاد :لَمّا أصبَحَ عُبَیدُ اللّه ِ بنُ زِیادٍ بَعَثَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَدیرَ بِهِ فی سِکَکِ (1) الکوفَهِ کُلِّها وقَبائِلِها . (2)
تذکره الخواصّ :إنَّ ابنَ زِیادٍ نَصَبَ الرُّؤوسَ کُلَّها بِالکوفَهِ عَلَی الخَشَبِ ، وکانَت زِیادَهً عَلی سَبعینَ رَأسا ، وهِیَ أوَّلُ رُؤوسٍ نُصِبَت فِی الإِسلامِ بَعدَ رَأسِ مُسلِمِ بنِ عَقیلٍ بِالکوفَهِ . (3)
الملهوف :أمَرَ ابنُ زِیادٍ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَطیفَ بِهِ فی سِکَکِ الکوفَهِ ، ویَحِقُّ لی أن أتَمَثَّلَ هُنا أبیاتا لِبَعضِ ذَوِی العُقولِ ، یَرثی بها قَتیلاً مِن آلِ الرَّسولِ صلی الله علیه و آله فَقالَ : رَأسُ ابنِ بِنتِ مُحَمَّدٍ ووَصِیِّهِلِلنّاظِرینَ عَلی قَناهٍ یُرفَعُ وَالمُسلِمونَ بِمَنظَرٍ وبِمَسمَعِلا مُنکِرٌ مِنهُم ولا مُتَفَجِّعُ کُحِلَت بِمَنظَرِکَ العُیونُ عَمایَهًوأصَمَّ رُزؤُکُ کُلَّ اُذُنٍ تَسمَعُ أیقَظتَ أجفانا وکُنتَ لَها کَریً (4)وأنَمتَ عَینا لَم تَکُن بِکَ تَهجُعُ ما رَوضَهٌ إلّا تَمَنَّت أنَّهالَکَ حُفرَهٌ ولِخَطِّ قَبرِکَ مَضجَعُ (5)
1- . السِّکَّهُ : الزقاق ، والجمع سِکک (المصباح المنیر : ص 282 «سکک») .
2- . الإرشاد : ج 2 ص 117 ، إعلام الوری : ج 1 ص 473 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 279 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 121 .
3- . تذکره الخواصّ : ص 259 نقلاً عن ابن سعد فی الطبقات .
4- . الکَرَی : النُعاس (الصحاح : ج 6 ص 2472 «کری») .
5- . الملهوف : ص 203 ، المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 126 ولیس فیه صدره إلی «فقال» ، بحار الأنوار : ج 45 ص 119 .
الإرشاد :عبید اللّه بن زیاد ، صبح که برخاست ، سر حسین علیه السلام را روانه کرد تا میان همه کوچه ها و قبیله های کوفه بچرخانند .
تذکره الخواصّ :ابن زیاد ، همه سرها را در کوفه بر چوب نهاد . سرها افزون بر هفتاد عدد بودند و در اسلام ، آنها نخستین سرها پس از سر مسلم بن عقیل بودند که در کوفه نصب شدند .
الملهوف :ابن زیاد ، فرمان داد که سر حسین علیه السلام را در کوچه های کوفه بچرخانند . سزاوار است که به اشعار یکی از خردمندان ، تمثّل بجویم که بر کُشته ای از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله مرثیه خوانده است : سر فرزند دختر محمّد و وصیّ او رابرای تماشاگران ، بر سر نیزه می کنند و مسلمانان می بینند و می شنوندو هیچ یک ، نه انکار می کنند و نه به درد می آیند . چشم ها با دیدن تو ، سرمه کوری می کشندو مصیبتت هر گوش شنوایی را کر می کند . چشم هایی را دچار بی خوابی کردی که مایه آرامش آنها بودیو چشم هایی را خواباندی که از [هراس از]تو ، خواب نداشتند . هیچ بوستانی نیست ، جز آن که آرزو داردمدفن تو و آرامگاه پیکرت باشد .
4 / 7بَعثُ رُؤوسِ الشُّهَداءِ إلی یَزیدَتاریخ الطبری عن أبی مخنف :دَعَا [ابنُ زِیادٍ] زَحرَ بنَ قَیسٍ ، فَسَرَّحَ (1) مَعَهُ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ورُؤوسِ أصحابِهِ إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ، وکانَ مَعَ زَحرٍ أبو بُردَهَ بنُ عَوفٍ الأَزدِیُّ ، وطارِقُ بنُ أبی ظَبیانَ الأَزدِیُّ ، فَخَرَجوا حَتّی قَدِموا بِهَا الشّامَ عَلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ . (2)
تاریخ الیعقوبی :واُخرِجَ عِیالُ الحُسَینِ علیه السلام ووُلدُهُ إلَی الشّامِ ، ونُصِبَ رَأسُهُ عَلی رُمحٍ . (3)
تذکره الخواصّ :إنَّ ابنَ زِیادٍ حَطَّ الرُّؤوسَ فی یَومِ الثّانی ، وجَهَّزَها وَالسَّبایا إلَی الشّامِ ، إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ . (4)
الفتوح :دَعَا ابنُ زِیادٍ زَجرَ بنَ قَیسٍ الجُعفِیَّ ، فَسَلَّمَ إلَیهِ رَأسَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام ورُؤوسَ إخوَتِهِ ، ورَأسَ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام ورُؤوسَ أهلِ بَیتِهِ وشیعَتِهِ رَضِیَ اللّه ُ عَنهُم أجمَعینَ . ودَعا عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ علیه السلام أیضا ، فَحَمَلَهُ وحَمَلَ أخَواتِهِ وعَمّاتِهِ وجَمیعَ نِسائِهِم إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ . (5)
1- . سَرَّحْتُ فلانا : إذا أرسلتَه (الصحاح : ج 1 ص 374 «سرح») .
2- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 459 ، أنساب الأشراف : ج 3 ص 415 ، تاریخ دمشق : ج 18 ص 445 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 191 ؛ الإرشاد : ج 2 ص 118 ، إعلام الوری : ج 1 ص 473 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 45 ص 124 .
3- . تاریخ الیعقوبی : ج2 ص 245 .
4- . تذکره الخواصّ : ص 260 .
5- . الفتوح : ج 5 ص 126 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 55 ، الردّ علی المتعصّب العنید : ص 45 نحوه .
4 / 7فرستادن سرهای شهدا به سوی یزید
تاریخ الطبری به نقل از ابو مخنف : ابن زیاد ، زَحر بن قیس را فرا خواند و سر حسین علیه السلام و سر یارانش را با او به سوی یزید بن معاویه فرستاد و همراه زَحر ، ابو بُرده پسر عَوف اَزدی و طارق بن ابی ظَبیان اَزدی نیز بودند . آنان بیرون آمدند تا با سرها در شام بر یزید بن معاویه وارد شدند .
تاریخ الیعقوبی :همسران و فرزندان حسین علیه السلام را به سوی شام بردند و سرش را بر نیزه برافراشتند .
تذکره الخواصّ :ابن زیاد ، سرها را روز دوم ، پایین آورد و آنها را با اسیران، به شام، نزد یزید بن معاویه فرستاد .
الفتوح :ابن زیاد ، زَجْر بن قیس جُعْفی را فرا خواند و سر حسین بن علی علیه السلام و سر برادرانش و سر علی اکبر و سرهای خاندان حسین و پیروانش که خدا از همگی آنها خشنود باد را به او سپرد . زین العابدین علیه السلام را نیز فرا خواند و او و خواهران و عمّه هایش و همه زنان را همراه او به سوی یزید بن معاویه فرستاد .
الإرشاد :لَمّا فَرَغَ القَومُ مِنَ التَّطوافِ بِهِ [أی بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ] بِالکوفَهِ ، رَدّوه إلی بابِ القَصرِ ، فَدَفَعَهُ ابنُ زِیادٍ إلی زَحرِ بنِ قَیسٍ ، ودَفَعَ إلَیهِ رُؤوسَ أصحابِهِ ، وسَرَّحَهُ إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ عَلَیهِم لَعائِنُ اللّه ِ ولَعنَهُ اللّاعِنینَ فِی السَّماواتِ وَالأَرَضینَ ، وأنفَذَ مَعَهُ أبا بُردَهَ بنَ عَوفٍ الأَزدِیَّ ، وطارِقَ بنَ أبی ظَبیانَ فی جَماعَهٍ مِن أهلِ الکوفَهِ ، حَتّی وَرَدوا بِها عَلی یَزیدَ بِدِمَشقَ . (1)
البدایه والنهایه :ما قُتِلَ قَتیلٌ إلَا احتَزّوا رَأسَهُ وحَمَلوهُ إلَی ابنِ زِیادٍ ، ثُمَّ بَعَثَ بِهَا ابنُ زِیادٍ إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ إلَی الشّامِ . (2)
مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی عن عکرمه بن خالد :اُتِیَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ بِدِمَشقَ ، فَنُصِبَ ، فَقالَ یَزیدُ : عَلَیَّ بِالنُّعمانِ بنِ بَشیرٍ ، فَلَمّا جاءَ قالَ : کَیفَ رَأَیتَ ما فَعَلَ عُبَیدُ اللّه ِ بنُ زِیادٍ ؟ قالَ : الحَربُ دُوَلٌ ، فَقالَ : الحَمدُ للّه ِِ الَّذی قَتَلَهُ . قالَ النُّعمانُ : قَد کانَ أمیرُ المُؤمِنینَ یَعنی بِهِ مُعاوِیَهَ یَکرَهُ قَتلَهُ . فَقالَ : ذلِکَ قَبلَ أن یَخرُجَ ، ولَو خَرَجَ عَلی أمیرِ المُؤمِنینَ وَاللّه ِ قَتَلَهُ إن قَدَرَ . (3)
راجع : ص 218 (الفصل السابع / إشخاص حرم الرسول صلی الله علیه و آله إلی الشام) . ج 7 ص 240 (القسم الثامن / الفصل التاسع / ما جری علی الإمام علیه السلام فی آخر لحظه من حیاته) و ص 264 (الفصل التاسع / ما روی فیمن قتل الإمام علیه السلام ) .
1- . الإرشاد : ج 2 ص 118 ، إعلام الوری : ج 1 ص 473 ولیس فیه «أبا برده بن عوف الأزدی وطارق بن أبی ظبیان فی» ، بحار الأنوار : ج 45 ص 124 .
2- . البدایه والنهایه : ج 8 ص 190 .
3- . . مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 59 .
الإرشاد :هنگامی که دشمنان از چرخاندن سر حسین علیه السلام در کوفه فراغت یافتند ، آن را به درِ کاخ باز گرداندند و ابن زیاد ، آن را به زَحر بن قیس سپرد و سرهای یاران امام حسین علیه السلام را نیز به او سپرد و او را به سوی یزید که لعنت های خدا و لعنت کنندگان در آسمان ها و زمین ها بر او و پدرش باد فرستاد . ابو بُرده بن عوف اَزدی و طارق بن ابی ظبیان را نیز با گروهی از کوفیان ، همراه او روانه کرد ، تا آن که با آن سرها در دمشق بر یزید وارد شدند .
البدایه و النهایه :هیچ شهیدی کشته نشد ، جز آن که سرش را جدا کردند و آن را نزد ابن زیاد آوردند . او هم آنها را برای یزید بن معاویه در شام فرستاد .
مقتل الحسین علیه السلام ، خوارزمی به نقل از عِکرِمه بن خالد : سر حسین علیه السلام را برای یزید بن معاویه در دمشق آوردند و نصب کردند . یزید گفت : نعمان بن بشیر را برایم بیاورید . هنگامی که نعمان آمد ، یزید گفت : آنچه را عبید اللّه بن زیاد کرده است ، چگونه دیدی؟ نعمان گفت : جنگ ، دست به دست می شود . یزید گفت : ستایش ، خدایی را که او را کشت ! نعمان گفت : امیر مؤمنان ، کشتن حسین را دوست نداشت . و مقصودش [از امیر مؤمنان] ، معاویه بود . یزید گفت : این ، پیش از شورش او بود و اگر بر معاویه می شورید ، به خدا سوگند ، او نیز اگر می توانست ، وی را می کشت .
ر . ک : ص 219 (فصل هفتم / روانه کردن خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله به شام) و ج 7 ص 241 (بخش هشتم / فصل نهم / احوال امام علیه السلام در لحظه های پایانی زندگی) و ص 265 (فصل نهم / قاتل امام علیه السلام در گزارش ها) .
4 / 8رَأسُ الإِمامِ علیه السلام فی مَجلِسِ یَزیدَالملهوف عن زین العابدین علیه السلام :لَمّا أتَوا بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام إلی یَزیدَ لَعَنَهُ اللّه ُ ، کانَ یَتَّخِذُ مَجالِسَ الشُّربِ ، ویَأتی بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ویَضَعُهُ بَینَ یَدَیهِ ویَشرَبُ عَلَیهِ . (1)
الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) عن یزید بن أبی زیاد :لَمّا اُتِیَ یَزیدُ بنُ مُعاوِیَهَ بِرَأسِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام ، جَعَلَ یَنکُتُ بِمِخصَرَهٍ مَعَهُ سِنَّهُ ، ویَقولُ : ما کُنتُ أظُنُّ أبا عَبدِ اللّه ِ یَبلُغُ هذَا السِّنَّ . قالَ : وإذا لِحیَتُهُ ورَأسُهُ قَد فَصَلَ مِنَ الخِضابِ الأَسوَدِ . (2)
تاریخ الیعقوبی :وُضِعَ الرَّأسُ بَینَ یَدَی یَزیدَ ، فَجَعَلَ یَزیدُ یَقرَعُ ثَنایاهُ بِالقَضیبِ . (3)
عیون أخبار الرضا علیه السلام عن عبد السلام بن صالح الهروی :سَمِعتُ أبَا الحَسَنِ عَلِیَّ بنَ موسَی الرِّضا علیه السلام یَقولُ : أوَّلُ مَنِ اتُّخِذَ لَهُ الفُقّاعُ (4) فِی الإِسلامِ بِالشّامِ یَزیدُ بنُ مُعاوِیَهَ لَعَنَهُ اللّه ُ ، فَاُحضِرَ وهُوَ عَلَی المائِدَهِ ، وقَد نَصَبَها عَلی رَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَجَعَلَ یَشرَبُهُ ویَسقی أصحابَهُ ، ویَقولُ لَعَنَهُ اللّه ُ : اِشرَبوا ، فَهذا شَرابٌ مُبارَکٌ ، ولَو لَم یَکُن مِن بَرَکَتِهِ إلّا أنّا أوَّلَ ما تَناوَلناهُ ورَأسُ عَدُوِّنا بَینَ أیدینا ، ومائِدَتُنا مَنصوبَهٌ عَلَیهِ ، ونَحنُ نَأکُلُهُ (5) ونُفوسُنا ساکِنَهٌ ، وقُلوبنا مُطمَئِنَّهٌ . فَمَن کانَ مِن شیعَتِنا فَلیَتَوَرَّع عَن شُربِ الفُقّاعِ ، فَإِنَّهُ مِن شَرابِ أعدائِنا ، فَإِن لَم یَفعَل فَلَیسَ مِنّا ، ولَقَد حَدَّثَنی أبی ، عَن أبیهِ ، عَن آبائِهِ ، عَن عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، قالَ : قالَ رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله : لا تَلبَسوا لِباسَ أعدائی ، ولا تَطعَموا مَطاعِمَ أعدائی ، ولا تَسلُکوا مَسالِکَ أعدائی ، فَتَکونوا أعدائی کَما هُم أعدائی . (6)
1- . الملهوف : ص 220 ؛ مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 72 عن زید بن علیّ و محمّد ابن الحنفیّه .
2- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 488 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 320 نحوه .
3- . تاریخ الیعقوبی : ج 2 ص 245 .
4- . الفُقَّاعُ : شرابٌ یتّخذ من الشعیر (لسان العرب : ج 8 ص 256 «فقع») .
5- . کذا ، والأنسب : «نأکلها» .
6- . عیون أخبار الرضا علیه السلام : ج 2 ص 23 ح 51 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 176 ح 24 .