فصل هشتم : از شام تا مدینه
8/ 1 روی گرداندن مردم از یزید
4483. تذکره الخواصّ به نقل از ابن ابی الدنیا: هنگامی که یزید با چوب دستی بر دندان های پیشینِ حسین علیه السلام زد و این شعر حُصَین بن حُمام مُرّی را خواند:
شکیب ورزیدیم و شکیبایی ، خوی ماست
و شمشیرهایمان ، سر و مچ دست را می بُرَند .
سرِ کسانی را می شکافیم که محبوب ما هستند ؛
ولی آنان ، نافرمان ترین و ستمکارترین بودند .
مجاهد می گوید : به خدا سوگند ، هیچ کس میان مردم نمانْد ، جز آن که یزید را دشنام داد و سرزنش کرد و رهایش نمود .
8 / 2پشیمانی یزید
4484.عنه علیه السلام ( فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ ) تاریخ الطبری به نقل از یونس بن حبیب جَرمی : هنگامی که عبید اللّه بن زیاد ، حسین بن علی علیه السلام و پسران پدرش را کُشت ، سرهای آنان را برای یزید بن معاویه فرستاد . یزید ، در ابتدا از کشتن آنان شادمان شد و جایگاه و منزلت عبید اللّه بن زیاد در نزد او بالا رفت ؛ ولی طولی نکشید که بر کشتن حسین علیه السلام پشیمان شد و می گفت : چه می شد اگر به خاطر پاسداشت احترام پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و رعایت حقّ او و خویشاوندی حسین با او ، آزار حسین را تحمّل می کردم و او را با خود در خانه ام ، جای می دادم و حرف او را در آنچه می خواست ، قبول می کردم ، حتّی اگر این کار ، ننگ و سستی ای برای من به شمار می آمد؟! خداوند ، ابن مرجانه را لعنت کند که او ، حسین را بیرون راند و ناگزیرش کرد . . . و او را کُشت و با کُشتن او ، مرا منفور مسلمانان کرد و تخمِ دشمنی با من را در دل های آنان کاشت و نیک و بدِ مردم ، کشته شدنِ حسین را به امر من ، بزرگ می شمُرَند و از من ، نفرت دارند . مرا با ابن مَرجانه ، چه کار ؟! خدا او را لعنت کند و بر او خشم گیرد ! .
4483.امام علی علیه السلام :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :قالَ [یَزیدُ] : أقسَمتُ بِاللّه ِ ، لَو أنَّ بَینَ ابنِ زِیادٍ وبَینَ حُسَینٍ قَرابَهٌ ما أقدَمَ عَلَیهِ ، ولکِن فَرَّقَت بَینَهُ وبَینَهُ سُمَّیَهُ . (1)
وقالَ : قَد کُنتُ أرضی مِن طاعَهِ أهلِ العِراقِ بِدونِ قَتلِ الحُسَینِ ، فَرَحِمَ اللّه ُ أبا عَبدِ اللّه ِ ، عَجَّلَ عَلَیهِ ابنُ زِیادٍ ، أما وَاللّه ِ لَو کُنتُ صاحِبَهُ ثُمَّ لَم أقدِر عَلی دَفعِ القَتلِ عَنهُ إلّا بِنَقصِ بَعضِ عُمُری ، لَأَحبَبتُ أن أدفَعَهُ عَنهُ ، ولَوَدِدتُ أنّی اُتیتُ بِهِ سالِما . (2)4482.امام علی علیه السلام ( در حکمت های منسوب به ایشان ) الکامل فی التاریخ :قیلَ : لَمّا وَصَلَ رَأسُ الحُسَینِ علیه السلام إلی یَزیدَ حَسُنَت حالُ ابنِ زِیادٍ عِندَهُ وزادَهُ ووَصَلَهُ وسَرَّهُ ما فَعَلَ ، ثُمَّ لَم یَلبَث إلّا یَسیرا ، حَتّی بَلَغَهُ بُغضُ النّاسِ لَهُ ولَعنُهُم وسَبُّهُم ، فَنَدِمَ عَلی قَتلِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَکانَ یَقولُ : وما عَلَیَّ لَوِ احتَمَلتُ الأَذی وأنزَلتُ الحُسَینَ مَعی فی داری وحَکَّمتُهُ فیما یُریدُ وإن کانَ عَلَیَّ فی ذلِکَ وَهنٌ فی سُلطانی ، حِفظا لِرَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله ، ورِعایَهً لِحَقِّهِ وقَرابَتِهِ .
لَعَنَ اللّه ُ ابنَ مَرجانَهَ ... قَتَلَهُ ، فَبَغَّضَنی بِقَتلِهِ إلَی المُسلِمینَ ، وزَرَعَ فی قُلوبِهِمُ العَداوَهَ ، فَأَبغَضَنِی البَرُّ وَالفاجِرُ بِمَا استَعظَموهُ مِن قَتلِی الحُسَینَ ، ما لی ولابنِ مَرجانَهَ ! لَعَنَهُ اللّه ُ وغَضِبَ عَلَیهِ . (3) .
1- . کانت سمیّه امرأه مشهوره بالزنا ، وقد أنجبت زیادا عن هذا الطریق ، فالمراد أنّ ابن زیادٍ الذی هو من نسل زیاد لیس قرشیّا فی الواقع .
2- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 488 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 303 .
3- . الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 578 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 317 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 232 کلاهما عن یونس بن حبیب الجرمی نحوه .
4481.امام علی علیه السلام ( در حکمت های منسوب به ایشان ) الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :یزید گفت : به خدا سوگند ، اگر میان ابن زیاد و حسین ، خویشاوندی بود ، به چنین کاری دست نمی زد ؛ امّا میان او و حسین را سمیّه جدایی انداخت . (1)
نیز گفت : من از اطاعت عراقیان ، بدون کُشتن حسین هم راضی بودم . خداوند ، ابا عبد اللّه را رحمت کند ! ابن زیاد ، در رویارویی با او عجله کرد . هان ! به خدا سوگند ، اگر من طرفِ او بودم و سپس ، جز با کم کردن از عمرم نمی توانستم مرگ را از او برانم ، دوست می داشتم که مرگ را از او برانم . دوست می داشتم که او را سالم به نزد من بیاورند .4483.عنه علیه السلام :الکامل فی التاریخ :گفته شده است که هنگامی که سرِ حسین علیه السلام به یزید رسید ، جایگاه ابن زیاد در نزد او بالا رفت و یزید بر [قدرت] او افزود و صله و عطا به او داد و از کار او شادمان شد ؛ ولی اندکی نکشید که نفرت و نفرین و دشنام مردم به او رسید و از کُشتن حسین ، پشیمان شد و می گفت : چه می شد اگر به خاطرِ پاسداشت پیامبر خدا صلی الله علیه و آله و رعایت حقّ او و خویشاوندی حسین علیه السلام با او ، آزار وی را تحمّل می کردم و حسین را در خانه خودم فرود می آوردم و سخن او را در آنچه می خواست ، قبول می کردم ، حتّی اگر این کار ، حکومتم را سست می کرد ؟!
خداوند ، ابن مرجانه را لعنت کند ! . . . او را کُشت و مرا با کشتن او ، منفور مسلمانان کرد و تخم دشمنی را در دلشان کاشت و نیک و بدشان ، کشته شدنِ حسین را به فرمان من، بزرگ شمردند و به خاطر آن ، از من نفرت دارند . مرا با ابن مرجانه ، چه کار ؟! خدا او را لعنت کند و بر او خشم گیرد ! .
1- . سمیّه ، مادر بدکاره زیاد بود و او را از طریق زِنا به دنیا آورده بود . مراد ، این است که ابن زیاد ، از نسل زیاد است و از طریق طبیعی ، نَسَبش به قریش نمی رسد .
راجع : ج 9 ص 90 (القسم العاشر / الفصل الثانی / یزید بن معاویه) .
8 / 3إذنُ إقامَهِ المَأتَمِ لِلشُّهَداءِ4479.امام علی علیه السلام :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :أمَرَ [یَزیدُ] بِالنِّساءِ فَاُدخِلنَ عَلی نِسائِهِ ، وأمَرَ نِساءَ آلِ أبی سُفیانَ فَأَقَمنَ المَأتَمَ عَلَی الحُسَینِ علیه السلام ثَلاثَهَ أیّامٍ ، فَما بَقِیَت مِنهُنَّ امرَأَهٌ إلّا تَلَقَّتنا (1) تَبکی وتَنتَحِبُ ، ونُحنَ عَلی حُسَینٍ ثَلاثا .
وبَکَت اُمُّ کُلثومٍ بِنتُ عَبدِ اللّه ِ بنِ عامِرِ بنِ کُرَیزٍ عَلی حُسَینٍ علیه السلام ، وهِیَ یَومَئِذٍ عِندَ یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ، فَقالَ یَزیدُ : حُقَّ لَها أن تُعوِلَ عَلی کَبیرِ قُرَیشٍ وسَیِّدِها . (2)4478.امام علی علیه السلام :تاریخ الطبری عن الحارث بن کعب :فَخَرَجنَ حَتّی دَخَلنَ دارَ یَزیدَ ، فَلَم تَبقَ مِن آلِ مُعاوِیَهَ امرَأَهٌ إلَا استَقبَلَتهُنَّ تَبکی وتَنوحُ عَلَی الحُسَینِ علیه السلام ، فَأَقاموا عَلَیهِ المَناحَهَ ثَلاثا . (3)4480.عنه علیه السلام :الملهوف :جَعَلَتِ امرَأَهٌ مِن بَنی هاشِمٍ کانَت فی دارِ یَزیدَ تَندُبُ الحُسَینَ علیه السلام وتُنادی : یا حُسَیناه ، یا حَبیباه ، یا سَیِّداه ، یا سَیِّدَ أهلِ بَیتاه ، یَابنَ مُحَمَّداه ، یا رَبیعَ الأَراملِ وَالیَتامی ، یا قَتیلَ أولادِ الأَدعِیاءِ . (4)
قالَ الرّاوی : فَأَبکَت کُلَّ مَن سَمِعَها . (5) .
1- . کذا فی المصدر ، ولعلّ الصواب : «تلقّتهنّ» .
2- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 489 ، سیر أعلام النبلاء : ج 3 ص 303 .
3- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 462 ، تاریخ دمشق : ج 69 ص 177 ، المنتظم : ج 5 ص 344 ولیس فیه ذیله .
4- . الدَّعِیُّ : المُتّهم فی نسبه ، والجمع : الأدعیاء (تاج العروس : ج 19 ص 407 «دعو») .
5- . الملهوف : ص 213 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 132 .
ر . ک : ج 9 ص 91 (بخش دهم / فصل دوم / یزید بن معاویه) .
8 / 3دادن اجازه عزاداری برای شهیدان
4476.امام علی علیه السلام ( در حکمت های منسوب به ایشان ) الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :یزید، فرمان داد تا زنان اسیر را بر زنان خود ، وارد کنند و به زنان خاندان ابو سفیان فرمان داد که سه روز برای حسین علیه السلام عزاداری کنند . هیچ زنی از آنان نمانْد ، مگر آن که او را در حال گریه و فغان کردن می دیدی . آنان ، سه روز بر حسین علیه السلام ، نوحه سرایی کردند .
امّ کلثوم ، دختر عبد اللّه بن عامر بن کُرَیز که آن زمان ، همسر یزید بن معاویه بود نیز بر حسین علیه السلام گریست و یزید گفت : سزامندِ اوست که بر بزرگ قریش و سَرور آنان ، بلند بگِرید .4475.امام صادق علیه السلام :تاریخ الطبری به نقل از حارث بن کعب : زنان ، بیرون آمدند تا به خانه یزید ، وارد شدند و زنی از خاندان معاویه نمانْد ، مگر آن که با گریه و نوحه بر حسین علیه السلام به استقبال آنان آمد . آنها سه روز بر او ، مجلس عزا به پا داشتند .4477.عنه علیه السلام ( حینَ الذَّبحِ ) الملهوف :زنی از هاشمیان که در خانه یزید بود ، به زاری کردن بر حسین علیه السلام پرداخت و می خواند : وا حسینا ! وا حبیبا ! وا سیّدا ! ای سَرور اهل بیت ! ای فرزند محمّد ! ای بهار بیوگان و یتیمان ! ای کُشته به دست فرزندانِ حرام زادگان !
راوی می گوید : آن زن ، هر کس را که [صدایش را] شنید ، به گریه انداخت . .
4476.الإمام علیّ علیه السلام ( فِی الحِکَمِ المَنسوبَهِ إلَیهِ ) مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی عن أبی مخنف وغیره :إنَّ یَزیدَ أمَرَ أن یُصلَبَ الرَّأسُ الشَّریفُ عَلی بابِ دارِهِ ، وأمَرَ أن یُدخِلوا أهلَ بَیتِ الحُسَینِ علیه السلام دارَهُ ، فَلَمّا دَخَلَتِ النِّسوَهُ دارَ یَزیدَ ، لَم تَبقَ امرَأَهٌ مِن آلِ مُعاوِیَهَ إلَا استَقبَلَتهُنَّ بِالبُکاءِ وَالصُّراخِ وَالنِّیاحَهِ وَالصِّیاحِ عَلَی الحُسَینِ علیه السلام ، وألقَینَ ما عَلَیهِنَّ مِنَ الحُلِیِّ وَالحُلَلِ ، وأقَمنَ المَأتَمَ عَلَیهِ ثَلاثَهَ أیّامِ .
وخَرَجَت هِندٌ بِنتُ عَبدِ اللّه ِ بنِ عامِرِ بنِ کُرَیزٍ امرَأَهُ یَزیدَ وکانَت قَبلَ ذلِکَ تَحتَ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام فَشَقَّتِ السِّترَ وهِیَ حاسِرَهٌ ، فَوَثبَت عَلی یَزیدَ وقالَت : أرَأسُ ابنِ فاطِمَهَ مَصلوبٌ عَلی بابِ داری ؟ فَغَطّاها یَزیدُ ، وقالَ : نَعَم فَأَعوِلی عَلَیهِ یا هِندُ وَابکی عَلَی ابنِ بِنتِ رَسولِ اللّه ِ وصَریحَهِ قُرَیشٍ ، عَجَّلَ عَلَیهِ ابنُ زِیادٍ فَقَتَلَهُ ، قَتَلَهُ اللّه ُ .
ثُمَّ إنَّ یَزیدَ أنزَلَهُم بِدارِهِ الخاصَّهِ . (1)4475.الإمام الصادق علیه السلام :تاریخ الطبری عن عوانه بن الحکم الکلبی :اُدخِلَ نِساءُ الحُسَینِ علیه السلام عَلی یَزیدَ ، فَصاحَ نِساءُ آلِ یَزیدَ وبَناتُ مُعاوِیَهَ وأهلُهُ ووَلوَلنَ ، ثُمَّ إنَّهُنَّ اُدخِلنَ عَلی یَزیدَ .
فَقالَت فاطِمَهُ بِنتُ الحُسَینِ وکانَت أکبَرَ مِن سُکَینَهَ : أبَناتُ رَسولِ اللّه ِ سَبایا یا یَزیدُ ؟
فَقالَ یَزیدٌ : یَا ابنَهَ أخی ! أنَا لِهذا کُنتُ أکرَهُ .
قالَت : وَاللّه ِ ما تُرِکَ لَنا خُرصٌ . (2)
قالَ : یَا ابنَهَ أخی! ما آتٍ إلَیکِ أعظَمُ مِمّا اُخِذَ مِنکِ .
ثُمَّ اُخرِجنَ فَاُدخِلنَ دارَ یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ، فَلَم تَبقَ امرَأَهٌ مِن آلِ یَزیدَ إلّا أتَتهُنَّ ، وأقَمنَ المَأتَمَ ، وأرسَلَ یَزیدُ إلی کُلِّ امرَأَهٍ : ماذا اُخِذَ لَکِ ؟ ولَیسَ مِنهُنَّ امرَأَهٌ تَدَّعی شَیئا بالِغا ما بَلَغَ إلّا قَد أضعَفَهُ لَها ، فَکانَت سُکَینَهُ تَقولُ : ما رَأَیتُ رَجُلاً کافِرا بِاللّه ِ خَیرا مِن یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ . (3) .
1- . مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 73 ؛ بحار الأنوار : ج 45 ص 142 .
2- . الخُرص : حَلقَهُ الذهب والفضّه أو حلقه القُرط أو الحلقه الصغیره من الحلی (القاموس المحیط : ج 2 ص 300 «خرص») .
3- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 464 .
4474.الخصال ( به نقل از عامر شَعبی ) مقتل الحسین علیه السلام ، خوارزمی به نقل از ابو مِخنَف و غیر او : یزید ، فرمان داد که سرِ شریف [حسین علیه السلام ]را بر درِ خانه اش بیاویزند و فرمان داد که خاندان حسین علیه السلام را به خانه خودش وارد کنند . هنگامی که زنان ، وارد خانه یزید شدند ، زنی از خاندان معاویه نمانْد ، جز آن که با گریه و شیون و نوحه و فریاد بر حسین علیه السلام به استقبال آنان آمد . آنها زیور و لباس های زیبای خود را به کناری افکندند و سه روز ، مجلس عزا برای او به پا داشتند .
هند دختر عبد اللّه بن عامر بن کُرَیز ، همسر یزید نیز که پیش از آن ، همسر حسین بن علی علیه السلام بود ، پوشش خود را درید و سربرهنه ، بر یزید پرید و گفت : آیا سرِ پسر فاطمه ، بر درِ خانه ام آویخته است؟!
یزید ، او را پوشانْد و گفت : آری . بر او گریه کن ، ای هند ! بر فرزند دختر پیامبر خدا و مردِ پاکیزه ، گریه کن . ابن زیاد به او مهلت نداد و او را کُشت . خدا او را بکُشد !
سپس یزید ، آنان را در خانه خود ، جای داد .4473.بحار الأنوار :تاریخ الطبری به نقل از عَوانه بن حکم کَلْبی : زنان حسین علیه السلام را بر یزید وارد کردند . زنان خاندان یزید و دختران معاویه و خاندان او ، شیون کردند و جیغ کشیدند و سپس ، آنان نیز به نزد یزید آمدند .
فاطمه ، دختر حسین علیه السلام که از سَکینه ، بزرگ تر بود گفت : ای یزید ! آیا دختران پیامبر خدا ، اسیر باشند؟!
یزید گفت : ای دختر برادرم ! من ، این را ناپسند می داشتم .
فاطمه گفت : به خدا سوگند ، زیوری برای ما نگذاشتند .
یزید گفت : ای دختر برادرم ! آنچه به تو خواهم داد ، از آنچه از تو گرفته شده ، بهتر خواهد بود .
سپس آنان را بیرون بردند و به خانه یزید بن معاویه ، در آوردند و زنی از خاندان یزید نمانْد ، جز آن که نزد آنان آمد و عزا به پا داشتند و یزید به هر یک از زنان ، پیغام داد که : چه از او گرفته اند؟ و هیچ یک از آنان ، چیزی را هر اندازه که بود ادّعا نمی کرد ، جز آن که یزید ، دو برابرش را به او می داد . سَکینه می گفت : مردی کافر به خدا ، بهتر از یزید بن معاویه ندیده ام . .
4474.الخصال عن عامر الشعبی :الکامل فی التاریخ :اُخرِجنَ [نِساءُ أهلِ البَیتِ] واُدخِلنَ دورَ یَزیدَ ، فَلَم تَبقَ امرَأَهٌ مِن آلِ یَزیدَ إلّا أتَتهُنَّ ، وأقَمنَ المَأتَمَ . (1)4473.بحار الأنوار :أنساب الأشراف :قالَ یَزیدُ حینَ رَأی وَجهَ الحُسَینِ علیه السلام : ما رَأَیتُ وَجها قَطُّ أحسَنَ مِنهُ ! فَقیلَ لَهُ : إنَّهُ کانَ یِشبِهُ رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله . فَسَکَتَ .
وصَیَّحَ نِساءٌ مِن نِساءِ یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ ووَلوَلنَ حینَ اُدخِلَ نِساءُ الحُسَینِ علیه السلام عَلَیهِنَّ ، وأقَمنَ عَلَی الحُسَینِ علیه السلام مَأتَما . (2)4472.امام علی علیه السلام ( نیز در دیوان منسوب به ایشان ) أنساب الأشراف عن الولید بن مسلم عن أبیه :لَمّا قُدِمَ بِرَأسِ الحُسَینِ علیه السلام عَلی یَزیدَ بنِ مُعاوِیَهَ واُدخِلَ أهلُهُ الخَضراءَ (3) ، تَصایَحَت بَناتُ مُعاوِیَهَ ونِساؤُهُ ، فَجَعَلَ یَزیدُ یَقولُ :
یا صَیحَهً تُحمَدُ مِن صَوائِحِما أهوَنَ المَوتَ عَلَی النَّوائِحِ
إذا قَضَی اللّه ُ أمرا کانَ مَفعولاً ، قَد کُنّا نَرضی مِن طاعَهِ هؤُلاءِ بِدونِ هذا . (4)4472.عنه علیه السلام ( أیضا ) الفصول المهمّه :اُدخِلَ نِساءُ الحُسَینِ علیه السلام وَالرَّأسُ بَینَ یَدَیهِ ، فَجَعَلَت فاطِمَهُ وسُکَینَهُ تَتَطاوَلانِ لِتَنظُرا إلَی الرَّأسِ ، وجَعَلَ یَزیدُ یَستُرُهُ عَنهُما ، فَلَمّا رَأَینَهُ صَرَخنَ وأعلَنَّ بِالبُکاءِ ، فَبَکَت لِبُکائِهِنَّ نِساءُ یَزیدَ وبَناتُ مُعاوِیَهَ ، فَوَلوَلنَ وأعوَلنَ . (5)
فَقالَت فاطِمَهُ وکانَت أکبَرَ مِن سُکَینَهَ، رَضِیَ اللّه ُ عَنهُما : بَناتُ رَسولِ اللّه ِ سَبایا یا یَزیدُ ! یَسُرُّکَ هذا ؟ فَقالَ : وَاللّه ِ ما سَرَّنی ، وإنّی لِهذا لَکارِهٌ ، وما أنَا عَلَیکُنَّ (6) أعظَمُ مِمّا اُخِذَ مِنکُنَّ . قالَ : أدخِلوهُنَّ إلَی الحَریمِ .
فَلَمّا دَخَلنَ عَلی حَرَمِهِ ، لَم تَبقَ امرَأَهٌ مِن آلِ یَزیدَ إلّا أتَتهُنَّ ، وأظهَرنَ التَّوَجُّعَ وَالحُزنَ عَلی ما أصابَهُنَّ ، وعَلی ما نَزَلَ بِهِنَّ ، وأضعَفنَ لَهُنَّ جَمیعَ ما اُخِذَ مِنهُنَّ مِنَ الحُلِیِّ وَالثِّیابِ بِزِیادَهٍ کَثیرَهٍ .
فَکانَت سُکَینَهُ تَقولُ : ما رَأَیتُ کافِرا بِاللّه ِ خَیرا مِن یَزیدَ . (7) .
1- . الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 577 ؛ الأمالی للصدوق : ص 230 ح 242 ، روضه الواعظین : ص 211 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 45 ص 155 .
2- . أنساب الأشراف : ج 3 ص 417 .
3- . أی : قصر الخضراء .
4- . أنساب الأشراف : ج 3 ص 419 .
5- . فی المصدر : «وأعلن» ، والصواب ما أثبتناه کما فی نور الأبصار .
6- . کذا فی المصدر، وفی نور الأبصار: «وما أتی علیکُنّ».
7- . الفصول المهمّه : ص 192 ، نور الأبصار : ص 145 .
4471.امام علی علیه السلام ( در دیوان منسوب به ایشان ) الکامل فی التاریخ :زنان خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله را بیرون آوردند ، و به خانه یزید بردند و زنی از خاندان یزید نمانْد ، جز آن که نزد آنان آمد . آنها مجلس عزا به پا داشتند .4470.امام علی علیه السلام ( در دیوان منسوب به ایشان ) أنساب الأشراف :یزید ، هنگامی که صورت حسین علیه السلام را دید ، گفت : تا کنون صورتی زیباتر از آن ، ندیده بودم!
به او گفته شد : او شبیه پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بود .
یزید ، ساکت شد .
زنانی از زنان یزید بن معاویه ، هنگامی که زنان حسین علیه السلام بر آنان وارد شدند ، به فغان آمدند و برای حسین علیه السلام مجلس عزا به پا داشتند .4469.امام علی علیه السلام ( نیز در دیوان منسوب به ایشان ) أنساب الأشراف به نقل از ولید بن مسلم ، از پدرش : هنگامی که سرِ حسین بن علی علیه السلام را بر یزید بن معاویه وارد کردند و خانواده حسین علیه السلام را به کاخ سبز در آوردند ، دختران و زنان معاویه ، با هم شیون کردند و یزید ، چنین گفت :
چه شیون خوبی در میان شیون هاست !و چه زود ، مرگ بر نوحه گران ، آسان می شود!
کاری که خدا آن را تقدیر کند ، حتما واقع می شود . ما به اطاعت اینان (عراقیان) بدون این [کُشتن] هم راضی بودیم .4471.عنه علیه السلام ( أیضا ) الفصول المهمّه :زنان حسین علیه السلام را بر یزید ، وارد کردند . سر [حسین علیه السلام ] ، پیشِ روی یزید بود و فاطمه و سَکینه ، سرک می کشیدند تا سر [پدرشان] را ببینند و یزید ، آن را از آن دو ، پنهان می کرد ؛ ولی هنگامی که آن را دیدند ، فریاد کشیدند و صدا به گریه بلند کردند و زنان یزید و دختران معاویه هم از گریه آنان به گریه افتادند و با صدای بلند به گریه و ناله پرداختند .
فاطمه که بزرگ تر از سَکینه که خدا از هر دوشان راضی باد بود ، گفت : ای یزید! دختران پیامبر خدا ، اسیر باشند؟ !
یزید گفت : به خدا ، این مرا خوش حال نکرد . من ، این را ناپسند می پندارم و بیشتر از آنچه از شما گرفته شده ، به شما می دهم .
همچنین گفت : آنها را به درون حرم ببرید .
هنگامی که زنان به حرم یزیدْ وارد شدند ، زنی از خاندان یزید نمانْد ، مگر آن که نزد آنان آمد و درد و اندوه خود را بر مصیبت آنها و آنچه به ایشان رسیده است ، اظهار داشت و چندین برابرِ لباس ها و زیورهای گرفته شده از ایشان را به آنان دادند .
سَکینه می گفت : کافر به خدایی ، بهتر از یزید ندیده ام . .
راجع : ج 9 ص 106 (القسم العاشر / الفصل الثالث : صدی قتل الإمام علیه السلام فی أُسره من قتله) .
8 / 4ما طَلَبَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیهما السّلام مِن یَزیدَ4467.امام باقر علیه السلام :الملهوف :قالَ [یَزیدُ] لِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام : اُذکُر حاجاتِکَ الثَّلاثَ الَّتی وَعَدتُکَ بِقَضائِهِنَّ .
فَقالَ لَهُ : الاُولی : أن تُرِیَنی وَجهَ سَیِّدی ومَولایَ الحُسَینِ علیه السلام ، فَأَتَزَوَّدَ مِنهُ وأنظُرَ إلَیهِ واُوَدِّعَهُ .
وَالثّانِیَهُ : أن تَرُدَّ عَلَینا ما اُخِذَ مِنّا .
وَالثّالِثَهُ : إن کُنتَ عَزَمتَ عَلی قَتلی ، أن تُوَجِّهَ مَعَ هؤُلاءِ النِّسوَهِ مَن یَرُدُّهُنَّ إلی حَرَمِ جَدِّهِنَّ صلی الله علیه و آله .
فَقالَ : أمّا وَجهُ أبیکَ فَلَن تَراهُ أبَدا ، وأمّا قَتلُکَ فَقَد عَفَوتُ عَنکَ ، وأمَّا النِّساءُ فَما یَرُدُّهُنَّ إلَی المَدینَهِ غَیرُکَ ، وأمّا ما اُخِذَ مِنکُم فَإِنّی اُعَوِّضُکُم عَنهُ أضعافَ قیمَتِهِ .
فَقالَ علیه السلام : أمّا مالُکَ فَلا نُریدُهُ ، وهُوَ مُوَفَّرٌ عَلَیکَ ، وإنَّما طَلَبتُ ما اُخِذَ مِنّا ؛ لِأَنَّ فیهِ مِغزَلَ فاطِمَهَ بِنتِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ومِقنَعَتَها وقِلادَتَها وقَمیصَها .
فَأَمَرَ بِرَدِّ ذلِکَ ، وزادَ عَلَیهِ مِئَتَی دینارٍ ، فَأَخَذَها زَینُ العابِدینَ علیه السلام وفَرَّقَها عَلَی الفُقَراءِ وَالمَساکینِ .
ثُمَّ أمَرَ بِرَدِّ الاُساری وسَبایَا البَتولِ إلی أوطانِهِم بِمَدینَهِ الرَّسولِ . (1) .
1- . الملهوف : ص 224 ، مثیر الأحزان : ص 106 نحوه ، بحار الأنوار : ج 45 ص 144 .
ر . ک : ج 9 ص 107 (بخش دهم / فصل سوم : بازتاب کشته شدن امام علیه السلام در میان خانواده قاتلانش) .
8 / 4خواسته های امام زین العابدین علیه السّلام از یزید
4466.عنه علیه السلام ( فی دُعائِهِ لَمّا مَرَّ عَلی جَماعَهٍ مِن أهلِ ) الملهوف :یزید به علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام گفت : سه خواسته ای را که وعده برآورده کردنشان را به تو داده بودم ، بر شمار .
علی بن الحسین علیه السلام به او فرمود : «نخست ، آن که صورت سَرور و مولایم حسین علیه السلام را به من بنمایی تا از آن ، توشه بر گیرم و به آن بنگرم و با آن ، وداع کنم .
دوم ، آن که آنچه را از ما گرفته شده است ، به ما باز گردانی .
سوم ، آن که اگر تصمیم به کُشتن من گرفته ای ، کسی را با این زنان ، همراه کن تا آنها را به حرم جدّشان [مدینه] باز گردانَد» .
یزید گفت : امّا صورت پدرت ، دیگر هیچ گاه آن را نخواهی دید ؛ و امّا کُشتنت ، من ، از تو گذشتم ؛ و امّا زنان را کسی جز تو به مدینه باز نمی گردانَد و هر چه را هم از شما گرفته اند ، چندین برابر قیمتش را به شما باز می گردانم .
علی بن الحسین علیه السلام فرمود : «ما داراییِ تو را نمی خواهیم و دارایی ات فراوان باد [و ارزانی خودت] ! من ، تنها آنچه را از ما گرفته شده ، خواستم ؛ زیرا در آن ، دوک پشم ریسیِ فاطمه ، دختر محمّد صلی الله علیه و آله و نیز مَقنعه و گردن بند و پیراهن اوست .
یزید ، فرمان داد آنها را باز گردانند و دویست دینار هم بر آن افزود . زین العابدین علیه السلام آن [دینارها] را گرفت و میان فقیران و بینوایان ، قسمت کرد .
آن گاه یزید ، فرمان داد اسیران و دستگیرشدگان [خاندان] فاطمه علیهاالسلام را به وطنشان ، شهر پیامبر صلی الله علیه و آله ، باز گردانند . .
4465.امام علی علیه السلامالاحتجاج :رَوَت ثِقاتُ الرُّواهِ أنَّهُ لَمّا اُدخِلَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ زَینُ العابِدینَ علیه السلام فی جُملَهِ مَن حُمِلَ إلَی الشّامِ سَبایا مِن أولادِ الحُسَینِ بنِ عَلِیٍّ علیه السلام وأهالیهِ عَلی یَزیدَ لَعَنَهُ اللّه ُ ... قالَ لَهُ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام : یا یَزیدُ بَلَغَنی أنَّکَ تُریدُ قَتلی ، فَإِن کُنتَ لابُدَّ قاتِلی ، فَوَجِّه مَعَ هؤُلاءِ النِّسوَهِ مَن یَرُدُّهُنَّ إلی حَرَمِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله .
فَقالَ لَهُ یَزیدُ لَعَنَهُ اللّه ُ : لا یَرُدُّهُنَّ غَیرُکَ . (1)8 / 5اِقتِراحُ یَزیدَ المُصارَعَهَ بَینَ ابنِ الإمامِ الحَسَنِ علیه السّلام وَابنِهِ خالِدٍ4464.الإمام علیّ علیه السلام :تاریخ الطبری عن أبی مخنف :فَدَعاهُ [ای دَعا یَزیدُ عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ علیه السلام ] ذاتَ یَومٍ ، ودَعا عُمَرَ بنَ الحَسَنِ بنِ عَلِیٍّ وهُوَ غُلامٌ صَغیرٌ ، فَقالَ لِعُمَرَ بنِ الحَسَنِ : أتُقاتِلُ هذَا الفَتی یَعنی خالِدا ابنَهُ ؟ قالَ : لا ، ولکِن أعطِنی سِکّینا وأعطِهِ سِکّینا ثُمَّ اُقاتِلُهُ !
فَقالَ لَهُ یَزیدُ ، وأخَذَهُ فَضَمَّهُ إلَیهِ ثُمَّ قالَ : شِنشِنَهٌ أعرِفُها مِن أخزَمِ 2 ، هَل تَلِدُ الحَیَّهُ إلّا حَیَّهً ؟ (2) .
1- . الاحتجاج : ج 2 ص 132 135 ح 175 ، تفسیر القمّی : ج 2 ص 352 عن علیّ بن إبراهیم عن الإمام الصادق عنه علیهماالسلام نحوه ، بحار الأنوار : ج 45 ص 162 ح 6 .
2- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 462 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 578 ، تاریخ دمشق : ج 69 ص 177 وفیهما «عمرو بن الحسن» ، المنتظم : ج 5 ص 344 وفیه «عمرو بن الحسین» ، الأخبار الطوال : ص 261 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 195 وفیهما «عمر بن الحُسَینِ» .
4463.وقعه صِفّین ( به نقل از عبد اللّه بن شریک ) الاحتجاج :راویان موثّق ، روایت کرده اند : هنگامی که علی بن الحسین ، زین العابدین علیه السلام را در زمره فرزندان اسیر حسین بن علی علیه السلام و خاندانش به شام بردند و نزد یزید که خدا ، لعنتش کند آوردند ... ، علی بن الحسین علیه السلام به او فرمود : «ای یزید ! به من خبر رسیده که می خواهی مرا بکُشی . اگر حتما مرا می کُشی ، کسی را با این زنان ، همراه کن تا آنان را به حرم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله (مدینه) باز گردانَد» .
یزید که خدا ، لعنتش کند به ایشان گفت : کسی جز تو ، آنها را باز نمی گردانَد .
8 / 5پیشنهاد یزید برای کشتی گرفتن پسر امام حسن علیه السّلام با پسرش خالد
4462.الإمام علیّ علیه السلام ( لَمّا سَمِعَ قَوماً یَسبّونَ أهلَ الشّامِ أیّام ) تاریخ الطبری به نقل از ابو مِخنَف : یزید، روزی علی بن الحسین(زین العابدین) علیه السلام را فرا خواند و عمر ، فرزند حسن بن علی علیه السلام را که نوجوانی کم سال بود نیز خواست و به عمر بن حسن گفت : آیا با این جوان ، مبارزه می کنی (کُشتی می گیری) ؟ و اشاره اش به پسرش خالد بود .
گفت : نه ؛ امّا چاقویی به من و چاقویی به او بده تا با او بجنگم .
یزید ، او را پیش خواند و گرفت و به خود چسبانْد و سپس گفت : سرشتی است که از اَخزَم در او سراغ دارم . 1 آیا مار ، جز مار به دنیا می آورد ؟! .
4461.وقعه صِفّین ( به نقل از حَضرَمی ) الملهوف :دَعا یَزیدُ یَوما بِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام وعَمرِو بنِ الحَسَنِ ، وکانَ عَمرٌو صَغیرا ، یُقالُ : إنَّ عُمُرَهُ إحدی عَشرَهَ سَنَهً . فَقالَ لَهُ : أتُصارِعُ هذا ، یَعنِی ابنَهُ خالِدا ؟
فَقالَ لَهُ عَمرٌو : لا ، ولکِن أعطِنی سِکّینا وأعطِهِ سِکّینا ثُمَّ اُقاتِلُهُ ، فَقالَ یَزیدُ لَعَنَهُ اللّه ُ : شِنشِنَهٌ أعرِفُها مِن أخزَمِ ، هَل تَلِدُ الحَیَّهُ إلَا الحَیَّهَ . (1)4460.امام علی علیه السلام ( هرگاه دشمن را می دید ) أنساب الأشراف عن محمد بن عمرو بن الحسن بن علیّ :قُتِلَ الحُسَینُ علیه السلام ، فَحُمِلَ رَأسُهُ إلی یَزیدَ وحُمِلنا ، فَأَقعَدَنی یَزیدُ فی حِجرِهِ ، وأقعَدَ ابنا لَهُ فی حِجرِهِ ، ثُمَّ قالَ لی : أتُصارِعُهُ ؟
فَقُلتُ : أعطِنی سِکّینا وأعطِهِ سِکّینا ودَعنی وإیّاهُ .
فَقالَ : ما تَدَعونَ عَداوَتَنا صِغارا وکِبارا . (2) .
1- . الملهوف : ص 223 ، مثیر الأحزان : ص 105 نحوه وفیه «عمر بن الحسن» ، بحار الأنوار : ج 45 ص 143 ؛ الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 489 نحوه .
2- . أنساب الأشراف : ج 3 ص 401 . وراجع : مقتل الحسین علیه السلام الخوارزمی: ج 2 ص 74 والاحتجاج: ج 2 ص 134 ح 175 والمناقب لابن شهر آشوب: ج 4 ص 173.
4459.امام علی علیه السلام ( هرگاه با دشمنْ درگیر می شد ) الملهوف :یزید ، روزی علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام و عمرو بن حسن علیه السلام را که کوچک بود و گفته می شود که یازده سال داشت فرا خواند و به عمرو گفت : آیا با این ، کُشتی می گیری ؟ و منظورش ، پسرش خالد بود .
عمرو به او گفت : نه ؛ امّا چاقویی به من و چاقویی به او بده تا با او بجنگم .
یزید که خدا ، لعنتش کند گفت : سرشتی است که از اَخزَم در او سراغ دارم . آیا مار ، جز مار به دنیا می آورد ؟!4461.وقعه صفّین عن الحضرمی :أنساب الأشراف به نقل از محمّد بن عمرو بن حسن بن علی علیه السلام : حسین علیه السلام کشته شد و سرِ ایشان و نیز ما را برای یزید بردند . یزید ، مرا در دامانش نشانْد و پسر خودش را نیز در دامانش نشانْد . سپس به من گفت : با او کُشتی می گیری ؟
گفتم : چاقویی به من و چاقویی به او بده و مرا با او ، وا گذار .
یزید گفت : کوچک و بزرگتان ، دشمنی با ما را رها نمی کنید ! .
نکتهسمّی الشخص الذی طلب منه یزید مصارعه ابنه فی معظم الروایات عمر أو عمرو بن الحسن علیه السلام . ولکن إحدی الروایات ذکرت أنّه محمد بن عمرو بن الحسن علیه السلام (1) ، کما ذکر فی بعض الروایات أنّه الإمام علیّ بن الحسین علیهماالسلام . (2) وهناک إشکالات اُخری ترد علی هاتین الروایتین ؛ فضلاً عن تعارضهما مع الروایات المشهوره ، وذلک لأن عمرو بن الحسن علیه السلام کان آنذاک فی مرحله الطفوله ، فلا یمکن أن یکون له ولد فضلاً عن أن یصارع ابن یزید . وأمّا کونه علیّ بن الحسین علیهماالسلام فإنّ سِنّهُ وشخصیّته لا یتناسبان مع اقتراح یزید .
8 / 6تَخییرُ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السّلام فِی العُودَهِ إلَی المَدینَهِ4457.وقعه صِفّین ( به نقل از سلام بن سُوَید ) شرح الأخبار :أمَرَ [یَزیدُ] بِإِطلاقِ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام ، وخَیَّرَهُ بَینَ المُقامَ عِندَهُ أوِ الاِنصِرافِ ، فَاختارَ الاِنصِرافَ إلَی المَدینَهِ ، فَسَرَّحَهُ . (3) .
1- . ر . ک : ص 372 ح 2436 .
2- . مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 74 ؛ الاحتجاج : ج 2 ص 134 ح 175، المناقب لابن شهر آشوب : ج 4 ص 173 .
3- . شرح الأخبار : ج 3 ص 159 ح 1089 .
نکتهدر بیشتر گزارش ها ، شخصی که یزید ، کُشتی گرفتن با فرزند خود را به او پیشنهاد کرده ، عمر بن حسن یا عمرو بن حسن نامیده شده و تنها در یک گزارش ، وی محمّد بن عمرو بن حسن ، معرّفی شده است و در یک گزارش دیگر نیز این داستان ، در باره امام زین العابدین علیه السلام آمده است . این دو گزارشِ متفاوت ، علاوه بر تعارض داشتن با گزارش های مشهور ، ایرادهای دیگری هم دارند ؛ زیرا در آن دوران ، عمرو بن حسن ، خود در سنین کودکی بوده و فرزندی نداشته که بتواند با فرزند یزید ، کُشتی بگیرد . همچنین ، سن و شخصیت امام زین العابدین علیه السلام نیز تناسبی با پیشنهاد یزید ندارد .
8 / 6آزاد گذاشتن امام زین العابدین علیه السّلام برای بازگشت به مدینه
4455.بحار الأنوار عن مصباح السیّد ابن الباقی :شرح الأخبار :یزید ، فرمان داد علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام را آزاد کنند و ایشان را در ماندن پیش خود یا باز گشتن ، مُخیَّر کرد . ایشان ، بازگشت به مدینه را انتخاب نمود و یزید هم ایشان را رها کرد . .
8 / 7تَأَهُّبُ آلِ الرَّسولِ صلّی الله علیه و آله لِلعودّهِ إلَی المَدینَهِ4453.امام علی علیه السلام ( از دعاهای وی پس از نماز مغرب ) تاریخ الطبری عن فاطمه بنت علیّ علیه السلام :قالَ یَزیدُ بنُ مُعاوِیَهَ : یا نُعمانَ بنَ بَشیرٍ ، جَهِّزهُم بِما یُصِلحُهُم ، وَابعَث مَعَهُم رَجُلاً مِن أهلِ الشّامِ أمینا صالِحا ، وَابعَث مَعَهُ خَیلاً وأعوانا ، فَیَسیرَ بِهِم إلَی المَدینَهِ . (1)4452.امام علی علیه السلام ( در دعایش پس از نماز مغرب ) الأخبار الطوال :أمَرَ [یَزیدُ] بِتَجهیزِهِم بِأَحسَنِ جِهازٍ ، وقالَ لِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام : اِنطَلِق مَعَ نِسائِکَ حَتّی تُبلِغَهُنَّ وَطَنَهُنَّ .
ووَجَّهَ مَعَهُ رَجُلاً فی ثَلاثینَ فارِسا ، یَسیرُ أمامَهُم ، ویَنزِلُ حَجرَهً (2) عَنهُم ، حَتَّی انتَهی بِهِم إلَی المَدینَهِ . (3)4453.عنه علیه السلام ( مِن دُعائِهِ بَعدَ صَلاهِ المَغرِبِ ) الإرشاد :أمَرَ [یَزیدُ] بِالنِّسوَهِ أن یُنزَلنَ فی دارٍ عَلی حِدَهٍ مَعَهُنَّ أخوهُنَّ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیه السلام ، فَاُفرِدَ لَهُم دارٌتَتَّصِلُ بِدارِ یَزیدَ ، فَأَقاموا أیّاما ثُمَّ نَدَبَ یَزیدُ النُّعمانَ بنَ بَشیرٍ ، وقالَ لَهُ : تَجَهَّز لِتَخرُجَ بِهؤُلاءِ النِّسوانِ إلَی المَدینَهِ .
ولَمّا أرادَ أن یُجَهِّزَهُم دَعا عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ علیه السلام فَاستَخلاهُ ، ثُمَّ قالَ لَهُ: لَعَنَ اللّه ُ ابنَ مَرجانَهَ ، أم وَاللّه ِ لَو أنّی صاحِبُ أبیکَ ما سَأَلَنی خَصلَهً أبَدا إلّا أعطَیتُهُ إیّاها ، ولَدَفَعتُ الحَتفَ عَنهُ بِکُلِّ مَا استَطَعتُ ، ولکِنَّ اللّه َ قَضی ما رَأَیتَ ، کاتِبنی مِنَ المَدینَهِ وأنهِ کُلَّ حاجَهٍ تَکونُ لَکَ .
وتَقَدَّمَ بِکِسوَتِهِ وکِسوَهِ أهلِهِ . وأنفَذَ مَعَهُم فی جُملَهِ النُّعمانِ بنِ بَشیرٍ رَسولاً تَقَدَّمَ إلَیهِ أن یَسیرَ بِهِم فِی اللَّیلِ ، ویَکونوا أمامَهُ حَیثُ لا یَفوتونَ طَرفَهُ ، فَإِذا نَزَلوا تَنَحّی عَنهُم وتَفَرَّقُ هُوَ وأصحابُهُ حَولَهُم کَهَیئَهِ الحَرَسِ لَهُم ، ویَنزِلُ مِنهُم حَیثُ إذا أرادَ إنسانٌ مِن جَماعَتِهِم وُضوءا وقَضاءَ حاجَهٍ لَم یَحتَشِم .
فَسارَ مَعَهُم فی جُملَهِ النُّعمانِ ، ولَم یَزَل یُنازِلُهُم فِی الطَّریقِ ویَرفُقُ بِهِم کَما وَصّاهُ یَزیدُ ویَرعَونَهُم ، حَتّی دَخَلُوا المَدینَهَ . (4) .
1- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 462 ، المنتظم : ج 5 ص 344 ، تاریخ دمشق : ج 69 ص 177 ، الفصول المهمّه : ص 193 کلاهما نحوه .
2- . حَجرَهً : أی ناحیه منفردا (النهایه : ج 1 ص 342 «حجر») .
3- . الأخبار الطوال : ص 261 ، بغیه الطلب فی تاریخ حلب : ج 6 ص 2632 ، أخبار الدول وآثار الاُول : ج 1 ص 324 نحوه .
4- . الإرشاد : ج 2 ص 122 ، روضه الواعظین : ص 212 ، إعلام الوری : ج 1 ص 475 .
8 / 7آماده شدن خاندان پیامبر صلّی الله علیه و آله برای بازگشت به مدینه
4450.امام علی علیه السلام ( در پی نماز عصر ) تاریخ الطبری به نقل از فاطمه دختر علی علیه السلام : یزید بن معاویه گفت : ای نُعمان بن بشیر ! آنچه را نیاز دارند ، برایشان فراهم کن و مردی امین و شایسته را از شامیان ، همراه با سواران و یاورانی برگُزین تا با آنان باشد و ایشان را به مدینه برساند .4451.عنه علیه السلام ( عَقیبَ فریضه العَصرِ ) الأخبار الطّوال :یزید فرمان داد تا آنان را به بهترین شکل ، آماده کنند و به علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام گفت : همراه زنان خاندانت برو تا آنان را به وطنشان برسانی .
او مردی را با سی سوار ، همراه آنان روانه کرد تا پیشاپیش آنان برود و با فاصله از ایشان ، فرود آید تا آنان را به مدینه برساند .4450.الإمام علیّ علیه السلام ( عقیب فریضه العَصرِ ) الإرشاد :یزید ، فرمان داد تا زنان را در خانه ای جدا ، فرود آورند و برادرشان علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام با آنان باشد . خانه ای جدا و چسبیده به خانه یزید ، برایشان آماده کردند و چند روز در آن جا بودند . سپس یزید ، نُعمان بن بشیر را فرا خواند و به او گفت : آماده شو تا این زنان را به مدینه ببری .
هنگامی که خواست آنان را آماده کند ، علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام را خواست و با وی خلوت کرد و سپس به وی گفت : خداوند ، ابن مَرجانه را لعنت کند ! به خدا سوگند ، اگر من با پدرت طرف بودم ، هیچ گاه چیزی از من نمی خواست ، جز آن که به او می بخشیدم و با هر چه می توانستم ، مرگ را از او دور می کردم ؛ امّا خداوند ، آنچه را دیدی ، تقدیر کرده بود . از مدینه به من نامه بنویس و هر درخواستی داشتی ، به من برسان .
آن گاه به ایشان و خانواده ایشان ، لباس داد و در زمره گروه نُعمان بن بشیر ، فرستاده ای (مأمور ویژه ای) روانه کرد و به او گفت که آنان را [در خُنَکای] شب ، راه ببرد و جلوتر از آنان باشد ؛ امّا نه آن اندازه دور که کاروان به او نرسند ، و چون فرود می آیند ، از آنها فاصله بگیرد و خود و یارانش ، گرداگردشان پخش شوند و به گونه ای ، نگهبان آنان باشند و چندان با فاصله از آنان فرود بیایند که چون کسی از آنان خواست وضویی بگیرد و یا برای قضای حاجتی برود ، خجالت نکشد .
این فرستاده ، همراه نعمان رفت و همواره همراه آنان در راه ، فرود می آمد و با آنان ، همان گونه که یزیدْ سفارش کرده بود ، همراهی می کرد و رعایت آنها را می نمود ، تا آن که به مدینه وارد شدند . .
4449.امام علی علیه السلام ( در پی نماز ظهر ) تاریخ الطبری عن أبی مخنف عن الحارث بن کعب :لَمّا أرادوا أن یَخرُجوا ، دَعا یَزیدُ عَلِیَّ بنَ الحُسَینِ علیه السلام ، ثُمَّ قالَ : لَعَنَ اللّه ُ ابنَ مَرجانَهَ ، أما وَاللّه ِ لَو أنّی صاحِبُهُ ما سَأَلَنی خَصلَهً أبَدا إلّا أعطَیتُها إیّاهُ ، ولَدَفَعتُ الحَتفَ عَنهُ بِکُلِّ ما استَطَعتُ ولَو بِهَلاکِ بَعضِ وُلدی ، ولکِنَّ اللّه َ قَضی ما رَأَیتَ . کاتِبنی وأنهِ کُلَّ حاجَهٍ تَکونُ لَکَ .
قالَ : وکَساهُم وأوصی بِهِم ذلِکَ الرَّسولَ . قالَ : فَخَرَجَ بِهِمُ [الرَّسولُ] ، وکانَ یُسایِرُهُم بِاللَّیلِ فَیَکونونَ أمامَهُ حَیثُ لا یَفوتونَ طَرفَهُ ، فَإِذا نَزَلوا تَنَحّی عَنهُم وتَفَرَّقَ هُوَ وأصحابُهُ حَولَهُم کَهَیئَهِ الحَرَسِ لَهُم ، ویَنزِلُ مِنهُم بِحَیثُ إذا أرادَ إنسانٌ مِنهُم وُضوءا أو قَضاءَ حاجَهٍ لَم یَحتَشِم .
فَلَم یَزَل یُنازِلُهُم فِی الطَّریقِ هکَذا ویَسأَلُهُم عَن حَوائِجِهِم ویُلَطِّفُهُم ، حَتّی دَخَلُوا المَدینَهَ . (1)4449.الإمام علیّ علیه السلام ( عَقیبَ فَریضَهِ الظُّهرِ ) مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی :رُوِیَ أنَّ یَزیدَ عَرَضَ عَلَیهِم [أی عَلی سَبایا أهلِ البَیتِ] المُقامَ بِدِمَشقَ فَأَبَوا ذلِکَ ، وقالوا : رُدَّنا إلَی المَدینَهِ لِأَنَّها مُهاجَرَهُ جَدِّنا .
فَقالَ لِلنُّعمانِ بنِ بَشیرٍ : جَهِّز هؤُلاءِ بِما یُصلِحُهُم وَابعَث مَعَهُم رَجُلاً مِن أهلِ الشّامِ أمینا صالِحا ، وَابعَث مَعَهُم خَیلاً وأعوانا .
ثُمَّ کَساهُم وحَباهُم وفَرَضَ لَهُمُ الأَرزاقَ وَالأَنزالَ . ثُمَّ دَعا بِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام فَقالَ لَهُ : لَعَنَ اللّه ُ ابنَ مَرجانَهَ ! أما وَاللّه ِ لَو کُنتُ صاحِبَهُ ما سَأَلَنی خُطَّهً (2) إلّا أعطَیتُها إیّاهُ ، ولَدَفَعتُ عَنهُ الحَتفَ بِکُلِّ ما قَدَرتُ عَلَیهِ ، ولَو بِهَلاکِ بَعضِ وُلدی ، ولکِن قَضَی اللّه ُ ما رَأَیتَ . فَکاتِبنی بِکُلِّ حاجَهٍ تَکونُ لَکَ ، ثُمَّ أوصی بِهِمُ الرَّسولَ . فَخَرَجَ بِهِم الرَّسولُ یُسایِرُهُم ، فَیَکونُ أمامَهُم حَیثُ لا یَفوتونَ طَرفَهُ ، فَإِذا نَزَلوا تَنَحّی عَنهُم وتَفَرَّقَ هُوَ وأصحابُهُ کَهَیئَهِ الحَرَسِ ، ثُمَّ یَنزِلُ بِهِم حَیثُ أرادَ أحَدُهُمُ الوُضوءَ ، ویَعرِضُ عَلَیهِم حَوائِجَهُم ، ویَلطِفُ بِهِم حَتّی دَخَلُوا المَدینَهَ . (3) .
1- . تاریخ الطبری : ج 5 ص 462 ، الکامل فی التاریخ : ج 2 ص 578 ، الفصول المهمّه : ص 193 ، البدایه والنهایه : ج 8 ص 195 وکلاهما نحوه .
2- . کذا فی المصدر ، وفی بحار الأنوار : «خلّه» ، وهو الأنسب .
3- . مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 74 ؛ بحار الأنوار : ج 45 ص 145 .
4448.بحار الأنوار ( به نقل از الاختیار ) تاریخ الطبری به نقل از ابو مِخنَف ، از حارث بن کعب : هنگامی که خواستند بیرون بروند ، یزید ، علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام را فرا خواند و سپس گفت : خداوند ، ابن مرجانه را لعنت کند ! هان ! به خدا سوگند ، اگر طرفِ حسین ، من بودم ، هرگز چیزی از من نمی خواست ، جز آن که به او می دادم و با هر چه می توانستم ، حتّی با هلاکت فرزندانم ، مرگ را از او می راندم ؛ امّا خدا ، آنچه را دیدی ، تقدیر کرده بود . به من نامه بنویس و هر درخواستی داشتی ، به من برسان .
یزید ، آنان را پوشانْد و سفارش آنان را به فرستاده اش نمود . آن فرستاده ، با آنان به راه افتاد و شب با آنان می رفت و پیشاپیشِ آنان بود ؛ امّا نه آن قدر که ایشان را گم کند ، و چون فرود می آمدند ، از آنان فاصله می گرفت و خود و یارانش مانند نگهبانان ، گرداگرد آنها پخش می شدند و در فاصله ای با آنان فرود می آمد که هر گاه کسی از آنان می خواست وضویی بگیرد یا برای قضای حاجت برود ، خجالت نمی کشید .
همواره همراه آنان در راه ، فرود می آمد و از خواسته هایشان جویا می شد و با آنها مهربانی می کرد تا به مدینه وارد شدند .4448.بحار الأنوار عن الاختیار :مقتل الحسین علیه السلام ، خوارزمی :روایت شده که یزید ، به اسیران اهل بیت ، پیشنهاد ماندن در دمشق را داد . آنان نپذیرفتند و گفتند : ما را به مدینه باز گردان که آن جا ، هجرتگاه جدّمان است .
یزید به نُعمان بن بشیر گفت : هر چه اینان لازم دارند ، آماده کن و مردی امانتدار و شایسته از شامیان ، همراه آنان بفرست و سواران و یاورانی نیز همراه او کن .
سپس یزید به آنان ، لباس و هدایایی داد و روزی و حقوقی برایشان معیّن کرد و آن گاه ، علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام را خواست و به ایشان گفت : خداوند ، ابن مرجانه را لعنت کند ! هان ! به خدا سوگند ، اگر من طرفِ دعوای حسین بودم ، چیزی از من نمی خواست ، جز آن که به او می دادم و با هر چه در توانم بود ، حتّی با هلاکت برخی فرزندانم ، مرگ را از او می راندم ؛ امّا خداوند ، آنچه را دیدی ، تقدیر کرده بود . پس هر درخواستی داشتی ، برای من بنویس .
سپس سفارش آنها را به فرستاده اش کرد . او نیز با آنان ، حرکت کرد و آن اندازه جلوتر بود که او را گم نمی کردند و چون کاروان اسیران ، فرود می آمدند ، از آنها فاصله می گرفت و خود و یارانش ، مانند نگهبانان ، پخش می شدند و هر گاه یکی از آنان می خواست وضو بگیرد ، وی را فرود می آورد و حاجت هایشان را برایشان ، فراهم می آورد و با آنان ، مهربانی می کرد تا به مدینه وارد شدند . .
4447.از دعاهای علی علیه السلام ( در پیِ نمازهای واجب ) أنساب الأشراف :أعطی یَزیدُ کُلَّ امرَأَهٍ مِن نِساءِ الحُسَینِ ضِعفَ ما ذَهَبَ لَها ، وقالَ : عَجَّلَ ابنُ سُمَیَّهَ لَعنَهُ اللّه ِ عَلَیهِ .
وبَعَثَ یَزیدُ بِالنِّساءِ وَالصِّبیانِ إلَی المَدینَهِ مَعَ رَسولٍ ، وأوصاهُ بِهِم ، فَلَم یَزَل یَرفُقُ بِهِم حَتّی وَرَدُوا المَدینَهَ .
وقالَ لِعَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیه السلام : إن أحبَبتَ أن تُقیمَ عِندَنا بَرَرناکَ ووَصَلناکَ . فَاختارَ إتیانَ المَدینَهِ ، فَوَصَلَهُ وأشخَصَهُ إلَیها . (1)4446.امام علی علیه السلام :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :بَعَثَ [یَزیدُ] بِثَقَلِ الحُسَینِ علیه السلام ومَن بَقِیَ مِن نِسائِهِ وأهلِهِ ووُلدِهِ مَعَهُم ، وجَهَّزَهُم بِکُلِّ شَیءٍ ، لَم یَدَع لَهُم حاجَهً بِالمَدینَهِ إلّا أمَرَ لَهُم بِها ، وقالَ لِعَلِیِّ بنِ حُسَینٍ علیه السلام : إن أحبَبتَ أن تُقیمَ عِندَنا فَنَصِلَ رَحِمَکَ ونَعرِفَ لَکَ حَقَّکَ فَعَلتَ ، وإن أحبَبتَ أن أرُدَّکَ إلی بِلادِکَ أصِلُکَ .
قالَ : بَل تَرُدُّنی إلی بِلادی .
فَرَدَّهُ إلَی المَدینَهِ ووَصَلَهُ ، وأمَرَ الرُّسُلَ الَّذینَ وَجَّهَهُم مَعَهُم أن یَنزِلوا بِهِم حَیثُ شاؤوا ومَتی شاؤوا . وبَعَثَ بِهِم مَعَ مُحرِزِ بنِ حُرَیثٍ الکَلبِیِّ ورَجُلٍ مِن بَهراءَ ، وکانا مِن أفاضِلِ أهلِ الشّامِ . (2) .
1- . أنساب الأشراف : ج 3 ص 417 .
2- . الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) : ج 1 ص 490 وراجع : تاریخ دمشق : ج 57 ص 79 .
4447.عنه علیه السلام ( مِن دُعائِهِ بَعدَ الصَّلاهِ المَکتوبَهِ ) أنساب الأشراف :یزید ، دو برابرِ آنچه از هر یک از زنان حسین علیه السلام برده بودند ، به آنها داد و گفت : پسر سمیّه که لعنت خدا بر او باد عجله کرد .
یزید ، زنان و کودکان را با فرستاده ای به سوی مدینه فرستاد و سفارش آنان را به او کرد و او ، همواره با آنان همراهی کرد تا به مدینه وارد شدند .
همچنین یزید به علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام گفت : اگر دوست داری نزد ما بمانی ، به تو نیکی می کنیم و حقّ خویشاوندی ات را نگاه می داریم . [امّا] علی بن الحسین علیه السلام رفتن به مدینه را برگزید و یزید هم عطایی به او داد و او را روانه مدینه کرد .4446.عنه علیه السلام :الطبقات الکبری (الطبقه الخامسه من الصحابه) :یزید ، اثاثیه حسین علیه السلام و زنان و خانواده و فرزندان باقی مانده را همراه آنان ، روانه کرد و همه چیز را برایشان فراهم کرد و هیچ نیازی را در مدینه برایشان نگذاشت ، جز آن که فرمان داد برایشان فراهم کنند . او به علی بن الحسین (زین العابدین) علیه السلام گفت : اگر دوست داری که نزد ما بمانی ، بمان که پیوندمان را با تو نگاه می داریم و حقّت را پاس می داریم ، و اگر دوست داری که تو را به وطنت باز گردانم ، باز به تو صله [و عطا] می دهم .
علی بن الحسین علیه السلام فرمود : «مرا به وطنم باز گردان» .
یزید ، او را به مدینه باز گرداند و به او هدایایی داد و به فرستادگانی که همراه آنان روانه کرده بود ، فرمان داد هر کجا و هر زمان که آنان خواستند ، فرود آیند ، و آنان را با مُحرِز بن حُرَیث کَلبی و مردی از بَهرا که هر دو از فضیلتمندان شام بودند ، فرستاد . .
8 / 8مُرورُ آلِ الرَّسولِ صلّی الله علیه و آله عَلی کَربَلاءَ4443.امام علی علیه السلام ( در پی هر نمازی ) الملهوف :لَمّا رَجَعَ نِساءُ الحُسَینِ علیه السلام وعِیالُهُ مِنَ الشّامِ وبَلَغوا إلَی العِراقِ ، قالوا لِلدَّلیلِ : مُرَّ بِنا عَلی طریقِ کَربَلاءَ ، فَوَصَلوا إلی مَوضِعِ المَصرَعِ ، فَوَجَدوا جابِرَ بنَ عَبدِ اللّه ِ الأَنصارِیَّ رَحِمَهُ اللّه ُ وجَماعَهً مِن بَنی هاشِمٍ ورِجالاً مِن آلِ الرَّسولِ صلی الله علیه و آله قَد وَرَدوا لِزِیارَهِ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَوافَوا فی وَقتٍ واحِدٍ ، وتَلاقَوا بِالبُکاءِ وَالحُزنِ وَاللَّطمِ ، وأقامُوا المَآتِمَ المُقرِحَهَ لِلأَکبادِ ، وَاجتَمَعَت إلَیهِم نِساءُ ذلِکَ السَّوادِ (1) ، وأقاموا عَلی ذلِکَ أیّاما . (2)4445.الإمام علیّ علیه السلام ( فی تَعقیبِ کُلِّ صَلاهٍ ) مثیر الأحزان :لَمّا مَرَّ عِیالُ الحُسَینِ علیه السلام بِکَربَلاءَ ، وَجَدوا جابِرَ بنَ عَبدِ اللّه ِ الأَنصارِیَّ رَحمَهُ اللّه ِ عَلَیهِ وجَماعَهً مِن بَنی هاشِمٍ قَدِموا لِزِیارَتِهِ فی وَقتٍ واحِدٍ ، فَتَلاقَوا بِالحُزنِ وَالاِکتِئابِ وَالنَّوحِ عَلی هذَا المُصابِ المُقرِحِ لِأَکبادِ الأَحبابِ . (3) .
1- . السَّوادُ من الناس : عامّتهم ، وهم الجمهور الأعظم (تاج العروس : ج 5 ص 34 «سود») .
2- . الملهوف : ص 225 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 146 .
3- . مثیر الأحزان : ص 107 .
8 / 8عبور خاندان پیامبر صلّی الله علیه و آله از کربلا
4442.امام علی علیه السلام ( در پی هر نماز واجب ) الملهوف :هنگامی که زنان و خاندان امام حسین علیه السلام از شام باز گشتند و به عراق رسیدند . به راه نمایشان گفتند : «ما را از راه کربلا ببر» . آنان به قتلگاه [شهدا] رسیدند و جابر بن عبد اللّه انصاری که خدا رحمتش کند و گروهی از بنی هاشم و مردانی از خاندان پیامبر صلی الله علیه و آله را دیدند که برای زیارت قبر حسین علیه السلام آمده بودند .
پس در یک زمان ، در آن جا گرد آمدند و با گریه و اندوه و بر سر و صورت زنان ، به هم رسیدند و مجلس های عزایی بر پا داشتند که جگر را آتش می زد . زنان حاضر در آن جا هم گِرد آمدند و چندین روز ، همین گونه ماندند .4442.الإمام علیّ علیه السلام ( کانَ یَقولُ فی دُبُرِ کُلِّ صَلاهٍ مَکتوبَهٍ ) مثیر الأحزان :هنگامی که خاندان امام حسین علیه السلام از کربلا گذشتند ، جابر بن عبد اللّه انصاری که رحمت خدا بر او باد و گروهی از بنی هاشم را که برای زیارت مرقد حسین علیه السلام آمده بودند ، دیدند و هم زمان به آن جا رسیدند و همدیگر را با غم و اندوه و ماتم سرایی بر این مصیبت دردناک و سوزاننده جگرِ دوستان ، دیدار کردند . .
4441.کنز العمّال ( به نقل از زِرّ بن حُبَیش ) الآثار الباقیه:فی العِشرینَ رُدَّ رَأسُ الحُسَینِ علیه السلام إلی مَجثَمِهِ حَتّی دُفِنَ مَعَ جُثَّتِهِ ، وفیهِ زِیارَهُ الأَربَعینَ ، وهُم حَرَمُهُ بَعدَ انصِرافِهِم مِنَ الشّامِ . (1)4440.امام زین العابدین علیه السلام :الأمالی للصدوق عن فاطمه بنت علیّ علیه السلام :إنَّ یَزیدَ أمَرَ بِنِساءِ الحُسَینِ علیه السلام فَحُبِسنَ مَعَ عَلِیِّ بنِ الحُسَینِ علیهماالسلام فی مَحبِسٍ ، لا یُکِنُّهُم مِن حَرٍّ ولا قَرٍّ حَتّی تَقَشَّرَت وُجوهُهُم ، ولَم یُرفَع بِبَیتِ المَقدِسِ حَجَرٌ عَن وَجهِ الأَرضِ إلّا وُجِدَ تَحتَهُ دَمٌ عَبیطٌ (2) ، وأبصَرَ النّاسُ الشَّمسَ عَلَی الحیطانِ حَمراءَ کَأَنَّها المَلاحِفُ المُعَصفَرَهُ (3) ، إلی أن خَرجَ عَلِیُّ بنُ الحُسَینِ علیهماالسلامبِالنِّسوَهِ ، ورَدَّ رَأسَ الحُسَینِ علیه السلام إلی کَربَلاءَ . (4)(5)8 / 9أوَّلُ مَن زارَ قَبرَ الحُسَینِ علیه السّلام مِنَ النّاسِ4440.الإمام زین العابدین علیه السلام :مصباح الزائر عن عطا :کُنتُ مَعَ جابِرِ بنِ عَبدِ اللّه ِ یَومَ العِشرینَ مِن صَفَرٍ ، فَلَمّا وَصَلنَا الغاضِرِیَّهَ (6) اغتَسَلَ فی شَریعَتِها ، ولَبِسَ قَمیصا کانَ مَعَهُ طاهِرا .
ثُمَّ قالَ لی : أمَعَکَ شَیءٌ مِنَ الطّیبِ یا عَطا ؟ قُلتُ : مَعی سُعدٌ (7) ، فَجَعَلَ مِنهُ عَلی رَأسِهِ وسائِرِ جَسَدِهِ .
ثُمَّ مَشی حافِیا حَتّی وَقَفَ عِندَ رَأسِ الحُسَینِ علیه السلام ، وکَبَّرَ ثَلاثا ثُمَّ خَرَّ مَغشِیّا عَلَیهِ ، فَلَمّا أفاقَ سَمِعتُهُ یَقولُ :
السَّلامُ عَلَیکُم یا آلَ اللّه ... ِ . (8) .
1- . الآثار الباقیه : ص 422 .
2- . العَبیطُ من الدم : الخالص الطریّ (الصحاح : ج 3 ص 1142 «عبط») .
3- . العُصفُر : صِبغ (الصحاح : ج 2 ص 750 «عصفر») .
4- . یستفاد من هذا النصّ وکما نلاحظ خصوص مجیء الإمام السجّاد إلی کربلاء مع إبهام فیه (وذلک إنّ الفاعل فی قوله «وردّ رأس الحسین علیه السلام یحتمل أن یکون یزیدا ، لا الإمام زین العابدین علیه السلام ) ، وأمّا فیما یتعلّق بسائر أهل البیت فلم یتعرّض له .
5- . الأمالی للصدوق : ص 231 ح 243 ، روضه الواعظین : ص 212 ، بحار الأنوار : ج 45 ص 140 .
6- . راجع : الخریطه رقم 4 فی آخر مجلّد 5 .
7- . السُّعْدُ : من الطِیب (الصحاح : ج 2 ص 488 «سعد») .
8- . مصباح الزائر : ص 286 ، بحار الأنوار : ج 101 ص 329 الرقم 1 و راجع : هذه الموسوعه : ج 12 ص 96 ح 3275 (القسم الثالث عشر / الفصل الثانی عشر / زیاره جابر بن عبد اللّه الأنصاری) .
4439.الإمام علیّ علیه السلام ( خَطَبَ یَومَ الأَضحی ، فَکَبَّرَ وقالَ ) الآثار الباقیه :در روز بیستم [صفر] ، سرِ حسین علیه السلام به جایگاهش باز گردانده شد تا با پیکرش به خاک سپرده شود و «زیارت اربعین» هم در این روز است . اهل حرم حسین علیه السلام هم در بازگشت از شام [با آن سر] بودند .4438.امام باقر علیه السلام :الأمالی ، صدوق به نقل از فاطمه ، دختر علی علیه السلام : یزید ، فرمان داد تا زنان حسین علیه السلام را با علی بن الحسین علیه السلام در زندانی حبس کنند که آنان را نه از گرما و نه از سرما ، نگاه نمی داشت تا آن جایی که صورت هایشان پوست انداخت . در بیت المقدّس ، سنگی را از روی زمین بر نمی داشتند ، جز آن که زیر آن ، خون تازه می یافتند و مردم ، آفتاب را روی دیوارها ، به سانِ مَلحفه های زعفرانی ، سرخْ رنگ می دیدند تا آن که علی بن الحسین علیه السلام با زنان [خاندان خود] حرکت کرد و سرِ حسین علیه السلام را به کربلا ، باز گرداند . (1)
8 / 9نخستین زائر قبر امام حسین علیه السّلام از مردم
اشاره
4436.امام علی علیه السلام ( در قنوت خود در مسجد بنی کاهل ) مصباح الزائر به نقل از عطا : روز بیستم صفر ، با جابر بن عبد اللّه بودم . هنگامی که به غاضریّه (2) رسیدیم ، در جوی آن جا غسل کرد و پیراهن پاکیزه ای را که همراه داشت ، پوشید . سپس به من گفت : ای عطا ! آیا عطری به همراه داری ؟
گفتم : سُعد (مادّه ای خوش بو کننده) دارم .
او از آن به سر و بقیّه بدنش مالید . سپس پابرهنه رفت تا نزد سرِ امام حسین علیه السلام ایستاد و سه تکبیر گفت و بیهوش ، بر زمین افتاد و هنگامی که به هوش آمد ، شنیدم که می گوید : سلام بر شما ، ای خاندان خدا ... .
1- . این متن ، چنان که مشاهده می شود ، فقط آمدن امام زین العابدین علیه السلام را به کربلا می رساند و در آن هم ابهامی هست! (چرا که فاعل جمله آخر ، ممکن است یزید باشد و نه امام زین العابدین علیه السلام ) ؛ امّا در باره سایر افراد خاندان امام حسین علیه السلام ، ساکت است .
2- . ر . ک : نقشه شماره 4 در پایان جلد 5 .
4437.الإمام علیّ علیه السلام :بشاره المصطفی عن عطیّه العوفی (1) :خَرَجتُ مَعَ جابِرِ بنِ عَبدِ اللّه ِ الأَنصارِیِّ زائِرَینِ قَبرَ الحُسَینِ بنِ عَلِیِّ بنِ أبی طالِبٍ علیه السلام ، فَلَمّا وَرَدنا کَربَلاءَ دَنا جابِرٌ مِن شاطِئِ الفُراتِ فَاغتَسَلَ ، ثُمَّ اتَّزَرَ بِإِزارٍ وَارتَدی بِآخَرَ ، ثُمَّ فَتَحَ صُرَّهً فیها سُعدٌ فَنَثَرَها عَلی بَدَنِهِ ، ثُمَّ لَم یَخطُ خُطوَهً إلّا ذَکَرَ اللّه َ تَعالی .
حَتّی إذا دَنا مِنَ القَبرِ قالَ : ألمِسنیهِ ، فَأَلمَستُهُ ، فَخَرَّ عَلَی القَبرِ مَغشِیّا عَلَیهِ ، فَرَشَشتُ عَلَیهِ شَیئا مِنَ الماءِ ، فَلَمّا أفاقَ قالَ : یا حُسَینُ ، ثَلاثا ، ثُمَّ قالَ : حَبیبٌ لا یُجیبُ حَبیبَهُ . ثُمَّ قالَ : وأنّی لَکَ بِالجَوابِ وقَد شُحِطَت أوداجُکَ (2) عَلی أثباجِکَ (3) ، وفُرِّقَ بَینَ بَدَنِکَ ورَأسِکَ ، فَأَشهَدُ أنَّکَ ابنُ خاتَمِ النَّبِیّینَ ، وَابنُ سَیِّدِ المُؤمِنینَ ، وَابنُ حَلیفِ التَّقوی وسَلیلِ الهُدی وخامِسُ أصحابِ الکِساءِ ، وَابنُ سَیِّدِ النُّقَباءِ ، وَابنُ فاطِمَهَ سَیِّدَهِ النِّساءِ ، وما لَکَ لا تَکونُ هکَذا وقَد غَذَّتکَ کَفُّ سَیِّدِ المُرسَلینَ ، ورُبّیتَ فی حِجرِ المُتَّقینَ ، ورُضِعتَ مِن ثَدیِ الإِیمانِ وفُطِمتَ بِالإِسلامِ ، فَطِبتَ حَیّا وطِبتَ مَیِّتا ، غَیرَ أنَّ قُلوبَ المُؤمِنینَ غَیرُ طَیِّبَهٍ لِفِراقِکَ ، ولا شاکَّهٍ فِی الخِیَرَهِ لَکَ ، فَعَلَیکَ سَلامُ اللّه ِ ورِضوانُهُ ، وأشهَدُ أنَّکَ مَضَیتَ عَلی ما مَضی عَلَیهِ أخوکَ یَحیَی بنُ زَکَرِیّا .
ثُمَّ جالَ بِبَصَرِهِ حَولَ القَبرِ وقالَ : السَّلامُ عَلَیکُم أیَّتُهَا الأَرواحُ الَّتی حَلَّت بِفِناءِ الحُسَینِ وأناخَت بِرَحلِهِ ، وأشهَدُ أنَّکُم أقَمتُمُ الصَّلاهَ وآتَیتُمُ الزَّکاهَ ، وأمَرتُم بِالمَعروفِ ونَهَیتُم عَنِ المُنکَرِ ، وجاهَدتُمُ المُلحِدینَ ، وعَبَدتُمُ اللّه َ حَتّی أتاکُمُ الیَقینُ . وَالَّذی بَعَثَ مُحَمَّدا بِالحَقِّ نَبِیّا لَقَد شارَکنا کُم فیما دَخَلتُم فیهِ .
قالَ عَطِیَّهُ : فَقُلتُ لَهُ : یا جابِرُ ! کَیفَ ولَم نَهبِط وادِیا ولَم نَعلُ جَبَلاً ولَم نَضرِب بِسَیفٍ ، وَالقَومُ قَد فُرِّقَ بَینَ رُؤوسِهِم وأبدانِهِم ، واُوتِمَت أولادُهُم ، وأرمَلَت أزواجُهُم ؟!
فَقالَ : یا عَطِیَّهُ ! سَمِعتُ حَبیبی رَسولَ اللّه ِ صلی الله علیه و آله یَقولُ : مَن أحَبَّ قَوما حُشِرَ مَعَهُم ، ومَن أحَبَّ عَمَلَ قَومٍ اُشرِکَ فی عَمَلِهِم ، وَالَّذی بَعَثَ مُحَمَّدا بِالحَقِّ نَبِیّا ، إنَّ نِیَّتی ونِیَّهَ أصحابی عَلی ما مَضی عَلَیهِ الحُسَینُ علیه السلام وأصحابُهُ ، خُذوا بی نَحوَ أبیاتِ کوفانَ . (4)
فَلَمّا صِرنا فی بَعضِ الطَّریقِ قالَ : یا عَطِیَّهُ ! هَل اُوصیکَ وما أظُنُّ أنَّنی بَعدَ هذِهِ السَّفَرَهِ مُلاقیکَ ؟ أحبِب مُحِبَّ آلِ مُحَمَّدٍ صلی الله علیه و آله ما أحَبَّهُم ، وأبغِض مُبغِضَ آلِ مُحَمَّدٍ ما أبغَضَهُم وإن کانَ صَوّاما قَوّاما ، وَارفُق بِمُحِبِّ مُحَمَّدٍ وآلِ مُحَمَّدٍ ، فَإِنَّهُ إن تَزِلَّ لَهُ قَدَمٌ بِکَثرَهِ ذُنوبِهِ ثَبَتَت لَهُ اُخری بِمَحَبَّتِهِم ، فَإِنَّ مُحِبَّهُم یَعودُ إلَی الجَنَّهِ ، ومُبغِضَهُم یَعودُ إلَی النّارِ . (5) .
1- . عطیّه بن سعد بن جناده العوفی الجدلی القیسی الکوفی ، أبو الحسن . سمّاه أمیر المومنین علیه السلام ، وقال فیه : «هذا عطیّه اللّه » . کان من مشاهیر التابعین، وذکره الطوسی فی أصحاب علیّ والباقر علیهماالسلام ، وعدّه البرقی فی أصحاب الباقر والصادق علیهماالسلام . کان ثقه ، کثیر الحدیث ، خرج مع ابن الأشعث علی الحجاج ، وضرب بأمر الحجّاج 400 سوطا لامتناعه عن سبّ علیّ علیه السلام ، وحلق رأسه ولحیته. ثمّ لجأ إلی فارس ، واستقرّ بخراسان بقیّه أیّام الحجّاج ، وعاد إلی الکوفه لمّا ولی العراق عمر بن هبیره ، وتوفّی بها سنه 111 علی المشهور ، أو 127 کما قیل ، وهو الظاهر بقرینه روایته عن الصادق علیه السلام وراجع: رجال الطوسی: ص 76 وص 140 ورجال البرقی: ص 40 والطبقات الکبری : ج 6 ص 304 وسیر أعلام النبلاء: ج5 ص 325 وتهذیب الکمال: ج 20 ص 145 وتهذیب التهذیب: ج 4 ص 138 وتاریخ الطبری : ج 11 (المنتخب من ذیل المذیل) ص 640 .
2- . الأوداجُ : هی ما أحاط بالعنق من العروق (النهایه : ج 5 ص 165 «ودج») .
3- . الثَّبَجُ : ما بین الکاهل إلی الظهر (الصحاح : ج 1 ص 301 «ثبج») .
4- . فی المصدر : «خذنی نحو إلی أبیات کوفان» ، والتصویب من بحار الأنوار .
5- . بشاره المصطفی : ص 74 ، الحدائق الوردیّه : ج 1 ص 129 ، تیسیر المطالب : ص 93 کلاهما نحوه ، بحار الأنوار : ج 68 ص 130 ح 62 ؛ مقتل الحسین علیه السلام للخوارزمی : ج 2 ص 167 نحوه .
4436.عنه علیه السلام ( فی قُنوتِهِ فی مَسجِدِ بَنی کاهِلٍ ) بشاره المصطفی به نقل از عطیّه عوفی 1 : همراه جابر بن عبد اللّه انصاری ، برای زیارت قبر حسین بن علی بن ابی طالب علیه السلام حرکت کردیم . هنگامی که به کربلا رسیدیم ، جابر به کرانه فرات ، نزدیک شد و غسل کرد و پیراهن و ردایی به تن کرد و کیسه عطری را گشود و آن را بر بدنش پاشید و هیچ گامی برنداشت ، جز آن که ذکر خدای متعال گفت ، تا این که به قبر ، نزدیک شد و [به من ]گفت : دست مرا بر قبر بگذار .
چون دست او را بر قبر گذاشتم ، بیهوش ، بر روی قبر افتاد . کمی آب بر او پاشیدم و هنگامی که به هوش آمد ، سه بار گفت : ای حسین !
آن گاه گفت : دوست ، پاسخ دوست را نمی دهد ؟!
سپس گفت : چگونه پاسخ دهی ، در حالی که خون رگ هایت را بر میان شانه ها و پشتت ریختند و میان سر و پیکرت ، جدایی انداختند؟! گواهی می دهم که تو ، فرزند خاتم پیامبران و فرزند سَرور مؤمنان و فرزند هم پیمان تقوا و چکیده هدایت و پنجمین فرد از اصحاب کسایی و فرزند سالار نقیبان و فرزند فاطمه ، سَرور زنانی ؟! و چگونه چنین نباشی ، در حالی که از دست سَرور پیامبران ، غذا خورده ای و در دامان تقواپیشگان ، پرورش یافته ای و از سینه ایمان ، شیر نوشیده ای و با اسلام ، تو را از شیر گرفته اند .
پاک زیستی و پاک رفتی ؛ امّا دل های مؤمنان ، در فراق تو خوش نیست ، بی آن که در این ، تردیدی رود که همه اینها به خیرِ تو بود . سلام و رضوان خدا بر تو باد ! و گواهی می دهم که تو بر همان روشی رفتی که برادرت یحیی بن زکریّا رفت .
آن گاه جابر ، دیده خود را گِرد قبر چرخاند و گفت : سلام بر شما ، ای روح هایی که گرداگردِ حسین ، فرود آمده ، همراهش شدید ! گواهی می دهم که نماز را به پا داشتید و زکات دادید و به نیکی فرمان دادید و از زشتی ، باز داشتید و با مُلحدان جنگیدید و خدا را پرستیدید تا به شهادت رسیدید . سوگند به آن که محمّد را به حق برانگیخت ، در آنچه به آن در آمدید ، با شما شریک هستیم .
به جابر گفتم : ای جابر ! چگونه [با آنان شریک باشیم] ، با آن که ما نه به درّه ای فرود آمدیم و نه از کوهی بالا رفتیم و نه شمشیری زدیم ، در حالی که اینان ، سرهایشان از پیکر، جدا شد و فرزندانشان یتیم و زنانشان بیوه شدند ؟ !
جابر گفت : ای عطیّه ! شنیدم که حبیبم پیامبر خدا صلی الله علیه و آله می فرماید : «هر کس گروهی را دوست داشته باشد ، با آنان محشور می شود ، و هر کس کارِ کسانی را دوست داشته باشد ، در کارشان شریک می شود» ، و سوگند به آن که محمّد را به حق به پیامبری بر انگیخت ، نیّت من و همراهانم ، همان است که حسین علیه السلام و یارانش بر آن رفته اند . مرا به سوی خانه های کوفه ببر .
هنگامی که بخشی از راه را رفتیم ، گفت : ای عطیّه ! آیا سفارشی به تو بکنم ، که دیگر گمان ندارم پس از این سفر ، تو را ببینم ؟ دوستدار خاندان محمّد را ، تا زمانی که آنان را دوست می دارد ، دوست بدار و دشمن خاندان محمّد را ، تا زمانی که با آنان دشمن است ، دشمن بدار ، هر چند روزه گیر و شب زنده دار باشد ، و با دوستدار محمّد و خاندان محمّد ، رفاقت کن ، که اگر یک گامش از فراوانیِ گناهش بلغزد ، گام دیگرش به محبّت آنان استوار می مانَد ؛ چرا که دوستدار آنان ، به بهشت باز می گردد و دشمن آنان ، به سوی آتش [دوزخ ]می رود . .
4435.تاریخ دمشق ( به نقل از محمّد بن حنفیّه ) مَسارُّ الشیعه :فِی الیَومِ العِشرینَ مِنهُ [أی مِن شَهرِ صَفَرٍ] کانَ رَجوعُ حَرَمِ سَیِّدِنا ومَولانا أبی عَبدِ اللّه ِ علیه السلام مِنَ الشّامِ إلی مَدینَهِ الرَّسولِ صلی الله علیه و آله ، وهُوَ الیَومُ الَّذی وَرَدَ فیهِ جابِرُ بنُ عَبدِ اللّه ِ بنِ حِزامٍ الأَنصارِیُّ صاحِبُ رَسولِ اللّه ِ صَلَّی اللّه ُ عَلَیهِ وآلِهِ ورَضِیَ اللّه ُ تَعالی عَنهُ مِنَ المَدینَهِ إلی کَربَلاءَ لِزِیارَهِ قَبرِ أبی عَبدِ اللّه ِ علیه السلام .
فَکانَ أوَّلَ مَن زارَهُ مِنَ النّاسِ . (1)4434.امام صادق علیه السلام :المصباح للکفعمی :سُمِّیَت بِزِیارَهِ الأَربَعینَ لِأَنَّ وَقتَها یَومُ العِشرینَ مِن شَهرِ صَفَرٍ ، وذلِکَ لِأَربَعینَ یَوما مِن مَقتَلِ الحُسَینِ علیه السلام ، وهُوَ الیَومُ الَّذی وَرَدَ فیهِ جابِرُ بنُ عَبدِ اللّه ِ الأَنصارِیُّ صاحِبُ النَّبِیِّ صلی الله علیه و آله مِنَ المَدینَهِ إلی کَربَلاءَ لِزِیارَهِ قَبرِ الحُسَینِ علیه السلام ، فَکانَ أوَّلَ مَن زارَهُ مِنَ النّاسِ ... وفی هذَا الیَومِ کانَ رُجوعُ حَرَمِ الحُسَینِ علیه السلام مِنَ الشّامِ إلَی المَدینَهِ . (2) .
1- . مسارّ الشیعه : ص 46 ، مصباح المتهجّد : ص 787 ، العُدد القویّه : ص 219 ح 11 بزیاده «سنه إحدی وستّین ، أو اثنتین وستّین ، علی اختلاف الروایه به فی قتل مولانا الحسین علیه السلام » بعد «صفر» ، بحار الأنوار : ج 98 ص 195 .
2- . المصباح للکفعمی : ص 648 «الهامش» .
4433.کتاب من لایحضره الفقیه :مسارّ الشیعه :در روز بیستم ماه صفر ، بازگشت اهل حرمِ سَرور و مولایمان ابا عبد اللّه الحسین علیه السلام از شام به شهر پیامبر صلی الله علیه و آله است و آن ، همان روزی است که جابر بن عبد اللّه بن حِزام انصاری ، صحابی پیامبر خدا صلی الله علیه و آله که خدای متعال از او خشنود باد برای زیارت قبر ابا عبد اللّه علیه السلام از مدینه به کربلا آمد . او نخستین زائر امام حسین علیه السلام از میان مردم (یعنی از غیر خانواده ایشان) است .4435.تاریخ دمشق عن محمّد ابن الحنفیّه :المصباح ، کفعمی :زیارت اربعین (چهلم) را به این خاطر چنین نامیدند که زمان آن ، روز بیستم ماه صفر است که چهل روز از کشته شدن امام حسین علیه السلام می گذرد و همان ، روز ورود جابر بن عبد اللّه انصاری ، صحابی پیامبر صلی الله علیه و آله ، از مدینه به کربلا برای زیارت قبر امام حسین علیه السلام است . او نخستین زائر امام حسین علیه السلام از میان مردم است . . . و در این روز ، بازگشت اهل بیتِ امام حسین علیه السلام از شام به مدینه نیز اتفاق افتاده است . .