6 / 3چگونگی ورود خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله به کوفه
تاریخ الطبری به نقل از عوانه بن حکم کلبی : حسین علیه السلام کشته شد و کاروان اسیران را آوردند تا در کوفه بر عبید اللّه بن زیاد ، وارد کردند .
الأمالی ، مفید به نقل از حَذلَم بن ستیر : محرّم سال 61 ، به کوفه وارد شدم ، در هنگامی که زین العابدین علیه السلام با زنان [خانواده اش] از کربلا باز می گشت و سربازان با آنان بودند و در محاصره شان داشتند و مردم برای تماشای آنها بیرون آمده بودند . هنگامی که آنان را، سوار بر شترانِ بی جهاز ، وارد کردند ، زنان کوفی به گریه و زاری پرداختند . شنیدم که زین العابدین علیه السلام با صدایی آهسته ، ناشی از بیماری و درد یوغ ، دست بسته به گردن می گوید : «هان ! این زنان می گِریند . پس چه کسی ما را کُشت؟!» .
بلاغات النساء عن حذام الأسدی ومرّهً أُخری حذیم : قَدِمتُ الکوفَهَ سَنَهَ إحدی وسِتّینَ وهِیَ السَّنَهُ الَّتی قُتِلَ فیهَا الحُسَینُ علیه السلام ، فَرَأَیتُ نِساءَ أهلِ الکوفَهِ یَومَئِذٍ یَلتَدِمنَ (1) مُهتِکِاتِ الجُیوبِ ، ورَأَیتُ عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ علیه السلام وهُوَ یَقولُ بِصَوتٍ ضَئیلٍ وقَد نَحَلَ مِنَ المَرَضِ : یا أهلَ الکوفَهِ ، إنَّکُم تَبکونَ عَلَینا فَمَن قَتَلَنا غَیرَکُم ؟ ثُمَّ ذَکَرَ الحَدیثَ وهُوَ عَلی لَفظِ هارونَ بنِ مُسلِمٍ ، وأخبَرَ هارونُ بنُ مُسلِمِ بنِ سَعدانَ ، قالَ : أخبَرَنا یَحیَی بنُ حَمّادٍ البَصرِیُّ ، عَن یَحیَی بنِ الحَجّاجِ ، عَن جَعفَرِ بنِ مُحَمَّدٍ ، عَن آبائِهِ علیهم السلام ، قالَ : لَمّا اُدخِلَ بِالنِّسوَهِ مِن کَربَلاءَ إلَی الکوفَهِ ، کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام ضَئیلاً قَد نَهَکَتهُ العِلَّهُ ، ورَأَیتُ نِساءَ أهلِ الکوفَهِ مُشَقِّقاتِ الجُیوبِ عَلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیهماالسلام ، فَرَفَعَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام رَأسَهُ فَقالَ : ألا إنَّ هؤُلاءِ یَبکینَ فَمَن قَتَلَنا ؟ (2)
الفتوح :أرسَلَ عُمَرُ بنُ سَعدٍ بِرَأسِ الحُسَینِ إلی عُبَیدِ اللّه ِ... ساقَ القَومُ حَرَمَ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله مِن کَربَلاءَ کَما تُساقُ الاُساری ، حَتّی إذا بَلَغوا بِهِم إلَی الکوفَهِ ، خَرَجَ النّاسُ إلَیهِم فَجَعَلوا یَبکونَ ویَنوحونَ . قالَ : وعَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام فی وَقتِهِ ذلِکَ قَد نَهَکَتهُ العِلَّهُ ، فَجَعَلَ یَقولُ : ألا إنَّ هؤُلاءِ یَبکونَ ویَنوحونَ مِن أجلِنا ، فَمَن قَتَلَنا ؟! (3)
1- . الإلْتِدَامُ : ضرب النساء وجوههنّ فی النیاحه (النهایه : ج 4 ص 245 «لدم») .
2- . بلاغات النساء : ص 37 .
3- . الفتوح : ج 5 ص 120 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 40 ، الفصول المهمّه : ص 190 ؛ کشف الغمّه : ج 2 ص 263 ، الحدائق الوردیّه : ص 124 کلّها نحوه .
بلاغات النساء :حِذام یا حُذَیم اسدی گفت : سال 61 [هجری] ، سال شهادت حسین علیه السلام ، به کوفه وارد شدم . زنان کوفه را در آن زمان دیدم که بر سر و صورت خود می زنند و گریبان می درند و دیدم که زین العابدین علیه السلام با صدایی آهسته و پیکری نحیف از بیماری می گوید : «ای کوفیان ! شما بر ما می گِریید ؟ ! پس چه کسی جز شما ما را کُشت؟!» . آن گاه راوی (حذام) ، واقعه را آن گونه که هارون بن مسلم ، به نقل از سعدان ، از یحیی بن حمّاد بصری ، از یحیی بن حَجّاج ، از امام صادق علیه السلام ، از پدرانش گزارش کرده بود ، چنین نقل کرد و گفت : هنگامی که زنان را از کربلا به کوفه وارد کردند ، زین العابدین علیه السلام بدنش نحیف شده و از بیماری ، رنجور بود . زنان کوفی را دیدم که گریبان خود را برای حسین بن علی علیه السلام چاک داده بودند . زین العابدین علیه السلام سرش را بلند کرد و فرمود : «هان ! این زنان می گِریند . پس چه کسی ما را کشت؟» .
الفتوح :عمر بن سعد ، سرِ حسین علیه السلام را برای عبید اللّه بن زیاد فرستاد . . . و لشکر عمر بن سعد ، خاندان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را آن گونه که اسیران را می رانند ، از کربلا حرکت دادند ، تا آنان را به کوفه رساندند . مردم به سوی ایشان آمدند و به گریه و زاری پرداختند . زین العابدین علیه السلام که در آن هنگام ، بیماری رنجورش ساخته بود ، فرمود : «هان ! اینان به خاطر ما گریه و زاری می کنند . پس چه کسی ما را کُشت؟!» .
الملهوف :سارَ ابنُ سَعدٍ بِالسَّبیِ ... فَلَمّا قارَبُوا الکوفَهَ اجتَمَعَ أهلُها لِلنَّظَرِ إلَیهِنَّ . قالَ الرّاوی : فَأَشرَفَتِ امرَأَهٌ مِنَ الکوفِیّاتِ ، فَقالَت : مِن أیِّ الاُساری أنتُنَّ ؟ فَقُلنَ : نَحنُ اُساری آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله . فَنَزَلَت مِن سَطحِها ، فَجَمَعَت مُلاءً واُزُرا ومَقانِعَ فَأَعطَتهُنَّ فَتَغَطَّینَ . وکانَ مَعَ النِّساءِ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام ، قَد نَهَکَتهُ العِلَّهُ ، وَالحَسَنُ بنُ الحَسَنِ المُثَنّی ، وکانَ قَد واسی عَمَّهُ وإمامَهُ فِی الصَّبرِ عَلَی الرِّماحِ ، وإنَّمَا ارتُثَّ (1) وقَد اُثخِنَ بِالجِراحِ . وکانَ مَعَهُم أیضاً زَیدٌ وعَمرٌو وَلَدَا الحَسَنِ السِّبطِ علیه السلام ، فَجَعَلَ أهلُ الکوفَهِ یَنوحونَ ویَبکونَ . فَقالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : أتَنوحونَ وتَبکونَ مِن أجِلنا ؟ فَمَن ذَا الَّذی قَتَلَنا ؟ ! (2)
مثیر الأحزان :لَمّا قارَبوا [أی حَمَلَهُ رُؤوسِ الحُسَینِ علیه السلام وأصحابِهِ] الکوفَهَ ، کانَ عُبَیدُ اللّه ِ بنُ زِیادٍ بِالنُّخَیلَهِ وهِیَ العَبّاسِیَّهُ ، ودَخَلَ لَیلاً ... وَاجتَمَعَ النّاسُ لِلنَّظَرِ إلی سَبیِ آلِ الرَّسولِ وقُرَّهِ عَینِ البَتولِ ، فَأَشرَفَتِ امرَأَهٌ مِنَ الکوفَهِ . وقالَت : مِن أیِّ الاُساری أنتُنَّ ؟ فَقُلنَ : نَحنُ اُساری مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ، فَنَزَلَت وجَمَعَت مُلاءً وإزارا ومَقانِعَ ، وأعطَتهُنَّ فَتَغَطَّینَ . (3)
1- . ارْتُثَّ : أی حُمِلَ من المعرکه رثیثا ، أی جریحا وبه رمق (الصحاح : ج 1 ص 283 «رثث») .
2- . الملهوف : ص 190 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 108 .
3- . مثیر الأحزان : ص 85 .
الملهوف :ابن سعد ، با اسیران ، حرکت کرد . . . و هنگامی که به کوفه نزدیک شدند ، اهالی آن جا برای تماشای آنان ، گِرد آمدند . زنی از کوفیان بر بالای بام آمد و پرسید : شما از کدام اسیران هستید؟ گفتند : ما اسیرانِ خاندان محمّدیم . آن زن از بام ، پایین آمد و چادر و پیراهن و مقنعه جمع کرد و به آنان داد تا خود را بپوشانند . زین العابدین علیه السلام که بیماری ، او را ناتوان کرده بود همراه زنان بود و حسنِ مُثَنّا ، فرزند امام حسن علیه السلام نیز با آنان بود . او ، عمو و امامش (حسین علیه السلام ) را در رویارویی با نیزه ها همراهی کرده بود و از [شدّت] زخم ها سنگین شده و در معرکه افتاده بود ؛ امّا زنده مانده بود . زید و عمرو ، فرزندان دیگر حسن علیه السلام ، سِبط پیامبر صلی الله علیه و آله ، نیز همراه آنان بودند . کوفیان به گریه و زاری پرداختند ، که زین العابدین علیه السلام فرمود : «آیا به خاطر ما گریه و زاری می کنید؟ پس ، چه کسی ما را کشت؟!» .
مثیر الأحزان :هنگامی که حاملان سر حسین علیه السلام و یارانش به کوفه نزدیک شدند ، عبید اللّه بن زیاد در نُخَیله یا همان عبّاسیّه بود و شب ، فرا رسید.... مردم برای تماشای اسیران خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله و روشنی چشم فاطمه بتول ، گرد آمدند . زنی کوفی از بالای بام پرسید : شما از کدام اسیران هستید؟ گفتند : ما اسیران خاندان محمّدیم . آن زن ، پایین آمد و چادر و پیراهن و مقنعه برایشان جمع کرد و به آنها داد تا خود را بپوشانند .
6 / 4خُطبَهُ زَینَبَ علیها السلام فی أهلِ الکوفَهِالأمالی للمفید عن حذلم بن ستیر :رَأَیتُ زَینَبَ بِنتَ عَلِیٍّ علیه السلام ولَم أرَ خَفِرَهً (1) قَطُّ أنطَقَ مِنها ، کَأَنَّها تُفرِغُ عَن لِسانِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام . قالَ : وقَد أومَأَت إلَی النّاسِ أنِ اسکُتوا ، فَارتَدَّتِ الأَنفاسُ ، وسَکَتَتِ الأَصواتُ ، فَقالَت : الحَمدُ للّه ِِ وَالصَّلاهُ عَلی أبی رَسولِ اللّه ِ ، أمّا بَعدُ یا أهلَ الکوفَهِ ، ویا أهلَ الخَتلِ (2) وَالخَذلِ ، فَلا رَقَأَتِ (3) العَبرَهُ ، ولا هَدَأَتِ الرَّنَّهُ ، فَما مَثَلُکُم إلّا «کَالَّتِی نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِن بَعْدِ قُوَّهٍ أَنکَثًا تَتَّخِذُونَ أَیْمَنَکُمْ دَخَلَا بَیْنَکُمْ » (4) . ألا وهَل فیکُم إلَا الصَّلَفُ (5) النَّطَفُ (6) ، وَالصَّدَرُ الشَّنَفُ (7) ، خَوّارونَ فِی اللِّقاءِ ، عاجِزونَ عَنِ الأَعداءِ ، ناکِثونَ لِلبَیعَهِ ، مُضَیِّعونَ لِلذِّمَّهِ ، فَبِئسَ ما قَدَّمَت لَکُم أنفُسُکُم أن سَخِطَ اللّه ُ عَلَیکُم ، وفِی العَذابِ أنتُم خالِدونَ . أتبکونَ ! إی وَاللّه ِ فَابکوا کَثیرا وَاضحَکوا قَلیلاً ، فَلَقَد فُزتُم بِعارِها وشَنارِها (8) ، ولَن تَغسِلوا دَنَسَها عَنکُم أبَداً . فَسَلیلَ خاتَمِ الرِّسالَهِ ، وسَیِّدَ شَبابِ أهلِ الجَنَّهِ ، ومَلاذَ خِیَرَتِکُم ، ومَفزَعَ نازِلَتِکُم ، وأمارَهَ مَحَجَّتِکُم ، ومَدرَجَهَ حُجَّتِکُم خَذَلتُم ، ولَهُ قَتَلتُم ! ألا ساءَ ما تَزِرونَ ، فَتَعسا ونُکسا ، فَلَقَد خابَ السَّعیُ ، وتَرِبَتِ الأَیدی (9) ، وخَسِرَتِ الصَّفقَهُ ، وبُؤتُم بِغَضَبٍ مِنَ اللّه ِ ، وضُرِبَت عَلَیکُمُ الذِّلَّهُ وَالمَسکَنَهُ . وَیلَکُم، أتَدرونَ أیَّ کَبِدٍ لِمُحَمَّدٍ فَرَیتُم (10) ؟ وأیَّ دَمٍ لَهُ سَفَکتُم ؟ وأیَّ کَریمَهٍ لَهُ أصَبتُم ؟ «لَّقَدْ جِئْتُمْ شَیْئا إِدًّا * تَکَادُ السَّمَوَ تُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنشَقُّ الْأَرْضُ وَ تَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا » (11) ، ولَقَد أتَیتُم بِها خَرقاءَ (12) شَوهاءَ ، طِلاعَ (13) الأَرضِ وَالسَّماءِ . أفَعَجِبتُم أن قَطَرَتِ السَّماءُ دَما ! « وَ لَعَذَابُ الْأَخِرَهِ أَخْزَی » ، فَلا یَستَخِفَّنَّکُمُ المَهَلُ ، فَإِنَّهُ لا یُحَفِّزُهُ (14) البِدار (15) ، ولا یُخافُ عَلَیهِ فَوتُ الثّأرِ ، کَلّا «إِنَّ رَبَّکَ لَبِالْمِرْصَادِ » . (16) قالَ : ثُمَّ سَکَتَت ، فَرَأَیتُ النّاسَ حَیاری ، قَد رَدّوا أیدِیَهُم فی أفواهِهِم ، ورَأَیتُ شَیخا قَد بَکی حَتَّی اخضَلَّت لِحیَتُهُ ، وهُوَ یَقولُ : کُهولُهُم خَیرُ الکُهولِ ونَسلُهُمإذا عُدَّ نَسلٌ لا یَخیبُ ولا یَخزی (17)
1- . . الخَفَرُ : شِدَّهُ الحیاء (الصحاح : ج 2 ص 649 «خفر») .
2- . خَتَلَهُ : خَدَعَهُ وَرَاوَغَهُ (النهایه : ج 2 ص 9 «ختل») .
3- . رقأت الدمعه : جفّت وانقطعت (لسان العرب : ج 1 ص 88 «رقأ») .
4- . النحل : 92 .
5- . الصلف : التمدّح بما لیس عندک (تاج العروس : ج 12 ص 327 «صلف») .
6- . النَطَفُ : التَلَطُّخ بالعیب ، وقد نَطِفَ الرجل : إذا اتُّهم بریبه (الصحاح : ج 4 ص 1434 «نطف») .
7- . الشَّنَفُ : البغض والتنکّر (الصحاح : ج 4 ص 1383 «شنف») .
8- . الشَّنَارُ : العیب والعار (الصحاح : ج 2 ص 704 «شنر») .
9- . تَرِبَ : خَسِرَ وافتقر . وتَرِبَت یَداه : لا أصابَ خیرا (القاموس المحیط : ج 1 ص 39 «ترب») .
10- . الفری : القطع (لسان العرب : ج 15 ص 153 «فرا») .
11- . مریم : 89 و90 .
12- . خرقاء : أی حمقاء جاهله (النهایه : ج 2 ص 26 «خرق») .
13- . طلاع الأرض : ملؤها (الصحاح : ج 3 ص 1254 «طلع») .
14- . الحفز : الحثّ والإعجال (النهایه : ج 1 ص 407 «حَفز») .
15- . بَدَرْتُ إلی الشیء : أسرعت إلیه (الصحاح : ج 2 ص 586 «بدر») .
16- . الفجر : 14 .
17- . الأمالی للمفید : ص 321 الرقم 8 ، الأمالی للطوسی : ص 92 الرقم 142 ، الملهوف : ص 192 عن بشیر بن خزیم الأسدی ، مثیر الأحزان : ص 86 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 165 الرقم 8 ؛ الفتوح : ج 5 ص 121 عن خزیمه الأسدی ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 40 عن بشیر بن حذیم الأسدی وکلّها نحوه .
6 / 4سخنرانی زینب علیها السلام در میان کوفیان
الأمالی ، مفید به نقل از حَذلَم بن ستیر : زینب دختر علی علیه السلام را دیدم و زن باحیایی سخنورتر از او ندیده ام ، و گویی از زبان [پدرش] امیر مؤمنان علیه السلام سخن می گفت . او در آغاز به مردم اشاره کرد که : «ساکت شوید» . نَفَس ها در سینه ها حبس شدند و آواها فرو خفتند . زینب علیهاالسلام گفت : «ستایش ، خدا راست و بر پدرم پیامبر خدا ، درود ! امّا بعد ، ای کوفیان و ای دغلکاران بی وفا ! اشکتان ، هرگز خشک مباد! و ناله تان هیچ گاه فروخفته مباد ! مَثَل شما ، «مَثَل زنی است که رشته تابیده [به دست خویش] را پس از محکم کردن ، از هم می گسست . سوگندهایتان را دستاویز فریب یکدیگر قرار می دهید» . هان ! آیا جز لافْزنانِ گزافه گو و سینه های کینه جو میان شما هست؟ به گاهِ دیدار ، نرم ، و در برابر دشمن ، ناتوان ، و شکننده پیمان و تباه کننده تعهّدید . چه بد چیزی برای خود ، پیش فرستاده اید که موجب خشم خدا بر شما و عذاب همیشگی می شود! گریه می کنید؟! آری به خدا سوگند ، باید فراوان بگِریید و کم بخندید ، که به ننگ و عار آن رسیده اید و هرگز از آلودگی آن ، پاکیزه نخواهید شد . نگین مُهر پیامبری و سَرور جوانان بهشتی ، پناهگاه نیکوکارانتان و جان پناه پیشامدهایتان و نشانه روشن راهتان و نردبان پیروزی تان را تنها گذاشتید و او را کشتید . چه بد باری را بر دوش می کشید ! سرنگون و نگونسار باشید ، که تلاشتان ناکام و دستانتان خالی ماند و بازی را باختید و در خشم خدا ، خانه کردید و مُهر خواری و درماندگی بر پیشانی تان زده شد ! وای بر شما ! آیا می دانید چه جگری از محمّد صلی الله علیه و آله دریدید؟! و چه خونی از او ریختید؟! و چه دُردانه ای را از او گرفتید؟! «بی گمان ، کاری ناروا کردید . نزدیک است که آسمان ها از آن بشکافند و زمین ، دهانْ باز کند و کوه ها فرو ریزند!» . به سانِ احمقان زشتکار ، بر سرِ دُردانه او ریختید و زمین و آسمان را از سیاهی لشکر ، پُر کردید . آیا از خونْ بارشِ آسمان ، به شگفت می آیید؟! «عذاب آخرت که رسوا کننده تراست» . مهلت خدا ، سبُک سرتان نکند ، که خدا عجله ای ندارد و از دست دادنِ فرصت انتقام ، نگرانش نمی کند . هرگز ! «به درستی که پروردگارت در کمین است» » . آن گاه زینب علیهاالسلام خاموش شد . مردم را حیران و انگشت به دهان دیدم و پیرمردی گریان را دیدم که محاسنش خیس شده بود و می گفت : پیرانشان ، بهترینْ پیران اند و فرزندانشانبه گاهِ بر شمردن نسل ها ، نه خوارند و نه رسوا .
4222.إرشاد القلوب :الاحتجاج عن حذیم بن شریک الأسدی :لَمّا أتی عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ زَینُ العابِدینَ علیه السلام بِالنِّسوَهِ مِن کَربَلاءَ ، وکانَ مَریضا ، وإذا نِساءُ أهلِ الکوفَهِ یَنتَدِبنَ مُشَقِّقاتِ الجُیوبِ ، وَالرِّجالُ مَعَهُنَّ یَبکونَ .
فَقالَ زَینُ العابِدینَ علیه السلام بِصَوتٍ ضَئیلٍ وقَد نَهَکَتهُ العِلَّهُ : إنَّ هؤُلاءِ یَبکونَ عَلَینا! فَمَن قَتَلَنا غَیرَهم ؟ فَأَومَأَت زَینَبُ بِنتُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام إلَی النّاسِ بِالسُّکوتِ .
قالَ حِذیَمٌ الأَسَدِیُّ : لَم أرَ وَاللّه ِ خَفِرَهً قَطُّ أنطَقَ مِنها ، کَأَنَّها تَنطِقُ وتُفرِغُ عَلی لِسانِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ، وقَد أشارَت إلَی النّاسِ بِأَن أنصِتوا ، فَارتَدَّتِ الأَنفاسُ وسَکَنَتِ الأَجراسُ (1) ، ثُمَّ قالَت بَعدَ حَمدِ اللّه ِ تَعالی وَالصَّلاهِ عَلی رَسولِهِ صلی الله علیه و آله :
أمّا بَعدُ یا أهلَ الکوفَهِ ، یا أهلَ الخَتلِ وَالغَدرِ وَالخَذلِ وَالمَکرِ ، ألا فَلا رَقَأَتِ العَبرَهُ ولا هَدَأَتِ الزَّفرَهُ ، إنَّما مَثَلُکُم کَمَثَلِ «الَّتی نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِن بَعْدِ قُوَّهٍ أَنکَثًا تَتَّخِذُونَ أَیْمَنَکُمْ دَخَلَا بَیْنَکُمْ » (2) ، هَل فیکُم إلَا الصَّلَفُ وَالعُجبُ ، وَالشَّنَفُ وَالکَذِبُ ، ومَلَقُ (3) الإِماءِ ، وغَمزُ الأَعداءِ ، أو کَمَرعی عَلی دِنَهٍ (4) أو کَفِضَّهٍ عَلی مَلحودَهٍ ، ألا بِئسَ ما قَدَّمَت لَکُم أنفُسکُم أن سَخِطَ اللّه ُ عَلَیکُم وفِی العَذابِ أنتمُ خالِدونَ .
أتَبکونَ أخی ؟ ! أجَل وَاللّه ِ فَابکوا فَإِنَّکُم وَاللّه ِ أحرِیاءُ (5) بِالبُکاءِ ، فَابکوا کَثیرا وَاضحَکوا قَلیلاً ، فَقَد بُلیتُم بِعارِها ، ومُنیتُم بِشَنارها ولَن تَرحَضوها (6) أبَدا ، وأنّی تَرحَضونَ قَتلَ سَلیلِ خاتَمِ النُّبُوَّهِ ، ومَعدِنِ الرِّسالَهِ ، وسَیِّدِ شَبابِ أهلِ الجَنَّهِ ، ومَلاذِ حَریمِکُم ، ومَعاذِ حِزبِکُم ، ومَقَرِّ سِلمِکُم ، وآسی (7) کَلِمکُم (8) ، ومَفزَعِ نازِلَتِکُم ، وَالمَرجِعِ إلَیهِ عِندَ مُقاتَلَتِکُم ، ومَدَرَهِ 9 حُجَجِکُم ، ومَنارِ مَحَجَّتِکُم .
ألا ساءَ ما قَدَّمَت لَکُم أنفُسُکُم ، وساءَ ما تَزِرونَ لِیَومِ بَعثِکُم . فَتَعسا تَعسا ! ونُکسا نُکسا ! لَقَد خابَ السَّعیُ ، وتَبَّتِ الأَیدی ، وخَسِرَتِ الصَّفقَهُ ، وبُؤتُم بِغَضَبٍ مِنَ اللّه ِ ، وضُرِبَت عَلَیکُم الذِّلَّهُ وَالمَسکَنَهُ .
أتَدرونَ وَیلَکُم أیَّ کَبِدٍ لِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله فَرَثتُم (9) ؟ ! وأیَّ عَهدٍ نَکَثتُم ؟ ! وأیَّ کَریمَهٍ لَهُ أبرَزتُم ؟ ! وأیَّ حُرمَهٍ لَهُ هَتَکتُم ؟ ! وأیَّ دَمٍ لَهُ سَفَکتُم ؟ ! «لَّقَدْ جِئْتُمْ شَیْئا إِدًّا * تَکَادُ السَّمَوَ تُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنشَقُّ الْأَرْضُ وَ تَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا» . (10)
!
لَقَد جِئتُم بِها شَوهاءَ صَلعاءَ (11) ، عَنقاءَ (12) ، سَوداءَ ، فَقماءَ (13) ، خَرقاءَ ، طِلاعَ الأَرضِ وَالسَّماءِ . أفَعَجِبتُم أن تَمطُرَ السَّماءُ دَما ، «وَ لَعَذَابُ الْأَخِرَهِ أَخْزَی وَ هُمْ لَا یُنصَرُونَ» (14) فَلا یَستَخِفَّنَّکُمُ المَهَلُ ، فَإِنَّهُ عَزَّ وجَلَّ لا یُخفِرُهُ البِدارُ ولا یُخشی عَلَیهِ فَوتُ الثّارِ ، کَلّا إنَّ رَبَّکَ لَنا ولَهُم لَبِالمِرصادِ .
ثُمَّ أنشَأَت تَقولُ علیهاالسلام :
ماذا تَقولونَ إذ قالَ النَّبِیُّ لَکُمماذا صَنَعتُم وأنتُم آخِرُ الاُمَمِ بِأَهلِ بَیتی وأولادی وتَکرِمَتیمِنهُم اُساری ومِنهُم ضُرِّجوا بِدَمِ ماکانَ ذاکَ جَزائی إذ نَصَحتُ لَکُمأن تَخلُفونی بِسوءٍ فی ذَوی رَحِمی إنِّی لَأَخشی عَلَیکُم أن یَحِلَّ بِکُممِثلُ العَذابِ الَّذی أودی عَلی إرَمِ
ثُمَّ وَلَّت عَنهُم .
قالَ حِذیَمٌ : فَرَأَیتُ النّاسَ حَیاری قَد رَدّوا أیدِیَهُم فی أفواهِهِم ، فَالتَفَتُّ إلی شَیخٍ إلی جانِبی یَبکی وقَدِ اخضَلَّتِ لِحیَتُهُ بِالبُکاءِ ، ویَدُهُ مَرفوعَهٌ إلَی السَّماءِ ، وهُوَ یَقولُ : بِأَبی واُمّی کُهولُکُم خَیرُ الکُهولِ ، ونِساؤُکُم خَیرُ النِّساءِ ، وشَبابُکُم خَیرُ الشَّبابِ ، ونَسلُکُم نَسلٌ کَریمٌ ، وفَضلُکُم فَضلٌ عَظیمٌ ، ثُمَّ أنشَدَ :
کُهولُکُم خَیرُ الکُهولِ ونَسلُکُمإذا عُدَّ نَسلٌ لایَبورُ ولا یَخزی
فَقالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : یا عَمَّهُ ! اُسکُتی فَفِی الباقی عَنِ الماضِی اعتِبارٌ ، وأنتِ بِحَمدِ اللّه ِ عالِمَهٌ غَیرُ مُعَلَّمَهٍ ، فَهِمَهٌ غَیرُ مُفَهَّمَهٍ ، إنَّ البُکاءَ وَالحَنینَ لا یَرُدّانِ مَن قَد أبادَهُ الدَّهرُ . فَسَکَتَت ، ثُمَّ نَزَلَ علیه السلام وضَرَبَ فُسطاطَهُ ، وأنزَلَ نِساءَهُ ودَخَلَ الفُسطاطَ . (15) .
. .
1- . الجرس : الصوت الخفیّ (الصحاح : ج 3 ص 912 «جرس») .
2- . النحل : 92 .
3- . الملق : أن یعطی بلسانه ما لیس فی قلبه (لسان العرب : ج 10 ص 347 «ملق») .
4- . الدّمنه : هی ما تُدمّنه الإبل والغنم بأبعارها ... فربما نَبَتَ فیها النبات الحسن النضیر (النهایه : ج 2 ص 134 «دمن») .
5- . أحریاء : جمع حریّ ؛ وهو الخلیق (راجع : لسان العرب : ج 14 ص 173 «حری») .
6- . ترحضوها : أی تغسلوها (راجع : النهایه : ج 2 ص 208 «رحض») .
7- . الآسی : الطبیب (الصحاح : ج 6 ص 2269) .
8- . الکلم : الجراحه (الصحاح : ج 5 ص 2023 «کلم») .
9- . الفرث : تفتیت الکبد بالغمّ والأذی (لسان العرب : ج 2 ص 176 «فرث») .
10- . مریم : 89 90 .
11- . الصلعاء عند العرب کلّ خطّه مشهوره (تاج العروس : ج 11 ص 278 «صلع») .
12- . العنقاء : الداهیه (العین : ص 584 «عنق») .
13- . الفقماء : المائله الحنک ، وقیل : تقدّم الثنایا حتّی لا تقع علیها العلیا (لسان العرب : ج 12 ص 457 «فقم») .
14- . فصّلت : 16 .
15- . . الاحتجاج : ج 2 ص 109 ح 170 ، المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 115 نحوه ولیس فیه ذیله من «ثمّ ولّت عنهم» ، بحار الأنوار : ج 45 ص 164 .
الاحتجاج به نقل از حُذَیم بن شَریک اسدی : هنگامی که علی بن الحسین ، زین العابدین علیه السلام ، زنان را از کربلا آورد ، بیمار بود . زنان کوفه ، چون آنها را دیدند ، نالیدند و گریبان دریدند و مردان همراه آنان ، گریستند . امام زین العابدین علیه السلام با صدایی ضعیف (چون بیماری ، او را ناتوان کرده بود) ، فرمود : «اینان بر ما می گِریند! پس چه کسی جز آنان ، ما را کشته است؟!». و زینب ، دختر علی بن ابی طالب علیه السلام ، به مردم اشاره کرد که : «ساکت شوید» . به خدا سوگند ، زن باحیایی سخنورتر از او ندیده ام ، و گویی از زبان و دهان امیر مؤمنان علیه السلام سخن می گفت . به مردم اشاره کرد که ساکت شوند . نَفَس ها در سینه حبس شدند و زنگ شتران از صدا افتادند . آن گاه ، بعد از ستایش خدای متعال و درود فرستادن بر پیامبر او ، گفت : «امّا بعد ، ای کوفیان ! ای اهل مکر و حیله و ای دغلکاران بی وفا ! هان که اشکتان ، هرگز خشک نشود و صدا [ی ناله تان]هیچ گاه فرو خفته مباد ! مَثَل شما ، مَثَل «زنی است که رشته تابیده [به دست خویش]را پس از محکم کردن ، از هم می گسست . سوگندهایتان را دستاویز فریب یکدیگر قرار می دهید» . آیا جز لاف زدن و خودپسندی و کینه توزی و دروغگویی و چاپلوسی کنیزکان و سخن چینی دشمنان ، میان شما هست ؟ شما به گیاه و سبزه ای می مانید که در دل لجنزارها می روید یا به سانِ نقره ای هستید که به وسیله آن ، گور [سرد و خاموش مردگان]را می آرایند . چه بد چیزی برای خود ، پیش فرستاده اید که موجب خشم خدا بر شما و عذاب همیشگی می شود ! آیا بر برادرم گریه می کنید؟! آری . به خدا گریه کنید که به آن ، سزاوارترید . باید فراوان بگِریید و کم بخندید ، که به ننگ و عار آن ، مبتلا شدید و هرگز [آلودگی]آن را نمی توانید بزُدایید . چگونه می توانید ننگ کشتن نگین مُهر پیامبری و سَرور جوانان بهشتی ، پناهگاه حریم و حزبتان و قرارگاه سلامتتان و طبیب زخم هایتان و جان پناه پیشامدهایتان و بازگشتگاهِ هنگام جنگ هایتان و راه نمای دلیل هایتان و نشانه روشن راهتان را بزدایید ؟! هان که بد چیزی برای خود ، پیش فرستادید و بد باری برای روز قیامتتان بر دوش می کشید ! سرنگون و نگونسار باشید ، که تلاشتان ناکام و دستانتان خالی ماند و داد و ستدتان ، خسارت دید و در خشم خدا ، خانه کردید و مُهرِ خواری و درماندگی بر پیشانی تان زده شده است ! وای بر شما ! آیا می دانید چه جگری از محمّد صلی الله علیه و آله سوزاندید و چه عهدی شکستید و چه بانوانی را از او [به اسارت]بر سرِ کوچه و بازار آوردید و چه حرمتی از او شکستید و چه خونی از او ریختید ؟ «بی گمان ، کاری ناروا کردید . نزدیک است که آسمان ها از آن بشکافند و زمین ، دهانْ باز کند و کوه ها فرو ریزند!» . راستی که به جنایتی سهمگین و هول انگیز ، دست یازیدید و به کاری شرم آور و ناروا دست زدید ! آیا از باریدن خون از آسمان ، در شگفتید ؟ «عذاب آخرت که رسوا کننده تر است و آنان ، یاری نمی شوند» . مهلت خدا ، سبُک سرتان نکند ، که خدا ، عجله ای ندارد و بیمناکِ از دست دادنِ فرصت انتقام نیست . هرگز ! خدایت برای ما و آنان ، در کمین است» . سپس این اشعار را خواند : «آن گاه که پیامبر صلی الله علیه و آله از شما بپرسد ، چه می گویید؟بگوید : شما ای آخرین امّت چه کردید با خاندان و فرزندان و نور چشمان منکه برخی اسیر گشتند و برخی در خون تپیدند؟ این ، سزای من نبود ، در حالی که من خیرخواه شما بودمکه پس از من با خویشانم ، این گونه بد کنید . من بیم آن دارم که بر شما در آیدهمان عذابی که کاخ اِرَم [و قوم عاد] را زیر و رو کرد» . آن گاه ، از آنان رو گرداند . مردم را حیران و انگشت به دهان دیدم و توجّهم به پیرمردی در کنارم جلب شد که می گریست و مَحاسنش از اشک چشمش ، خیس شده و دستانش به آسمان ، بلند بود و چنین می گفت : پدر و مادرم فدایتان باد ! پیرانتان ، بهترینْ پیران ، و زنانتان ، بهترینْ زنان ، و جوانانتان بهترینْ جوانان اند و نسلتان ، نسلی بزرگ و فضیلتتان ، سترگ است . سپس این شعر را خواند : پیران شما ، بهترین پیران اند و نسل شماچون نسل ها برشمرده شوند ، نه تباه اند و نه رسوا . زین العابدین علیه السلام فرمود : «ای عمّه ! دم مزن که گذشته ، چراغ راه آینده است و تو به حمد الهی ، عالِمی خدایی هستی و از دانش دیگران نیاموخته ای ، و فهمیده ای ، بی آن که لازم باشد دیگران به تو بفهمانند . گریه و ناله ، آنچه را روزگار برده ، باز نمی گردانند» . زینب علیهاالسلام ، خاموش شد و زین العابدین علیه السلام فرود آمد و خیمه اش را زد و زنان را فرود آورد و وارد خیمه شد .
بلاغات النساء عن جعفر بن محمد [الصادق] عن آبائه علیهم السلام :لَمّا اُدخِلَ بِالنِّسوَهِ مِن کَربَلاءَ إلَی الکوفَهِ ، کانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام ضَئیلاً قَد نَهَکَتهُ العِلَّهُ ، ورَأَیتُ نِساءَ أهلِ الکوفَهِ مُشَقَّقاتِ الجُیوبِ عَلَی الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام ، فَرَفَعَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام رَأسَهُ فَقالَ : ألا إنَّ هؤُلاءِ یَبکینَ ، فَمَن قَتَلَنا ؟ ورَأَیتُ اُمَّ کُلثومٍ علیهاالسلام ولَم أرَ خَفِرَهً وَاللّه ِ أنطَقَ مِنها ، کَأَنَّما تَنطِقُ وتُفرِغُ عَلی لِسانِ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ، وقَد أومَأَت إلَی النّاسِ أنِ اسکُتوا . فَلَمّا سَکَنَتِ الأَنفاسُ ، وهَدَأَتِ الأَجراسُ ، قالَت : أبدَأُ بِحَمدِ اللّه ِ وَالصَّلاهِ وَالسَّلامِ عَلی نَبِیِّهِ ، أمّا بَعدُ یا أهلَ الکوفَهِ ، یا أهلَ الخَترِ (1) وَالخَذلِ ، ألا فَلا رَقَأَتِ العَبرَهُ ، ولا هَدَأَتِ الرَّنَّهُ ، إنَّما مثَلُکُم کَمَثَلِ «الَّتی نَقَضَتْ غَزْلَهَا مِن بَعْدِ قُوَّهٍ أَنکَثًا تَتَّخِذُونَ أَیْمَنَکُمْ دَخَلَا بَیْنَکُمْ» . 2 ألا وهَل فیکُم إلَا الصَّلَفُ وَالشَّنَفُ ، ومَلَقُ الإِماءِ ، وغَمَزُ الأَعداءِ ؟ وهَل أنتُم إلّا کَمَرعی عَلی دِمنَهٍ ، وکَفِضَّهٍ عَلی مَلحودَهٍ ، ألا ساءَ ما قَدَّمَت أنفُسُکُم أن سَخِطَ اللّه ُ عَلَیکُم ، وفِی العَذابِ أنتُم خالِدونَ . أتَبکونَ ؟ إی وَاللّه ِ فَابکوا ! وإنَّکُم وَاللّه ِ أحرِیاءُ بِالبُکاءِ ، فَابکوا کَثیرا وَاضحَکوا قَلیلاً ، فَلَقَد فُزتُم بِعارِها وشَنارِها ، ولَن تَرحُضوها بِغَسلٍ بَعدَها أبَدا ، وأنّی تَرحُضونَ قَتلَ سَلیلِ خاتَمِ النُّبُوَّهِ ومَعدِنِ الرِّسالَهِ ، وسَیِّدِ شُبّانِ أهلِ الجَنَّهِ ، ومَنارِ مَحَجَّتِکُم ، ومَدَرَهِ حُجَّتِکُم ، ومَفرَخِ نازِلَتِکُم ، فَتَعسا ونُکسا ، لَقَد خابَ السَّعیُ وخَسِرَتِ الصَّفقَهُ ، وبُؤتُم بِغَضَبٍ مِنَ اللّه ِ ، وضُرِبَت عَلَیکُمُ الذِّلَّهُ وَالمَسکَنَهُ «لَّقَدْ جِئْتُمْ شَیْئا إِدًّا * تَکَادُ السَّمَوَ تُ یَتَفَطَّرْنَ مِنْهُ وَ تَنشَقُّ الْأَرْضُ وَ تَخِرُّ الْجِبَالُ هَدًّا » . (2) أتَدرونَ أیَّ کَبِدٍ لِرَسولِ اللّه ِ فَرَیتُم ؟ وأیَّ کَریمَهٍ لَهُ أبرَزتُم ؟ وأیَّ دَمٍ لَهُ سَفَکتُم ؟ لَقَد جِئتُم بِها شَوهاءَ خَرقاءَ ، شَرُّها طِلاعُ الأَرضِ وَالسَّماءِ ، أفَعَجِبتُم أن قَطَرَتِ السَّماءُ دَما ؟ ولَعَذابُ الآخِرَهِ أخزی وهُم لا یُنظَرونَ ، فَلا یَستَخِفَّنَّکُمُ المَهَلُ فَإِنَّهُ لا تَحفِزُهُ المُبادَرَهُ ، ولا یُخافُ عَلَیهِ فَوتُ الثَّأرِ ، کَلّا إنَّ رَبَّکَ لَنا ولَهُم لَبِالمِرصادِ . ثُمَّ وَلَّت عَنهُم . قالَ : فَرَأَیتُ النّاسَ حَیاری وقَد رَدّوا أیدِیَهُم إلی أفواهِهِم ، ورَأَیتُ شَیخا کَبیرا مِن بَنی جُعفِیٍّ ، وقَدِ اخضَلَّت لِحَیتُهُ مِن دُموعِ عَینَیهِ ، وهُوَ یَقولُ : کُهولُهُم خَیرُ الکُهولِ ونَسلُهُمإذا عُدَّ نَسلٌ لا یَبورُ ولا یَخزی (3)
1- . . الخَتْرُ : الغَدْرُ (الصحاح : ج 2 ص 642 «ختر») .
2- . مریم : 89 90 .
3- . بلاغات النساء : ص 37 عن یحیی بن الحجّاج .
بلاغات النساء از امام صادق ، از پدرانش علیهم السلام : هنگامی که زنان را از کربلا آوردند و وارد کوفه کردند ، زین العابدین علیه السلام از بیماری ، ناتوان شده بود . زنان کوفیان را دیدم که بر حسین بن علی علیه السلام گریبان چاک کردند . آن گاه [بود که] زین العابدین علیه السلام سرش را بلند کرد و فرمود : «هان ! این زنان می گِریند ؟ پس ما را چه کسی کشته است ؟» . همچنین اُمّ کلثوم را دیدم و زن باحیایی سخنورتر از او ندیده ام ، و گویی از زبان و دهان امیر مؤمنان علیه السلام سخن می گفت . به مردم اشاره کرد که : «ساکت شوید» . هنگامی که نَفَس ها آرام گرفتند و زنگ شتران از صدا افتادند ، گفت : «با ستایش خدا و درود و سلام بر پیامبرش ، سخنم را می آغازم . امّا بعد ، (1) ای مردم کوفه! ای مردم مکّار فریبکار ( / مردم خوار و بی مقدار) ! بگریید که همیشه دیده هاتان گریان و سینه هاتان بریان باد! زنی رشته باف را می مانید «که آنچه را استوار بافته است ، از هم می گُسلد (پنبه می کند) . پیمان های شما دروغ است و چراغ ایمانتان ، بی فروغ» . مردمی هستید لافزن و بلندپرواز! خودنما و حیلت ساز! دوست کُش و دشمن نواز! چون سبزه پارگین ، درون سو ، گَنده و برون سو ، سبز و رنگینید ! نابه کارید و چون سنگ گور ، نقره آگین ! چه زشتْ کاری کردید! خشم خدا را خریدید و در آتش دوزخ جاوید ، خزیدید . می گریید؟! بگریید ، که سزاوار گریستنید ، نه در خور شادمان زیستن . داغ ننگی بر خود نهادید که روزگاران بر آید و آن ننگ نزداید! این ننگ را چگونه می شویید؟ و پاسخ کشتن فرزند پیغمبر را چه می گویید؟ سیّد جوانان بهشت و چراغ راه شما مردم زشت که در سختی ، یارتان بود و در بلاها غمخوارتان . نیست و نابود شوید ، ای مردم غدّار ! هر آینه ، باد در دست دارید و در معامله ای که کردید ، زیانکارید و نیز به خشم خدا ، گرفتار . خواری و مذلّت بر شما باد ! «کاری سخت زشت کردید که بیم می رود آسمان ها شکافته شوند و زمین ، دهانْ باز کند و کوه ها از هم فرو پاشند» . می دانید چگونه جگر پیامبر خدا را خستید و حرمت او را شکستید و چه خونی ریختید و چه خاکی بر سر بیختید؟! زشت و نابخردانه ، کاری کردید که زمین و آسمان از شرّ آن ، لبریز است ، و شگفت مدارید که چشم فلک ، خونریز است . همانا عذاب آخرت ، سخت تر است و زیانکاران را نه یار و نه یاور است . این مهلت ، شما را فریفته نگرداند ، که خدا ، گناهکاران را زودا زود به کیفر نمی رساند و سرانجام ، خون مظلوم را می ستاند ؛ امّا مراقب ما و شماست و گناهکار را به دوزخ می کشاند» . سپس روی خود را از آنان برگرداند و همه را انگشت به دهان ، در حیرت نشاند . مردی پیر از بنی جُعفی که ریش خود را از گریه ، تر ساخته بود ، گفت : پسران آنان ، بهترین پسران اندو دودمان ایشان ، سربلندترین دودمان است .
1- . ترجمه خطبه را از این جا تا آخر حدیث ، از ترجمه استاد سیّد جعفر شهیدی در کتاب زندگانی فاطمه زهرا علیهاالسلام(ص 251) با اندکی ویرایش ، آورده ایم .
6 / 5خُطبَهُ فاطِمَهَ الصُّغری فی أهلِ الکوفَهِالملهوف عن زید بن موسی :(1) حَدَّثَنی أبی عَن جَدِّی [الصّادِقِ] علیه السلام : خَطَبَت فاطِمَهُ الصُّغری بَعدَ أن وَرَدَت مِن کَربَلاءَ ، فَقالَت : الحَمدُ للّه ِِ عَدَدَ الرَّملِ وَالحَصی ، وزِنَهَ العَرشِ إلَی الثَّری ، أحمَدُهُ واُؤمِنُ بِهِ وأتَوَکَّلُ عَلَیهِ ، وأشهَدُ أن لا إلهَ إلَا اللّه ُ وَحدَهُ لا شَریکَ لَهُ ، وأنَّ مُحَمَّدا صلی الله علیه و آله عَبدُهُ ورَسولُهُ ، وأنَّ ذُرِّیَّتَهُ ذُبِحوا بِشَطِّ الفُراتِ بِغَیرِ ذَحلٍ (2) ولا تِراتٍ . (3) اللّهُمَّ إنّی أعوذُ بِکَ أن أفتَرِیَ عَلَیکَ الکَذِبَ ، وأن أقولَ عَلَیکَ خِلافَ ما أنزَلتَ مِن أخذِ العُهودِ لِوَصِیَّهِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، المَسلوبِ حَقُّهُ ، المَقتولِ بِغَیرِ ذَنبٍ کَما قُتِلَ وَلَدُهُ بِالأَمسِ فی بَیتٍ مِن بُیوتِ اللّه ِ ، فیهِ مَعشَرٌ مُسلِمَهٌ بِأَلسِنَتِهِم . تَعسا لِرُؤوسِهِم ، ما دَفَعَت عَنهُ ضَیما (4) فی حَیاتِهِ ولا عِندَ مَماتِهِ ، حَتّی قَبَضتَهُ إلَیکَ مَحمودَ النَّقیبَهِ (5) ، طَیِّبَ العَریکَهِ (6) ، مَعروفَ المَناقِبِ ، مَشهورَ المَذاهِبِ ، لَم تَأخُذهُ اللّهُمَّ فیکَ لَومَهُ لائِمٍ ولا عَذلُ عَاذِلٍ . هَدَیتَهُ یا رَبِّ لِلإِسلامِ صَغیرا ، وحَمِدتَ مَناقِبَهُ کَبیرا ، ولَم یَزَل ناصِحا لَکَ ولِرَسولِکَ صَلَواتُکَ عَلَیهِ وآلِهِ حَتّی قَبَضتَهُ إلَیکَ ، زاهِدا فِی الدُّنیا ، غَیرَ حَریصٍ عَلَیها ، راغِبا فِی الآخِرَهِ ، مُجاهِدا لَکَ فی سَبیلِکَ ، رَضیتَهُ فَاختَرتَهُ وهَدَیتَهُ إلی صِراطٍ مُستَقیمٍ . أمّا بَعدُ ، یا أهلَ الکوفَهِ ! یا أهلَ المَکرِ وَالغَدرِ وَالخُیَلاءِ (7) ! فَإِنّا أهلُ بَیتٍ ابتَلانَا اللّه ُ بِکُم وَابتَلاکُم بِنا ، فَجَعَلَ بَلاءَنا حَسَنا ، وجَعَلَ عِلمَهُ عِندَنا وفَهمَهُ لَدَینا ، فَنَحنُ عَیبَهُ (8) عِلمِهِ ، ووِعاءُ فَهمِهِ وحِکمَتِهِ ، وحُجَّتُهُ عَلی أهلِ الأَرضِ فی بِلادِهِ لِعِبادِهِ ، أکرَمَنَا اللّه ُ بِکَرامَتِهِ ، وفَضَّلَنا بِنَبِیِّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله عَلی کَثیرٍ مِمَّن خَلَقَ تَفضیلاً بَیِّنا . فَکَذَّبتُمونا وکَفَّرتُمونا ، ورَأَیتُم قِتالَنا حَلالاً وأموالَنا نَهبا ! کَأَنَّنا أولادُ تُرکٍ أو کابُلٍ (9) ، کَما قَتَلتُم جَدَّنا بِالأَمسِ ، وسُیوفُکُم تَقَطَّرُ مِن دِمائِنا أهلَ البَیتِ ، لِحِقدٍ مُتَقَدِّمٍ ، قَرَّت لِذلِکَ عُیونُکُم ، وفَرِحَت قُلوبُکُم ، افتِراءً عَلَی اللّه ِ ومَکرا مَکَرتُم ، «وَاللَّهُ خَیْرُ الْمَکِرِینَ» . (10) فَلا تَدعُوَنَّکُم أنفُسُکُم إلَی الجَذَلِ (11) بِما أصَبتُم مِن دِمائِنا ، ونالَت أیدیکُم مِن أموالِنا ، فَإِنَّ ما أصابَنا مِنَ المَصائِبِ الجَلیلَهِ وَالرَّزایَا العَظیمَهِ «فِی کِتَبٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَ لِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ * لِّکَیْلَا تَأْسَوْاْ عَلَی مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَاکُمْ وَ اللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ» . (12) تَبّا لَکُم ، فَانتَظِرُوا اللَّعنَهَ وَالعَذابَ ، فَکَأَن قَد حَلَّ بِکُم ، وتَواتَرَت مِنَ السَّماءِ نَقِماتٌ ، فَیُسحِتُکُم بِعَذابٍ ویُذیقُ بَعضَکُم بَأسَ بَعضٍ ، ثُمَّ تُخَلَّدونَ فِی العَذابِ الأَلیمِ یَومَ القِیامَهِ بِما ظَلَمتُمونا ، «أَلَا لَعْنَهُ اللَّهِ عَلَی الظَّلِمِینَ» (13) . وَیلَکُم ، أتَدرونَ أیَّهَ یَدٍ طاعَنَتنا مِنکُم ؟ ! وأیَّهَ نَفسٍ نَزَعَت إلی قِتالنا ؟ ! أم بِأَیَّهِ رِجلٍ مَشَیتُم إلَینا تَبغونَ مُحارَبَتَنا ؟ ! قَسَت وَاللّه ِ قُلوبُکُم ، وغَلُظَت أکبادُکُم ، وطُبِعَ عَلی أفئِدَتِکُم ، وخُتِمَ عَلی أسماعِکُم وأبصارِکُم ، وسَوَّلَ لَکُمُ الشَّیطانُ وأملی لَکُم ، وجَعَلَ عَلی بَصَرِکُم غِشاوَهً فَأَنتُم لا تَهتَدونَ . فَتَبّا لَکُم یا أهلَ الکوفَهِ ، أیُّ تِراتٍ لِرَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله قِبَلَکُم ، وذُحولٍ لَهُ لَدَیکُم ، بِما عَنِدتُم بِأَخیهِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام جَدّی ، وبَنیهِ وعِترَهِ النَّبِیِّ الأَخیارِ صَلَواتُ اللّه ِ وسَلامُهُ عَلَیهِم ، وَافتَخَرَ بِذلِکَ مُفتَخِرُکُم فَقالَ : نَحنُ قَتَلنا عَلِیّا وبَنی عَلِیّبِسُیوفٍ هِندِیَّهِ ورِماحِ وسَبَینا نِساءَهُم سَبیَ تُرکٍونَطَحناهُم فَأَیَّ نِطاحِ بِفیکَ أیُّهَا القائِلُ الکَثکَثُ (14) وَالأَثلَبُ ، افتَخَرتَ بِقَتلِ قَومٍ زَکّاهُمُ اللّه ُ وأذهَبَ عَنهُمُ الرِّجسَ وطَهَّرَهُم تَطهیرا ! فَاکظِم وأقعِ کَما أقعی (15) أبوکَ ، فَإِنَّما لِکُلِّ امرِئٍ مَا اکتَسَبَ وما قَدَّمَت یَداهُ . أحَسَدتُمونا وَیلاً لَکُم عَلی ما فَضَّلَنَا اللّه ُ ؟ فَما ذَنبُنا أن جاشَ دَهرا بُحورُناوبَحرُکَ ساجٍ (16) لا یُواری الدَّعامِصا (17) «ذَ لِکَ فَضْلُ اللَّهِ یُؤْتِیهِ مَن یَشَاءُ وَ اللَّهُ ذُو الْفَضْلِ الْعَظِیمِ » (18) ، «وَ مَن لَّمْ یَجْعَلِ اللَّهُ لَهُ نُورًا فَمَا لَهُ مِن نُّورٍ » . (19) قالَ : وَارتَفَعَتِ الأَصواتُ بِالبُکاءِ ، وقالوا : حَسبُکِ یابنَهَ الطَّیِّبینَ ، فَقَد أحرَقتِ قُلوبَنا ، وأنضَجتِ نُحورَنا ، وأضرَمتِ أجوافَنا . فَسَکَتَت . (20)
1- . زید بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین علیهم السلام العلوی الطالبی ، یلقّب بزید النار ، ثائر ، خرج فی العراق مع أبی السرایا ، توفّی حوالی سنه 250 ه (راجع : الأعلام للزرکلی : ج 3 ص 61) .
2- . الذَّحْل : الثأر ، وقیل : طلب مکافأه بجنایه جُنیت علیک أو عداوه اُتیت إلیک ، یقال : طلب بذَحلِهِ ؛ أی بثأره (لسان العرب : ج 11 ص 256 «ذحل») .
3- . الوَِتر وَالتِّرَه : الظلم فی الذَّحل ، وقیل : هو الذَّحل عامّه . وکلّ من أدرکته بمکروه فقد وتَرتَه (لسان العرب : ج 5 ص 274 «وتر») .
4- . ضامَهُ حَقَّهُ ضَیما : نَقَصهُ إیّاه (لسان العرب : ج12 ص352 «ضیم») .
5- . النَّقِیْبَهُ : النّفْسُ ، وقیل : الطبیعه والخلیقه (النهایه : ج 5 ص 102 «نقب») .
6- . العَرِیْکَهُ : الطبیعه (الصحاح : ج 4 ص 1599 «عرک») .
7- . الخیلاء بالضمّ والکسر : الکبر والعجب (لسان العرب : ج 11 ص 228 «خول») .
8- . . العیبه : الوعاء (راجع : لسان العرب : ج 1 ص 634 «عیب») .
9- . لم یکن التُّرک والأفاغنه عندئذٍ من المسلمین ، بل کانوا أعداءَ الحکومه الإسلامیه .
10- . آل عمران : 54 .
11- . الجذل بالتحریک : الفرح (الصحاح : ج 4 ص 654 «جذل») .
12- . الحدید: 22 - 23 .
13- . هود : 18 .
14- . الکَثْکَثُ والکِثْکِثُ : فُتات الحجاره والتراب ، مثل الأثْلَبُ والإثْلِبُ (الصحاح : ج 1 ص 290 «کثث») .
15- . أقْعی : ألْصَقَ إلْیَتَیْهِ بالأرض ، ونصب ساقیه ، ووضع یدیه علی الأرض (المصباح المنیر : ص 510 «قعی») .
16- . سَاجٍ : أی ساکن (النهایه : ج 2 ص 345 «سجا») .
17- . الدَّعامیصُ : جمع دعموص ؛ وهی دویبّه تکون فی مستنقع الماء (النهایه : ج 2 ص 120 «دعمص») .
18- . الحدید : 21 .
19- . النور : 40 .
20- . الملهوف : ص 194 ، الاحتجاج : ج 2 ص 104 ح 169 عن زید بن موسی بن جعفر عن أبیه عن آبائه علیهم السلام ، مثیر الأحزان : ص 87 نحوه من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 45 ص 110 .
6 / 5سخنرانی فاطمه صُغرا در میان کوفیان
الملهوف به نقل از زید بن موسی (1) : پدرم ، از جدّم امام صادق علیه السلام برایم نقل کرد که : فاطمه صُغرا ، پس از آن که از کربلا آمد ، گفت : «ستایش ، خدا را به عدد ریگ و سنگ ریزه و وزن عرش تا فرش . او را می ستایم و به او ایمان دارم و بر او تکیه می کنم ، و گواهی می دهم که خدایی جز خدای یگانه بدون شریک نیست ، و محمّد ، بنده و فرستاده اوست و فرزندانش را در [کنار] رود فرات ، بی هیچ تقصیر و گناهی سر بریدند . خدایا ! به تو پناه می آورم از این که به تو دروغ ببندم و خلاف آنچه در گرفتن پیمان برای جانشینی علی بن ابی طالب علیه السلام نازل کرده ای ، سخنی به تو نسبت دهم ؛ همو که حقّش را ربودند و او را بی هیچ گناهی ، در مسجد و خانه ای از خانه های خدا کشتند همان گونه که فرزندش را دیروز به شهادت رساندند ، با آن که در آن جا مسلمانِ زبانی ، فراوان بود . سرنگون باد سرانشان که در زندگی و مرگ او ، از حقّ [ربوده شده] او دفاع نکردند ، تا آن که او را با خُلقی ستوده و سرشتی پاکیزه و فضیلت هایی معروف و مسلکی مشهور به سوی خود بردی . خدایا ! هیچ ملامت و سرزنشی ، او را از راهش باز نگرفت . پروردگارا! او را در کودکی به اسلام ، راه نمودی و در بزرگی ، فضیلت هایش را ستودی و او همواره برای تو و پیامبرت که درودهایت بر او و خاندانش باد خالص و خیرخواه بود ، تا آن که او را به سوی خودت بردی . به دنیا ، بی رغبت بود و به آن ، حریص نبود . به آخرت ، راغب و در راه تو مجاهد بود . به او خشنود بودی و او را برگزیدی و به راه راست ، ره نمودی . امّا بعد ، ای کوفیان ! ای مکّاران خیانتکار متکبّر ! ما خاندانی هستیم که خدا ، ما را وسیله آزمایش شما ، و شما را مایه آزمون ما قرار داد و امتحان ما را نیکو ساخت و علمش را نزد ما نهاد و فهمش را به ما داد . ما گنجینه دانش او ، و ظرف فهم و حکمت اوییم ، و نیز حجّت خدا بر زمینیان در سرزمین های بندگانش . خداوند ، ما را به کرامت او ، بزرگ داشت و ما را با پیامبرش محمّد صلی الله علیه و آله بر بسیاری از مخلوقاتش ، آشکارا برتری بخشید . امّا شما ، ما را تکذیب و تکفیر کردید و جنگ با ما را روا داشتید و اموالمان را به تاراج بردید . گویی ما فرزندان تُرک و افغانیم ، (2) همان گونه که دیروز ، جدّمان را کشتید . به سبب کینه ای کهن ، از شمشیرهایتان ، خون ما اهل بیت می چکد و چشم هایتان ، به آن روشن می شود و دل هایتان ، از افترایی بر بسته به خدا و مکری که می کنید ، شاد می گردد ؛ امّا «خدا ، بهترینِ مکرکنندگان است» . امّا خون هایی که از ما ریخته اید و اموالی که از ما به دست آورده اید ، شما را به شادمانی نکشانَد ؛ چرا که هر مصیبت سخت و پیشامد بزرگی که به ما رسیده ، [مصداق این آیه است :] «در کتابی (لوح محفوظ) پیش از آن که آن (مصیبت) را خلق کنیم ، ثبت است . همانا این [کار] بر خدا آسان است ، تا بر آنچه از دست شما رفت ، تأسّف نخورید و بر آنچه به شما داده شد ، شادمانی [بی جا ]نکنید ، و خداوند ، هیچ متکبّر فخرفروشی را دوست ندارد» . مرگتان باد ! منتظر لعنت و عذاب خدا باشید که بر شما فرود آمده و نکبت های آسمانی ، پی در پی بر شما نازل شده است . عذاب خدا ، شما را به آتش می کشد و شما را به جان هم می اندازد و سپس ، روز قیامت در عذاب دردناکی که خود با ستم هایتان ساخته اید ، برای همیشه خواهید ماند . «هان ! لعنت خدا بر ستمکاران !» . وای برشما ! آیا می دانید کدامین دستتان به ما زخم زد؟! و کدامین فرد به ستیز با ما برخاست؟! یا با کدام پا به جنگ ما آمدید؟! به خدا سوگند ، سنگ دل گشته اید ، جگرتان خشن شده ، دل هایتان مُهر خورده و گوش ها و چشم هایتان بسته شده است . شیطان ، فرصت را برایتان آراست و پرده ای بر دیده تان نهاد که دیگر هدایت نخواهید شد . مرگتان باد ، ای کوفیان ! پیامبر خدا صلی الله علیه و آله چه کسی را از شما کشته بود؟ و چه خونی را از شما به گردن داشت؟ به چه خاطر با برادرش و جدّم علی بن ابی طالب و پسرانش و خاندان برگزیده پیامبر که درودهای خدا و سلام او بر آنان باد عناد ورزیدید؟! و شاعرتان به آن ، مباهات کرد و چنین سرود : ما علی و فرزندان علی را کشتیمبا شمشیرهای هندی و نیزه ها و ما زنانشان را به سانِ زنان تُرک ، اسیر کردیمو آنان را [نمی دانی] چگونه به خاک و خون کشیدیم! دهانت پُر از خاک و سنگ باد ! به کشتن کسانی افتخار کردی که خداوند ، پاکشان داشته و آلودگی را از آنها رانده و پاک و پاکیزه شان کرده است! هیچ مگوی و پس بنشین ، همان گونه که پدرت نشست ؛ چرا که هر کس چیزی دارد که خود به دست آورده و پیش فرستاده است . وای بر شما ! به خاطر برتری خدادادی ما ، بر ما حسد ورزیدید ؟ گناه ما چیست که همیشه روزگار ، دریای ما جولان داردو دریای تو ، بی موج است و ناتوان از در بر گرفتن یک کِرم؟! «آن ، فزونی خداست که به هر که بخواهد ، می دهد و خداوند ، دارای بخشش بزرگ است» «و هر که خدا ، برایش نوری قرار ندهد ، نوری نخواهد داشت» » . صداها به گریه بلند شد و گفتند : کافی است . دیگر مگو ای دختر پاکان که دل هایمان را آتش زدی و درونمان را شعله ور کردی . در این هنگام ، فاطمه صغرا ، ساکت شد .
1- . زید بن موسی بن جعفر بن محمّد بن علی بن الحسین علیهم السلام ، علویِ طالبی و ملقّب به «زید النّار (زید آتش)» ، انقلابی ای بود که همراه با ابو السّرایا در عراق ، قیام کرد و در حدود سال 250 هجری از دنیا رفت .
2- . ترکان و افغانان ، در آن روزگار ، هنوز مسلمان نشده بودند و با حکومت اسلامی در ستیز بودند.
6 / 6خُطبَهُ اُمِّ کُلثومٍ فی أهلِ الکوفَهِ (1)الملهوف عن زید بن موسی :حَدَّثَنی أبی عَن جَدِّی [الصّادِقِ] علیهماالسلام : خَطَبَت اُمُّ کُلثومٍ ابنَهُ عَلِیٍّ علیه السلام فی ذلِکَ الیَومِ مِن وَراءِ کِلَّتِها ، رافِعَهً صَوتَها بِالبُکاءِ ، فَقالَت : یا أهلَ الکوفَهِ ، سوءا لَکُم ، ما لَکُم خَذَلتُم حُسَینا وقَتَلتُموهُ ، وَانتَهَبتُم أموالَهُ ووَرِثتُموهُ ، وسَبَیتُم نِساءَهُ ونَکَبتُموهُ ؟ ! فَتَبّا لَکُم وسُحقا . وَیلَکُم ، أتَدرونَ أیُّ دَواهٍ دَهَتکُم ؟ وأیَّ وِزرٍ عَلی ظُهورِکُم حَمَلتُم ؟ وأیَّ دِماءٍ سَفَکتُموها ؟ وأیَّ کَریمَهٍ اهتَضَمتُموها (2) ؟ وأیَّ صِبیَهٍ سَلَبتُموها ؟ وأیَّ أموالٍ نَهبَتُموها ؟ قَتَلتُم خَیرَ رِجالاتٍ بَعدَ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله ، ونُزِعَتِ الرَّحمَهُ مِن قُلوبِکُم ، ألا إنَّ حِزبَ اللّه ِ هُمُ الغالِبونَ ، وحِزبَ الشَّیطانِ هُمُ الخاسِرونَ . ثُمَّ قالَت : قَتَلتُم أخی صَبرا فَوَیلٌ لِاُمِّکُمُسَتُجزَونَ نارا حَرُّها یَتَوَقَّدُ سَفَکتُم دِماءً حَرَّمَ اللّه ُ سَفکَهاوحَرَّمَهَا القُرآنُ ثُمَّ مُحَمَّدُ ألا فَابشِروا بِالنّارِ إنَّکُم غَدالَفی قَعرِ نارٍ حَرُّها یَتَصَعَّدُ وإنّی لَأَبکی فی حَیاتی عَلی أخیعَلی خَیرِ مَن بَعدَ النَّبِیِّ سَیولَدُ بِدَمعٍ غَزیرٍ مُستَهَلٍّ مُکَفکَفٍعَلَی الخَدِّ مِنّی دائِبٌ لَیسَ یُحمَدُ (3) قالَ الرّاوی : فَضَجَّ النّاسُ بِالبُکاءِ وَالنَّحیبِ وَالنَّوحِ ، ونَشَرَ النِّساءُ شُعورَهُنَّ ، وحَثَینَ التُّرابَ عَلی رُؤوسِهِنَّ ، وخَمَشنَ (4) وُجوهَهُنَّ ، ولَطَمنَ خُدودَهُنَّ ، ودَعَونَ بِالوَیلِ وَالثُّبورِ ، وبَکَی الرِّجالُ ونَتَفوا لِحاهُم ، فَلَم یُرَ باکِیَهٌ وباکٍ أکثَرَ مِن ذلِکَ الیَومِ . (5)
1- . ثمّه غموض یکتنف شخصیه أم کلثوم التی کانت فی کربلاء ، وهل أنّها هی نفس السیّده زینب ، أو أنّها بنت اُخری للإمام علیّ وفاطمه علیهماالسلام ، أو أنّها من بناته من غیر فاطمه علیهاالسلام، آراء اختُلف فیها .
2- . هضَمَهُ : دفَعَهُ عن موضعه ، وقیل : کسَرَهُ ، وهَضَمَهُ حقّه : نقصه (المصباح المنیر : ص 638 «هضمه») .
3- . فی بحار الأنوار : «ذائبا لیس یجمد» بدل «دائب لیس یحمد» .
4- . فی المصدر : «وخمش» ، والتصویب من بحار الأنوار .
5- . . الملهوف : ص 198 ، مثیر الأحزان : ص 88 نحوه من دون إسنادٍ إلی أحدٍ من أهل البیت علیهم السلام ، بحار الأنوار : ج 45 ص 112 .