گروه نرم افزاری آسمان

6 / 6سخنرانی امّ کلثوم در میان کوفیان


(1)الملهوف به نقل از زید بن موسی : پدرم ، از جدّم امام صادق علیه السلام برایم نقل کرد که فرمود : «امّ کلثوم ، دختر علی علیه السلام ، در آن روز ، از پشت پوشش خود و در حالی که صدای خود را به گریه بلند کرده بود ، به سخنرانی پرداخت و گفت : ای کوفیان ! بدا به حالتان ! چرا حسین را وا نهادید و او را کشتید و دارایی هایش را به تاراج بردید و برای خود برداشتید و زنانش را اسیر کردید و به خاک سیاه نشاندید؟! مرگ و هلاکت بر شما باد ! وای بر شما ! آیا می دانید چه بلای بزرگی بر سرتان آمده است؟ و بار چه گناهی را بر پشت خود نهاده اید ؟ و چه خون هایی را ریختید؟! و کدامین حرمت را شکستید؟! و جامه کدامین دخترک را ربودید؟! و چه اموالی را به تاراج بردید؟! بهترین مردانِ پس از پیامبر صلی الله علیه و آله را کشتید و مِهر از دل هایتان ، رَخت بر کشید . هان که حزب خدا چیره اند و حزب شیطان ، زیانکارند!» . سپس گفت : برادرم را محاصره کردید و او را کشتید . وای بر مادرتان!به زودی ، آتشی سزایتان خواهد بود که شعله اش زبانه می کشد . خون هایی را ریختید که خداوند ، ریختن آنها را حرام کرده بودو قرآن و محمّد صلی الله علیه و آله نیز ریختن آنها را روا نشمرده بودند . هان ! آتش ، مژده تان باد که شما ، فردادر قهر آتشی خواهید بود که شعله اش زبانه می کشد! و من در زندگی ام ، بر برادرم خواهم گریستبر بهترین مولودی که پس از پیامبر صلی الله علیه و آله متولّد شده است . با اشکی فراوان و جوشان و ریزانکه بر گونه هایم همیشه جاری است و خشک نمی شود . مردم ، صدا به گریه و ناله و زاری بلند کردند و زنان ، موهای خود را پریشان نمودند و خاک بر سرشان ریختند و ناخن به چهره کشیدند و گونه های خود را خراشیدند و ناله و فریاد کردند . مردان نیز گریستند و ریش خود را کَنْدند و هیچ روزی ، مرد و زن گریانی بیشتر از آن روز دیده نشد .



1- . در باره این که اُمّ کلثومِ حاضر در واقعه کربلا ، همان زینب علیهاالسلام است یا فرزند دیگر امام علی علیه السلام و فاطمه علیهاالسلام یا آن که فرزند امام از جز فاطمه زهرا علیهاالسلام است ، ابهامات و اختلاف نظرهایی وجود دارد . در این باره ، ر . ک : ص 211 ( سخنی در باره اسیران و بازماندگان واقعه کربلا / اُمّ کلثوم ، دختر امیر مؤمنان علیه السلام ) .



6 / 7خُطبَهُ الإِمامِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیهما السلام فی أهلِ الکوفَهِ4223.صحیح البخاری ( به نقل از مطرف بن عبد اللّه ) الملهوف :إنَّ زَینَ العابِدینَ علیه السلام أومَأَ إلَی النّاسِ أنِ اسکُتوا ، فَسَکَتوا ، فَقامَ قائِما ، فَحَمِدَ اللّه َ وأثنی عَلَیهِ ، وذَکَرَ النَّبِیَّ بِما هُوَ أهلُهُ فَصَلّی عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ :

أیُّهَا النّاسُ ! مَن عَرَفَنی فَقَد عَرَفَنی ، ومَن لَم یَعرِفنی فَأَنَا اُعَرِّفُهُ بِنَفسی : أنَا عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ، أنَا ابنُ المَذبوحِ بِشَطِّ الفُراتِ مِن غَیرِ ذَحلٍ ولا تِراتٍ ، أنَا ابنُ مَنِ انتُهِکَ حَریمُهُ وسُلِبَ نَعیمُهُ وَانتُهِبَ مالُهُ وسُبِیَ عِیالُهُ ، أنَا ابنُ مَن قُتِلَ صَبرا وکَفی بِذلِکَ فَخرا .

أیُّهَا النّاسُ ! ناشَدتُکُمُ اللّه َ ، هَل تَعلَمونَ أنَّکُم کَتَبتُم إلی أبی وخَدَعتُموهُ ، وأعطَیتُموهُ مِن أنفُسِکُمُ العَهدَ وَالمیثاقَ وَالبَیعَهَ وقاتَلتُموهُ وخَذَلتُموهُ ؟ ! فَتَبّا لِما قَدَّمتُم لِأَنفُسِکُم وسوءا لِرَأیِکُم ، بِأَیَّهِ عَینٍ تَنظُرونَ إلی رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله إذ یَقولُ لَکُم : قَتَلتُم عِترَتی وَانتَهَکتُم حُرمَتی فَلَستُم مِن اُمَّتی ؟ !

قالَ الرّاوی : فَارتَفَعَت أصواتُ النّاسِ مِن کُلِّ ناحِیَهٍ ، ویَقولُ بَعضُهُم لِبَعضٍ : هَلَکتُم وما تَعلَمونَ .

فَقالَ علیه السلام : رَحِمَ اللّه ُ امرَأً قَبِلَ نَصیحَتی وحَفِظَ وَصِیَّتی فِی اللّه ِ وفی رَسولِهِ وأهلِ بَیتِهِ ، فَإِنَّ لَنا فی رَسولِ اللّه ِ اُسوَهً حَسَنَهً .

فَقالوا بِأَجمَعِهِم : نَحنُ کُلُّنا یَابنَ رَسولِ اللّه ِ سامِعونَ مُطیعونَ ، حافِظونَ لِذِمامِکَ (1) غَیرَ زاهِدینَ فیکَ ولا راغِبینَ عَنکَ ، فَأمُرنا بِأَمرِکَ یَرحَمُکَ اللّه ُ ، فَإِنّا حَربٌ لِحَربِکَ وسِلمٌ لِسِلمِکَ ، لَنَأخُذَنَّ یَزیدَ ونَبرَأُ مِمَّن ظَلَمَکَ وظَلَمَنا .

فَقالَ علیه السلام : هَیهاتَ هَیهاتَ ! أیُّهَا الغَدَرَهُ المَکَرَهُ ، حیلَ بَینَکُم وبَینَ شَهَواتِ أنفُسِکُم ، أتُریدونَ أن تَأتوا إلَیَّ کَما أتَیتُم إلی أبی مِن قَبلُ ؟ ! کَلّا ورَبِّ الرّاقِصاتِ ، فَإِنَّ الجُرحَ لَمّا یَندَمِل ، قُتِلَ أبی صَلَواتُ اللّه ِ عَلَیهِ بِالأَمسِ وأهلُ بَیتِهِ مَعَهُ ، ولَم یُنسِنی ثُکلَ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله وثُکلَ أبی وبَنی أبی ، ووَجدُهُ بَینَ لَهَواتی ، ومَرارَتُهُ بَینَ حَناجِری وحَلقی ، وغُصَصُهُ تَجری فی فِراشِ صَدری ، ومَسأَلَتی أن لا تَکونوا لَنا ولا عَلَینا .

ثُمَّ قالَ :


لا غَروَ إن قُتِلَ الحُسَینُ وشَیخُهُقَد کانَ خَیرا مِن حُسَینٍ وأکرَما فَلا تَفرَحوا یا أهلَ کوفانَ بِالَّذیأصابَ حُسَینا کانَ ذلِکَ أعظَما قَتیلٌ بِشَطِّ النَّهرِ روحی فِداؤُهُجَزاءُ الَّذی أرداهُ نارُ جَهَنَّما


ثُمَّ قالَ علیه السلام : رَضینا مِنکُم رَأسا بِرَأسٍ ، فَلا یَومَ لَنا ولا عَلَینا . (2) .

1- . . الذِّمَّهُ والذِّمامُ : وهما بمعنی العهد ، والأمانُ ، والضمانُ ، والحُرمه والحقّ (النهایه : ج 2 ص 168 «ذمم») .
2- . الملهوف : ص 199 ، الاحتجاج : ج 2 ص 117 ح 171 عن حذیم بن شریک الأسدی ، مثیر الأحزان : ص 89 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 45 ص 112 وراجع : المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 115 .



6 / 7سخنرانی امام زین العابدین علیهما السلام در میان کوفیان

4226.تنبیه الغافلین :الملهوف :امام زین العابدین علیه السلام به مردم اشاره کرد که : «ساکت شوید» .

آنان ساکت شدند . امام علیه السلام برخاست و پس از حمد و ثنای خداوند و یادکرد پیامبر صلی الله علیه و آله آن گونه که سزامندش بود و درود فرستادن بر او فرمود : «ای مردم! هر کس مرا می شناسد ، که می شناسد . هر کس مرا نمی شناسد ، خودم را به او می شناسانم . من ، علی بن الحسین بن علی بن ابی طالب هستم . من پسر کسی هستم که در رود فرات ، بدون آن که کسی از شما را کشته باشد و خونی ریخته باشد ، سر بُریده شد . من پسر کسی هستم که حریمش هتک شد و نعمتش سلب گردید و مالش به غارت رفت و خانواده اش اسیر شدند . من پسر کسی هستم که او را در میان گرفتند و پس از مدّتی کشتند و این برای افتخار من ، کافی است .

ای مردم! شما را به خدا سوگند می دهم ، آیا می دانید که شما به پدرم نامه نوشتید و به او نیرنگ زدید و از سوی خود با او عهد و پیمان بستید و دست بیعت به او دادید و سپس با او جنگیدید و او را وا نهادید؟!

نابود باد آنچه برای خود ، پیش فرستاده اید و بدا به رأیتان ! با چه چشمی به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می نگرید ، آن گاه که به شما می گوید : خاندانم را کُشتید و حرمتم را هتک کردید . پس شما از امّت من نیستید » .

صدای مردم از هر سو بلند شد و به همدیگر گفتند : هلاک شده اید و نمی دانید !

امام علیه السلام فرمود : «خدا ، رحمت کند کسی را که اندرزم را بپذیرد و سفارشم را در باره خدا ، پیامبر صلی الله علیه و آله و خاندانش حفظ کند ، که پیامبر خدا ، الگویی نیکو برای ماست» .

آنان ، همگی گفتند : ای فرزند پیامبر خدا ! همه ما گوش به فرمان و مطیعیم و عهد تو را پاس می داریم . نه به آن ، بی رغبتی می کنیم و نه از آن ، روی می گردانیم . خدا ، تو را رحمت کند ! هر فرمانی که می خواهی ، بده . جنگ تو ، جنگ ما و صلح تو ، صلح ماست . ما [حمله می کنیم و] یزید را دستگیر می کنیم و از هر که بر تو و ما ستم کرده ، بیزاری می جوییم .

امام علیه السلام فرمود : «دور باد ، دور باد! ای خیانتکاران مکّار ! میان شما و هوس هایتان ، فاصله افتاده است . آیا می خواهید با من همان کنید که پیش تر با پدرم کردید؟! هرگز! به پروردگارِ اَختران ، سوگند که هنوز زخم ، التیام نیافته است . پدرم که درودهای خدا بر او باد و خانواده اش ، همین دیروز کشته شده اند و هنوز از دست رفتن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و پدرم و پسران پدرم را از یاد نبرده ام و اندوهش میان سینه ام ، و تلخی اش در گلو و حلقم ، و غصّه هایش در تخت سینه ام جاری است و درخواستم این است که نه با ما و نه بر ضدّ ما باشید» .

سپس فرمود :


شگفت نیست ، اگر حسین کشته شد ؛ چرا که پدرش نیز [کشته] شد ؛همو که از حسین ، بهتر و شریف تر بود . ای کوفیان ! به آنچه بر حسین گذشته ، شادی نکنیدکه این ، جرمش بزرگ تر است . کشته ای به کنار رود [فرات] ! جانم فدایش !سزای کسی که او را به خاک افکنْد ، دوزخ است .


سپس فرمود : «ما در عوضِ هر یک کشته ، به همان کشتگان [شما در میدان جنگ] ، راضی هستیم و دیگر ، پس از این ، هیچ روزی ، نه به سود ما و نه به ضرر ما ، جنگی نخواهیم داشت» . .





6 / 8اِحتِجاجُ زَیدِ بنِ أرقَمَ عَلَی ابنِ زِیادٍالإرشاد :لَمّا وَصَلَ رَأسُ الحُسَینِ علیه السلام ، ووَصَلَ ابنُ سَعدٍ لَعَنَهُ اللّه ُ مِن غَدِ یَومِ وُصولِهِ ومَعَهُ بَناتُ الحُسَینِ علیه السلام وأهلُهُ ، جَلَسَ ابنُ زِیادٍ لِلنّاسِ فی قَصرِ الإِمارَهِ وأذِنَ لِلنّاسِ إذنا عامّا ، وأمَرَ بِإِحضارِ الرَّأسِ فَوُضِعَ بَینَ یَدَیهِ ، فَجَعَلَ یَنظُرُ إلَیهِ ویَتَبَسَّمُ وفی یَدِهِ قَضیبٌ یَضرِبُ بِهِ ثَنایاهُ ، وکانَ إلی جانِبِهِ زَیدُ بنُ أرقَمَ صاحِبُ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله وهُوَ شَیخٌ کَبیرٌ ، فَلَمّا رَآهُ یَضرِبُ بِالقَضیبِ ثَنایاهُ قالَ لَهُ : اِرفَع قَضیبَکَ عَن هاتَینِ الشَّفَتَینِ ، فَوَاللّه ِ الَّذی لا إلهَ غَیرُهُ لَقَد رَأَیتُ شَفَتَی رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله عَلَیهِما ما لا اُحصیهِ کَثرَهً تُقَبِّلُهُما . (1) ثُمَّ انتَحَبَ باکِیا . فَقالَ لَهُ ابنُ زِیادٍ : أبکَی اللّه ُ عَینَیکَ ، أتَبکی لِفَتحِ اللّه ِ ؟ وَاللّه ِ لَولا أنَّکَ شَیخٌ قَد خَرِفتَ وذَهَبَ عَقلُکَ لَضَرَبتُ عُنُقَکَ . فَنَهَضَ زَیدُ بنُ أرقَمَ مِن بَینِ یَدَیهِ وصارَ إلی مَنزِلِهِ . (2)

تاریخ الطبری عن حمید بن مسلم :دَعانی عُمَرُ بنُ سَعدٍ فَسَرَّحَنی إلی أهلِهِ لِاُبَشِّرَهُم بِفَتحِ اللّه ِ عَلَیهِ وبِعافِیَتِهِ ، فَأَقبَلتُ حَتّی أتَیتُ أهلَهُ فَأَعلَمتُهُم ذلِکَ ، ثُمَّ أقبَلتُ حَتّی أدخُلَ فَأَجِدَ ابنَ زِیادٍ قَد جَلَسَ لِلنّاسِ ، وأجِدَ الوَفَد قَد قَدِموا عَلَیهِ ، فَأَدخَلَهُم وأذِنَ لِلنّاسِ ، فَدَخَلتُ فیمَن دَخَلَ ، فَإِذا رَأسُ الحُسَینِ علیه السلام مَوضوعٌ بَینَ یَدَیهِ ، وإذا هُوَ یَنکُتُ بِقَضیبٍ بَینَ ثَنِیَّتَیهِ ساعَهً . فَلَمّا رَآهُ زَیدُ بنُ أرقَمَ لا یُنجِمُ عَن نَکتِهِ بِالقَضیبِ ، قالَ لَهُ : اُعلُ بِهذَا القَضیبِ عَن هاتَینِ الثَّنِیَّتَینِ ، فَوَالَّذی لا إلهَ غَیرُهُ ، لَقَد رَأَیتُ شَفَتَی رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله عَلی هاتَینِ الشَّفَتَینِ یُقَبِّلُهُما ، ثُمَّ انفَضَخَ (3) الشَّیخُ یَبکی ، فَقالَ لَهُ ابنُ زِیادٍ : أبکَی اللّه ُ عَینَیکَ ، فَوَاللّه ِ لَولا أنَّکَ شَیخٌ قَد خَرِفتَ وذَهَبَ عَقلُکَ لَضَرَبتُ عُنُقَکَ . قالَ : فَنَهَضَ فَخَرَجَ ، فَلَمّا خَرَجَ سَمِعتُ النّاسَ یَقولونَ : وَاللّه ِ لَقَد قالَ زَیدُ بنُ أرقَمَ قَولاً لَو سَمِعَهُ ابنُ زِیادٍ لَقَتَلَهُ . قالَ : فَقُلتُ : ما قالَ ؟ قالوا : مَرَّ بِنا وهُوَ یَقولُ : مَلَّکَ عَبدٌ عَبدا فَاتَّخَذَهُم تُلداً (4) ، أنتُم یا مَعشَرَ العَرَبِ العَبیدُ بَعدَ الیَومِ ، قَتَلتُمُ ابنَ فاطِمَهَ وأمَّرتُمُ ابنَ مَرجانَهَ ، فَهُوَ یَقتُلُ خِیارَکُم ویَستَعبِدُ شِرارَکُم ، فَرَضیتُم بِالذُّلِّ ، فَبُعدا لِمَن رَضِیَ بِالذُّلِّ . (5)



1- . کذا فی المصدر والصّواب یُقَبِّلُهُما کما فی بحار الأنوار وکما فی النص الآتی.
2- . الإرشاد : ج 2 ص 114 ، إعلام الوری : ج 1 ص 471 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 275 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 116 وراجع : جواهر المطالب : ج 2 ص 291 .
3- . انْفَضَخَ : بکی شدیدا (تاج العروس : ج 4 ص 302 «فضخ») .
4- . التلید : ما وُلِدَ عند غیرک ثمّ اشتریته صغیرا فثبت عندک (تاج العروس : ج 4 ص 369 «تلد») .
5- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 456 ، أنساب الأشراف : ج 3 ص 412 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 574 ، اُسد الغابه : ج 2 ص 28 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 45 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 190 کلّها نحوه وراجع : الأخبار الطوال : ص 259 وسیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 310 .



6 / 8احتجاج زید بن اَرقَم با ابن زیاد

الإرشاد :هنگامی که سر امام حسین علیه السلام رسید و عمر بن سعد که خدا ، لعنتش کند نیز فردای همان روز با دختران و خاندان حسین علیه السلام که همراهش بودند ، رسید ، ابن زیاد در کاخ فرمانداری ، جلوس کرد و به مردم ، بار عام داد و فرمان داد تا سر را آوردند و جلویش گذاشتند . ابن زیاد به آن می نگریست و لبخند می زد و با چوب دستی اش بر دندان های پیشِ حسین علیه السلام می زد . زید بن اَرقَم ، از اصحاب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله که پیرمردی کهن سال بود ، کنار ابن زیاد بود . هنگامی که دید او با چوب دستی بر دندان های امام علیه السلام می زند ، به او گفت : چوب دستی ات را از این دو لب بردار که سوگند به خدایی که خدایی جز او نیست ، آن قدر دیده ام دو لب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بر این دو لب ، بوسه می زند که به شمار نمی توانم بیاورم . سپس با صدای بلند گریست . ابن زیاد به او گفت : خداوند ، چشم هایت را گریان کند ! آیا از پیروزی خدا می گِریی؟ به خدا سوگند ، اگر پیرمردی خِرِفت نبودی و عقلت نرفته بود ، گردنت را می زدم . زید بن اَرقَم ، از پیش ابن زیاد برخاست و به خانه اش رفت .

تاریخ الطبری به نقل از حُمَید بن مسلم : عمر بن سعد ، مرا فرا خواند و مرا به سوی خاندانش فرستاد تا آنان را به پیروزی خدایی ای که نصیبش شده و به سلامتش بشارت دهم . من آمدم تا به خاندانش رسیدم و خبر را به آنان رساندم . سپس آمدم تا [به کاخْ] وارد شدم . دیدم که ابن زیاد برای [دیدار با] مردم ، جلوس کرده است و دیدم که نمایندگان [قبایل ]بر او وارد شدند . او آنان را وارد کرد و به مردم ، اجازه ورود داد . من هم میان آنان به درون [کاخ] رفتم . سر حسین علیه السلام جلویش نهاده شده بود و او برای مدّتی با چوب دستی اش به میان دندان های پیشینِ آن می زد . زید بن اَرقَم ، هنگامی که دید ابن زیاد ، از زدن با چوب دستی اش باز نمی ایستد ، به او گفت : این چوب دستی را از روی این دندان ها بردار ، که سوگند به کسی که خدایی جز او نیست لبان پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را دیدم که بر این دو لب ، بوسه می زند . سپس بغض پیرمرد ، ترکید و به گریه افتاد . ابن زیاد به او گفت : خداوند ، چشمانت را گریان بدارد ! به خدا سوگند ، اگر تو پیرمردی خِرِفت نبودی و عقلت را از دست نداده بودی ، گردنت را می زدم . زید برخاست و بیرون رفت . هنگامی که بیرون رفت ، شنیدم که مردم می گویند : به خدا سوگند ، زید بن اَرقَم ، سخنی گفت که اگر ابن زیادْ آن را می شنید ، او را می کشت . گفتم : او چه گفت؟ گفتند : او از کنار ما گذشت و گفت : بَرده ای (معاویه) ، بَرده ای (ابن زیاد) را فرمان روایی داده و او ، مردم را بَرده زرخرید خود کرده است . ای قوم عرب ! پس از امروز ، بَرده خواهید بود ! پسر فاطمه را کشتید و پسر مَرجانه را فرمان روا کردید . او نیکان شما را می کُشد و بَدان شما را بنده خود می کند . به خواری ، رضا دادید . نفرین بر آن که به خواری ، تن داد !


سیر أعلام النبلاء عن زید بن أرقم :کُنتُ عِندَ عُبَیدِ اللّه ِ ، فَاُتِیَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَأَخَذَ قَضیبا ، فَجَعَلَ یَفتُرُ بِهِ عَن شَفَتَیهِ (1) ، فَلَم أرَ ثَغرا کانَ أحسَنَ مِنهُ کَأَنَّهُ الدُّرُّ ، فَلَم أملِک أن رَفَعتُ صَوتی بِالبُکاءِ . فَقالَ : ما یُبکیکَ أیُّهَا الشَّیخُ ؟ قُلتُ : یُبکینی ما رَأَیتُ مِن رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، رَأَیتُهُ یَمَصُّ مَوضِعَ هذَا القَضیبِ ، ویَلثِمُهُ ، ویَقولُ : اللّهُمَّ إنّی اُحِبُّهُ فَأَحِبَّهُ . (2)

الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :لَمّا وُضِعَتِ الرُّؤوسُ بَینَ یَدَی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ ، جَعَلَ یَضرِبُ بِقَضیبٍ مَعَهُ عَلی فِیِّ الحُسَینِ علیه السلام وهُوَ یَقولُ : یُفَلِّقنَ (3) هاما (4) مِن اُناسٍ أعِزَّهٍعَلَینا وهُم کانوا أعَقَّ وأظلَما فَقالَ لَهُ زَیدُ بنُ أرقَمَ : لَو نَحَّیتَ هذَا القَضیبَ ، فَإِنَّ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله کانَ یَضَعُ فاهُ عَلی مَوضِعِ هذَا القَضیبِ . (5)



1- . أی یکشف به عن شفتیه حتّی تبدو أسنانه (راجع : النهایه : ج 3 ص 427 «فرر») .
2- . سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 315 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 236 ح 3545 نحوه .
3- . فَلَقْتُ الشیء : شَقَقْتُه (الصحاح : ج 4 ص 1544 «فلق») .
4- . الهامَهُ : الرأس (النهایه : ج 5 ص 283 «هوم») .
5- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 481 .



سیر أعلام النبلاء به نقل از زید بن اَرقَم : من نزد عبید اللّه بودم که سرِ حسین علیه السلام را آوردند . او چوب دستی ای گرفت و با آن ، لبان حسین علیه السلام را باز کرد . من دندان هایی از آن زیباتر ندیده بودم ، که به مروارید می مانْد . نتوانستم خودم را نگاه دارم و صدایم به گریه ، بلند شد . عبید اللّه گفت : ای پیرمرد ! چرا می گِریی؟ گفتم : آنچه از پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دیده بودم ، مرا به گریه انداخت . دیده بودم که او جای این چوب دستی را می مکد و لبانش را بر آن می نهد و می گوید : «خدایا ! او را دوست دارم . تو نیز دوستش بدار» .

الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :هنگامی که سرها[ی شهیدان کربلا] را پیشِ روی عبید اللّه بن زیاد گذاشتند ، او با چوب دستی ، شروع به زدن بر دهان حسین علیه السلام کرد و می گفت : سرِ مردمانی را می شکافند که نزد ما عزیزند ؛ ولیآنان ، نافرمان ترین و ستمکارترین بودند . زید بن اَرقَم به او گفت : کاش این چوب دستی را دور می کردی که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دهانش را بر جای این چوب دستی می نهاد .



الأمالی للطوسی عن الحکم بن محمَّد بن القاسم الثقفی عن أبیه عن جدّه :أنَّهُ حَضَرَ عُبَیدَ اللّه ِ بنَ زِیادٍ حینَ اُتِیَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَجَعَلَ یَنکُتُ بِقَضیبٍ ثَنایاهُ ویَقولُ : إنَّهُ کانَ لَحَسَنَ الثَّغرِ . فَقالَ لَهُ زَیدُ بنُ أرقَمَ : اِرفَع قَضیبَکَ ، فَطالَما رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَلثِمُ مَوضِعَهُ . قالَ : إنَّکَ شَیخٌ قَد خَرِفتَ ، فَقامَ زَیدٌ یَجُرُّ ثِیابَهُ . . .. قالَ القاسِمُ بنُ مُحَمَّدٍ : ما رَأَیتُ مَنظَرا قَطُّ أفظَعَ (1) مِن إلقاءِ رَأسِ الحُسَینِ علیه السلام بَینَ یَدَیهِ ، وهُوَ یَنکُتُهُ . (2)

4226.تنبیه الغافلین :مثیر الأحزان :عَن سَعدِ بنِ مُعاذٍ وعُمَرَ بنِ سَهلٍ ، أنَّهُما حَضَرا عُبَیدَ اللّه ِ یَضرِبُ بِقَضیبِهِ أنفَ الحُسَینِ علیه السلام وعَینَیهِ ، ویَطعَنُ فی فَمِهِ .

فَقالَ لَهُ زَیدُ بنُ أرقَمَ : اِرفَع قَضیبَکَ ، إنّی رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله واضِعا شَفَتَیهِ عَلی مَوضِعِ قَضیبِکَ . ثُمَّ انتَحَبَ باکِیا .

فَقالَ لَهُ : أبکَی اللّه ُ عَینَیکَ یا عَدُوَّ اللّه ِ ، لَولا أنَّکَ شَیخٌ قَد خَرِفتَ وذَهَبَ عَقلُکَ لَضَرَبتُ عُنُقَکَ .

فَقالَ زَیدٌ : لَاُحَدِّثَنَّکَ حَدیثا هُوَ أغلَظُ عَلَیکَ مِن هذا ، رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله أقعَدَ حَسَنا عَلی فَخِذِهِ الیُمنی وحُسَینا عَلی فَخِذِهِ الیُسری ، فَوَضَعَ یَدَهُ عَلی یافوخِ کُلِّ واحِدٍ مِنهُما ، وقالَ : إنّی أستَودِعُکَ إیّاهُما وصالِحَ المُؤمِنینَ ، فَکَیفَ کانَت وَدیعَتُکَ لِرَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ؟! (3) .

1- . فی المصدر: «أفزَعَ»، والتصویب من بحار الأنوار.
2- . الأمالی للطوسی : ص 252 ح 449 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 167 ح 10 ؛ تاریخ دمشق : ج 41 ص 365 و راجع : الخرائج والجرائح : ج 2 ص 581 .
3- . مثیر الأحزان : ص 92 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 118 ؛ الردّ علی المتعصّب العنید : ص 43 ، الصواعق المحرقه : ص 198 ، تذکره الخواصّ : ص 257 والثلاثه الأخیره نقلاً عن ابن أبی الدنیا نحوه وراجع : تاریخ دمشق : ج 14 ص 236 ح 3546 .



4227.المناقب ، ابن شهر آشوب ( به نقل از ابن عبّاس ) الأمالی ، طوسی به نقل از حَکَم بن محمّد بن قاسم ثَقَفی ، از پدرش ، از جدّش : هنگام آوردن سر حسین علیه السلام ، در حضور عبید اللّه بن زیاد بودم . او با چوب دستی شروع به زدن بر دندان های پیشین سرِ حسین علیه السلام کرد و می گفت : چه دندان های خوبی داشته است !

زید بن اَرقَم به او گفت : چوب دستی ات را بردار ، که بسیار دیدم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله لبانش را بر جای آن می نهد .

ابن زیاد گفت : تو پیری و خرفت شده ای !

زید ، برخاست و جامه اش را کشید و رفت ... .

دردناک تر از این ندیدم که سر حسین علیه السلام را جلوی او انداخته بودند و وی بر آن چوب می زد .4228.إرشاد القلوب ( فی عَلِیٍّ علیه السلام ) مثیر الأحزان :سعد بن مُعاذ و عمر بن سهل ، در حضور عبید اللّه بودند . او با چوب دستی اش بر چشم و بینی [سرِ بریده ]حسین علیه السلام می زد و به دهانش می کوبید .

زید بن اَرقَم به او گفت : چوب دستی ات را بردار ، که دیدم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله لبانش را بر همین جای [ضربه های] چوب دستی ات نهاده است .

سپس به گریه افتاد . ابن زیاد به او گفت : خدا ، چشمانت را گریان بدارد ، ای دشمن خدا ! اگر پیری خِرِفت نبودی که عقل از سرش رفته ، گردنت را می زدم .

زید به او گفت : حدیثی برایت بگویم که از این هم بر تو گران تر آید . دیدم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ، حسن را روی پای راستش و حسین را روی پای چپش نشانده و دستش را بر مَلاج (نرمه جلوی سر) هر دو نهاده است و می گوید : «خدایا ! این دو و صالح مؤمنان را به تو می سپارم» . [بنگر] تو چگونه امانتداری کردی!؟ .




4228.إرشاد القلوب ( درباره علی علیه السلام ) شرح الأخبار عن حزام بن عثمان :جیءَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ وعِندَهُ زَیدُ بنُ أرقَمَ ، فَجَعَلَ یَنکُتُ (1) ثَنایاهُ بِقَضیبٍ بِیَدِهِ ، ویَقولُ : ما أحسَنَ ثَغرَ أبی عَبدِ اللّه ِ ، وکانَ قَد أجلَسَ زَیدَ بنَ أرقَمَ مَعَهُ عَلَی السَّریرِ ، فَقالَ : نَحِّ قَضیبَکَ ، أتَضَعُهُ مَوضِعا طالَما رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَلثِمُهُ ؟ فَقالَ لَهُ عُبَیدُ اللّه ِ : إنَّکَ قَد خَرِفتَ .

فَوَثَبَ زَیدُ بنُ أرقَمَ عَن ِالسَّریرِ ولَصِقَ بِالأَرضِ ، وقالَ : أشهَدُ لَقَد رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله وَالحَسَنُ علیه السلام عَلی فَخِذِهِ الیُمنی ویَدُهُ الیُمنی عَلی رَأسِهِ ، وَالحُسَینُ علیه السلام عَلی فَخِذِهِ الیُسری ویَدُهُ الیُسری عَلی رَأسِهِ ، وهُوَ یَقولُ : اللّهُمَّ إنّی أستَودِعُکَهُما وصالِحَ المُؤمِنینَ ، وکَیفَ کانَ حِفظُکَ لِوَدیعَهِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله إن کُنتَ مُؤمِنا ؟ (2)4229.المحجّه البیضاء :تذکره الخواصّ :قالَ هِشامُ بنُ مُحَمَّدٍ : لَمّا وُضِعَ الرَّأسُ بَینَ یَدَیِ ابنِ زِیادٍ ، قالَ لَهُ کاهِنُهُ (3) : قُم فَضَع قَدَمَکَ عَلی فَمِ عَدُوِّکَ . فَقامَ فَوَضَعَ قَدَمَهُ عَلی فیهِ ، ثُمَّ قالَ لِزَیدِ بنِ أرقَمَ : کَیفَ تَری ؟ فَقالَ : وَاللّه ِ لَقَد رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله واضِعا فاهُ حَیثُ وَضَعتُ قَدَمَکَ . (4) .

1- . نَکَت الأرضَ بالقضیب : هو أن یؤثّر فیها بطَرَفِهِ (لسان العرب : ج 2 ص 100 «نکت») .
2- . شرح الأخبار : ج 3 ص 170 ح 1117 .
3- . الکَاهِنُ : العَربُ تُسمّی کلّ من یتعاطی علما دقیقا : کاهنا ، ومنهم من کان یُسمّی المنجّم والطبیب کاهنا (النهایه : ج 4 ص 215 «کهن») .
4- . تذکره الخواصّ : ص 257 .



4230.الإمام علیّ علیه السلام :شرح الأخبار به نقل از حزام بن عثمان : سرِ حسین علیه السلام را برای عبید اللّه بن زیاد آوردند . زید بن اَرقَم نزد او بود و ابن زیاد با چوب دستی اش بر دندان های پیش ِ حسین علیه السلام می زد و می گفت : چه قدر دندان های ابا عبد اللّه ، زیباست !

زید بن اَرقَم که ابن زیاد ، او را کنار خود بر تخت نشانده بود گفت : چوب دستی ات را دور کن . آیا آن را بر جایی فرود می آوری که بسی دیده ام پیامبر خدا صلی الله علیه و آله لبانش را بر آن جا می نهد؟!

عبید اللّه به او گفت : تو خرفت شده ای .

زید بن اَرقَم ، از تخت ، پایین پرید و بر زمین قرار گرفت و گفت : گواهی می دهم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را در حالی دیدم که حسن را بر پای راست [خود] نشانده و دست راستش را بر سرِ حسن نهاده است و حسین را بر پای چپ نشانده و دست چپش را بر سرِ حسین نهاده و می گوید : «خدایا ! این دو را با صالح مؤمنان ، به تو می سپارم» . اگر مؤمن هستی ، سپرده پیامبر خدا را چگونه محافظت کردی؟!4231.إرشاد القلوب :تذکره الخواص :هشام بن محمّد می گوید : هنگامی که سر [حسین علیه السلام ] را پیشِ روی ابن زیاد گذاشتند ، پیشگوی او به وی گفت : برخیز و پایت را بر دهان دشمنت

بگذار!

ابن زیاد ، برخاست و پا بر دهان سرِ بریده گذاشت و به زید بن اَرقَم گفت : چه نظری داری؟

گفت : به خدا سوگند ، پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را دیدم که دهانش را بر همان جایی نهاده که تو پایت را نهاده ای . .




6 / 9اِحتِجاجُ أنَسِ بنِ مالِکٍ عَلَی ابنِ زِیادٍ4231.إرشاد القلوب :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) عن أنس بن مالک :شَهِدتُ عُبَیدَ اللّه ِ بنَ زِیادٍ حَیثُ اُتِیَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام قالَ : فَجَعَلَ یَنکُتُ بِقَضیبٍ مَعَهُ عَلی أسنانِهِ ویَقولُ : إن کانَ لَحَسَنَ الثَّغرِ .

قالَ : فَقُلتُ : وَاللّه ِ لَأَسوءَنَّکَ ، فَقُلتُ : أما إنّی قَد رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یُقَبِّلُ مَوضِعَ قَضیبِکَ مِن فیهِ . (1)4232.الإمام الصادق علیه السلام :صحیح البخاری عن محمد عن أنس بن مالک :اُتِیَ عُبَیدُ اللّه ِ بنُ زِیادٍ بِرَأسِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام ، فَجُعِلَ فی طَستٍ ، فَجَعَلَ یَنکُتُ ، وقالَ فی حُسنِهِ شَیئا .

فَقالَ أنَسٌ : کانَ أشبَهَهُم بِرَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، وکانَ مَخضوبا بِالوَسمَهِ (2) . (3)4233.عنه علیه السلام :سنن الترمذی عن أنس بن مالک :کُنتُ عِندَ ابنِ زِیادٍ فَجیءَ بِرَأسِ الحُسَینِ ، فَجَعَلَ یَقولُ (4) بِقَضیبٍ لَهُ فی أنفِهِ ویَقولُ : ما رَأَیتُ مِثلَ هذا حُسنا .

قالَ : قُلتُ : أما إنَّهُ کان مِن أشبَهِهِم بِرَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله . (5) .

1- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 482 ح 444 ، المعجم الکبیر : ج 3 ص 125 ح 2878 ، مسند أبی یعلی : ج 4 ص 108 ح 3968 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 314 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 45 کلّها نحوه ؛ مثیر الأحزان : ص 91 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 118 .
2- . الوَسِمَه : هی بکسر السین وقد تُسَکَّن ، نبت ، وقیل : شجر بالیمن یُخضَبُ بورقه الشَّعر ، أسوَد (النهایه : ج 5 ص 185 «وسم») .
3- . صحیح البخاری : ج 3 ص 1370 الرقم 3538 ، مسند ابن حنبل : ج 4 ص 520 الرقم 13750 ، اُسد الغابه : ج 2 ص 26 عن مُحَمَّد بن سیرین عن أنس ، الردّ علی المتعصّب العنید : ص 41 عن مُحَمَّد بن سیرین ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 190 ؛ العمده : ص 396 الرقم 798 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 223 .
4- . العرب تجعل القول عباره عن جمیع الأفعال وتطلقه علی غیر الکلام واللسان ، فتقول: قال بیده (النهایه : ج 4 ص 124 «قول») .
5- . سنن الترمذی : ج 5 ص 659 الرقم 3778 ، المعجم الکبیر : ج 3 ص 125 الرقم 2879 ، تهذیب الکمال : ج 6 ص 400 ، تاریخ دمشق : ج 14 ص 127 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 45 نحوه ، کنز العمّال : ج 13 ص 673 الرقم 37718 نقلاً عن أبی نعیم ؛ الأمالی للشجری : ج 1 ص 193 ، الحدائق الوردیّه : ج 1 ص 123 نحوه .



6 / 9احتجاج اَنَس بن مالک با ابن زیاد

الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) به نقل از اَنَس بن مالک : هنگامی که سرِ حسین علیه السلام را آوردند ، در حضور عبید اللّه بن زیاد بودم . او شروع به زدن با چوب دستی اش بر دندان های حسین علیه السلام کرد و می گفت : حسین ، دندان های زیبایی داشته است ! [با خود] گفتم : به خدا سوگند ، رسوایت می کنم . سپس [برخاستم و] گفتم : دیدم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله جای [ضربه های] چوب دستی ات را بر دهان او ، می بوسد .

صحیح البخاری به نقل از محمّد ، از اَنَس بن مالک : سرِ حسین بن علی علیه السلام را برای عبید اللّه بن زیاد آوردند و در تَشتی نهادند . ابن زیاد ، [بر آن] می زد و دندان های او را نیکو می شمرد . او شبیه ترینِ مردم به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود و [مَحاسنش] خَضابِ مِشکی شده بود .

سُنَنُ التِّرمِذی به نقل از انس بن مالک : نزد ابن زیاد بودم که سر حسین علیه السلام را آوردند و ابن زیاد شروع به زدن با چوب دستی اش بر بینیِ او کرد و می گفت : به این زیبایی ندیده بودم ! گفتم : هان که او شبیه ترینشان به پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود .



6 / 10مُواجَهَهُ ابنِ زِیادٍ وزَینَبَ علیها السلامالطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :قُدِمَ بِهِم [أیِ الأَسری] عَلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ ، فَقالَ عُبَیدُ اللّه ِ : مَن هذِهِ ؟ فَقالوا : زَینَبُ بِنتُ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ ! فَقالَ : فَکَیفَ رَأَیتَ اللّه َ صَنَعَ بِأَهلِ بَیتِکَ ؟ قالَت : کُتِبَ عَلَیهِمُ القَتلُ فَبَرَزوا إلی مَضاجِعِهِم ، وسَیَجمَعُ اللّه ُ بَینَنا وبَینَکَ وبَینَهُم . قالَ : الحَمدُ للّه ِِ الَّذی قَتَلَکُم وأکذَبَ حَدیثَکُم . قالَت : الحَمدُ للّه ِِ الَّذی أکرَمَنا بِمُحَمَّدٍ وطَهَّرَنا تَطهیرا . (1)

تاریخ الطبری عن حمید بن مسلم :لَمّا دُخِلَ بِرَأسِ حُسَینٍ علیه السلام وصِبیانِهِ وأخَواتِهِ ونِسائِهِ عَلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ ، لَبِسَت زَینَبُ ابنَهُ فاطِمَهَ علیهاالسلام أرذَلَ ثِیابِها ، وتَنَکَّرَت ، وحَفَّت بِها إماؤُها ، فَلَمّا دَخَلَت جَلَسَت ، فَقالَ عُبَیدُ اللّه ِ بنُ زِیادٍ : مَن هذِهِ الجالِسَهُ ؟ فَلَم تُکَلِّمهُ ، فَقالَ ذلِکَ ثَلاثا ، کُلَّ ذلِکَ لا تُکَلِّمُهُ ، فَقالَ بَعضُ إمائِها : هذِهِ زَینَبُ ابنَهُ فاطِمَهَ علیهاالسلام . قالَ : فَقالَ لَها عُبَیدُ اللّه ِ : الحَمدُ للّه ِِ الَّذی فَضَحَکُم وقَتَّلَکُم وأکذَبَ اُحدوثَتَکُم ! فَقالَت : الحَمدُ للّه ِِ الَّذی أکرَمَنا بِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله وطَهَّرَنا تَطهیرا ، لا کَما تَقولُ أنتَ ، إنَّما یَفتَضِحُ الفاسِقُ ، ویُکَذَّبُ الفاجِرُ . قالَ : فَکَیفَ رَأَیتِ صُنعَ اللّه ِ بِأَهلِ بَیتِکِ ؟ قالَت : کُتِبَ عَلَیهِمُ القَتلُ ، فَبَرَزوا إلی مَضاجِعِهِم ، وسَیَجمَعُ اللّه ُ بَینَکَ وبَینَهُم ، فَتَحاجّونَ إلَیهِ ، وتَخاصَمونَ عِندَهُ . قالَ : فَغَضِبَ ابنُ زِیادٍ وَاستَشاطَ ، قالَ : فَقالَ لَهُ عَمرُو بنُ حُرَیثٍ : أصلَحَ اللّه ُ الأَمیرَ ! إنَّما هِیَ امرَأَهٌ ، وهَل تُؤاخَذُ المَرأَهُ بِشَیءٍ مِن مَنطِقِها ؟ إنَّها لا تُؤاخَذُ بِقَولٍ ، ولا تُلامُ عَلی خَطَلٍ . 2 فَقالَ لَهَا ابنُ زِیادٍ : قَد أشفَی اللّه ُ نَفسی مِن طاغِیَتِکِ ، وَالعُصاهِ المَرَدَهِ مِن أهلِ بَیتِکِ . قالَ : فَبَکَت ، ثُمَّ قالَت : لَعَمری لَقَد قَتَلتَ کَهلی ، وأبَرتَ (2) أهلی ، وقَطَّعتَ فَرعی ، وَاجتَثَثتَ أصلی ، فَإِن یَشفِکَ هذا فَقَدِ اشتَفَیتَ . فَقالَ لَها عُبَیدُ اللّه ِ : هذِهِ شَجاعَهٌ 4 ، قَد لَعَمری کانَ أبوکَ شاعِرا شُجاعا . قالَت : ما لِلمَرأَهِ وَالشَّجاعَهَ ! إنَّ لی عَنِ الشَّجاعَهِ لَشُغُلاً ، ولکِنَّ نَفثی (3) ما أقولُ . (4)



1- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 481 .
2- . أبَرَ القَومَ : أهْلَکَهُم (القاموس المحیط : ج 1 ص 361 «أبر») .
3- . نَفَثَ فی رُوْعی : أی أوحی وألقی (النهایه : ج 5 ص 88 «نفث») .
4- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 457 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 574 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 193 ؛ الإرشاد : ج 2 ص 115 ، إعلام الوری : ج 1 ص 471 ، کشف الغمّه : ج 2 ص 275 کلّها نحوه وراجع : تذکره الخواصّ : ص 258 .