گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
جلد هشتم
7 / 7احتجاج ابو بَرزه با یزید


4306.عنه علیه السلام ( لِمُحَمَّدِ ابنِ الحَنَفِیَّهِ ) تاریخ الطبری به نقل از قاسم بن بُخَیت : یزید به مردم ، اجازه ورود داد و آنان ، وارد شدند . سر ، پیشِ روی یزید بود و او با سرِ چوبِ دستی اش بر دندان های پیشینِ حسین علیه السلام می زد . سپس گفت : ما و این ، مانند همان اشعار حُصَین بن حُمام مُرّی هستیم که :


سر مردانی را می شکافند که دوستشان داریمولی آنان ، نافرمان ترین و ستمکارترین بودند .


مردی از یاران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله به نام ابو بَرزه اَسلَمی به او گفت : آیا با چوب دستی بر دندان های حسین، می زنی؟ هان که چوب دستی ات بر جایی از دهان او فرود آمد که بسی دیدم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله آن را می مکید . هان ای یزید ، تو روز قیامت می آیی ، در حالی که ابن زیاد ، شفیع توست و این می آید ، در حالی که محمّد صلی الله علیه و آله شفیع اوست .

سپس برخاست و رفت .4307.عنه علیه السلام ( بَعدَ شَهادَهِ مالِکٍ الأَشتَرِ ) تاریخ الطبری به نقل از عمّار دُهْنی ، از امام باقر علیه السلام : عبید اللّه بن زیاد ، مردی را همراه سر [حسین علیه السلام ] به سوی یزید ، روانه کرد . او سر را پیشِ روی یزید نهاد . ابو بَرزه اَسلَمی هم حاضر بود و یزید ، شروع به زدن با چوب دستی اش بر دهان حسین علیه السلام کرد و می خواند :


سرِ مردانی را می شکافند که در پیشِ ما عزیزند؛ولی آنان ، نافرمان ترین و ستمکارترین بودند .


ابو بَرزه گفت : چوب دستی ات را بردار که به خدا سوگند ، بسیار دیدم که پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دهانش را بر دهان او نهاده و آن را می بوسد . .




4308.عنه علیه السلام ( بَعدَ شَهادَهِ مالِکٍ الأَشتَرِ ) الفتوح :دَعا [یَزیدُ] بِقَضیبٍ خَیزُرانٍ فَجَعَلَ یَنکُتُ بِهِ ثَنایَا الحُسَینِ علیه السلام ، وهُوَ یَقولُ : لَقَد کانَ أبو عَبدِ اللّه ِ حَسَنَ المَنطِقِ ! فَأَقبَلَ إلَیهِ أبو بَرزَهَ الأَسلَمِیُّ أو غَیرُهُ : فَقالَ لَهُ : یا یَزیدُ وَیحَکَ! أتَنکُتُ بِقَضیبِکَ ثَنایَا الحُسَینِ علیه السلام وثَغرَهُ ؟ أشهَدُ لَقَد رَأَیتُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَرشُفُ ثَنایاهُ وثَنایا أخیهِ ویَقولُ : «أنتُما سَیِّدا شَبابِ أهلِ الجَنَّهِ ، فَقَتَلَ اللّه ُ قاتِلَکُما ولَعَنَهُ وأعَدَّ لَهُ نارَ جَهَنَّمَ وساءَت مَصیرا» أما إنَّکَ یا یَزیدُ لَتَجیءُ یَومَ القِیامَهِ وعُبَیدُ اللّه ِ بنُ زِیادٍ شَفیعُکَ ، ویَجیءُ هذا ومُحَمَّدٌ صلی الله علیه و آله شَفیعُهُ .

قالَ : فَغَضِبَ یَزیدُ وأمَرَ بِإِخراجِهِ ، فَاُخرِجَ سَحبا . (1)4309.عنه علیه السلام ( فی ذِکرِ خَبّابٍ ) المناقب لابن شهرآشوب :قالَ الطَّبَرِیُّ وَالبَلاذُرِیُّ وَالکوفِیُّ : لَمّا وُضِعَتِ الرُّؤوسُ بَینَ یَدَی یَزیدَ ، جَعَلَ یَضرِبُ بِقَضیبِهِ عَلی ثَنِیَّتِهِ ، ثُمَّ قالَ : یَومٌ بِیَومِ بَدرٍ ... .

قالَ أبو بَرزَهَ : اِرفَع قَضیبَکَ یا فاسِقُ ، فَوَاللّه ِ رَأَیتُ شَفَتَی رَسولِ اللّه ِ مَکانَ قَضیبِکَ یُقَبِّلُهُ ! فَرَفَعَ وهُوَ یَتَدَمَّرُ مُغضَبا عَلَی الرَّجُلِ . (2) .

1- . الفتوح : ج 5 ص 129 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 57 ؛ الملهوف : ص 214 ، مثیر الأحزان : ص 100 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 45 ص 132 وراجع : الفصول المهمّه : ص 191 .
2- . المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 114 وراجع : تذکره الخواصّ : ص 262 وقد ذکرت بعض المصادر قضیّه احتجاج أبی برزه علی أنّها وقعت بینه وبین عبیداللّه بن زیاد فی الکوفه ، حیث أورد الشجری فی أمالیه (ج 1 ص 193) عن أبی العالیه البراء : «لمّا قُتل الحُسَینُ بن علیّ علیه السلام اُتی عبیداللّه بن زیاد برأسه ، فأرسل إلی أبی برزه ، وکان فی أبی برزه بعض العظم کذا قال السیّد وأظنّه بعض القصر قال له عبیداللّه : أیّ مُحَمَّد یکم هذا الدحداح ؟ قال أبو برزه : إنّا للّه وإنّا إلیه راجعون ، ما کنت أحسب أن أعیش حتّی یعیّرنی إنسان بصحبه مُحَمَّد صلی الله علیه و آله . قال عبیداللّه : کیف تری شأنی وشأن الحُسَینِ یوم القیامه ؟ قال : اللّه أعلم ، وما علمی بذلک ؟ قال : إنّما سألتک عن رأیک ؟ قال : إن سألتنی عن رأیی ، فإنّ حسینا یشفع له یوم القیامه أبوه ویشفع لک زیاد . قال : اُخرج فلولا ما جعلت لک لضربت عنقک ، حتّی إذا بلغ باب الدار قال : ردّوه ، فقال : لئن لم تغدو علیَّ وتروح لأضربنّ عنقک» (راجع : الحدائق الوردیّه : ج 1 ص 123 ومقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 44 وبغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2633) .


4306.امام علی علیه السلام ( خطاب به محمّد بن حنفیّه ) الفتوح :یزید ، چوب دستی خیزرانش را خواست و با آن بر دندان های پیشینِ حسین علیه السلام می زد و می گفت : ابا عبد اللّه ، نیکو سخن می گفت!

ابو برزه اَسلَمی یا شخص دیگری به سوی او آمد و به وی گفت : وای بر تو ، ای یزید! آیا با چوب دستی ات بر دندان ها و دهان حسین می زنی؟! گواهی می دهم که دیدم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دندان های او و برادرش را می مَکَد و می فرماید : «شما ، سَروران جوانان بهشتی هستید . خداوند ، قاتل شما را بکُشد و لعنت کند و آتش دوزخ را برایش آماده کند که بد سرانجامی است !» .

هان ای یزید ! روز قیامت ، در حالی می آیی که عبید اللّه بن زیاد ، شفیع توست ، و این ، در حالی می آید که محمّد صلی الله علیه و آله شفیع اوست .

راوی می گوید : یزید ، خشمگین شد و فرمان داد بیرونش کنند و او را کِشانْ کِشانْ ، بیرون بردند .4307.امام علی علیه السلام ( پس از شهادت مالک اشتر ) المناقب ، ابن شهرآشوب :طبری ، بَلاذُری و کوفی آورده اند که چون سرها را پیشِ روی یزید گذاشتند ، شروع به زدن با چوب دستی بر دندان های پیشینِ حسین علیه السلام کرد و سپس گفت : روزی در برابر روز بدر ! ... .

ابو بَرزه گفت : ای فاسق ! چوب دستی را بردار که به خدا سوگند ، دو لب پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را دیدم که جای چوب دستی ات را می بوسد .

یزید [چوب دستی اش را] برداشت ؛ امّا از شدّت خشم بر آن مرد ، در حال هلاک شدن بود. (1) .

1- . برخی منابع ، ماجرای ابو بَرزه را با عبید اللّه بن زیاد و در کوفه می دانند. شجری در الأمالی خود ، از ابو عالیه آورده است : هنگامی که حسین بن علی علیه السلام کشته شد ، سرش را برای عبید اللّه بن زیاد آوردند . او دنبال ابو بَرزه که اندکی چاق و کوتاه بود فرستاد و به او گفت : این چاقِ کوتوله ، صحابی پیامبرتان است؟! ابو برزه ، استرجاع کرد (إنّا للّه گفت) و سپس گفت : گمان نمی کردم آن قدر زنده بمانم که کسی ، مصاحبت مرا با پیامبر صلی الله علیه و آله عیب بشمارد! عبید اللّه گفت : منزلت من و حسین را روز قیامت ، چگونه می بینی؟ ابو بَرزه گفت : خدا ، داناتر است . من چه می دانم ! گفت : نظر تو را می خواهم . گفت : اگر نظر مرا می خواهی ، شفیع حسین در روز قیامت ، پدرش [پیامبر] است و شفیع تو ، زیاد . عبید اللّه گفت : بیرون برو ! اگر برایت حقّی قرار نداده بودم ، هر آینه ، گردنت را می زدم . هنگامی که ابو بَرزَه به درِ خانه رسید ، [عبید اللّه ] گفت : او را باز گردانید . سپس گفت : اگر هر روز ، صبح و شب ، نزد من نیایی ، گردنت را می زنم.


7 / 8المُشاجَرَهُ بَینَ زَینَبَ علیها السّلام ویَزیدَ4310.عنه علیه السلام ( لَمّا قُتِلَ عَمّارٌ ) الإرشاد عن فاطمه بنت الحُسَینِ :لَمّا جَلَسنا بَینَ یَدَی یَزیدَ رَقَّ لَنا ، فَقامَ إلَیهِ رَجُلٌ مِن أهلِ الشّامِ أحمَرُ ، فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ ، هَب لی هذِهِ الجارِیَهَ یَعنینی وکُنتُ جارِیَهً وَضیئَهً ، فَاُرعِدتُ وظَنَنتُ أنَّ ذلِکَ جائِزٌ لَهُم ، فَأَخَذتُ بِثِیابِ عَمَّتی زَینَبَ ، وکانَت تَعلَمُ أنَّ ذلِکَ لا یَکونُ .

فَقالَت عَمَّتی لِلشّامِیِّ : کَذَبتَ وَاللّه ِ ولَؤُمتَ ، وَاللّه ِ ما ذلِکَ لَکَ ولا لَهُ .

فَغَضِبَ یَزیدُ وقالَ : کَذَبتِ ، إنَّ ذلِکِ لی ، ولَو شِئتُ أن أفعَلَ لَفَعَلتُ .

قالَت : کَلّا وَاللّه ِ ، ما جَعَلَ اللّه ُ لَکَ ذلِکَ ، إلّا أن تَخرُجَ مِن مِلَّتِنا وتَدینَ بِغَیرِها .

فَاستَطارَ یَزیدُ غَضَبا ، وقالَ : إیّایَ تَستَقبِلینَ بِهذا ؟ ! إنَّما خَرَجَ مِنَ الدّینِ أبوکِ وأخوکِ .

قالَت زَینَبُ : بِدینِ اللّه ِ ودینِ أبی ودینِ أخِی اهتَدَیتَ أنتَ وجَدُّکَ وأبوکَ إن کُنتَ مُسلِما .

قالَ : کَذَبتِ یا عَدُوَّهَ اللّه ِ .

قالَت لَهُ : أنتَ أمیرٌ تَشتُمُ ظالِما وتَقهَرُ بِسُلطانِکَ .

فَکَأَنَّهُ استَحیا وسَکَتَ . فَعادَ الشّامِیُّ فَقالَ : هَب لی هذِهِ الجارِیَهَ !

فَقالَ لَهُ یَزیدُ : اُغرُب ، وَهَبَ اللّه ُ لَکَ حَتفا قاضِیا . (1) .

1- . الإرشاد : ج 2 ص 121 ، الأمالی للصدوق : ص 231 الرقم 242 عن فاطمه بنت علیّ ، الاحتجاج : ج 2 ص 131 ، روضه الواعظین : ص 211 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 45 ص 136 ؛ تاریخ الطبری : ج 5 ص 461 ، المنتظم : ج 5 ص 343 ، تاریخ دمشق : ج 69 ص 177 والثلاثه الأخیره عن فاطمه بنت علیّ نحوه .


7 / 8مشاجره زینب علیها السّلام و یزید

4313.عنه علیه السلام ( لِأَهلِ الکوفَهِ بَعدَ فَتحِ البَصرَهِ ) الإرشاد به نقل از فاطمه دختر امام حسین علیه السلام : هنگامی که پیشِ روی یزید نشستیم ، دلش به حال ما سوخت . مردی سرخ رو از شامیان برخاست و گفت : ای امیر مؤمنان ! این دختر را (منظورش من بودم که دختری زیبا بودم) به من ببخش . بر خود لرزیدم و گمان کردم که این ، برایشان رَواست . لباس عمّه ام زینب علیهاالسلام را گرفتم و او می دانست که این ، نمی شود .

عمّه ام به آن مرد شامی گفت : به خدا سوگند ، خطا کردی و پَستی نشان دادی. به خدا سوگند ، این ، نه حقّ توست و نه حقّ یزید .

یزید ، خشمگین شد و گفت : تو خطا کردی . این ، حقّ من است و اگر بخواهم چنین کنم ، می کنم .

زینب علیهاالسلام گفت : به خدا سوگند ، هرگز ! خداوند ، این حق را برای تو ننهاده است ، مگر آن که از دین ما خارج شوی و به دین دیگری بگروی .

یزید ، از خشم ، عقل از سرش پرید و گفت : با این گونه سخن ، با من رویارو می شوی؟! آنانی که از دینْ خارج شده اند ، پدر و برادرت هستند .

زینب علیهاالسلام گفت : تو و جدّ و پدرت ، اگر مسلمان باشید ، به دین خدا و دین پدرم و دین برادرم ، هدایت شده اید .

یزید گفت : ای دشمن خدا ! دروغ گفتی .

زینب علیهاالسلام به او گفت : تو امیری و به ستم ، ناسزا می گویی و به قدرتت ، [نه بُرهانت ،] چیره ای .

یزید ، گویی خجالت کشید و ساکت شد .

آن شامی ، دوباره گفت : این دختر را به من ببخش .

یزید به او گفت : دور شو ! خداوند ، به تو مرگی دهد که زندگی ات به پایان رسد ! .



4314.عنه علیه السلام ( لِأَهلِ مِصرَ فی عَهدِهِ إلی مالِکٍ الأَشتَرِ ) الملهوف :نَظَرَ رَجُلٌ مِن أهلِ الشّامِ إلی فاطِمَهَ ابنَهِ الحُسَینِ علیه السلام فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ هَب لی هذِهِ الجارِیَهَ .

فَقالَت فاطِمَهُ لِعَمَّتِها : یا عَمَّتاه ! اُوتِمتُ واُستَخدَمُ ؟

فَقالَت زَینَبُ : لا ، ولا کَرامَهَ لِهذَا الفاسِقِ .

فَقالَ الشّامِیُّ : مَن هذِهِ الجارِیَهُ ؟ فَقالَ یَزیدُ : هذِهِ فاطِمَهُ بِنتُ الحُسَینِ وتِلکَ عَمَّتُها زَینَبُ ابنَهُ عَلِیٍّ .

فَقالَ الشّامِیُّ : الحُسَینُ بنُ فاطِمَهَ وعَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ ؟ ! قالَ : نَعَم .

فَقالَ الشّامِیُّ : لَعَنَکَ اللّه ُ یا یَزیدُ ! أتَقتُلُ عِترَهَ نَبِیِّکَ وتَسبی ذُرِّیَّتَهُ ، وَاللّه ِ ما تَوَهَّمتُ إلّا أنَّهُم سَبیُ الرّومِ !

فَقالَ یَزیدُ : وَاللّه ِ لَاُلحِقَنَّکَ بِهِم ، ثُمَّ أمَرَ بِهِ فَضُرِبَت عُنُقُهُ . (1) .

1- . الملهوف : ص 218 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 136 و 137 .


4315.عنه علیه السلام ( لِأَهلِ مِصرَ فی عَهدِهِ إلی مُحَمَّدِ بنِ أبی ) الملهوف :مردی شامی به فاطمه ، دختر حسین علیه السلام ، نگریست و [به یزید] گفت : ای امیر مؤمنان ! این دختر را به من ببخش .

فاطمه به عمّه اش گفت : ای عمّه ! یتیم شدم و خدمتکار هم می شوم؟!

زینب علیهاالسلام گفت : نه . این فاسق ، چنین حقّی ندارد .

مرد شامی گفت : این دختر، کیست؟

یزید گفت : این ، فاطمه دختر حسین است و او هم عمّه اش ، دختر علی است .

مرد شامی گفت : حسین ، پسر فاطمه و علی ، پسر ابو طالب؟!

گفت : آری .

شامی گفت : ای یزید ! خدا تو را لعنت کند! آیا خاندان پیامبرت را می کُشی و فرزندانش را اسیر می کنی ؟! به خدا سوگند ، من جز این خیال نکردم که آنان اسیران روم اند .

یزید گفت : به خدا سوگند ، تو را به آنان ملحق می کنم .

سپس فرمان داد گردنش را بزنند . .



4316.عنه علیه السلام ( لِأَصحابِهِ بَعدَ استَشهادِ مُحَمَّدِ بنِ أبی ب ) تهذیب الکمال عن عمّار بن أبی معاویه الدّهنیّ ، عن أبی جعفر مُحَمَّد بن علیّ بن الحُسَینِ [الباقر] علیه السلام :لَمّا قَدِموا عَلَیهِ [أی عَلی یَزیدَ] جَمَعَ مَن کانَ بِحَضرَتِهِ مِن أهلِ الشّامِ ، ثُمَّ اُدخِلوا عَلَیهِ فَهَنَّؤوهُ بِالفَتحِ ، فَقامَ رَجُلٌ مِنهُم أحمَرُ أزرَقُ ونَظَرَ إلی وَصیفَهٍ مِن بَناتِهِم ، فَقالَ : یا أمیرَ المُؤمِنینَ هَب لی هذِهِ .

فَقالَت زَینَبُ : لا وَاللّه ِ ولا کَرامَهَ لَکَ ولا لَهُ إلّا أن یَخرُجَ مِن دینِ اللّه ِ .

فَأَعادَهَا الأَزرَقُ ، فَقالَ لَهُ یَزیدُ : کُفَّ . (1)4310.امام علی علیه السلام ( هنگامی که عمّار کشته شد ) الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :قامَ رَجُلٌ مِن أهلِ الشّامِ ، فَقالَ : إنَّ سَبایاهُم لَنا حَلالٌ !

فَقالَ عَلِیُّ بنُ حُسَینٍ علیه السلام : کَذَبتَ ولَؤُمتَ ، ما ذاکَ لَکَ إلّا أن تَخرُجَ مِن مِلَّتِنا وتَأتِیَ بِغَیرِ دینِنا .

فَأَطرَقَ یَزیدُ مَلِیّا ، ثُمَّ قالَ لِلشّامِیِّ : اِجلِس . (2)7 / 9المُشادَّهُ بَینَ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السّلام ویَزیدَ4313.امام علی علیه السلام ( پس از فتح بصره برای اهل کوفه ) تفسیر القمّی عن الصادق علیه السلام :لَمّا اُدخِلَ رَأسُ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام عَلی یَزیدَ لَعَنَهُ اللّه ُ ، واُدخِلَ عَلَیهِ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام وبَناتُ أمیرِ المُؤمِنینَ علیه السلام ، وکانَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام مُقَیَّدا مَغلولاً ، فَقالَ یَزیدُ : یا عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ ، الحَمدُ للّه ِِ الَّذی قَتَلَ أباکَ .

فَقالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : لَعَنَ اللّه ُ مَن قَتَلَ أبی . قالَ : فَغَضِبَ یَزیدُ وأمَرَ بِضَربِ عُنُقِهِ علیه السلام .

فَقالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَین علیه السلام : فَإِذا قَتَلتَنی فَبَناتُ رَسولِ اللّه ِ علیه السلام مَن یَرُدُّهُم إلی مَنازِلِهِم ولَیسَ لَهُم مَحرَمٌ غَیری ؟

فَقالَ : أنتَ تَرُدُّهُم إلی مَنازِلِهِم ، ثُمَّ دَعا بِمِبرَدٍ فَأَقبَلَ یُبرِدُ الجامِعَهَ مِن عُنُقِهِ بِیَدِهِ .

ثُمَّ قالَ لَهُ : یا عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ ، أتَدری مَا الَّذی اُریدُ بِذلِکَ ؟

قالَ : بَلی ، تُریدُ أن لا یَکونَ لِأَحَدٍ عَلَیَّ مِنَّهٌ غَیرُکَ .

فَقالَ یَزیدُ : هذا وَاللّه ِ ما أرَدتُ أفعَلُهُ .

ثُمَّ قالَ یَزیدُ : یا عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ «وَ مَا أَصَبَکُم مِّن مُّصِیبَهٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ» . (3)

فَقالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : کَلّا ما هذِهِ فینا نَزَلَت ، إنَّما نَزَلَت فینا : «مَا أَصَابَ مِن مُّصِیبَهٍ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی أَنفُسِکُمْ إِلَا فِی کِتَبٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَ لِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ * لِّکَیْلَا تَأْسَوْاْ عَلَی مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَاکُمْ» (4) فَنَحنُ الَّذینَ لا نَأسی عَلی ما فاتَنا ولا نَفرَحُ بِما آتانا . (5) .

1- . تهذیب الکمال : ج 6 ص 429 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 309 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 197 ؛ الأمالی للشجری : ج 1 ص 192 ، الحدائق الوردیّه : ج 1 ص 125 عن الإمام زین العابدین علیه السلام .
2- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 489 ، تاریخ دمشق : ج 41 ص 367 ، المنتظم : ج 5 ص 345 کلاهما عن مصعب بن عبداللّه نحوه ؛ شرح الأخبار : ج 3 ص 252 نحوه .
3- . الشوری : 30 .
4- . الحدید : 22 و 23 .
5- . تفسیر القمّی : ج 2 ص 352 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 168 ح 14 و ح 13 نحوه .


4314.امام علی علیه السلام ( در عهد نامه مالک اشتر ، خطاب به اهل مصر ) تهذیب الکمال به نقل از عمّار بن ابی معاویه دُهْنی ، از امام باقر علیه السلام : هنگامی که اسیران بر یزید ، وارد شدند ، او همه شامیانِ پایتخت را گِرد آورد . سپس اسیران را نزد او آوردند و پیروزی اش را به او تبریک گفتند . مردی سرخْ روی و کبودْچشم ، از میان شامیان برخاست و به دختری زیبا از اسیران نگریست و گفت : ای امیر مؤمنان ! این را به من ببخش .

زینب علیهاالسلام گفت : نه . به خدا سوگند ، تو چنین حقّی نداری و یزید هم چنین حقّی ندارد ، جز آن که از دین خدا بیرون برود .

آن مرد شامیِ کبودچشم ، درخواست خود را دوباره تکرار کرد و یزید به او گفت : بس کن !4315.امام علی علیه السلام ( در عهد نامه اش به محمّد بن ابی بکر ، برای مردم ) الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :مردی از شامیان برخاست و گفت : اسیران آنها ، بر ما حلال هستند .

علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام فرمود : «خطا کردی و پَستی نمودی . این ، حقّ تو نیست ، جز آن که از دین ما بیرون بروی و به دین غیر ما در آیی» .

یزید ، مدّتی به فکر فرو رفت و به آن شامی گفت : بنشین !

7 / 9گفتگوی تند امام زین العابدین علیه السّلام و یزید

4318.عنه علیه السلام :تفسیر القمّی از امام صادق علیه السلام : هنگامی که سرِ حسین بن علی علیه السلام و علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام را دست بسته و در بند ، همراه دخترانِ [اسیر شده ]امیر مؤمنان [علی] علیه السلام نزد یزید که خدا ، لعنتش کند آوردند ، یزید گفت : ای علی بن الحسین ! ستایش ، خدایی را که پدرت را کُشت .

علی بن الحسین علیه السلام فرمود : «خداوند ، لعنت کند هر کس را که پدرم را کشت !» .

یزید ، خشمگین شد و فرمان داد تا گردنش را بزنند .

علی بن الحسین علیه السلام فرمود : «اگر مرا بکُشی ، چه کسی دختران پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را به خانه هایشان باز گردانَد ، که مَحرمی غیر از من ندارند؟» .

یزید گفت : تو آنان را به خانه هایشان باز می گردانی .

سپس سوهانی خواست و جلو آمد و با دست خود ، غُل و زنجیر را از گردن امام علیه السلام گشود .

سپس به امام علیه السلام گفت : ای علی بن الحسین ! آیا می دانی از این کار ، چه قصدی دارم؟

فرمود : «آری . می خواهی که غیر از تو ، کسِ دیگری بر من منّت نداشته باشد» .

یزید گفت : به خدا سوگند ، این ، همان چیزی است که می خواستم بکنم .

سپس یزید گفت : ای علی بن الحسین ! «و هر مصیبتی که به شما رسید ، دستاورد خودتان است» .

علی بن الحسین علیه السلام فرمود : «هرگز ! این آیه در حقّ ما نازل نشده است . در باره ما ، تنها این آیه نازل شده است : «مصیبتی در زمین [مانند زلزله] و یا در خودتان [مانند بیماری] به شما نمی رسد ، جز آن که پیش از آن که ایجادش کنیم ، ثبت شده است . این برای خدا آسان است ، تا بر آنچه از دستتان رفت ، اندوهگین نشوید و بر آنچه به شما داد ، سرمستی نکنید» . ما کسانی هستیم که بر آنچه از دست ما برود ، اندوهگین نمی شویم و بر آنچه [خدا] به ما داده است ، شادی [فزون از حد] نمی کنیم» . .



4317.امام علی علیه السلام :تاریخ الطبری عن أبی عماره العبسیّ :لَمّا جَلَسَ یَزیدُ بنُ مُعاوِیَهَ ، دَعا أشرافَ أهلِ الشّامِ فَأَجلَسَهُم حَولَهُ ، ثُمَّ دَعا بِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام وصِبیانِ الحُسَینِ علیه السلام ونِسائِهِ فَاُدخِلوا عَلَیهِ وَالنّاسُ یَنظُرونَ .

فَقالَ یَزیدُ لِعَلِیٍّ علیه السلام : یا عَلِیُّ ، أبوکَ الَّذی قَطَعَ رَحمِی ، وجَهِلَ حَقّی ، ونازَعَنی سُلطانی ، فَصَنَعَ اللّه ُ بِهِ ما قَد رَأَیتَ .

قالَ : فَقالَ عَلِیٌّ : «مَا أَصَابَ مِن مُّصِیبَهٍ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی أَنفُسِکُمْ إِلَا فِی کِتَبٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا» .

فَقالَ یَزیدُ لِابنِهِ خالِدٍ : اُردُد عَلَیهِ . قالَ : فَما دَری خالِدٌ ما یَرُدُّ عَلَیهِ .

فَقالَ لَهُ یَزیدُ : قُل : «وَ مَا أَصَبَکُم مِّن مُّصِیبَهٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُواْ عَن کَثِیرٍ » ، ثُمَّ سَکَتَ عَنهُ . (1) .

1- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 461 و ص 464 ، أنساب الأشراف : ج 3 ص 419 ، المنتظم : ج 5 ص 343 ، الفتوح : ج 5 ص 130 ؛ الإرشاد : ج 2 ص 120 ، إعلام الوری : ج 1 ص 474 کلّها نحوه ، بحار الأنوار : ج 45 ص 135 .


4318.امام علی علیه السلام :تاریخ الطبری به نقل از ابو عماره عَبْسی : هنگامی که یزید بن معاویه نشست ، بزرگان شام را خواست و گِرد خود نشاند و سپس علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام ، کودکان حسین علیه السلام و زنانش را فرا خواند . آنان را نزد او آوردند و مردم هم تماشا می کردند .

یزید به علی [بن الحسین] علیه السلام گفت : ای علی ! پدرت کسی بود که پیوند با من را بُرید و حقّ مرا نادیده گرفت و در فرمان روایی ، با من در افتاد و خدا هم آنچه را دیدی ، بر سرِ او آورد .

علی [بن الحسین] علیه السلام فرمود : « «مصیبتی در زمین و یا در خودتان به شما نمی رسد ، جز آن که پیش از آن که ایجادش کنیم ، ثبت شده است» » .

یزید به پسرش خالد گفت : جوابش را بده .

خالد ، ندانست که در پاسخ او چه بگوید .

یزید به او گفت : بگو : « و هر مصیبتی که به شما رسید ، دستاورد خودتان است و خداوند ، بسیاری را نیز عفو می کند » .

و دیگر هیچ نگفت . .



4319.الإمام علیّ علیه السلام :الکامل فی التاریخ :أمَرَ [یَزیدُ] بِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام فَاُدخِلَ مَغلولاً ، فَقالَ : لَو رَآنا رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله مَغلولینَ لَفَکَّ عَنّا . قالَ : صَدَقتَ ، وأمَرَ بِفَکِّ غُلِّهِ عَنهُ .

فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : لَو رَآنا رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله بُعَداءَ لَأَحَبَّ أن یُقَرِّبَنا . فَأَمَرَ بِهِ فَقُرِّبَ مِنهُ .

وقالَ لَهُ یَزیدُ : إیهِ یا عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ ، أبوکَ الَّذی قَطَعَ رَحمِی ، وجَهِلَ حَقّی ، ونازَعَنی سُلطانی ، فَصَنَعَ اللّه ُ بِهِ ما رَأَیتَ .

فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : «مَا أَصَابَ مِن مُّصِیبَهٍ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی أَنفُسِکُمْ إِلَا فِی کِتَبٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَ لِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ × لِّکَیْلَا تَأْسَوْاْ عَلَی مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَاکُمْ وَ اللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ » .

فَقالَ یَزیدُ : «وَ مَا أَصَبَکُم مِّن مُّصِیبَهٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ» ، ثُمَّ سَکَتَ عَنهُ . (1)4319.امام علی علیه السلام :الإمامه والسیاسه عن محمد بن الحسین بن علیّ :دَخَلنا عَلی یَزیدَ ، ونَحنُ اثنا عَشَرَ غُلاما مُغَلَّلینَ فِی الحَدیدِ وعَلَینا قُمُصٌ .

فَقالَ یَزیدُ : أخلَصتُم أنفُسَکُم بِعَبیدِ (2) أهلِ العِراقِ ! وما عَلِمتُ بِخُروجِ أبی عَبدِ اللّه ِ حینَ خَرَجَ ! ولا بِقَتلِهِ حینَ قُتِلَ !

قالَ : فَقالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : «مَا أَصَابَ مِن مُّصِیبَهٍ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی أَنفُسِکُمْ إِلَا فِی کِتَبٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَ لِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ × لِّکَیْلَا تَأْسَوْاْ عَلَی مَا فَاتَکُمْ وَلَا تَفْرَحُواْ بِمَا ءَاتَاکُمْ وَ اللَّهُ لَا یُحِبُّ کُلَّ مُخْتَالٍ فَخُورٍ » .

قالَ : فَغَضِبَ یَزیدُ ، وجَعَلَ یَعبَثُ بِلِحیَتِهِ ، وقالَ : «وَ مَا أَصَبَکُم مِّن مُّصِیبَهٍ فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُواْ عَن کَثِیرٍ » . (3) .

1- . الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 578 ، الفصول المهمّه : ص 192 وراجع : سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 320 .
2- . فی المحن: «لِعَبید»، وهو المناسب للسیاق.
3- . الإمامه والسیاسه : ج 2 ص 12 ، المحن : ص 148 عن محمد بن الحسن بن علیّ ؛ شرح الأخبار : ج 3 ص 267 عن محمد بن علیّ بن الحسین علیه السلام وراجع : العقد الفرید : ج 3 ص 368 .


4320.الإمام علیّ علیه السلام :الکامل فی التاریخ :[یزید] فرمان داد تا علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام را که در بند بود ، وارد کنند . علی [بن الحسین] علیه السلام فرمود : اگر پیامبر خدا علیه السلام ما را در بند می دید ، آن را از ما می گشود» .

یزید گفت : راست گفتی .

آن گاه ، فرمان داد تا غل و زنجیرش را بگشایند .

علی [بن الحسین] علیه السلام فرمود : «اگر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ما را دور می دید ، دوست می داشت که نزدیکمان کند» .

یزید ، فرمان داد و ایشان را نزدیک کردند . سپس به ایشان گفت : بس کن ، ای علی بن الحسین ! پدرت ، کسی است که پیوند با مرا بُرید و حقّم را نادیده گرفت و در فرمان روایی ، با من در افتاد و خدا هم با او آن کرد که دیدی .

علی [بن الحسین] علیه السلام گفت : « «مصیبتی در زمین [مانند زلزله] و یا در خودتان [مانند بیماری] به شما نمی رسد ، جز آن که پیش از این که ایجادش کنیم ، ثبت شده است و این برای خدا ، آسان است ، تا بر آنچه از دستتان رفت ، اندوهگین نشوید و بر آنچه به شما داد ، سرمستی نکنید ، و خداوند ، هیچ متکبّر فخرفروشی را دوست ندارد» » .

یزید گفت : «و هر مصیبتی که به شما رسید ، دستاورد خودتان است» .

و دیگر هیچ نگفت .4321.الإمام علیّ علیه السلام :الإمامه و السیاسه به نقل از محمّد بن [علی بن] الحسین بن علی (امام باقر) علیه السلام : بر یزید ، وارد شدیم . ما دوازده پسرِ در غُل و زنجیر بودیم و پیراهن هایی به تن داشتیم .

یزید گفت : خودتان را فدای مردم عراق کردید! من از شورش ابا عبد اللّه و قیام او و نیز کشته شدنش ، بی اطّلاع بودم !

علی بن الحسین علیه السلام فرمود : «مصیبتی در زمین [مانند زلزله] و یا در خودتان [مانند بیماری ]به شما نمی رسد ، جز آن که پیش از آن که ایجادش کنیم ، ثبت شده است . این برای خدا ، آسان است ، تا بر آنچه از دستتان رفت ، اندوهگین نشوید و بر آنچه به شما داد ، سرمستی نکنید ، و خداوند ، هیچ متکبّر فخرفروشی را دوست ندارد» » .

یزید ، خشمگین شد و به بازی با ریشش پرداخت و گفت «و هر مصیبتی که به شما رسید ، دستاورد خودتان است ، و خداوند ، بسیاری را نیز می بخشاید» . .



4320.امام علی علیه السلام :المعجم الکبیر عن اللیث :أبَی الحُسَینُ بنُ عَلِیٍّ علیه السلام أن یُستَأسَرَ فَقاتَلوهُ فَقَتَلوهُ ، وقَتَلوا بَنیهِ وأصحابَهُ الَّذینَ قاتَلوا مَعَهُ بِمَکانٍ یُقالُ لَهُ الطَّفُّ ، وَانطُلِقَ بِعَلِیِّ بنِ حُسَینٍ علیه السلام وفاطِمَهَ بِنتِ حُسَینٍ وسُکَینَهَ بِنتِ حُسَینٍ إلی عُبَیدِ اللّه ِ بنِ زِیادٍ ، وعَلِیٌّ یَومَئِذٍ غُلامٌ قَد بَلَغَ ، فَبَعَثَ بِهِم إلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ، فَأَمَرَ بِسُکَینَهَ فَجَعَلَها خَلفَ سَریرِهِ لِئَلاّ تَری رَأسَ أبیها وذَوی (1) قَرابَتِها ، وعَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام فی غُلٍّ . فَوَضَعَ رَأسَهُ فَضَرَبَ عَلی ثَنِیَّتَیِ الحُسَینِ علیه السلام فَقالَ :


نُفَلِّقُ هاماً مِن رِجالٍ أحِبَّهٍإلَینا وهُم کانوا أعَقَّ وأظلَما


فَقالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : «مَا أَصَابَ مِن مُّصِیبَهٍ فِی الْأَرْضِ وَ لَا فِی أَنفُسِکُمْ إِلَا فِی کِتَبٍ مِّن قَبْلِ أَن نَّبْرَأَهَا إِنَّ ذَ لِکَ عَلَی اللَّهِ یَسِیرٌ» .

فَثَقُلَ عَلی یَزیدَ أن یَتَمَثَّلَ بِبَیتِ شِعرٍ ، وتَلا عَلِیٌّ آیَهً مِن کِتابِ اللّه ِ عز و جل ، فَقالَ یَزیدُ : بَل « فَبِمَا کَسَبَتْ أَیْدِیکُمْ وَ یَعْفُواْ عَن کَثِیرٍ » .

فَقالَ عَلِیٌّ علیه السلام : أما وَاللّه ِ لَو رَآنا رَسولُ اللّه ِ صلی الله علیه و آله مَغلولینَ لَأَحَبَّ أن یُخَلِّیَنا مِنَ الغُلِّ .

فَقالَ : صَدَقتَ ، فَخَلّوهُم مِنَ الغُلِّ .

قالَ : ولَو وَقَفنا بَینَ یَدَی رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله عَلی بُعدٍ لَأَحَبَّ أن یُقَرِّبَنا .

قالَ : صَدَقتَ ، فَقَرَّبوهُم .

فَجَعَلَت فاطِمَهُ وسُکَینَهُ یَتَطاوَلانِ لِتَرَیا رَأسَ أبیهِما ، وجَعَلَ یَزیدُ یَتَطاوَلُ فی مَجلِسِهِ لِیَستُرَ عَنهُما رَأسَ أبیهِما .

ثُمَّ أمَرَ بِهِم فَجُهِّزوا ، وأصلَحَ إلَیهِم واُخرِجوا إلَی المَدینَهِ . (2) .

1- . فی المصدر : «ذُو» ، والصحیح ما أثبتناه کما فی مجمع الزوائد : ج 9 ص 313 و تاریخ دمشق .
2- . المعجم الکبیر : ج 3 ص 104 ح 2806 ، تاریخ دمشق : ج 70 ص 14 ، تاریخ الإسلام للذهبی : ج 5 ص 18 عن اللیث بن سعد ؛ الأمالی للشجری : ج 1 ص 178 وراجع : تذکره الخواصّ : ص 262 ومثیر الأحزان : ص 99 .


4321.امام علی علیه السلام :المعجم الکبیر به نقل از لیث : حسین بن علی علیه السلام از اسیر شدن ، خودداری ورزید و آنان هم با او جنگیدند و او را کُشتند و پسران و یارانش را که همراه او جنگیدند ، در جایی به نام طَف کُشتند و علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام ، فاطمه دختر حسین علیه السلام و سکینه دختر حسین علیه السلام را به سوی عبید اللّه بن زیاد بردند . علی [بن الحسین] علیه السلام در آن روزگار ، جوانی بالغ بود و عبید اللّه ، آنان را به سوی یزید بن معاویه فرستاد . یزید ، فرمان داد تا سَکینه را در پشتِ تخت او بگذارند تا سرِ پدر و خویشانش را نبیند . علی بن الحسین علیه السلام در غل و زنجیر بود . یزید ، سر حسین علیه السلام را پایین گذاشت و بر دندان های پیشینِ حسین علیه السلام زد و گفت :


سرِ مردانی را می شکافیم که دوستشان داریم .ولی آنان ، نافرمان ترین و ستمکارترین بودند .


علی بن الحسین علیه السلام گفت : « «مصیبتی در زمین و یا در خودتان به شما نمی رسد ، جز آن که پیش از آن که ایجادش کنیم ، ثبت شده است ؛ و این ، برای خدا آسان است» » .

بر یزید ، گران آمد که او به شعری استشهاد کند و علی بن الحسین علیه السلام ، آیه ای از کتاب خدای عزوجل تلاوت کند . پس یزید گفت : بلکه «به سبب دستاورد خودتان است ؛ و [خدا ]از بسیاری هم می گذرد» .

علی [بن الحسین] علیه السلام فرمود : «هان ! به خدا سوگند ، اگر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله ما را در بند می دید ، دوست می داشت که بند را از ما بگشاید!» .

یزید گفت : راست گفتی . بند را از آنان بگشایید .

علی [بن الحسین] علیه السلام فرمود : «و اگر ما در پیشِ روی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله دور می ایستادیم ، دوست می داشت که ما را نزدیک نماید» .

یزید گفت : راست گفتی . آنان را نزدیک بیاورید .

فاطمه و سَکینه ، گردن می کشیدند تا سرِ پدرشان را ببینند و یزید هم آن جا که نشسته بود ، گردن می کشید تا سرِ پدرشان را از آن دو ، پنهان بدارد .

آن گاه یزید فرمان داد که آنان را آماده کنند و ایشان را سامان داد و آنان را به سوی مدینه بردند . .



4322.الدعوات :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :أقبَلَ [یَزیدُ] عَلی عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام فَقالَ : أبوکَ قَطَعَ رَحِمی ، ونازَعَنی سُلطانی ، فَجَزاهُ اللّه ُ جَزاءَ القَطیعَهِ وَالإِثمِ . (1)4323.الغارات عن النعمان بن سعد عن الإمام علیّ علیه السالفتوح :تَقَدَّمَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام حَتّی وَقَفَ بَینَ یَدَی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ، وجَعَلَ یَقولُ :


لا تَطمَعوا أن تُهینونا ونُکرِمَکُموأن نَکُفَّ الأَذی عَنکُم وتُؤذونا فَاللّه ُ یَعلَمُ أنّا لا نُحِبُّکُمولا نَلومُکُمُ إن لَم تُحِبّونا


فَقالَ یَزیدُ : صَدَقتَ یا غُلامُ ، ولکِن أرادَ أبوکَ وجَدُّکَ أن یَکونا أمیرَینِ ، فَالحَمدُ للّه ِِ الَّذی أذَلَّهُما وسَفَکَ دِماءَهُما .

فَقالَ لَهُ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : یَابنَ مُعاوِیَهَ وهِندٍ وصَخرٍ ، لَم یَزالوا آبائی وأجدادی فیهِمُ الإِمرَهُ مِن قَبلِ أن نَلِدَ ، ولَقَد کانَ جَدّی عَلِیُّ بنُ أبی طالِبٍ علیه السلام یَومَ بَدرٍ واُحُدٍ وَالأَحزابِ فی یَدِهِ رایَهُ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، وأبوکَ وجَدُّکَ فی أیدیهِما رایاتُ الکُفّارِ .

ثُمَّ جَعَلَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام یَقولُ :


ماذا تَقولونَ إن قالَ النَّبِیُّ لَکُمماذا فَعَلتُم وأنتُم آخِرُ الاُمَمِ بِعِترَتی وبِأَهلی بَعدَ مُنقَلَبیمِنهُم اُساری ومِنهُم ضُرِّجوا بِدَمِ ما کانَ هذا جَزائی إذ نَصَحتُکُمُأن تَخلُفونی بِسوءٍ فی ذَوی رَحمِی


ثُمَّ قالَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : وَیلَکَ یا یَزیدُ ، إنَّکَ لَو تَدری ما صَنَعتَ ومَا الَّذِی ارتَکَبتَ مِن أبی وأهلِ بَیتی وأخی وعُمومَتی ، إذا لَهَرَبتَ فِی الجِبالِ وفَرَشتَ الرَّمادَ ، ودَعَوتَ بِالوَیلِ وَالثُّبورِ أن یَکونَ رَأسُ الحُسَینِ ابنِ فاطِمَهَ وعَلِیٍّ علیهماالسلاممَنصوبا عَلی بابِ المَدینَهِ ، وهُوَ وَدیعَهُ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله فیکُم ، فَأَبشِر بِالخِزیِ وَالنَّدامَهِ غَدا إذا جُمِعَ النّاسُ لِیَومٍ لا رَیبَ فیهِ . (2) .

1- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 489 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 303 ولیس فیه ذیله .
2- . الفتوح : ج 5 ص 131، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 63 ؛ بحار الأنوار : ج 45 ص 135 .


4324.الإمام علیّ علیه السلام :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :یزید ، رو به زین العابدین علیه السلام کرد و گفت : پدرت ، پیوند با من را بُرید و در فرمان روایی ، با من در افتاد . خداوند هم جزای قطع رحِم و گناهکاری اش را داد !4322.الدعوات :الفتوح :علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام پیش آمد تا جلوی یزید بن معاویه ایستاد و شروع به خواندن کرد :


«طمع نورزید که ما را خوار بدارید تا ما ، بزرگتان بداریمیا آزارمان دهید تا ما از آزارتان ، دست نگاه داریم . خدا می داند که دوستتان نداریمو سرزنشتان نمی کنیم ، اگر دوستمان نداشته باشید» .


یزید گفت : ای جوان ! راست گفتی ؛ امّا پدرت و جدّت خواستند که فرمان روا باشند و ستایش ، خدایی را که آن دو را خوار کرد و خونشان را ریخت !

علی بن الحسین علیه السلام به او گفت : «ای پسر معاویه و هند و صَخر (ابو سفیان) ! پدران و نیاکان من ، پیش از آن که ما متولّد شویم ، فرمان روا بوده اند و جدّم علی بن ابی طالب علیه السلام ، در جنگ بدر و اُحُد و احزاب ، پرچم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله را به دست داشت و پدرت و جدّت ، پرچم های کافران را به دست داشتند» .

سپس علی بن الحسین علیه السلام شروع به خواندن این شعرها کرد :


چه می گویید اگر پیامبر صلی الله علیه و آله به شما بگوید :شما امّت آخرین ، چه کردید با عترت و خاندانم ، پس از رفتن من ؟برخی از آنان ، اسیرند و برخی هم خفته به خون . مزد خیرخواهی ام برای شما ، این نبودکه با خویشاوندانم ، چنین بدرفتاری کنید!» .


سپس علی بن الحسین علیه السلام فرمود : «وای بر تو ، ای یزید ! اگر می دانستی چه کرده ای و چه کاری با پدر و با خاندان و برادر و عموهایم کرده ای ، به کوه ها می گریختی و بر خاکستر می آرمیدی و از این که سر حسین ، پسر فاطمه و علی را او که امانت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله در میان شما بود بر دروازه شهر نصب کرده باشند ، فریاد و فغان می کردی . پس بشارتت باد به رسوایی و پشیمانی در فردا ، آن گاه که بی تردید ، مردم را در آن روز [برای حساب]، گرد می آورند!» . .



4323.الغارات ( به نقل از نعمان بن سعد، از امام علی علیه السلام ) المناقب لابن شهر آشوب :رُوِیَ أنَّهُ [أی یَزیدَ] قالَ لِزَینَبَ : تَکَلَّمی (1) ، فَقالَت : هُوَ المُتَکَلِّمُ ، فَأَنشَدَ السَّجّادُ :


لا تَطمَعوا أن تُهینونا فَنکُرِمَکُموأن نَکُفَّ الأَذی عَنکُم وتُؤذونا وَاللّه ُ یَعلَمُ أنّا لا نُحِبُّکُمولا نَلومُکُمُ أن لا تُحِبّونا


فَقالَ : صَدَقتَ یا غُلامُ ، ولکِن أرادَ أبوکَ وجَدُّکَ أن یَکونا أمیرَینِ ، وَالحَمدُ للّه ِِ الَّذی قَتَلَهُما وسَفَکَ دِماءَهُما .

فَقالَ علیه السلام : لَم تَزَلِ النُّبُوَّهُ وَالإِمرَهُ لِابائی وأجدادی مِن قَبلِ أن تولَدَ . (2)4324.امام علی علیه السلام :الدعوات :رُوِیَ أنَّهُ لَمّا حُمِلَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام إلی یَزیدَ عَلَیهِ اللَّعنَهُ ، هَمَّ بِضَربِ عُنُقِهِ ، فَوَقَّفَهُ بَینَ یَدَیهِ وهُوَ یُکَلِّمُهُ لِیَستَنطِقَهُ بِکَلِمَهٍ یوجِبُ بِها قَتلَهُ ، وعَلِیٌّ علیه السلام یُجیبُهُ حَسَبَ ما یُکَلِّمُهُ ، وفی یَدِهِ سُبحَهٌ صَغیرَهٌ یُدیرُها بِأَصابِعِهِ ، وهُوَ یَتَکَلَّمُ ، فَقالَ لَهُ یَزیدُ عَلَیهِ ما یَستَحِقُّهُ : أنَا اُکَلِّمُکَ وأنتَ تُجیبُنی وتُدیرُ أصابِعَکَ بِسُبحَهٍ فی یَدِکَ ، فَکَیفَ یَجوزُ ذلِکَ ؟

فَقالَ علیه السلام : حَدَّثَنی أبی عَن جَدّی صلی الله علیه و آله أنَّهُ کانَ إذا صَلَّی الغَداهَ وَانفَتَلَ (3) ، لا یَتَکلََّمُ حَتّی یَأخُذَ سُبحَهً بَینَ یَدَیهِ ، فَیَقولَ : اللّهُمَّ إنّی أصبَحتُ اُسَبِّحُکَ واُحَمِّدُکَ واُهَلِّلُکَ واُکَبِّرُکَ واُمَجِّدُکَ بِعَدَدِ ما اُدیرُ بِهِ سُبحَتی ، ویَأخُذُ السُّبحَهَ فی یَدِهِ ویُدیرُها وهُوَ یَتَکَلَّمُ بِما یُریدُ مِن غَیرِ أن یَتَکَلَّمَ بِالتَّسبیحِ ، وذَکَرَ أنَّ ذلِکَ مُحتَسَبٌ لَهُ وهُوَ حِرزٌ إلی أن یَأوِیَ إلی فِراشِهِ فَإِذا أوی إلی فِراشِهِ ، قالَ مِثلَ ذلِکَ القَولِ ، ووَضَعَ سُبحَتَهُ تَحتَ رَأسِهِ ، فَهِیَ مَحسوبَهٌ لَهُ مِنَ الوَقتِ إلَی الوَقتِ ، فَفَعَلتُ هذَا اقتِداءً بِجَدّی صلی الله علیه و آله .

فَقالَ لَهُ یَزیدُ عَلَیهِ اللَّعنَهُ : مَرَّهً بَعدَ اُخری ، لَستُ اُکَلِّمُ أحَدا مِنکُم إلّا ویُجیبُنی بِما یَفوزُ بِهِ . وعَفا عَنهُ ووَصَلَهُ ، وأمَرَ بِإِطلاقِهِ . (4) .

1- . فی المصدر : «تکلّمنی» ، والتصویب من بحار الأنوار .
2- . المناقب لابن شهرآشوب : ج 4 ص 173 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 175 ح 22 .
3- . اِنفَتَلَ : اِنصَرَفَ (الصحاح : ج 5 ص 1788 «فتل») .
4- . الدعوات : ص 61 ح 152 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 200 ح 41 .



4325.عنه علیه السلام :المناقب ، ابن شهرآشوب :روایت شده است که یزید به زینب علیهاالسلام گفت : سخن بگو .

زینب علیهاالسلام گفت : سخنگو ، اوست .

امام زین العابدین علیه السلام خواند :


«طمع نورزید که ما را خوار بدارید تا ما ، بزرگتان بداریمیا آزارمان دهید تا ما از آزارتان ، دست نگاه داریم . خدا می داند که دوستتان نداریمو سرزنشتان نمی کنیم ، اگر دوستمان نداشته باشید» .


یزید گفت : راست گفتی ای جوان ؛ امّا پدرت و جدّت ، فرمان روایی را می خواستند و ستایش ، خدایی را که آن دو را کُشت و خون هایشان را ریخت !

امام زین العابدین علیه السلام فرمود : «نبوّت و فرمان روایی ، همواره در پدران و نیاکان من بوده است ، پیش از آن که تو به دنیا بیایی» .4326.عنه علیه السلام ( فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ ) الدعوات :روایت شده هنگامی که علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام را به سوی یزید که لعنت بر او باد بردند ، وی قصد کرد که گردن ایشان را بزند . پس زین العابدین علیه السلام را پیشِ رویش نگاه داشت و با ایشان سخن می گفت تا سخنی بگوید که موجب قتلش شود .

علی [بن الحسین] علیه السلام مطابق با سخن یزید ، پاسخ می داد و در همان وقت سخن گفتن ، تسبیح کوچکی در دستش بود که با انگشتانش آن را می چرخانْد . یزید که هر چه مستحقّش است ، بر او باد به ایشان گفت : من با تو سخن می گویم و تو در حال پاسخ دادن به من ، تسبیح در دستت است و با انگشتانت آن را می چرخانی . این ، چگونه رواست؟

علی [بن الحسین] علیه السلام فرمود : «پدرم در باره جدّم صلی الله علیه و آله برایم نقل کرد که چون نماز صبح را می خواند و روی می چرخاند که برود ، سخن نمی گفت تا تسبیحی را از پیشِ رویش بردارد و بگوید : خدایا ! من صبح را با تسبیح و حمد و تهلیل و تکبیر و تمجید تو به عدد آنچه تسبیحم را می چرخانم ، می آغازم و تسبیح را به دست می گرفت و می چرخاند و آنچه می خواست ، می گفت ، بدون آن که تسبیح بگوید و فرمود که این [کار] برایش حساب می شود و نگاهدار او تا به بستر در آمدنش است و چون به بستر می رفت ، مانند همان گفته را می گفت و تسبیح را زیر سرش می نهاد و از آن هنگام تا وقت بعدی ، برایش [تسبیح] حساب می شد . من نیز از سرِ اقتدا به جدّم صلی الله علیه و آله چنین کردم» .

یزید که لعنت خدا بر او باد چندین بار به آنها گفت : با هیچ یک از شما سخن نمی گویم ، جز آن که وی (زین العابدین علیه السلام ) پاسخی به من می دهد که [خودش] با آن کامیاب می شود . از علی [بن الحسین] علیه السلام گذشت و به او صله داد و فرمان به آزادی اش داد . .




4327.عنه علیه السلام ( أیضا ) إثبات الوصیّه :لَمَّا استُشهِدَ [الحُسَینُ علیه السلام ] حُمِلَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام مَعَ الحَریمِ واُدخِلَ عَلَی اللَّعینِ یَزیدَ ، وکانَ لِابنِهِ أبی جَعفَرٍ علیه السلام سِنَتانِ وشُهورٌ ، فَاُدخِلَ مَعَهُ ، فَلَمّا رَآهُ یَزیدُ قالَ لَهُ : کَیفَ رَأَیتَ یا عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ ؟

قالَ : رَأَیتُ ما قَضاهُ اللّه ُ عز و جل قَبلَ أن یَخلُقَ السَّماواتِ وَالأَرضَ .

فَشاوَرَ یَزیدُ جُلَساءَهُ فی أمرِهِ فَأَشاروا بِقَتلِهِ ، وقالوا لَهُ : لا نَتَّخِذ مِن کَلبِ سَوءٍ جَروا .

فَابتَدَرَ أبو مُحَمَّدٍ علیه السلام الکَلامَ ، فََحمِدَ اللّه َ وأثنی عَلَیهِ ، ثُمَّ قالَ لِیَزیدَ لَعَنَهُ اللّه ُ : لَقَد أشارَ عَلَیکَ هؤُلاءِ بِخِلافِ ما أشارَ جُلَساءُ فِرعَونَ عَلَیهِ حَیثُ شاوَرَهُم فی موسی وهارونَ ، فَإِنَّهُم قالوا لَهُ : أرجِه وأخاهُ ، وقَد أشارَ هؤُلاءِ عَلَیکَ بِقَتلِنا ، ولِهذا سَبَبٌ .

فَقالَ یَزیدُ : ومَا السَّبَبُ ؟

فَقالَ : إنَّ اُولئِکَ کانُوا الرِّشدَهَ وهؤُلاءِ غَیرُ رِشدَهٍ (1) ، ولا یَقتُلُ الأَنبِیاءَ وأولادُهُم إلّا أولادُ الأَدعِیاءِ .

فَأَمسَکَ یَزیدُ مُطرِقا ، ثُمَّ أمَرَ بِإِخراجِهِم عَلی ما قُصَّ ورُوِیَ . (2) .

1- . کذا فی المصدر ، والظاهر أنّ الصواب : «انّ اُولئک کانوا لرِشدَهٍ وهؤلاء لِغیر رِشدَهٍ» . قال الجوهری : الرَّشاد خلافَ الغَیّ ؛ تقول : هو لِرِشْدَه ، خلاف قولک : لِزِنیَه (الصحاح : ج 2 ص 474 «رشد») .
2- . إثبات الوصیّه : ص 181 .


4328.عنه علیه السلام ( أیضا ) إثبات الوصیّه :هنگامی که حسین علیه السلام شهید شد ، علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام را با اهل حرم آوردند و بر یزید ملعون ، وارد کردند . پسر ایشان ، باقر علیه السلام ، دو سال و چند ماه داشت . او را نیز همراه ایشان آوردند . یزید ، هنگامی که ایشان را دید ، گفت : ای علی بن الحسین ! چه دیدی؟

فرمود : «تقدیر خدای عزوجل را پیش از آن که آسمان ها و زمین را بیافریند ، دیدم» .

یزید با همنشینانش در کار ایشان ، مشورت کرد . آنها به قتل او سفارش کردند و به او گفتند : ما از سگ بد ، بچّه ای نگاه نمی داریم !

علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام سخن آغاز کرد و پس از حمد و ثنای خداوند ، به یزید که خدا لعنتش کند گفت : «این افراد به تو سفارشی کردند ، به خلاف سفارشی که همنشینان فرعون به او کردند . فرعون ، در کار موسی و هارون ، با آنان مشورت کرد و آنان به او گفتند : به او و برادرش مهلت ده . ولی اینان کشتن ما را به تو سفارش کردند و این ، علّتی دارد» .

یزید گفت : علّت چیست؟

فرمود : «آنان حلال زاده بودند و اینان حرام زاده اند ، و پیامبران و فرزندانشان را جز حرام زادگان نمی کُشند» .

یزید به فکر فرو رفت و هیچ نگفت . سپس فرمان داد آنان را [از مجلس ،] خارج کنند ، آن گونه که حکایت و گزارش شده است . .



7 / 10خُطبَهُ زَینَبَ علیها السّلام فی مَجلِسِ یَزیدَ4326.امام علی علیه السلام ( در حکمت های منسوب به ایشان ) الملهوف :قامَت زَینَبُ ابنَهُ عَلِیٍّ علیهماالسلام وقالَت : الحَمدُ للّه ِِ رَبِّ العالَمینَ ، وصَلَّی اللّه ُ عَلی مُحَمَّدٍ وآلِهِ أجمَعینَ ، صَدَقَ اللّه ُ کَذلِکَ یَقولُ : «ثُمَّ کَانَ عَقِبَهَ الَّذِینَ أَسَئواْ السُّوأَی أَن کَذَّبُواْ بِئایَتِ اللَّهِ وَ کَانُواْ بِهَا یَسْتَهْزِءُونَ » . (1)

أظَنَنتَ یا یَزیدُ ، حَیثُ أخَذتَ عَلَینا أقطارَ الأَرضِ وآفاقَ السَّماءِ فَأَصبَحنا نُساقُ کَما تُساقُ الإِماءُ ، أنَّ بِنا عَلَی اللّه ِ هَوانا وبِکَ عَلَیهِ کَرامَهً ! وأنَّ ذلِکَ لِعِظَمِ خَطَرِکَ عِندَهُ ! فَشَمَختَ بِأَنفِکَ ونَظَرتَ فی عِطفِکَ (2) جَذَلاً مَسرورا ، حینَ رَأَیتَ الدُّنیا لَکَ مُستَوسِقَهً (3) ، وَالاُمورَ مُتَّسِقَهً ، وحینَ صَفا لَکَ مُلکُنا وسُلطانُنا .

فَمَهلاً مَهلاً ، أنَسیتَ قَولَ اللّه ِ تَعالی : «وَلَا یَحْسَبَنَّ الَّذِینَ کَفَرُواْ أَنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ خَیْرٌ لِّأَنفُسِهِمْ إِنَّمَا نُمْلِی لَهُمْ لِیَزْدَادُواْ إِثْمًا وَلَهُمْ عَذَابٌ مُّهِینٌ » (4) ؟

أمِنَ العَدلِ یَابنَ الطُّلَقاءِ تَخدیرُکَ إماءَکَ ونِساءَکَ وسَوقُکَ بَناتِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله سَبایا ، قَد هَتَکتَ سُتورَهُنَّ وأبدَیتَ وُجوهَهُنَّ ، تَحدوا بِهِنَّ الأَعداءُ مِن بَلَدٍ إلی بَلَدٍ ، ویَستَشرِفُهُنَّ أهلُ المَنازِلِ وَالمَناهِلِ ، ویَتَصَفَّحُ وُجوهَهُنَّ القَریبُ وَالبَعیدُ ، وَالدَّنِیُّ وَالشَّریفُ ، لَیسَ مَعَهُنَّ مِن رِجالِهِنَّ وَلِیٌّ ، ولا مِن حُماتِهِنَّ حَمِیٌّ ؟!

وکَیفَ تُرتَجی مُراقَبَهُ مَن لَفَظَ فوهُ أکبادَ الأَزکِیاءِ ، ونَبَتَ لَحمُهُ بِدِماءِ الشُّهَداءِ ؟

وکَیفَ یَستَظِلُّ فی ظِلِّنا أهلَ البَیتِ مَن نَظَرَ إلَینا بِالشَّنَفِ (5) وَالشَّنَآنِ وَالإِحَنِ (6) وَالأَضغانِ ؟

ثُمَّ تَقولُ غَیرَ مُتَأَثِّمٍ ولا مُستَعظِمٍ :


لَأَهَلّوا وَاستَهَلّوا فَرَحاثُمَّ قالوا یا یَزیدُ لا تَشَل


مُنتَحِیا عَلی ثَنایا أبی عَبدِ اللّه ِ علیه السلام سَیِّدِ شَبابِ أهلِ الجَنَّهِ تَنکُتُها بِمِخصَرَتِکَ ، وکَیفَ لا تَقولُ ذلِکَ ، وقَد نَکَأتَ (7) القُرحَهَ وَاستَأصَلتَ الشّأفَهَ (8) بِإِراقَتِکَ دِماءَ ذُرِّیَّهِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ونُجومِ الأَرضِ مِن آلِ عَبدِ المُطَّلِبِ ؟ وتَهتِفُ بِأَشیاخِکَ ، وزَعَمتَ أنَّکَ تُنادیهِم ! فَلَتَرِدَنَّ وَشیکا مَورِدَهُم ، ولَتَوَدَّنَّ أنَّکَ شَلَلتَ وبَکِمتَ (9) ، ولَم تَکُن قُلتَ ما قُلتَ ، وفَعَلتَ ما فَعَلتَ .

اللّهُمَّ خُذ بِحَقِّنا ، وَانتَقِم مِمَّن ظَلَمَنا ، وأحلِل غَضَبَکَ بِمَن سَفَکَ دِماءَنا وقَتَلَ حُماتَنا .

فَوَاللّه ِ ما فَرَیتَ إلّا جِلدَکَ ، ولا حَزَزتَ إلّا لَحمَکَ ، ولَتَرِدَنَّ عَلی رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله بِما تَحَمَّلتَ مِن سَفکِ دِماءِ ذُرِّیَّتِهِ ، وَانتَهَکتَ مِن حُرمَتِهِ فی عِترَتِهِ ولُحمَتِهِ ، وحَیثُ یَجمَعُ اللّه ُ شَملَهُم ، ویَلُمَّ شَعَثَهُم ، ویَأخُذُ بِحَقِّهِم «وَلَا تَحْسَبَنَّ الَّذِینَ قُتِلُواْ فِی سَبِیلِ اللَّهِ أَمْوَ تَا بَلْ أَحْیَاءٌ عِندَ رَبِّهِمْ یُرْزَقُونَ » . (10)

وحَسبُکَ بِاللّه ِ حاکِما ، وبِمُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله خَصیما وبِجَبرَئیلَ ظَهیرا ، وسَیَعلَمُ مَن سَوَّلَ لَکَ ومَکَّنَکَ مِن رِقابِ المُسلِمینَ ، بِئسَ لِلظّالِمینَ بَدلاً ، وأیُّکُم شَرٌّ مَکانا وأضعَفُ جُنداً .

ولَئِن جَرَت عَلَیَّ الدَّواهی مُخاطَبَتَکَ ، إنّی لَأَستَصغِرُ قَدرَکَ ، وأستَعظِمُ تَقریعَکَ ، وأستَکثِرُ تَوبیخَکَ ، لکِنَّ العُیونَ عَبری وَالصُّدورَ حَرّی .

ألا فَالعَجَبُ کُلُّ العَجَبِ لِقَتلِ حِزبِ اللّه ِ النُّجَباءِ بِحِزبِ الشَّیطانِ الطُّلَقاءِ ، فَهذِهِ الأَیدی تَنضَحُ مِن دِمائِنا ، وَالأَفواهُ تَتَحَلَّبُ مِن لُحومِنا ، وتِلکَ الجُثَثُ الطَّواهِرُ الزَّواکی تَتَناهَبُهَا العَواسِلُ (11) ، وتَعفوها أُمَّهاتُ الفَراعِلِ . (12)

ولَئِنِ اتَّخَذتَنا مَغنَما لَتَجِدُنا وَشیکا مَغرَما ، حینَ لا تَجِدُ إلّا ما قَدَّمَت یَداکَ ، «وما رَبُّکَ بِظَلّامٍ لِلعَبیدِ» (13) ، فَإِلَی اللّه ِ المُشتَکی وعَلَیهِ المُعَوَّلُ .

فَکِد کَیدَکَ وَاسعَ سَعیَکَ وناصِب جَهدَکَ ، فَوَاللّه ِ لا تَمحُوَنَّ ذِکرَنا ، ولا تُمیتُ وَحیَنا ، ولا تُدرِکَ أمَدَنا ، ولا تَرحَضُ (14) عَنکَ عارَها ، وهَل رَأیُکَ إلّا فَنَدٌ (15) ، وأیّامُکَ إلّا عَدَدٌ ، وجَمعُکَ إلّا بَدَدٌ (16) ، یَومَ یُنادِی المُنادِ : «ألا لَعنَهُ اللّه ِ عَلَی الظّالِمینَ » (17) .

فَالحَمدُ للّه ِِ الَّذی خَتَمَ لِأَوَّلِنا بِالسَّعادَهِ وَالمَغفِرَهِ ، ولِاخِرِنا بِالشَّهادَهِ وَالرَّحمَهِ ، ونَسأَلُ اللّه َ أن یُکمِلَ لَهُمُ الثَّوابَ ویوجِبَ لَهُمُ المَزیدَ ، ویُحسِنَ عَلَینَا الخِلافَهَ إنَّهُ رَحیمٌ وَدودٌ ، «حَسْبُنَا اللَّهُ وَنِعْمَ الْوَکِیلُ» (18) .

فَقالَ یَزیدُ لَعَنَهُ اللّه ُ :


یا صَیحَهً تُحمَدُ مِن صَوائِحِما أهوَنَ المَوتَ عَلَی النَّوائِحِ (19) .

1- . الروم : 10 .
2- . عِطفا الرجل : جانباه من لدن رأسه إلی ورکیه (الصحاح : ج 4 ص 1405 «عطف») .
3- . استوسق علیه الأمر : أی اجتمعوا علی طاعته ، واستقرّ المُلک فیه (النهایه : ج 5 ص 185 «وسق») .
4- . آل عمران : 178 .
5- . الشنف : البغض والتنکّر (الصحاح : ج 4 ص 1383 «شنف») .
6- . . الإحنَهُ : الحِقد وجمعها : الإحَنُ (النهایه : ج 1 ص 27 «أحن») .
7- . نکأت القرحه : إذا قشرتها (الصحاح : ج 1 ص 78 «نکأ») .
8- . الشأفه : قرحه تخرج فی أسفل القدم فتکوی فتذهب (الصحاح : ج 4 ص 1379 «شأف») .
9- . البُکمُ : جمع أبکَم، وهو الذی خُلق أخرس لا یتکلّم (النهایه : ج 1 ص 150 «بکم») .
10- . آل عمران : 169 .
11- . العَاسِلُ : الذئب ، والجمع العُسَّلُ والعَواسِلُ (الصحاح : ج 5 ص 1765 «عسل») .
12- . الفَرعَلُ : وَلَدُ الضبع (الصحاح : ج 5 ص 1790 «فرعل») .
13- . فصّلت : 46 .
14- . الرّحْضُ : الغَسلُ (النهایه : ج 2 ص 208 «رحض») .
15- . الفَنَدُ : الکذب، والفَنَدُ : ضعف الرأی (الصحاح : ج 2 ص 520 «فند») .
16- . بَدَدَا : أی متفرّقین (النهایه : ج 1 ص 105 «بدد») .
17- . هود : 18 .
18- . آل عمران : 173 .
19- . الملهوف : ص 215 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 133 ؛ بلاغات النساء : ص 35 ، مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 64 کلاهما نحوه وراجع : مثیر الأحزان : ص 101 .