گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد دوم
یادداشتهاي کوتاه 1333 ه. ق- 1319 شمسی



1333 قمري
22 جمادي الثانی: حکومت معتمد الدوله به قم.
4 رجب: کشته شدن قونسول روس در اصفهان.
7 رجب: ورود قشون روس به همدان.
8 رجب: خبر ورود ایطالیا در جنگ.
14 شوال: آمدن سالار محتشم.
22 ذیقعده: رفتن اسباب کمیته.
28 ذیقعده: حک مهر کمیته نهاوند [تحویل به حکاك].
1334 قمري *
6 محرم: رفتن به کمره با کالسکه.
11 محرم: ورود به کمره.
13 صفر: ورود قشون روس به قم.
14 صفر: جنگ رباطکریم.
17 ربیع الثانی: ورود قشون روس به کمره.
17 ربیع الثانی: خروج من از کمره و حرکت به سوي طهران.
19 ربیع الثانی: حرکت کمیته از کرمانشاه.
21 ربیع الثانی: ورود قشون روس به کرمانشاه.
28 ربیع الثانی: ورود من به طهران پس از چهار ماه الا هشت روز (از شب شش محرم که
ص: 1656
از طهران به قصد کمره خارج شدم تا امروز. اجناس خانه را احمد از آقا میرزا خلیل بزاز گرفته و وجه او را نداده، که خودم دادم
.(«1»
7 جمادي الاول: حکومت معتمد الدوله به عراق.
با کشتی انگلیس. «2» 23 جمادي الاول: غرق شدن پسر ظل السلطان در دریاي مانش
9 جمادي الثانی: ورود امیر بهادر به طهران.
11 جمادي الثانی: ارزان شدن نان.
«3» . یکشنبه 13 جمادي الثانی: خبر گرفتاري 25 نفر از اشرار به دست نظر علی خان در لرستان و فتح بصره و فوت آقا کوچک
20 جمادي الثانی: کشته شدن قوام [الملک شیرازي] ثالث [به دلیل سقوط] از اسب.
25 جمادي الثانی: آمدن میرزا علی اکبر ساعتساز [از مهاجرت].
29 جمادي الثانی: خبر جنگ رسمی روس و عثمانی در کرمانشاه.
صفحه 632 از 790
شب غره رجب: تبعید ملک الشعرا [بهار] به خراسان، ارزانی گوشت.
7 رجب: گلوله زدن به سفیر اطریش و گرفتاري میرزا عبد الوهاب خان و به خیر شدن [عاقبت] هردو.
15 رجب: حکم ارزانی قند، یک من 14 قران به اجبار.
25 رجب: تلگراف احتشام السلطنه به دولت از ورود کمیسیون کمیته به باب عالی.
جمعه سلخ رجب: دعوت سپهدار از علما به باغ فردوس. تتمه [آنها] چهارشنبه پنجم شعبان مهمان شدند.
5 شعبان: آمدن سید مصطفی و حسینعلی رعیت از کمره و میرزا اسماعیل خان از زنجان.
شب 9 شعبان: نقل سپهدار از گرفتاري نظام السلطان و انتظام الدوله در ملایر.
9 شعبان: نقل فرمانفرما؛ ورود انورپاشا را به خانقین.
10 شعبان: ارزانی گوشت.
25 شعبان: مردن حاج امیر نظام.
26 ن ا ب ع ش : ر ب خ ر و ص ح م ن د ش ا ه ی س و ر ر د ن ا ت س د ر ک . _ _____________________________
1). به تاریخ عصر پنجم شهر محرم که از طهران بهسمت کمره حرکت نمودم وجهی را در خانه گذاشتم. ضمنا مبالغی آقا میرزا )
مهدي خان، فرمانفرما، هما خانم، آقا میرزا محسن خان [نجمآبادي] به احمد دادهاند تا بعدا حساب کنیم.
2). اصل: مانژ )
3). آقا کوچک معروف به بهادر الملک از مالکین و اعیان کمره، از سران جنبش مشروطهخواهی در خمین و پدر سید محمد علی )
کشاورز صدر. (م)
ص: 1657
2 رمضان: آزادي قند و خبر فتح کرمانشاهان.
6 رمضان: توقیف خانه میرزا سلیمان خان و سلیمان میرزا.
8 رمضان: ورود ظل السلطان.
10 رمضان: ورود اردوي سیار به طهران و حرکت فرمانفرما به کهریزك به جهت شیراز.
29 رمضان: آمدن غلامرضا خان از کمره به طهران.
3 شوال: رفتن بادامچی به تبریز.
عصر 9 شوال: فتح همدان [به دست عثمانیها].
12 شوال: استعفاي کابینه سپهدار و فرار ارامنه بهسمت شمیرانات و مازندران.
13 شوال: تعیین وثوق الدوله براي ریاست کابینه.
14 شوال: مراجعت ظل السلطان از قم ترسا به طهران.
حرکت شاه را به استرآباد. «1» 17 شوال: اظهار سفیرین
19 شوال: اجتماع مردم در مسجد شاه به جهت حرکت نکردن شاه و رفتن سپهدار و ظل السلطان به قزوین.
26 شوال: برگشتن صارم الدوله از قزوین.
28 شوال: تعیین کابینه وثوق الدوله: خارجه، وثوق الدوله؛ جنگ، حشمت الدوله؛ داخله، سردار منصور؛ عدلیه، نصرت الدوله؛
مالیه، مشاور الملک؛ پست و تلگراف، امین الملک، ممتاز الملک.
صفحه 633 از 790
4 ذیقعده: خبر محبوس شدن سردار معتضد در شیراز و تلگراف به فرمانفرما از شیراز که تو را راه نمیدهیم. و احتراق ذخیره عثمانی
در کرمانشاهان.
11 ذیقعده: شروع جنگ در گردنه آوه و رفتن سردار محیی بهسمت بروجرد و ملحق شدن امیر افشار به قشون ترك و واقعه قتل
خمامی به دست قشون روس.
15 ذیقعده: رفتن غلامرضا خان و صادق خان به کمره.
18 ذیقعده: گرانی نان.
19 ذیقعده: رفتن احمد و بتول به مدرسه.
22 ذیقعده: مراجعت قشون روس به ملایر، گرانی نان، آمدن مشهدي رضا از کمره.
26 ذیقعده: ورود مساوات و شاهزاده سلیمان میرزا و سایر به کرمانشاه از بغداد.
27 ذیقعده: آمدن تمبرفروش از اصفهان و بروز کلرا در حضرت عبد العظیم.
4 ه
ج
ح
ی
ذ
:
ت
ک
ر
ح
ل
ظ
ن
ا
ط
ل
س
ل
ا
ه
ب
ن
ا
ه
ف
ص
ا
.
_
_____________________________
1). سفراي روس و انگلیس. )
ص: 1658
12 ذیحجه: آمدن سپهدار به طهران، آمدن باراتف به قزوین.
18 ذیحجه: تبعید و گرفتاري اعوان سپهدار به دست نظمیه؛ کاشف، امین الوزاره، مهذب السلطان.
.«1» 22 ذیحجه: مردن مرنارد
24 ذیحجه: شروع پختن نان.
26 ذیحجه: رفتنم به ساوجبلاغ.
1335 قمري *
3 محرم: آمدنم از ساوجبلاغ، شروع جنگ در آوه.
4 محرم: انفصال معتمد الدوله از عراق.
12 محرم: رفتن آقا شیخ محمد تقی کمرهاي از خانه.
20 محرم: ورود معتمد الدوله به طهران.
22 محرم: کشته شدن مفاخر الملک و جمعی از قشون سیار به دست میرزا کوچک خان جنگلی.
89 محرم: فوت حاج میر سید علی سادات اخوي.
5 صفر: فوت صدر العلما، ورود گراندوك به طهران، حکومت معتمد الدوله به مازندران و تشرف آقا شیخ محمد رضا کاشی و
برادر آقا احمد قمی و یک نفر دیگر به حضور گراندوك.
8 صفر: رفتن گراندوك و [تدفین] نعش صدر.
15 صفر: مردن شریعتمدار رشتی.
18 صفر: اظهار و تقاضاي آلمان صلح را به متفقین.
30 صفر: آمدن سردار حشمت به طهران.
صفحه 634 از 790
4 ربیع الاول: حرکت معتمد الدوله از طهران بهسمت مازندران.
9 ربیع الاول: گران شدن گوشت.
29 ربیع الاول: جواب یادداشت صلح ویلسن از ایران، یادداشت انگلیس و روس به ایران براي اجراي کنترل.
10 ربیع الثانی: اعلام محاصره آلمان دریاها را.
16 ربیع الثانی: اجتماع 750 نفر در خانه آقا شیخ رضا و رأي به عدم صلاح در تشکیل کمیته الا که براي شیخ حسن خان، رکن،
ساعتساز، میرزا ابراهیم قمی، آقا شیخ رضا، شیخ محمد علی قزوینی، ملک الشعرا، پلتیکا.
______________________________
1). اصل: مرنال. )
ص: 1659
2 جمادي الاول: پیشنهاد رسمیت سایکس در سمت جنوب از طرف سفارت انگلیس به دولت ایران که او را در جنوب بشناسند.
8 جمادي الاول: [خبر] فوق العاده [روزنامه] عصر جدید: اشغال نمودن قشون امپراطوري، همدان را و خبر اشغال نمودن قشون
انگلیس عزیریه را.
17 جمادي الاول: [خبر] فوق العاده عصر جدید؛ بمبارده بغداد را.
21 جمادي الاول: انتشار خبر دروغ تحصن مهاجرین عموما در خانه کرمانشاه سردار اجلال، مردن رکن الدوله و جهانشاه خان.
23 جمادي الاول: استعفاي نیکلا امپراطور روس از سلطنت و انتخاب میشل به نیابت سلطنت و شناختن دولت ایران سایکس را در
جنوب به رسمیت، آمدن شریعتمدار از کمره.
صبح یکشنبه 27 جمادي الاول تحویل سال، عید نوروز. [ 1296 ش]
27 جمادي الاول: انتشار لوسیون فرانسه.
28 جمادي الاول: انتشار سلطنت آلبرت در فرانسه و الحاق بلجیک به وي.
30 جمادي الاول: انتشار خبر تبعید مستوفی و محتشم السلطنه از طهران.
3 جمادي الثانی: خبر ورود محبوسین اصفهان به قزوین و رسیدن مهاجرین کرمانشاه به موصل و آزاد شدن محبوسین سابق قزوین
در قزوین به توسط سالداتها.
10 جمادي الثانی: عصر، منزل ارداقی، دعوت براي جلوگیري از دسایس خواهندگان تشکیل فرقه.
11 جمادي الثانی: عصر، دعوت به مدرسه تدین براي پیش بردن رأي به تشکیلات، بالاخره نتیجه انتخاب یک کمیسیون در روز
شنبه که اختیار در رد و قبول تشکیل با آنها باشد.
14 جمادي الثانی: جمعیت در مدرسه تدین و عدم موفقیت و محول شدن به عصر چهارشنبه و آمدن میرزا محسن خان نجمآبادي و
خان بابا خان و غیره از کرمانشاه.
17 جمادي الثانی: تسلیم شدن اسراء به حکومت قزوین، پیشنهاد شفاهی روس به ایران که اتحاد باقی است و این اتحاد مادامی است
که ایران برخلاف منافع روس نباشد و رژیم جدید روسیه مطابق با سیاست سابق میباشد و کسانی که برخلاف موانع روسیه بودند
آنها را دولت ایران دستگیر و به مجازات باید برساند.
8 رجب: نهار افجهاي و پرویز مهمان [من] بودند. شب نهم، خودم منزل مشیر اکرم.
ص: 1660
10 رجب: نهار منزل جوکار با پرویز.
صفحه 635 از 790
11 رجب: رأي وکلاي سه دوره در عدم صلاحیت خودشان براي تغییر نظامنامه انتخابات، و کشته شدن کریم [داوتگر].
27 رجب: ارزانی گوشت.
شب غره شعبان: کشته شدن متین السلطنه.
16 شعبان: کشته شدن آقا محسن.
24 شعبان: مردن امیر بهادر.
27 شعبان: ارزانی گوشت.
2 شوال: حکومت دبیر الملک طهران.
9 ذیقعده: آمدن خوانین کمره به طهران.
21 ذیقعده: اخذ آرا.
11 ذیحجه: انحلال هیئت اداري.
13 ذیحجه: اعلان تقلبی [بودن] جمعیت در جریده ایران.
14 ذیحجه: افترائات بینش در جریده ستاره و تکذیب من انحلال غیر هیئتمدیره و مؤسسات را.
26 ذیحجه: شهرت استعفاي کابینه علاء السلطنه.
* سال 1336 قمري
19 محرم: رسمیت هیئتمدیره مجمع.
20 محرم: حرکت [دادن] نعش سردار اسعد.
23 محرم: از امروز اجرت نان منی یک شاهی گران شد.
27 جمادي الاول: تنزل گندم از [یک خروار] صد تومان دیروز به شصت و امروز به چهل تومان اما چهل تومان تصنعی بود.
لیله دوم جمادي الثانی: ترور مدیر [جریده] کوکب ایران، رکن الاسلام.
3 جمادي الثانی: آمدن خلخالی. توقیف جراید.
5 جمادي الثانی: میتینگ. تیر خوردن بینش.
[ نوروز سلطانی، پنجشنبه هشتم جمادي الثانی، دو بعد از ظهر [ 1297
12 جمادي الثانی: تیر خوردن اسکندر خان قفقازي.
19 جمادي الثانی: خبر فوت حاج محمد تقی شاهرودي.
ص: 1661
لیله 5 رجب: فوت حاج محمد رضا شاهرودي.
11 رجب: کشته شدن میرزا مصطفی خان.
14 رجب: بههم خوردن کابینه مستوفی و آمدن صمصام.
15 رجب: بههم خوردن شهر به اسم نان.
17 رجب: مردن ننه باقر و آقا میرزا عبد الشکور.
شب 23 رجب: گلوله خوردن میرزا حسن خان رئیس کمیسري تأمینات.
شب 24 رجب: گلوله خوردن حسین خان لله.
صفحه 636 از 790
8 شعبان: فوت نصرت الملک.
15 شعبان: دزد زدن به خانه.
20 شعبان: فوت مرحوم پسر خاله.
23 شعبان: اضافه [شدن] قیمت واگون و ماشین.
24 شعبان: خوابانیدن دولت واگون را براي زیاد نمودن قیمت.
26 شعبان: دایر شدن واگون به قیمت اولیه، گرانی اجرت نان.
غره رمضان: ارزانی گوشت.
3 رمضان: گرانی گوشت.
15 رمضان: گران شدن گوشت.
3 شوال: فوت آقا میرزا محمد تقی گرکانی، شیخ محمد رضا کاشی و برادر آقا شیخ حسن نظمیه.
22 شوال: ارزانی گوشت.
28 شعبان: فوت سفیر اطریش و کابینه صمصام. آمدن کابینه وثوق الدوله.
کابینه وثوق الدوله: [وزارت] داخله وثوق الدوله، کفیل داخله: اقتدار، [وزارت] تلگراف:
محاسب [وزارت] فوائد: دبیر الملک، [وزارت] علوم: نصیر الدوله، [وزارت] خارجه: مشاور الممالک، [وزارت]
عدلیه: نصرت الدوله.
غره ذیقعده: ترور فتح السلطنه.
18 ذیقعده: به دار زدن رشید السلطان و حسین لله. تبعید ابو الفتحزاده و منشیزاده.
23 ذیقعده: آمدن کمرهايها براي مشهد.
29 ذیقعده: خبر تیرباران نمودن ابو الفتحزاده و منشیزاده، آن طرف سمنان.
شب 2 ذیحجه: مهمانی آقا میرزا باقر خان [مستوفی] کمرهاي که به مشهد میرفت.
12 ذیحجه: خبر گرفتاري مشکوة. واخوردن اسکناس. فرار انگلیسها از زنجان و رشت به طهران.
ص: 1662
19 ذیحجه: گرانی گوشت. باد و ناخوش شدن عموم.
21 ذیحجه: ابلاغیه انگلیس فتح فلسطین و صلح با بلغار.
22 ذیحجه: گرانی گوشت.
23 ذیحجه: مهمانی شاه به کامرانیه. جلب فتح السلطنه به نظمیه.
24 ذیحجه: ورود صارم الدوله به طهران.
28 ذیحجه: شروع مردن بادزدهها، شهرت متارکه جنگ عثمانی با متفقین. ورود قزاقهاي راه تبریز پیاده و سواره و توپخانه قریب
پانصد الی ششصد نفر.
* سال 1337 قمري
غره محرم: ارزانی گوشت.
10 محرم: شهرت پیشنهاد صلح آلمان به امریک و متفقین.
صفحه 637 از 790
11 محرم: شهرت عدم قبول [پیشنهاد صلح آلمان]، فوت ضرغام در اصفهان، انتحار سفیر ایطالیا، شروع نان پختن، گرانی گوشت،
شیوع صلح عثمانی با انگلیس، شهرت اینکه آلمان از دول بیطرف عذر خواسته که دیگر مظالم جنگ به عهده متفقین است که
پیشنهاد صلح آنها را من قبول کردم و آنها نکردند، اولتیماتوم آلمان که صلح دیگر نیست مگر به غالبیت و مغلوبیت. کشته شدن
اتاشه میلیتر سفارت انگلیس به دست کایکس.
12 و 13 محرم: نمایندگی نصرت الدوله براي مجلس صلح، خانه میرزا ابراهیم قمی بین ملک الشعرا و میرزا علی اکبر.
16 محرم: مهمانی مرآت السلطان از پانزده نفر متفقین و ترتیب مخارج روضه مجمع.
19 محرم: ایضا مهمانی در خانه مستشار الملک به جهت تکمیل مفاسد و دسایس.
عریضه چلوار بر له مولیتر براي نان. ورود کمیسیون امریکی با چهار کرور تومان و سی اتومبیل دواجات.
20 محرم: ارزانی گوشت.
22 محرم: گرانی گوشت.
26 محرم: گران شدن اجرت پخت نان، گرانی گوشت.
3 صفر: دعوت دربار به جهت مشاوره.
6 صفر: جلسه مجدد مشاوره دربار.
9 صفر: چراغانی بانک و سفراي متفقین براي صلح. ابلاغیه فرانسه، ورقه فوق العاده در معدوم بودن آلمان.
ص: 1663
10 صفر: دعوت به خانه متفقه و متفرق نمودن آن.
شب 12 صفر: مهمانی امریکاییها و وکلا و وزرا و در دار الشورا.
12 صفر: خبر قتل ولیعهد آلمان.
19 و 20 صفر: ورود و میهمانی آقا میرزا محمد مهدي کمرهاي از مشهد.
23 صفر: خبر استعفاي وثوق الدوله، گرفتاري دو نفر آدمهاي میري که قصد ترور مورخ الدوله را داشتند.
28 صفر: بمباره نمودن وثوق الدوله روضه مسجد ماها را.
29 صفر: رفتن ما به فرحآباد و تبعید هیجده نفر به قزوین.
غره ربیع الاول: رفتن ما به فرحآباد.
4 ربیع الاول: مراجعت از فرحآباد.
8 ربیع الاول: ترمیم کابینه وثوق الدوله؛ به صارم الدوله در مالیه و سپهدار به جنگ.
12 ربیع الاول: ورود سردار مقتدر سنجابی، رفتن مشاور الممالک و معین الوزاره و ذکاء الملک به اروپا براي صلح، دزد زدن به
خانه.
15 ربیع الاول: فوت نور علی شاهگونآبادي.
لیله 19 ربیع الاول: گرفتاري سهرابزاده و میرزا حسین خان اطریشی و میري.
21 ربیع الاول: ورود دهخوارقانی.
25 ربیع الاول: ختم باقر خان سالار ملی.
26 ربیع الاول: اضافه قیمت واگون و ماشین به رشوه دوازده هزار تومان. گران شدن نفت یک ري چهار تومان بعد پنج تومان و
شش هزار. اجازه بردن برنج به خارجه.
صفحه 638 از 790
7 ربیع الثانی: مرخصی عدل الملک به بادکوبه. انتشار خبر حبس جنرال قنسول انگلیس را در تبریز و توقیف بانک آنها و جواب به
دولت که شما اگر بیطرف بودید این کارها را اجانب نمیکردند.
10 ربیع الثانی: اغتشاش مازندران و گرو اجزاء مطبعههاي طهران.
11 ربیع الثانی: گرانی گوشت، مرخصی معتمد الواعظین، عروسی شیخ محمد تقی کمرهاي.
12 ربیع الثانی: دعوت خانه شیخ یزدي براي عزل سردار ظفر.
15 ربیع الثانی: حرکت سردار جنگ و ظفر براي اصفهان و یزد.
16 ربیع الثانی: ورود بعضی تبعیدشدگان به طهران: برهان، ناظم، شیخ حسن خان، شیخ حسین خان، نایب عبد الله خان، نقیبزاده،
معدل، منوچهر خان، محسن میرزا، قحطی گوشت. باران آمدن. رعد. ورود میرزا عباس سردار معظم از فرونت.
ص: 1664
23 ربیع الثانی: ارزان نمودن جریده رعد. ورود آقا نور، مشار الدوله، حاج عز الممالک، شریف الدوله.
25 ربیع الثانی: دستگیري سهرابزاده، مهام الدوله و تبعید به قزوین. اضافه حقوق وزرا به ماهی دو هزار تومان و رئیس [الوزرا] 4
هزار [تومان]. دادن بانک ماهی ششصد و پنجاه هزار تومان. نطق ویلسن که مخالف با عقاید متفقین شاید باشد.
2 جمادي الاول: ورود ضیاء السلطان.
7 جمادي الاول: گرفتاري تگران.
8 جمادي الاول: فوت عیال معتمد الدوله.
11 جمادي الاول: رفتن ساعتساز به ورامین براي انتخابات.
15 جمادي الاول: اعلامیه کمیسیون مختلط که حوزهها دایر شود.
17 جمادي الاول: آمدن دزد علنی در روز.
19 جمادي الاول: دو اخطاریه بر عدم رسمیت کمیسیون مختلط.
21 جمادي الاول: خبر گلوله خوردن کلمانسو در 26 روز قبل.
2 جمادي الثانی: تشکر دمکرات کرمانشاه به وکالت نصرت الدوله در جریده ایران.
3 جمادي الثانی: مرخصی نیر السلطان از حبس قزوین [که] به اروپا برود.
6 جمادي الثانی: نصیحت پدرانه وثوق الدوله به رفع اختلاف فرقه دمکرات در جریده ایران.
8 جمادي الثانی: انتحار میرزا جواد خان ریاضی در خانه میر موسی خان.
13 جمادي الثانی: تاخت [جریده] رعد به وزیر عدلیه در خصوص آنکه نسبت خلاف قانون به رعد داده شده بود.
شب 14 جمادي الثانی: جشن مجلس به جهت [سالگرد] مشروطه.
15 جمادي الثانی: حرکت معتمد الدوله از حضرت عبد العظیم به استرآباد.
18 جمادي الثانی: آمدن آئرپلان به طهران. مطلع شدن من به اینکه اسبابهاي مجمع [ادب] را دزد برده.
19 جمادي الثانی: تحویل حمل شب شنبه 19 ج 2. یک و 23 دقیقه از شب رفته، قوي ئیل 1298 شمسی.
20 جمادي الثانی: آمدن سه آئرپلان از قزوین و نمایش زیادي بالاي شهر در عصر و مراجعت آنها.
22 جمادي الثانی: ورود امیر مفخم به طهران، گرفتاري میرزا رضا خان سلماسی ضرغام السلطان در قزوین.
ص: 1665
25 جمادي الثانی: انتشار خبر استعفاي پادشاه ژاپن و ترور شدن پادشاه بلژیک و اظهار اینکه کردستان مستقل و آذربایجان جزو
صفحه 639 از 790
مملکت ارامنه و امتیاز راهآهن در تمام ایران به انگلیس [داده میشود].
28 جمادي الثانی: ورود نماینده جمهوري قفقاز. خبر رها شدن صبا، بینش، میرزا سید مصطفی خان از حبس قزوین. شهرت تسلیم
شدن عدهاي از جنگلیها به دولت و تسلیم اسلحه.
5 رجب: دار زدن چهار نفر بدبخت به اسم اتباع رجبعلی.
12 رجب: ارزان شدن گوشت.
13 رجب: دعوت به خانه برهان.
19 رجب: مراجعت جلیل الملک از عتبات.
20 رجب (اول ثور): آمدن بلوري به طهران.
شب 24 رجب: حرکت نعش مظفر الدین شاه به عتبات.
26 رجب: رفتن شعاع و مصدق السلطنه و عضد السلطان به فرنگ.
28 رجب: فوت آقا سید کاظم یزدي. مواظبت قشون دولتی به دروازهها و اطراف خندق از وارد شدن.
شنبه 2 شعبان: ارزانی گوشت.
3 شعبان: گرانی گوشت. انتشار ابلاغیه انگلیس مواد صلح با آلمان را.
12 شعبان: تبعید اسکندر خان قفقازي را به رشت. انتشار دار زدن دکتر حشمت را در رشت.
14 شعبان: وکالت وثوق الدوله از شیراز با 2200 رأي. گرانی گوشت.
شب 18 شعبان: گاردن پارتی در مجلس که وثوق الدوله براي ارومیه درست نمود.
21 شعبان (اول جوزا): خبر کشته شدن احسان الله خان.
از آلمانیها در جریده. « نیست باد کلمانسو، ویلسن، انگلیسیها » 24 شعبان: بلند شدن ناله
25 شعبان: اضافه شدن یک ساعت به آزادي شبها [از حکومت نظامی].
28 شعبان: آزادي شبها در رمضان.
7 رمضان: مطالبه 12 میلیارد مارك خسارت محصوریت آلمان از متفقین.
18 رمضان: ارزانی نفت.
22 رمضان: تولد کمیته لیله 22 رمضان دمکرات صارم الدوله.
لیله 25 رمضان: تولد کمیته دمکرات وثوق الدوله و نصرت الدوله. اعضاي کمیته که اصلی
ص: 1666
هستند: آقا سید هاشم، صدرایی، تدین، نجات، تنکابنی، میر موسی خان، غفاري، فروهر، خلخالی، قمی. جلیل الملک و ملک الشعرا
را به اسم عضو مشاور خواسته بودند.
29 رمضان: فوق العاده، امضاي کابینه جدید آلمان صلح را. گرفتار نمودن نظمیه دبیر معزز و میرزا عیسی خان و سه نفر ژاندارم را
به اتهام کنکاش در خصوص کشتن وثوق الدوله.
3 شوال: حرکت قشون بهسمت اصفهان.
7 شوال: فروش ملک قورقچی و حسینآباد [کمره]. ارزانی نان.
لیله دهم: فوت دبیر الملک.
18 شوال: ارزانی گوشت.
صفحه 640 از 790
24 شوال: طلوع جنگلیها.
26 شوال: آمدن ولیعهد.
29 شوال: آمدن سالار لشکر از کرمانشاه.
غره ذیقعده ( 6 اسد): ورود استوکس.
2 ذیقعده: آوردن امیر مؤید.
3 ذیقعده: اعلان نصرت الدوله در جریده که کارپرداز ولایات به عدلیه برسد مثل مصر.
4 ذیقعده: ایران و رعد خواندنی و بشاشتآور است؛ قوه بلشویکها.
6 ذیقعده: ورود بقاء الملک عارف.
7 و 9 ذیقعده: رفتن قزاق و سوار و مهمات به رشت براي جنگلیها. ،6 ،5
9 ذیقعده: آمدن آقا سید جلیل. گرانی گوشت.
10 ذیقعده: مذمت جریده رهنما از کمیتهچیها و نجمآبادي. وزارت خارجه نصرت الدوله.
12 ذیقعده: ورود ماشاء الله خان به قلهک. وکیل شدن قوام الدوله و وقار الملک از عربستان.
13 ذیقعده: بیانیه وثوق الدوله در خصوص اجراي معاهده کنترل [قرارداد 1919 ]، ابلاغیه سفارت [انگلیس] به کمک او و مواد
[قرارداد]. تأخیر در حرکت شاه.
15 ذیقعده: حرکت شاه به فرنگ.
.[ 17 ذیقعده المیشوم: شروع به هیجان افکار بر ضد کنترل [قرارداد 1919
20 ذیقعده: فرستادن رکن الممالک دوازده قالیچه صورتی قیمتی اعلا به توسط نوکرش براي وثوق الدوله و پنجاه تومان انعام وثوق
الدوله به او.
24 ذیقعده: جلب شیخ محمد حسن به نظمیه به ربط با جنگل.
ص: 1667
25 ذیقعده: گذاشتن آژان درب خانه محتشم، صمصام، ممتاز الملک، سعد الدوله، عین الدوله که مردم تفتیش شوند به جهت
هیجان کنترلی. دعوت خانه فرخی.
شب 27 ذیقعده: گرفتن ماشاء الله خان و سوارهایش را.
28 ذیقعده: دعوت خانه فرخی و دعوت رئیس الوزرا جمعی را براي توضیح دادن.
29 ذیقعده: رجزهاي آقاي وثوق الدوله در ایران و رعد که اعلامیه داده بود در خصوص ماشاء الله خان، جنگل و ....
3 ذیحجه به دار زدن ماشاء الله خان و پهلوان رضا. فوت حاج باقر کاشی.
4 ذیحجه: هیجان آقایان علما: حاج آقا جمال. آقا میر سید محمد بهبهانی. آقا حسین نجمآبادي. حاجی امام جمعه خویی و مدرس
و بعضی اعیان که ملت نهضتی بر علیه کنترل [قرارداد 1919 ] بنمایند.
7 ذیحجه: مهمانی غفاري از بیست و پنج نفر تشکیلی و کمیته تنکابنی، خلخالی، دهخوارقانی. ژلاتین محصیلن و ژلاتین از قول
ماشاء الله خان.
8 ذیحجه: شروع تجمع در خانه حاج آقا جمال، واگونچیها و محصیلن و متنفرین از معاهده و ایضا در خانه حاج امام جمعه.
عصر 11 ذیحجه: گرفتاري من و جمعی به نظمیه و تبعید محتشم و ممتازین و مستشار الدوله و معین بوشهري به فرحآباد کاشان.
20 ذیحجه: دار زدن نایب حسین.
صفحه 641 از 790
چهار از شب 22 ذیحجه: استخلاص من از نظمیه.
26 ذیحجه: مهمانی رفقا به طرز محبوسین.
30 ذیحجه (سوم برج میزان)، مهمانی ناصر الدوله.
* سال 1338 قمري
غره محرم: مهمانی میرزا کریم خان سردار محیی. ارزانی گوشت.
2 محرم: آمدن میرزا سلیمان خان، مهمانی مرآت الممالک.
4 محرم: آزاد شدن فرخی.
5 محرم: شروع مخالفت دکتر حسن خان، ساعتساز و ملک [الشعرا] با کمیته مجعوله خودشان.
شب ششم محرم: بردن امیر مکرم و مؤید به همدان.
شب هفت محرم: مرخص شدن شیخ حسن خان و احضار معین بوشهري.
8 محرم: اخبار اعتصاب عمومی پاریس و لندن، اغتشاش تبریز.
ص: 1668
12 محرم: به غضب آمدن ملک [الشعرا] از میر موسی خان به واسطه رقابت در انتخابات.
عصر 13 محرم: ورود حاج معین مجددا به طهران.
14 محرم: ورود سپهسالار از تبریز به شهر نو طهران. دعوت خانه یکانی.
19 محرم: آمدن بینش و میرزا سید مصطفی خان از قزوین.
18 محرم: شروع جریده ایران به تنقید در انتخاب ورامین براي میر موسی خان در چند نمره و رفتن صدرایی و جواهري به ورامین
براي حکم کمیته براي انتخاب میر موسی خان و به افتضاح برگشتن آنها به واسطه توقیف انتخابات آنجا.
19 محرم: ورود سالار مسعود از اسلامبول و گرفتاري او به دست دولتیها در رشت به اتهام اینکه مأموریت از آلمانها را در
ضدیت با معاهده دارد.
22 محرم: گرفتن پسر سپهسالار. تجدید کشیک آژانها به دور تمام خندق شهر و سد پیادهروها.
24 محرم: عزل و ورود سردار معظم از رشت به طهران.
لیله 26 محرم: مرخص شدن شیخ حسن خان از محبس نظمیه.
27 محرم: بیانیه شوراي عالی جمعیت دمکرات در اسقاط کمیته.
2 صفر: رعد و کسالت رئیس الوزرا جسما و مقاما.
3 صفر: آمدن رئیس الوزرا به دربار.
5 صفر: خبر ورود شاه به لندن در رعد. رفتن حاج عز الممالک به مالیه کرمان و ضیاء السلطان به معاونت بروجرد. ورود میرزا احمد
خان قزوینی به رشت. خبر استعفاي فرمانفرما از شیراز.
7 صفر: انتشار ژلاتین علیه معاهده و وثوق الدوله.
11 صفر: مراسله سفارت انگلیس به صمصام السلطنه که شما جزو پنج نفرید که باید بروید. مراسله سفارت انگلیس مستقیما به
صمصام دلیل بر تصرفات آنها و تحت الحمایگی است. انتشار خبر که مدیر رعد به قفقاز براي میسیون قرار با آنها منتخب شده که
برود.
صفحه 642 از 790
13 صفر: تنقید از انتخاب صدرایی و مقوم در دماوند و غار در جریده ایران از قول اهالی و حواله مجعولی از صمصام السلطنه به
بانک به جهت شورا و اخبار خارجه جریده امروز خواندنی است.
17 صفر: قبول رسمی عین الدوله حکومت تبریز را در جریده رعد. خبر ورود شاه به لندن و نطق شاه و خبر افواهی آمدن نصرت
الدوله از اروپا.
19 صفر: منتخب شدن صادق طبویی از ساوجبلاغ.
ص: 1669
22 صفر: رسمیت انتخاب محمد ولی میرزا و حسین فشنگچی از تبریز.
27 صفر: گرانی رعد و رهنما و ایران و انتشار عزل و نصب کاکس سفیر و حاکم هندوستان هرکدام به مقام یکدیگر.
28 صفر: خبر بلشویکی شدن ایطالیا.
29 صفر: گرفتن نه نفر از شاگردان مدارس و جلب نظمیه براي شبنامه.
2 ربیع الاول: جلب خلخالی و فدایی و شیخ حسین و ناظم التجار و آقا باقر آقا به نظمیه.
3 ربیع الاول: رفتن پرویز به نظمیه و مرخص شدن خلخالی و ناظم و آقا باقر آقا از آنجا.
4 ربیع الاول: کشف اوراق به اظهار فدایی و تضییق به پرویز.
5 ربیع الاول: جلب زن مجله به نظمیه عوض خود مجله.
6 ربیع الاول: مرخصی عیال مجله [شیخ عبد العلی].
7 ربیع الاول: رفتن حاج سید محمود رشتی به عتبات براي مساعد نمودن علماي آنجا که ضدیت با معاهده نکنند و نیز شیخ محمد
علی فقیه صلحیه کاشان بههمین مأموریت از طرف وثوق الدوله.
11 ربیع الاول: آمدن باران. شهرت اجازه آمدن نصیر السلطنه از شاهزاده عبد العظیم به طهران 24 ساعت که برود به کاشان.
13 ربیع الاول: گرفتاري محمد باقر خان تنگستانی و پاشا خان برادر وطن و سید مرتضی مطبعه به نظمیه به جرم طبع اوراق به ضد
معاهده.
14 ربیع الاول: مردن محمد باقر میرزا و خبر فوت مادر قوام العلما و مادر آقا موسی.
مرخص شدن سعاد الدوله از محبس و تبعید آزادانه به بغداد و طلاق زنش.
15 ربیع الاول: گرفتاري غلامحسین خان رئیس کمیسري به نظمیه.
شب 17 ربیع الاول: انحلال شوراي عالی دمکرات. گرفتاري عماد همایون در طهران و مسموع شدن گرفتاري خود [حسین]
فشنگچی در تبریز، ترورهاي استوار.
18 ربیع الاول: عقد ربیبه اردبیلی و صیغه به جهت معتمد الدوله.
19 ربیع الاول: آمدن صبا از قزوین و مرخصی از حبس. استخلاص محمد باقر خان تنگستانی و پاشا خان از نظمیه.
بر ضد معاهده. رسیدن خبر اولتیماتوم سویت روسیه به دولت ایران در « یوروپ نول » 21 ربیع الاول: نوشتن حیات جاوید مقالات
خصوص معاهده از جریده اصطخر شیراز. رفتن سید کاظم یزدي به رشت یا روسیه به مأموریت سرّي.
سهشنبه 23 ربیع الاول: فوت محقق الدوله وکیل در مشهد.
24 ربیع الاول: فوق العاده رهنما. تسلیم شدن و صلح جنگلیها و میرزا کوچک خان با دولت.
ص: 1670
27 ربیع الاول: بیرون آمدن آقا عماد و آقا شیخ حسین و حسن آقا و سعد الله خان و آقا شیخ حسن رشتی از محبس نظمیه.
صفحه 643 از 790
29 ربیع الاول (اول جدي): بیرون آمدن برادر فشنگچی و برادر سالار فاتح از حبس نظمیه.
4 ربیع الثانی: فوت آقا سید هاشم احتشام الاطبا در سبزوار.
5 ربیع الثانی: خواستن کاکس به لندن و مهمان بودن وثوق الدوله شب تا ساعت هشت در نزد او.
انتخاب حاج شیخ محمد حسین از استرآباد.
لیله 6 ربیع الثانی: دزد زدن به خانه و بردن اسباب.
6 ربیع الثانی: ورود آذري از رشت به طهران.
8 ربیع الثانی: تیرباران نمودن پنج ارمنی قفقازي و شش نفر دیگر به جرم مساعدت با ساعد الدوله در باغ شاه. احتمال بلشویکی
میدهم.
لیله دهم ربیع الثانی: گرفتاري من به جرم اینکه ده و نیم از شب بیرون بودم و حال آنکه تا ساعت یازده در رعد آزادي را نوشته
بود.
10 ربیع الثانی: پیشرفت غیرقابل انکار بلشویکها. گرانی گوشت. استعفاي آذري از رشت.
11 ربیع الثانی: استخلاص پرویز و فدایی از نظمیه.
13 ربیع الثانی: علنی شدن مجله [شیخ عبد العلی] به توسط امام جمعه. آمدن آقا خلیل از عتبات.
19 ربیع الثانی: نشان شوالیه از انگلیس براي وثوق الدوله.
22 ربیع الثانی: گرانی گوشت. شناختن انگلیس در رعد جمهوري قفقاز و گرجستان را به رسمیت. ورود نمایندههاي قفقاز به
طهران.
25 ربیع الثانی: وزارت امیر اعلم به فوائد و نصر الملک به عدلیه.
27 ربیع الثانی: انتخاب مسیو شانتل به ریاست جمهوري فرانسه و بور شدن کلمانسو علیه اللعنه.
28 ربیع الثانی: نمایش آئرپلان بالاي طهران. خبر پیدا شدن دزد [خانه] ما از نظمیه.
29 ربیع الثانی (اول دلو): منزل آقا میرزا سلیمان خان دعوت نهار از من و ده نفر تشکیلیون.
3 جمادي الاول: آمدن دو ائرپلان و دو ساعت بیشتر نمایش.
4 جمادي الاول: آمدن ماژور محمد تقی خان و روح الله خان و حیدر قلی خان از برلن. آمدن امیر حشمت از سمنان.
ص: 1671
5 جمادي الاول: مهمانی خانه صدرایی از تشکیلیون، لیکن من نرفتم.
7 جمادي الاول: رفتن تنکابنی به محکمه تمیز عدلیه. شناخته شدن دولت ارامنه [توسط] انگلیس.
10 جمادي الاول: به دار زدن دو نفر از قتله استوار، ابو القاسم محمد خان و آمدن برف خوبی. فاتحه در قزاقخانه به جهت [کشته
شدن] قزاقها در سلماس.
11 جمادي الاول: مهمانی خانه دکتر مهدي خان [ملکزاده] از تشکیلیون و من.
12 . جمادي الاول: توحش عموم دولتیها و سرمایهداران از پیشرفت بلشویکها و خرابی اوضاع جنوب.
13 جمادي الاول: مهمانی خانه آقا سید جلیل از افراد کمیته که ضد تدین، صدرایی، ملک الشعرا و جلیل الملک هستند.
15 جمادي الاول: مردن پسر مرحوم حکیم الملک و زنش و خواهرزنش به فاصله یک شبانه روز از ناخوشی امسال.
17 جمادي الاول: فاتحه مسجد شاه به جهت [فوت] صدر اصفهانی. ورود بینش به مالیات غیرمستقیم و کاکا و آقا شیخ عبد العلی به
صلحیه عودلاجان.
صفحه 644 از 790
22 جمادي الاول: ورود عدل الملک و وحید الملک به رشت.
24 جمادي الاول: سه مقاله رعد در خصوص رضایت عامه به معاهده و تقاضاي سرعت اجراي [آن].
25 جمادي الاول: ورود کشتیهاي دنیکین به انزلی.
26 جمادي الاول: ورود عدل الملک به طهران.
28 جمادي الاول: ورود وحید الملک.
غره جمادي الثانی: خبر ورود براوین سفیر بلشویکی به انزلی با هشتصد نفر جمعیت.
4 جمادي الثانی: انتحار و بدرود معتمد الدوله در استرآباد. ورود ادیب السلطنه و حاج نظم السلطنه از مهاجرت.
10 جمادي الثانی: آمدن آئرپلان.
13 جمادي الثانی: آمدن عمید السلطنه از مشهد.
شب 14 جمادي الثانی: جشن مشروطیت.
16 جمادي الثانی: آمدن میرزا احمد خان قزوینی به طهران. انتخاب ملک الشعرا از بجنورد.
17 جمادي الثانی: رسیدن خبر دسیسه که حسینزاده و آذري ترور و سم فرستاده بودند که میرزا کوچک خان را تلف نمایند و
کشف آن. آمدن آئرپلان و شکسته شدن در جی و بیرونک.
ص: 1672
19 جمادي الثانی: رسیدن کاغذ سلیمان میرزا که ما را بردند.
شب 20 جمادي الثانی: تغییر هیئت دولت ابرت برلن.
شب یکشنبه 29 جمادي الثانی: تحویل حمل سنه یچی ئیل 1299 شمسی مطابق با شب یکشنبه 29 جمادي الثانی هفت ساعت و
سیزده دقیقه و چهل و نه ثانیه از شب گذشته.
29 جمادي الثانی: انتحار کلنل فضل الله خان از جهت تنفر از معاهده.
6 رجب: توقیف جریده وطن، حیات جاوید و گلشن.
9 رجب: انفصال صارم الدوله و سپهدار از کابینه و نصب اعتلاء الملک به مالیه و حشمت الدوله به جنگ و منصور الملک به
کفالت و صارم الدوله به حکومت غرب. آمدن آذري از رشت.
11 رجب: ارزانی رعد.
16 رجب: زمزمههاي امر دولت به خلع قزاقخانه و حال دفاعی از قزاقها.
20 رجب: گرفتاري وطن و برادرش به نظمیه. قدغن شدن راه انزلی به روسیه پستا و مسافرا.
21 رجب: خبر سقوط صابونچی قریب بادکوبه و اغتشاش تبریز و اخراج بیورلینگ و امین الملک. تحویل گرفتن انگلیسیها در
انزلی اتباع دمنیکن را شانزده کشتی.
22 و 23 رجب: تغییر لحن ایران و رعد و تمجید از بلشویکها.
27 رجب: اعلان باز شدن راه رشت به روسیه. حکومت امیر حشمت به کمره. ارزانی و کمیابی گوشت.
29 رجب: استعفاي حشمت الدوله و وزیر جنگ شدن سالار لشکر.
30 رجب: آمدن سیل توي خیابانهاي شهر و سید ضیاء از قفقازیه.
7 شعبان: ورود سردار عبد العزیز خان به خانه معتمد السلطنه. بلشویکی شدن قفقاز و گرجستان. شهرت اینکه تبریز هم رنگ
بلشویکی را گرفته. شهرت حمله افغان و بلشویکها به هندوستان.
صفحه 645 از 790
9 شعبان: حریق دکاکین جلو خانه سعد الدوله.
10 شعبان: مردن آقا میرزا مسیح.
14 شعبان: ناخوشی وثوق الدوله و رفتن قشون هندي از شیراز به هند. شهرت حملات بلشویکها به انزلی و معاهده عثمانیها با
بلشویکها در جریده.
18 شعبان: اسبدوانی انگلیسیها در میدان مشق.
19 شعبان: رفتن وزیر دربار و صدر الممالک و ظهیر الدوله و نصیر الدوله به بغداد با پنجاه
ص: 1673
هزار تومان اعتبار به جهت خلاع لاشخورهاي اماکن مشرفه براي ورود شاه از فرنگ به آنجا.
21 شعبان: پرتست بلشویکها به ایران.
23 شعبان: شناخته شدن وزیر مختاري سردار عبد العزیز خان.
24 شعبان: انتحار داماد محتشم السلطنه. شهرت اخراج عین الدوله از تبریز و گرفتار شدن پانزده نفر در تبریز منجمله فشنگچی و
اعدام آنها و اغتشاش زنجان و عراق از جهت بابیها و حرکت بانک رشت به قزوین.
25 شعبان: ورود شاه به بوشهر.
بین الطلوعین 28 شعبان: بمبارده شدن انزلی و ورود بلشویکها به اطراف رشت.
3 رمضان: شهرت تهیه هیئت اعزامی به روسیه براي مذاکره با بلشویکها: اویسی، ارباب کیخسرو، امین الملک. شهرت از سفیر
فرانسه به اتباع خودشان که یا بروند اروپا یا اصفهان و شیراز.
6 رمضان: کشتن سرباز، میرزا اسماعیل خان مستنطق را در نظمیه که بد به سرباز گفته بود، سرباز هم رد فحش نموده، همدیگر را
تیر زدند.
9 رمضان: مخابره چیچرین با دولت ایران که به جهت رفع موانع تجارتی روسیه با ایران در انزلی وارد شدهایم.
12 رمضان: خبر تخلیه رشت از انگلیسیها به جهت اولتیماتوم مجدد بلشویکها به دولت ایران.
در توي خیابانها. « نیست باد انگلیس و معاهده » 14 رمضان: ورود شاه به طهران و در سه نقطه بلند شدن صداي
17 رمضان: انتحار قنسول آلمان یا کشته شدن در تبریز؛ و وسترو. عصاي مرصع به وثوق الدوله از شاه.
19 رمضان: ورود مساوات به پاریس.
20 رمضان: ورود سفیر جدید انگلیس به طهران با امیر جنگ بین النهرین. رسیدن خبر و شهرت اینکه میرزا کوچک خان
سرکمیسري رشت گردید و جریان بلشویکی در آنجا گردید و اعلان جمهوریت شوروي سویتی از آنها به سفرا و حبس دوایر
دولتی.
22 رمضان: رفتن نجمآبادي به رشت به وجه مدرس به توسط شیخ حسین طهرانی و انبار لویی.
25 رمضان: جمع شدن دمکراتهاي تشکیلیون خانه معتمد الممالک [براي] نهار، جمعا
ص: 1674
و عنوان تهیه یک کلوپ. خبر کشته شدن حسین علوي در اطاق شیمیسازي برلن به احتراق، تلگرافا به وزارت خارجه.
26 رمضان: تلگرافات مسکو به دولت ایران که قشون خود را از اطراف ایران خارج [خواهد کرد] به شرط خروج قشون انگلیس از
ایران.
27 رمضان: انتشار خبر کشته شدن تروتسکی و فرار لنین از مسکو به قوه ضد انقلابیون از روتر.
صفحه 646 از 790
29 رمضان: انعقاد انجمن بینالمللی در لندن به نمایندگی نصرت الدوله از ایران برحسب تقاضاي دولت ایران که از تجاوزات
بلشویکها شکایت کرده. مستند به تلگراف بیسیم ولادي وستوك در رعد و ایران. تخلیه انزلی و رشت و آستارا از قشون
بلشویکی روسیه و مراجعت آنها.
28 رمضان: رفتن سرپرسی کاکس سفیر انگلیس از طهران که عوض شده بود.
29 رمضان: انعقاد انجمن بین المللی در لندن به نمایندگی نصرت الدوله از ایران برحسب تقاضاي دولت ایران که از تجاوزات
بلشویکها شکایت کرده.
غره شوال: ورود دوایر دولتی رشت مفتضحا به طهران.
3 شوال: جشن سفارت افغان.
4 شوال: شهرت قبول استعفاي وثوق الدوله. استخلاص پسر و دو برادر زن امیر مؤید از نظمیه و خواستن خودش از کرمانشاه.
7. شوال: تهیه میتینگ در مسجد شاه و جلوگیري نظمیه و رفتن آنها به صاحبقرانیه و مردود شدن آنها و عزل رسمی وثوق الدوله و
مسلح شدن قزاقخانه که از انتریکات وثوق الدوله جلوگیري شود. و ورود قورخانه زیاد با شترها و شصت نفر پلیس جنوب و
گاريها به میدان توپخانه و سفارت انگلیس از قزوین به اسم اینکه به مازندران برود و اظهار سفیر انگلیس به شاه که هرکس کابینه
بشود ما هم پول و هم همه قسم مساعدت مینمائیم و در باب معاهده به میل مردم یا تجدید انتخاب یا همین وکلا تشکیل مجلس
شورا بشود؛ هرچه رأي دادند همان بشود.
9 شوال: میتینگ در خانه برهان الدوله خیابان امیریه؛ ناطق هشترودي و سلاح الملک تقاضاي تجدید انتخابات، آزادي محبوسین و
اصلاح معاهده. رئیس الوزرایی مشیر الدوله و مستوفی؛ اولی رسمی، دومی مشاور.
10 شوال: انحلال دسته سوسیالیست طباطبایی تقلبا و تصنعا. رفتن جهانشاه خان و سردار صولت به محل خودهاشان بمبا.
لیله 12 شوال: کشته شدن پسر مبین الدوله در خیابان امیریه، یک و نیم از شب.
ص: 1675
15 شوال: شهرت رفتن وثوق الدوله به همدان و بعد به سیلان هند و ندادن پول انگلیسیها به ایران.
17 شوال: تعیین کابینه مشیر الدوله: مخبر السلطنه: مالیه، مشار السلطنه: خارجه، حشمت الدوله: داخله، حکیم الملک: معارف، نیر
الملک: پست تلگراف، اعتلاء السلطنه: فوائد عامه، مصدق السلطنه: عدلیه (مصدق از فرنگ احضار) وثوق السلطنه: کفیل جنگ،
مؤتمن الملک و مستوفی: مشاور، نصرت الدوله:
سفیر اسلامبول. نطق لوید جرج بابت معاهده که آتش سوزان نسبت به ایران بود در شماره 127 ایران و اخبار جعلیه نسبت به
بلشویکهاي رشت.
18 شوال: انتشار خبر الغاء معاهده در پارلمان لندن و خبر دادن آمریک دویست میلیون دلار قرض به ایران که آزاداند مستشار هرجا
را بیاورند. فرار ظهیر الملک از مازندران به جهت بلشویکها.
19 شوال: آمدن مستشار و ممتاز الدوله و محتشم السلطنه از کاشان و ورود به طهران با تجلیل و ضیافت در حضرت عبد العظیم.
21 شوال: وارد نمودن امیر مؤید و مکرم منزل پسر وزیر بقایا که مستحفظ آنها در کرمانشاه و راه بود و تحت نظر بودن آنها.
22 شوال: ریاست رئیس دویزیون قزاق به کل قوا.
24 شوال: قهر از رئیس شدن رئیس دویزیون و رفتن دوازده نفر صاحبمنصب انگلیسی که براي مستشاري وزارت جنگ آمده
بودند با توپ و تفنگهاي خودشان و قریب یکصد نفر پلیس جنوب از بریگاد به عنوان بغداد که تا مجلس شورا تصویب معاهده را
ننماید برنگردند و از بریگاد مهمات را بردند به سفارت انگلیس.
صفحه 647 از 790
25 شوال: رسیدن خبر اغتشاش در راه سوادکوه در مازندران با عدهاي بلشویکها. رفتن سردار فاخر به رشت و ورود سعد الله خان.
27 شوال: توقیف جریده صداي لندن تدین و انتقال مدیري جریده ایران از ملک به یکانی.
30 شوال: خیال وزارت داخله توقیف ظهیر الملک و ماژور فضل الله خان را براي دعاوي مردم. رفتن وثوق الدوله به بغداد.
غره ذیقعده: تجدید حکومت نظامی و موقوفی گرفتن شب و استخلاص مدیر وطن و برادرش از نظمیه. مأموریت مشاور الممالک به
سویت روسیه.
3 ذیقعده: مقاله بیطرفی در باب بلشویکها که بلکه در یک جریده درج شود و طفره
ص: 1676
وزیر علوم از قبول؛ و شروع به مهر رساندن در 15 ماه که ما ملت با بلشویکها طرف نیستیم.
4 ذیقعده: شروع جراید به مقالات براي تجدید انتخابات. پیدا شدن مرام و بیانیه جمعیت جامعه اسلامی و ورقه قسم و ریشه آقا
موسی، آقا عبد المطلب، گرانمایه.
8 ذیقعده (سوم اسد): شهرت کشته شدن شیخ حسین دشتستانی به دست قشون جنوب.
11 ذیقعده: انفصال ویستادهل از نظمیه. معاون داخله شدن ادیب السلطنه. رئیس تشخیص عایدات: میرزا عبد الله خان، رئیس کابینه
مالیه: مورخ الدوله.
12 ذیقعده: دعوت بیست و پنج نفر از رفیا به جهت ترتیب استخلاص محبوسین نظمیه.
13 ذیقعده: ابلاغیه دولت تخلیه منجیل از قشون انگلیس و هجوم متجاسرین. آوردن سالارظفر از کرمانشاهان و بردن به نظمیه و
استخلاص آن به کفالت برادرش سردار مقتدر.
15 ذیقعده: آمدن بانک قزوین به طهران.
16 ذیقعده: انتشار تخلیه قزوین. نطق چرند سردار فاخر در مراجعت از رشت در قزوین.
17 ذیقعده: ورود سردار محتشم و فرخی باهم. اضطراب طهران از انقلاب بالاي قزوین.
سختگیري ما از جهت استخلاص شش نفر محبوسین نظمیه [کمیته مجازات]، عریضه متوکلین به هیئت وزرا که نباید تجدید
انتخاب بشود و تصدیق صمصام السلطنه.
19 ذیقعده: شهرت رفتن میرزا کوچک خان از رشت به جنگل و منازعه احسان الله خان و سایرین با میرزا کوچک خان و چپاول
بلشویکها و احسان الله خان رشت را.
اعطاي شمشیر مکلل به جواهر به سردار اسلام جدید ما استاروسلسکی. انتشار تخلیه قزوین و قصد شاه به حرکت اصفهان. رفتن
قشون قزاق به قزوین: 20 ذیقعده: صد و پنجاه نفر، 21 ذیقعده: سیصد و پنجاه نفر، 23 ذیقعده: هزار نفر.
23 ذیقعده: غدقن رفتن عتبات و شهرت سقوط بغداد. تیرگی انگلیس، فرانسه، ایطالیا، بلژیک با روسیه و قصد محاصره و تجهیزات
آلمان. دعوت کابینه از وجوه.
26 ذیقعده: بیانیه لنین به همقطاران کارگر خویش در لندن در جریده رعد. گرفتاري مصیب خان و جلب به باغشاه. تعیین مخبر
السلطنه به ایالت تبریز.
28 ذیقعده: رفتن آقا میر سید احمد براي حمل عطایا از طرف دولت براي علماي عتبات با پسر امام خوئی با اتومبیل. شهریه تطهیر
ماژور فضل الله به دادن شصت هزار تومان محرمانه به حشمت و وثوق و فرزانه.
غره ذیحجه: عدم اعتناء تبریزيها به دولت در خصوص ایالت مخبر السلطنه.
ص: 1677
صفحه 648 از 790
4 ذیحجه: آمدن نماینده جنگل از راه زنجان با اتومبیل استاروسلسکی به طهران؛ آقا عماد هم همراهش.
5 ذیحجه: وزیر جنگ شدن وثوق السلطنه.
6 ذیحجه: تشکیل نوزده نفر به علاوه وزرا در دربار به جهت تعیین بودجه؛ مدرس، مرآت، عین، عز الملک رضاي مستوفی، نائینی،
. صدیق حضرت، میرزا غلامحسین خان. رعد قزوین توضیح آقا عماد و رضازاده بلشویکهاي رشت را، شماره 24
7 ذیحجه: شهرت فوت میرزاي شیرازي. خبر فتح رشت به دست قزاقها و رفتن آقایان خلخالی اردبیلی و افجهاي به رشت با اتومبیل
با رضازاده.
8 ذیحجه: فاتحه مسجد شاه و سیاه کشیدن در بازار و باز کردن زنگهاي قاطرهاي شتر قربانی.
9 ذیحجه: ابلاغیه استاروسلسکی از فتوحات رشت و اخذ غنایم از توپها و اسراي زیاد و امیر نویان شدن او. برچیدن شاه. ختم
مسجد شاه را. رفتن مخبر السلطنه با اتومبیل به تبریز و شهرت فتح انزلی و حرکت بلشویکی به مازندران و شهرت استعفاي فرمانفرما
و کاندیدي شعاع السلطنه.
10 ذیحجه: نطق شاه در سلام تأسف از فوت میرزا و موقوف داشتن مراسم عید از موزیک و گرفتاري قزاقها ششصد نفر در انزلی به
دست بلشویکها و فرار.
. 11 ذیحجه: تجمع جمعی از فدایی، ضیاء، آقا موسی، هشترودي، شیخ حسین یزدي، سیف اله خان و ... خانه مبشر السلطان شب 12
13 ذیحجه: شهرت مغلوبیت سردار اسلام استاروسلسکی و قزاقها در رشت و فرار آنها.
14 ذیحجه: ابلاغیه دولت که قشون تا منجیل مشعشانه عقب نشستند. حکومت میرزا احمد خان قزوینی به گروس. اشتهار
محصوریت قزاقها قرب انزلی و ششصد یا هزار و دویست به قتل رسیدن آنها با توپهاي آلمانی بلشویکها و پایین افتاد سبیل و
توحش دولتیها و سرمایهداران.
15 ذیحجه: خبر روتر قطع کراسین از لندن. شهرت اولتیماتوم لنین به ایران براي تعیین مسلک و اینکه رشت را دو مرتبه قزاقها
گرفتند. خبر حرکت چند هزار فراري رشت از دست بلشویکها و مخارج دولت به جهت آذوقه و صدمات آنها؛ لیکن مقدمه است
که ناله وا اسلاما را آنها در قزوین و طهران بلند کنند. حاج محمد جعفر خامهاي هم همین قسم وارد طهران و رئیس التجار شارلاتان
هم.
کشته شدن قزاقهاي رشت از بمبارده انگلیسیها که مدعی به اشتباه به بلشویکها شده بودند.
ص: 1678
16 ذیحجه: ورود معاضد السلطنه از بادکوبه به طهران.
21 و 22 ذیحجه: ورود رشتیها که تصنعا آنها را انگلیسیها غارت و نهب و قتل و ناموسزده از بلشویکها جلوه در ایران، ،20
خاصه در طهران میدهند به یک وضع حقهبازي غریب؛ امان از دسایس حقهبازها. ورود استاروسلسکی هم در 22 ذیحجه.
22 ذیحجه: سرمقاله ایران رقتآور به حال رشتیها و تشکیل کمیسیون اعانه براي آنها؛ نصرت السلطنه، معین بوشهري، امین
الضرب، فقیه التجار، بقاء الملک، امیر نظام و مرآت الممالک.
23 ذیحجه: اعلان یک حزبی از لندن و اسکاتلند سویتی را از اخبار رویتر در رهنما.
مذاکره دولت که قشونی گرفته به ریاست دنیکین و شهرت تجهیزات بلشویکی براي ایران و گرفتاري نمایندههاي ایران به دست
بلشویکها در روسیه. رسمیت محاربیت بلشویکها با رشتیها.
25 ذیحجه: خیال میتینگ رشتیها به ضد بلشویک.
26 ذیحجه: مقاله تان فرانسه در جریده ایران.
صفحه 649 از 790
28 ذیحجه: اشتهار محاصره کردن قزاقها و سردار فلان تجددیون تبریز را و قلع و تبعید و قتل آنها را به تدبیرات مخبر السلطنه و قتل
بیست و هفت نفر منجمله خیابانی و بادامچی و تربیتزاده و چهل و پنج نفر مجروح.
1339 قمري *
غره محرم: انفصال مورخ الدوله، صدیق حضرت، میرزا زین العابدین خان، فهیم الملک از مالیه.
2 محرم: مقاله انتخابات من در رهنما.
3 محرم: شروع به مقدمات فاتحه مرحوم خیابانی و اعلان در رعد.
4 محرم: آمدن آقا شیخ ابو طالب تبریزي از طرف حشمت الدوله که ختم را موقوف داریم.
و فرستادن مستوفی و هیئت [وزرا] چندین مرتبه از عصر تا نصف شب عقب من و نرفتن من.
5 محرم: احاطه کردن آژانها از خیابان امیریه تا دور خانه که کسی را نگذارند و مانع شدن از عموم. اعلان ابو الفتح فدایی براي
فاتحه خیابانی در مسجد سراج الملک و نبودن آثار ختم و اعلان کسمایی براي فاتحه خالو قربان در مسجد صدر و کاظمزاده ختم
خیابانی. شهرت توسري خوردن قزاقها در منجیل از متجاسرین.
ص: 1679
شهرت حبس من به واسطه ختم خیابانی و اینکه خیابانی با انگلیسیها روابط داشته.
6 محرم: توسل کابینه به اسلحه شکسته وثوق الدوله، بنکدار، رزاز و شیخ عبد الحسین که عریضه به دولت بنویسند که باید
جلوگیري از تنقید و مذمتکنندگان و مفسدین بشود.
7 محرم: رفتن کابینه به روضه سید کمال. شهرت تصرف رشت به دست قزاقها.
8 محرم: افتادن لاشخورهاي دمکرات اتباع کابینه به اینکه من با صدراییها یگانه شده و به جهت کار کردن براي فرمانفرما ختم
گذاشتم و پول گرفتم؛ تمام تعلیمات و این مطالب از ناحیه کابینه به قشون اداري خود میباشد در عشر آخر ذیحجه حرکت سفیر
آمریک بهسمت جنوب گویا براي بازدید معادن نفت آنجاهاست.
16 و 17 محرم: ختم خیابانی در مسجد و مجمع دمکرات مشهد و پروتست آنها به دولت.
18 محرم: ورود مصدق السلطنه از فرنگ به شیراز. آوردن امیر اعظم و امیر معظم کلهري به طهران.
23 محرم: اشتهار والی شدن مصدق السلطنه به شیراز در جریده رهنما. رفتن صمصام، سردار ظفر. امیر مفخم و سردار محتشم از
طهران به اصفهان. رفتن وزیر ننگ وثوق السلطنه به فرونت جنگ رشت.
25 محرم: دعوت محمد ولی میرزا نهار از وکلا عموما و بعضی علماي سوء و مذاکره در ابقاي انتخابات تا سه به غروب.
28 محرم: اغتشاش رشت و انزلی و کشته شدن دو صاحبمنصب قزاق.
لیله سوم صفر: طلاق ننه اسماعیل بدبخت.
4 صفر: خبر اغتشاش رشت و پیشرفت متجاسرین و انفصال پنجاه نفر از اجزاء مالیه.
5 صفر: آمدن اردبیلی و افجهاي از رشت به طهران.
8 صفر: بیانیه هیئت وزرا در ایران. قضایاي تبریز و کاغذ مجعول از خیابانی که خود انتحار کرده در ذیل کاغذ مخبر السلطنه از
تبریز.
11 صفر (اول عقرب): در جریده گلستان شیراز نمره 21 محرم خبر تلگرافی تبریز که قزاقها مرحوم خیابانی را کشتهاند درج است و
نیز سید محمد کمرهاي مجلس ترحیم گذاشتند. اعتصابات فوق العاده لندن. اشتهار شکست فاحش قشون قزاق از بلشویکهاي
صفحه 650 از 790
رشت و بمباره رشت.
14 صفر: استعفاي کابینه مشیر الدوله شقاوت طینت و استاروسلسکی و اولتیماتوم
ص: 1680
و به سفیر و ندادن پول و داخل کردن ایران را به جنگ با بلشویک و تهیه تعطیل دوایر دولتی «1» [-] انگلیس که یا معاهده امضا یا
و قطع شهریهها و تحریک اشرار و سلب امنیت و احتمال هرجومرج و ترور.
15 صفر: خبر رویتر که در مجلس انگلیس مذاکره که معاهده را دولت ایران تصویب و اجرا نماید. ریاست وزرا سپهدار و منصوب
شدن ویستادهل به نظمیه و مشغول شدن انگلیسیها به جنگ با متجاسرین.
17 صفر: اجتماعی در مسجد جامع و میتینگ علیه سپهدار و بعد در روضه حاج سید محمد صراف.
18 صفر: هیجان مردم و بستن بازار و حرکت دسته شاگردان مدرسه سیاسی در بازار و خیابان و گرفتن نظمیه عدهاي قریب بیست و
دو یا بیست و سه نفر آنها و رفتن عدهاي به سفارت امریک. عزل و بردن استروسلسکی به قزوین با زن و بچههایش که از ایران
خارج شود.
21 صفر: خبر حریق رشت و الحاق قزاق به میرزا کوچک خان هزار نفر و به احسان الله خان هزار نفر و خلع سلاح شده به دست
انگلیسیها در قزوین پانصد نفر.
23 صفر: رعد ابلاغیه قنسول انگلیس قزوین که قشون انگلیس رسما بدون قشون ایران متجاسرین را در 13 صفر عقب نشاند.
1339 قمري ..... ص : 1678 * 1680 24 صفر: مردن شعاع السلطنه. روزنامه خاطرات سید محمد کمرهاي ج 2
صفر: طبع قطعنامه کمیته موقتی دست چپی فرقه دمکرات ایران.
26 صفر: حمل نعش با تجلیل فوق العاده از شهر به قم.
26 صفر: ورود کربلایی علی آقا حریري تحت الحفظ قزاقها مغلولا تا قزوین و توسط سید ضیاء در مرخصی او از قزوین به طهران.
ورودش به طهران خانه علويزاده.
ورود آیت اللهزاده شیرازي به حضرت عبد العظیم. رسیدن خبر و شهرت مغلوب شدن ارمنستان به دست عثمانیها با مهمات زیاد و
به دست بلشویکهاي روسیه. «2» غنایم و مغلوب شدن ورانگل
28 صفر: ورود آیت اللهزاده شیرازي با کالسکه شاه و پنجاه سوار ژاندارم به طهران به خانه حاج امین الضرب.
29 ر ف ص : فا ر گ ل ت تا و ا س م ز ا ر ه ش و ب ه ک ا ب ب و ل ک ، ر ص ا ن م لا س لا ا و ي ز ا ز ک د ر ا و د ن ا ه د ش . ______________________________
1). ناخوانا. )
2). اصل: رانعل. )
ص: 1681
غره ربیع الاول: خبر ایران که مساوات با نصرت الدوله از مارسیل حرکت کردند. رسیدن تلگراف مساوات به من، عصر غرّه.
2 ربیع الاول: معرفی کابینه سپهدار؛ خودش: داخله، میرزا سلیمان خان: عدلیه، امیر نظام:
جنگ، سالار لشکر: فوائد، وحید الملک: علوم، فهیم الدوله: کفیل خارجه، سردار معتمد: پست و تلگراف، نصر الملک: مشاور.
7 ربیع الاول: خبر رویتر که از دو میلیون قرض قرارداد دولت گرفته است.
8 ربیع الاول: تکذیب سپهدار که در دفاتر دولتی گرفتن از دو میلیون نیست. بمبارده انزلی.
10 ربیع الاول: عزل سهام الدوله از مازندران و نصب نظام الدوله. ورود فرمانفرما به طهران و مساوات به شیراز.
صفحه 651 از 790
12 ربیع الاول: شهرت اولتیماتوم بلشویکها به ایران که تا بیست و چهار روز تخلیه راه ایران از انگلیسها که بروند به هندوستان و
نوت تقاضاي انگلیسیها از ایران که شما لایق نیستید و ما باید هند را حفظ و دولت ایران را پوشالا باید رسما حفظ و تصرف نمائیم
و اینکه قزاق بریگاد و ژاندارم را در تحت تصرف، بدهید و حق تفتیش در نظام و مالیه آنها نداشته باشید.
16 ربیع الاول: مجلس عالی از وکلا و علما و تجار و شاهزادهها و وزراي سابق و لاحق در دربار براي مذاکره نوت انگلیسها و عدم
نتیجه که ماها صالح براي مذاکره نیستیم.
لیله 18 ربیع الاول: آمدن پهلوي از مازندران.
19 ربیع الاول: برف مختصر و نطق لرد کرزن. جمع شدن عدهاي از رشتیها در مسجد شاه و زمزمه تنقید از دولتیها و انگلیسیها
که ما را به طهران آورده و گرفتن سه نفر آنها را به نظمیه.
25 ربیع الاول: تعرض کتبی ارداقی به دولت که اگر ما جانی هستیم در [زندان] نمره 2 چرا؟ و اگر مقصر پلتیکی هستیم این
غذاهاي نان جو و مقصرین دزد به ما چرا؟
و از فردا صبح سهشنبه دیگر غذا و هیچچیز نخواهیم خورد.
26 ربیع الاول: ایضا عماد، مشکوة، محمد علی خان و حاج علی عسگر بههمین قسم که از پنجشنبه 28 ترك مأکول میکنیم تا
بمیریم. رفتن دیکسن بغتتا به قزاقخانه و به کمیسیون نظام و رؤساي قزاقها و سردار همایون که رسیدگی میکردند، فحش که شماها
دزدید، پدر سوختهها بروید؛ ناصر الدوله نقل کرد.
27 ربیع الاول: بیرون آمدن مساوات، ناصر، کزازي، کلوب و نیر السلطان از شیراز به طهران.
ص: 1682
28 ربیع الاول: مردن حاج محمد کریم صابونی.
2 ربیع الثانی: مردن آقا سید کمال به سکته.
3 ربیع الثانی: خبر رویتر جنگ بلشویک با افغان.
6 ربیع الثانی: تکذیب سفیر افغان در رعد. ورود مساوات، نیر، کلوب، کزازي و ناصر به اصفهان.
7 ربیع الثانی: ورود صمصام السلطنه به طهران.
10 ربیع الثانی: تمدید فک [رهن] خانه مساوات تا هفتاد روز بعد و دادن امتیاز [جریده] شرق وسطی به گیوهچی فرقه سوسیال
مستقل. شهرت کشته شدن لوید جرج.
شهرت قشون بیست هزار که در قزوین به سرکردگی ده نفر صاحبمنصب انگلیسی، عصبانی شدن انگلیسها، جمعآوري پول
زردها را؛ نیست کردن آسوریها و یورتچی و شاهسون اردبیلی را بلشویکها.
13 ربیع الثانی: خبر فوت آقاي شریعت اصفهانی. استخلاص قاضی، عماد، مشکوة از باستیل محبس نظمیه و وارد نمودن سیف الله
خان از قزوین به طهران تحت الحفظ و استخلاص او. پیشنهادات سویت روسیه به ایران که مشغول مذاکره و تبادل دولتیان شده.
لیله 21 ربیع الثانی: ورود مساوات، کزازي، کلوب، ناصر الاسلام و نیر السلطان به طهران.
عصر 21 ربیع الثانی: جلسه عالی از مؤتمن، مستوفی، مشیر، سعد، مستشار، ممتازین، عین، صمصام، مدرس، خویی و بهبهانی براي
جواب پیشنهادي مواد دولت سویت [روسیه].
22 ربیع الثانی: فوت شیخ محمد تقی کمرهاي. خروج مشاور الممالک از مسکو بهطرف برلن و منصور الملک از آستاراي روس به
ایران که این دو علامت تیرگی ایران با سویت است.
24 ربیع الثانی: تهدید انگلیسیها به رفتن خودشان و سایر اروپاییها زن و مرد و اتباع از ایران به خارجه و بانک و قشون.
صفحه 652 از 790
25 ربیع الثانی: امتناع سفیر بلژیک و فرانسه و امریک از رفتن از ایران و شهرت قصد حرکت شاه به اظهار خوف از طهران بهسمت
اصفهان.
غره جمادي الاول: اجتماع علما در خان مروي براي قضایاي واقعه به علماي نجف و مظالم انگلیس به آنها.
4 جمادي الاول: شهرت استعفاي سپهدار.
5 جمادي الاول: رفتن صمصام، عین [الدوله]، مشیر [الدوله]، مستوفی، سعد،
ص: 1683
سپهسالار، فرمانفرما و نمایندههاي تجار و اصناف و مختلفه نزد شاه که حرکت نکند و متقاعد شدن شاه و رسید تلگراف مشاور
الممالک که سویت مساعدت با ایران مینماید و جمهوري رشت را موقوف مینماید و قشون خود را از انزلی در صورتی که
انگلیس برود او هم میبرد. سالار فاتح، سردار صولت، میرزا کریم خان، سید ضیاء و میرزا علی اکبر مشغول به جمع کردن اشرار و
تروریست به دستور سفارت [انگلیس] از ارامنه و قفقازيها.
6 جمادي الاول: قبول استعفاي سپهدار به واسطه اظهار نرمان به شاه.
عصر جمعه 11 جمادي الاول: دعوت شاه از وکلا به مجلس براي اصغاء فرمایشات.
12 جمادي الاول: تعیین سپهدار از طرف شاه به ریاست وزرا.
15 جمادي الاول: جریده حلاج و غیره اخبار از طرف شاه که در 27 همین ماه مجلس دار الشورا افتتاح میشود.
18 جمادي الاول: وارد شدن میرزا رضاي ایروانی با معتضد الدوله وکیل به طهران.
22 جمادي الاول: تقاضاي تبریزيها [براي] تأخیر افتتاح مجلس تا موقع رسیدن نمایندگان آذربایجان.
25 جمادي الاول: استعفاي سپهدار بعد از استعفاي کاشیها از کابینهاش پس از آمدن از فرحآباد و معرفی شدن نزد شاه.
عصر 30 جمادي الاول: یوم عقد عالیه [همسر جدید].
غره جمادي الثانی: مردن اسماعیل و سید محمد طبایی و پدر طبویی.
2 جمادي الثانی: فوت بقاء الملک.
3 جمادي الثانی: شروع جراید به تنقید وکلاي طرفدار قرارداد و بعضی جراید به کمک آنها و امتداد بحران کابینه و تعیین کابینه و
استعفاي فوري.
یکشنبه 11 جمادي الثانی (غره حوت): شهرت آمدن قزاقهاي قزوین به طهران براي اغتشاش و اغتشاش مازندران. محصوریت نظام
الدوله و گرفتاري سرکشیکزاده و اغتشاش اصفهان به جهت ضدیت با دوایر دولتی و صحبت تشکیل شوراي عالی از طرف دولت
براي تهیه مقاولهنامه با انگلیس.
شب 12 جمادي الثانی: ورود رضا خان و قزاقها و کودتاي تصنعی تمام دوایر.
13 جمادي الثانی: اختفاي من خانه ناصر الدوله.
«1 . » 15 ي د ا م ج ی ن ا ث ل ا : ا ف ت خ ا ر د ه ن ا خ س د ن ه م ______________________________
1). سید حسن خان مهندس. (م) )
ص: 1684
شب 23 جمادي الثانی: انتقال از خانه مهندس به خانه هرندي اختفائا.
جمعه غره رجب: حکم حکومت نظامی که اگر تسلیم نشوم [اموال] منقول و غیر منقول من ضبط دولت میشود. تحویل شمس به
صفحه 653 از 790
. برج حمل هذه السنه تخا قوي ئیل 1300 مطابق با یوم دوشنبه یازدهم شهر رجب 1339
شب 14 رجب: آمدن از خانه هرندي به خانه آقا سید عبد الرحیم اصفهانی.
شب 15 رجب: مراجعت به خانه هرندي اختفائا.
عصر 15 رجب: [آمدن] به خانه خودم علنا.
عصر 21 رجب: گرفتاري خودم در ناصریه به دست آژان و بردن به نظمیه.
عصر 8 شعبان: انتقال از نظمیه با هفده نفر به باغ سردار اعتماد.
شب 13 رمضان: استخلاص از محبس.
عصر 18 رمضان: ورود سلیمان میرزا و عیسی میرزا به طهران.
2 شوال: پرت شدن از درشکه و فوت مرحوم میر موسی خان.
شب 5 شوال: آمدن مصدق السلطنه از اروپا و ایالت شیراز به طهران.
14 شوال: افتتاح پارلمان مثل سرطان.
18 شوال: جشن سفارت روس به جهت نصب بیرق سویت روسیه.
26 شوال: ترحیم آقا شیخ حسین در مسجد شاه.
13 ذیقعده: رفتن بتول به معلمی دار المساکین.
28 ذیقعده: نطق تاریخی سلیمان میرزا در پارلمان صبح و عصر در عدم صلاحیت نصرت الدوله براي وکالت به واسطه قرارداد
.[1919]
غره ذیحجه: تصویب اعتبارنامه نصرت الدوله.
8 ذیحجه: فوت مرحوم نجم.
.«1» 28 و 29 ذیحجه و غره محرم 1340 : ترحیم سالیانه مرحوم خیابانی. سهم من از خرج سال مرحوم خیابانی، ده تومان
1340 قمري *
13 محرم: فوت میرزا ابو القاسم خان لحمی.
23 م ر ح م : ي ر ا ت ف ر گ ر ی ه ظ م لا س لا ا ، ر ا ش م کل م ل ا ، ا ز ر ی م د م ح ا ن ا خ ی ن ب ا ک ن ت ، ه د ا ز با ر ه س ، ______________________________
1). در اصل عدد به خط سیاق نوشته شده. )
ص: 1685
معدل، سلاح الملک، ضیاء السلطان بمبی، صدر الافاضل، میرزا کریم خان، حاج کاظم خان، پسر نایب السلطنه.
24 محرم: تیر باران نمودن دو قزاق، دو آژان.
3 صفر: مقتول شدن کلنل محمد تقی [پسیان] در جعفرآباد قوچان.
5 صفر: انتخاب هیئت رئیسه مجلس.
6 صفر: معرفی وزرا به مجلس: مصدق السلطنه: مالیه، نیر السلطان: فوائد، عمید السلطنه:
عدلیه، شهاب الدوله: پست و تلگراف، مشار السلطنه: خارجه، امیر اعلم: علوم، سردار سپه: جنگ، قوام السلطنه: داخله و رئیس
الوزرا. خبر کشته شدن عمو اوغلی به دست جنگلیها. رفتن سردار سپه به فرونت رشت.
صفحه 654 از 790
10 شعبان: استعفاي مشیر الدوله از ریاست وزرایی.
29 ذیقعده: زدن دزد به خانه و پیدا شدن آن.
1341 قمري *
شب شنبه 9 شوال: شب بعد فوت حاج میرزا علی محمد دولتآبادي، آمدن قوام السلطنه به ملاقات سلیمان میرزا و طباطبایی و
مساوات در منزل یکی از اجتماعیون و معاهده باهم.
1342 قمري *
29 ذیقعده: کشته شدن عشقی.
15 ذیحجه: کشته شدن قنسول آمریک.
17 ذیحجه: اعلان حکومت نظامی.
24 ذیحجه: مسافرت با مکرم و مصدق السلطنه به خرقان.
1343 قمري *
سلخ ربیع الاول: خراب کردن بناها در خیابانها و کوچهها از طرف بلدیه.
8 ربیع الثانی: گرانی گوشت.
5 جمادي الثانی: ورود سردار سپه به طهران با تجلیلات در شهر از فتح خوزستان.
22 جمادي الثانی: ورود مساوات و امیر اقتدار به مجلس. تحویل شمس به برج حمل 1304 یوم شنبه بیست و پنجم شهر شعبان یک
ساعت و نیم از آفتاب گذشته.
یکشنبه 27 ذیقعده: رفتن من با امیر حشمت به کمره.
ص: 1686
1344 قمري *
2 صفر: فوت مساوات.
4 ربیع الاول: بستن دکاکین و حمله به مجلس به جهت نان.
5 ربیع الاول (غره میزان): بلوا و جلوگیري قشون با اسلحه تفنگ.
8 و 9 ربیع الاول: حبس من و گرفتار شدن مردم از زن و بچه و بزرگ در نظمیه. ،7 ،6
3 جمادي الاول: مسافرت من به خرقان تا لیله پنجشنبه 15 جمادي الثانی.
28 شعبان: خرید لباس که ورثه مرحوم مساوات از سیاه بیرون آیند.
. 6 رمضان: اول سال فارس ئیل 1305
1345 قمري *
2 ربیع الثانی: فوت حاج سید اسد الله اخوي. محرق شدن هیجده نفر قشونی در اتومبیل دینامیت راه مازندران در مسافرت شاه.
صفحه 655 از 790
22 ربیع الثانی: تیر خوردن مدرس.
لیله 18 جمادي الاول: زیر اتومبیل رفتن درویش خان.
17 جمادي الثانی: محاکمه با حاج عبد الحسین در صلحیه بازار.
. دوشنبه 17 شهر رمضان 1345 اول سال توشقان ئیل 1306
8 ذیقعده: اعتصاب اجزاء وزارتخانهها به مجلس براي کسر اشل.
26 ذیقعده: استعفاي کابینه مستوفی.
27 ذیقعده: تعیین مخبر السلطنه.
1346 قمري *
29 ربیع الاول: آمدن شاه از تبریز.
3 ربیع الثانی: توقیف شدن سرتیپ مرتضی خان و محمد حسین خان و عبد الله خان و استنطاق آنها و مستعان السلطان.
10 ربیع الثانی: فوت علوي.
14 ربیع الثانی: بستن دکاکین براي سوء جریان نظام اجباري، تعارف حاج ناظم الرعایاي خمینی که از مشهد آمده بود.
15 ربیع الثانی: محاکمه با جعفر آقا صلحیه سنگلج ( 2 بعد از ظهر).
19 ربیع الثانی: کلنگ نقره و شاه و راهآهن.
ص: 1687
21 ربیع الثانی: باز شدن دکاکین.
12 رجب: استنطاق مأمورین امنیه از من در قاسمآباد و مراجعت با مأمورین.
. شب چهارشنبه 28 رمضان 1346 شش از غروب رفته اول سال لوي ئیل 1307
19 ذیقعده: الغاء کاپیتولاسیون.
27 ذیحجه: رفتن شاه افغان از طهران.
1347 قمري *
18 صفر: رفتن شاه به رشت، بیخبر.
شب 6 جمادي الاول: [جلسه خانه] عین [الممالک].
13 جمادي الاول: [جلسه] شب یکشنبه منزل من (کرمانی، طهرانی، عین الممالک) [جلسات شبهاي یکشنبه مدتها تداوم داشت].
7 رجب: فوت آقا حسین نجمآبادي. محصور شدن امان الله خان در قریه قرب کابل.
3 رمضان: توقیف طوفان. فوت کامران.
20 دي 1316 ): فوت نصرت الدوله در سمنان و دفن او در 10 ذیقعده در ابن بابویه. ) 7 ذیقعده 1356
10 اسفند 1316 ): فوت مرحوم حاج شیخ عبد الله مازندرانی حائري. ) 28 ذیحجه 1356
8 اردیبهشت 1317 ): تعرض به ارباب عمایم جهت عمامه. ) 27 صفر 1357
12 جمادي الاول ( 22 تیر 1317 ): فوت محمد آقا بحرینی.
23 شهریور 1317 ): آمدن ناصر، پسر آقاي مرتضی [پسندیده] براي تحصیل از اصفهان. ) 17 رجب 1357
صفحه 656 از 790
28 آذر 1317 ): فوت مرحوم عین الممالک. ) 25 شوال 1357
5 اسفند 1317 ): رفتن ولیعهد به مصر. ) 4 محرم 1358
شب سهشنبه ششم صفر [ 1358 ] و هفتم حمل [فروردین] 1318 : فوت گدازنده جگرم.
عروس عزیزم عذرا خانم. دو ساعت به صبح مانده به مرض گریپ و ابتلا به سردرد شدید، در ظرف سه روز از شب شنبه تا شب
سهشنبه به مرض مینانژیت.
4 تیر 1318 ): روشن نمودن چراغ برق در اطاقها و حیاط، شب دوشنبه. ) 8 جمادي الاول 1358
25 مهر 1318 ): فوت محمد یزدي. ) 4 رمضان 1358
ص: 1688
از کمره به طهران. «1» 27 مهر): آمدن آقا باقر شمس و زنش ) 6 رمضان 1358
10 رمضان: اول آبان رفتن آقا باقر به مشهد با زنش.
26 رمضان: آمدن با زنش به طهران.
3 شوال: رفتن به کمره.
30 آبان 1318 ): فوت فرمانفرما. ) 10 شوال 1358
12 ذیحجه 1358 (اول بهمن 1318 ): فوت مرآت الممالک.
جمعه 21 محرم 1359 (دهم اسفند 1318 ): سرشماري طهران و حومه از 7 به ظهر تا 9 ساعت بعد از ظهر.
5 تیر 1319 : عزل متین الدوله از ریاست وزرایی و توقیف مصدق السلطنه و اکبر دفتري و بعدا آقاي متین دفتري.
18 تیر 1319 : مرخصی متین الدوله با احترام.
20 اردیبهشت 1320 فوت سید محمد کمرهاي.
فهرست اسامی افرادي که به آنها رساله صلاح امروزه داده شده
طهران: اکبر آقا، شیخ اسماعیل ( 50 جلد)، امیر حشمت، میرزا حسین خان، حاج صادق ( 2 جلد)، دکتر حسین خان، نجم الذاکرین
4 جلد)، معتمد الدوله، مشیر اکرم ( 45 جلد)، سالار محتشم، حاج حسنعلی خان ( 45 نسخه)، آقا شیخ ابو القاسم، میرزا حبیب الله )
خان ( 2 نسخه)، حاج عباسقلی خان، حاج معتمد، حاج سید محمد اسلامبولچی، میرزا علی اکبر انتیکهچی، مدیر الصنایع ( 25
نسخه)، بصیر الدوله، یمین الممالک، عضد السلطان، سالار لشکر ( 400 نسخه)، بیان الدوله ( 5 نسخه)، مستشار الملک، میرزا سید
محمد باقر، حاج ابو الفتح خان، فتح السلطنه، میرزا عبد الله خیاط، میرزا حسین خان، ارفع الملک، کربلایی محمد ولی ( 5 نسخه)،
میرزا عباسقلی خان، سید نجم کتابفروش ( 10 نسخه)، میرزا محمد علی خان ( 15 نسخه)، میرزا مهدي آقایی ( 52 نسخه)، پسر آقا
شیخ مهدي تبریزي ( 5 نسخه)، میرزا ابو القاسم، آقا شیخ عبد الحسین، آقا علی آقاي بلورفروش، میرزا زین العابدین جواهري، حجره
خلخالی ( 10 نسخه)، مخبر همایون ( 2 نسخه)، رضوان ( 10 نسخه)، نجات ( 2 نسخه)، رضا قلی خان ( 2 نسخه)، محلاتی، مشهدي
احمد آقا، نسیم شمال.
______________________________
1). فاطمه خانم دختر سید مصطفی مجتهد کمرهاي. خواهر امام خمینی. )
ص: 1689
صفحه 657 از 790
[اعانه محبوسین]
آنچه براي محبوسین [کمیته مجازات] شخصا دریافت داشتهام که برسانم.
9 ذیحجه 1336 : سردار جنگ وعت
8 محرم 1337 : به توسط متین الدوله از مصدق السلطنهست
28 ج 1 حواله دبیر معزز از طرف صمصام السلطنه به شرکت اسلامیه ست
[پرداخت]
12 ذیحجه 36 مادر لله صدت
17 ذیحجه عیال عماد عت
8 محرم 37 احمد برده و به مادر لله داده و عت
10 صفر احمد برده و به مادر لله داده وعت
28 ج 1 خودم بردم به خواهر لله دادم وعت
30 رجب به مادر لله در خانه آمد دادم وعت
آنچه روزنامه فرستاده میشود [ 1335 ق]
کمره: جریده ایران از نمره 1 [براي] صارم همایون
کمره: جریده نوبهار از نمره 1 [براي] سالار محتشم
نهاوند: جریده ستاره و کوکب از نمره 1 [براي] میرزا صدر الدین
کمره: جریده کوکب از نمره 11 [براي] سالار محتشم
کمره: جریده صداي ایران از نمره 28 حسینعلی خان و حاج عباسقلی خان [که] بعد از رسید چهار نمره جواب داد، بعد براي محمد
. علی خان به کمره فرستاده شد و جریده جنگل از نمره 2
7 عقرب پنجشنبه 24 محرم 1337 فرستاده شد تا نمره 355 ، سی و ، کمره: براي حاج میرزا رضا آقا نجفی جریده ایران از نمره 32
پنج نمره فرستاده شد بعد نخواست.
[مخارج انتخابات]
17 شعبان 1335
آنچه بابت ایام انتخابات فرقه بدهکار شدهام در خانه خودمان
قند، چایی، خیار؟ ( W ) 24 شعبان: دوغ، خیار
آنچه که دادهام هیأت انتخابات:
ص: 1690
اجرت طبق (؟) برون میوده صندلی؟ ( W ) آش برنج
کاغذ 7 ورق احمد داده؟ لیوان مجمع شکسته شده قاشق چاییخوري ورشو؟
صفحه 658 از 790
جالی سه تغار ( 2 مرتبه)؟ ( W ) یخدان آبخوري 6 دانه
ارسال مراسلات
1335 غره عید سلطانی که به توسط پست شده. ، از 27 ج 1
5 ج 2- کمره: میرزا هادي خان پستخانه با امانت لف [براي] آقا مرتضی [پسندیده] و حاج عباسقلی خان [دالایی].
22 ج 2- کمره: رئیس پستخانه، لف، ملا محمد جواد، سید رحیم، صارم همایون، حاج عباسقلی خان، امیر مفخم.
4 رجب- کمره: رئیس پستخانه، حاج عباسقلی خان [دالایی]، سالار [محتشم]، مرتضی قلی خان، آقا مرتضی [پسندیده] آقا سید
طاهر، مشهدي رضا، مشهدي محمد رضا.
10 رجب- بارفروش: شریف خان، به عبد الحسین خان دادم.
11 رجب- تبریز: حاج بادامچی، کمیته ایالتی به توسط کربلایی علی حریري سراي جدید حاج سید حسین.
14 رجب- کمره: امیر مفخم، رئیس پست، صارم [همایون]، حاج جلال لشکر، مرتضی قلی خان.
14 رجب- عراق: رحمت الله خان پارسی، محمدزاده، لف اشرف السادات کمرهاي.
21 رجب- کمره: حاج عباسقلی خان، امانت، لف سالار محتشم، آقا سید رحیم برات آرد به سید رحیم.
21 رجب- نهاوند: آقا میرزا صدر الدین.
28 رجب- ساري: معتمد الدوله، نهاوند، میرزا صدر الدین.
5 شعبان- عراق: رحمت الله خان لف، آقا محمد، قم: مصدق الملک، کمره: رئیس پست، آقا سید طاهر. آقا مرتضی [پسندیده]، آقا
میرزا علی محمد امام، سالار محتشم (سیگار پنج هزار، قانون و محاکمات عدلیه به جهت مرتضی قلی خان).
13 شعبان- بارفروش: آقا میرزا غلامعلی خان، تجلی
21 شعبان- تبریز: حاج بادامچی. نهاوند: میرزا صدر الدین. کاشان: مدیر مدرسه علمیه، قم: عبد الرسول
لف: مصدق الملک.
ص: 1691
22 شعبان- بارفروش: آقا میرزا شریف خان، تجلی، معتمد الدوله، آقا شیخ جواد رئیس عدلیه، میرزا حیدر علی شیرازي میر سید
حسن خان مهندس.
26 شعبان- کمره: رئیس پست، سالار محتشم، مرتضی قلی خان، حاج عباسقلی خان، میرزا بابا نراقی، ملا محمد جواد.
26 شعبان- کمره: سالار [محتشم] جریده نوبهار از نمره یک الی چهار.
6 رمضان- کاشان: مدیر مدرسه علمیه. ارومیه: حاج میرزا ابو القاسم مجتهد، قم:
عبد الرسول خان.
8 رمضان- کمره: امیر مفخم، مرتضی قلی خان، سالار محتشم، آقا ملا محمد جواد، رئیس پستخانه، بارفروش: میرزا سید حسن خان.
11 رمضان- کمره: خوانین، جواب محتشم السلطنه وزیر مالیه به من در خصوص تلگراف خوانین بابت نواقل.
15 رمضان- نهاوند: آقا میرزا صدر الدین، سایر هممسلکان، مبصر السلطنه حاکم نهاوند.
18 رمضان- کمره: رئیس پستخانه، حاج عباسقلی خان، سالار محتشم، آخوند ملا محمد جواد، مرتضی قلی خان.
18 رمضان- نهاوند: آقا میرزا صدر الدین به حکومت سفارش از طرف عین الممالک.
سبزوار: احتشام الاطبا. کرمانشاه: عماد الرعایا، عراق: آقا میرزا رحمت الله خان به توسط آقا میرزا حبیب الله خان.
صفحه 659 از 790
19 رمضان- کاشان: به مدیر مدرسه علمیه، نصرت الممالک. جنگل: به توسط میرزا شکر الله [به] میرزا کوچک خان.
23 رمضان- کمره: منصور لشکر، لف مرتضی قلی خان، [نامه] همشیره به زن مشهدي رضا، امام جمعه به آقا جلال، صارم همایون.
تبریز: آقاي بادامچی. توسط حاج محمد رضا شاهرودي [به] مساوات، عیال [آقا سید جلیل] به آقا سید جلیل، همشیره [فاطمه
کمرهاي] به مساوات.
26 رمضان- بارفروش: تجلی، شریف خان، مهندس.
2 شوال- کمره: رئیس پستخانه، آقا ملا محمد جواد، حاج عباسقلی خان، سالار، صارم همایون، مشهدي عبد الله، امام جمعه. نهاوند:
آقا میرزا صدر الدین، عراق: آقا شیخ اسماعیل، دامغان: نایب عبد الله خان. ارومیه: آقا میرزا حسن آقا پسر آقا میرزا مسیح. قم:
عبد الرسول خان.
ص: 1692
9 شوال- کمره: حاج جلال لشکر، رئیس پستخانه، محمد علی خان، سید رحیم. کاشان:
نصرت الممالک. نهاوند: میرزا صدر الدین، لف پانزده نفر [دیگر]. گلپایگان: شهیدزاده.
بارفروش: میر سید حسن خان، شریف خان.
13 شوال- نهاوند: آقا میرزا صدر الدین.
16 شوال- عراق: سالار محتشم، آقا شیخ اسماعیل، میرزا رحمت الله خان، حاج عباسقلی خان. ملایر: آقا میرزا علی خان، طبیبزاده.
20 شوال- نهاوند: آقا میرزا صدر الدین. تبریز: بادامچی. کمره: آقا ملا محمد جواد (شال ترمه شمس الاطبا)، مرتضی قلی خان،
رئیس اوقاف، رئیس پست، صارم
22 شوال- کاشان: نصرت الممالک، مدیر مدرسه علمیه.
23 شوال- عراق: سالار محتشم دواي چشم بابت حاج عباسقلی خان.
27 شوال- کمره: آخوند ملا محمد جواد (شال)، امیر مفخم، مرتضی قلی خان، صارم همایون، رئیس پست، آقا سید رحیم و غیره.
سلخ شوال- کمره: آقا میرزا هادي خان، آقا سید رحیم، امین الشریعه، مرتضی قلی خان.
ساري: اعظام السلطان.
7 ذیقعده- رشت: میرزا عبد الحسین خان، امین تذکره.
10 ذیقعده- اصفهان: ظهیر همایون، رئیس پست.
14 ذیقعده- نهاوند: میرزا صدر الدین. کمره: امیر مفخم، مرتضی قلی خان، آقا سید رحیم، صارم همایون، شمس الاطبا، رئیس
پست.
23 ذیحجه- کمره: رئیس پست، صلحیه، مرتضی قلی خان، صارم همایون، مشهدي محمد رضا خمینی. نهاوند: آقا میرزا صدر
الدین. آذربایجان ارومیه: نظام العلماء قاضی القضات.
از 23 ذیحجه حساب از دستم رفته که به کجا کاغذ نوشتم.
ارسال مراسلات از محرم 1337 ق
17 محرم- کمره: آقا مرتضی [پسندیده]، آقا میرزا عبد الحسین [احمدي] و حاج میرزا رضا [آقا نجفی] جوابهاي وزارت داخله.
رئیس پست، مرتضی قلی بیک، اسد الله خان جواب تلگراف اسد الله خان در باب ژاندارمها به سردار حشمت دادم بزند.
19 محرم- سمنان: امیر حشمت [کمرهاي].
26 محرم- سمنان: امیر حشمت.
صفحه 660 از 790
ص: 1693
27 محرم- بروجرد: معاون همایون و دو کاغذ وزارت مالیه به من که محاکمه او را امین مالیه بروجرد بنماید. لف ناصر الاسلام،
محمد حسین خان، فخر الاسلام، سفارشی.
5 صفر- کمره: رئیس پست، آقا نجفی، آقا میرزا عبد الحسین، مشهدي قربان، مرتضی قلی خان، کربلایی سید مصطفی، آقا سید
رحیم.
18 صفر- کمره: آقا مرتضی، حاج عباسقلی خان، سالار محتشم، مشهدي محمد رضا کاشی، امانت دواي حاج عباسقلی خان.
کرمانشاه: معتصم الملک. بارفروش: آقا شیخ محمد جواد عدلیه.
8 ربیع الاول- کمره: آقا نجفی.
11 ع 1- سمنان: امیر حشمت. بارفروش: خان بابا خان سوادکوهی.
18 ع 1- خمین: آقا نجفی، لف مرتضی قلی خان، رئیس پست، ایضا به امیر مفخم.
گلپایگان: رحمت الله خان، آقا ملا محمد جواد. عراق: آقا شیخ اسماعیل و حبیب المجاهدین. تبریز: مصدق الملک.
2 ربیع الثانی- کمره: آقا مرتضی، حاج عباسقلی خان، آقا نجفی، سمنان: امیر حشمت، حاج میرزا آقا بروجرد: معاون همایون، ناصر
الاسلام، فخر الاسلام.
20 ع 2- کمره: رئیس پستخانه، آقا مرتضی، آقا نجفی، اسد الله خان، سالار محتشم، حاج عباسقلی خان گلپایگان، رحمت الله خان،
رکن الممالک.
8 جمادي الاول- بروجرد: معاون همایون، ناصر الاسلام، فخر الاسلام، محمد حسین خان، کمره: رئیس پست، مشهدي محمد رضا،
آقا مرتضی، حاج عباسقلی خان، محمد علی خان، مرتضی قلی خان، آقا نجفی، همدان: احمد قفلساز، قزوین کارت معاون السلطنه.
24 ج 1- بارفروش: اداره شاهرودي توسط آقا محمد ابراهیم به خان بابا خان سوادکوهی.
28 ج 1- عراق: آقا شیخ اسماعیل، حبیب المجاهدین، کمره: آقا مرتضی، آقا نجفی، حاج عباسقلی خان با حب نسخه.
12 ج 2- تبریز: مؤتمن الرعاي بلوري. همدان: آقا احمد حداد.
13 ج 2- کمره: آقا مرتضی، آقا مشهدي محمد رضا خمینی، گلپایگان: رحمت الله خان، خاکپور، پارسی، عراق: آقا شیخ اسماعیل،
حبیب المجاهدین.
17 ج 2- کمره: رئیس پست: آقا نجفی و مهر آقا نجفی، اسد الله خان، حاج عباسقلی خان و قبض امانت 4 ماهی، کارت پستال به
صارم همایون و حاج جلال لشکر و سالار محتشم. عراق: دو کارت براي شیخ اسماعیل و حبیب المجاهدین.
ص: 1694
1336 ق
14 محرم 1336 [ق]- اصفهان: فخیم السلطان. کرمان: احتشام لشکر. کمره: رئیس پستخانه؛ لف: صارم همایون، سید رحیم سید
محمد علی میشیجانی، مشهدي رضا تاجر خمینی، آقا نور الله، مشهدي رضا کاشی، مرتضی قلی خان، ساري: اعظام السلطان، آقا
شیخ محمد جواد، بارفروش: نمایندههاي حوزهها، میرزا سید حسن خان، مهندس. نهاوند:
اداره مالیه، کربلایی ابو القاسم عطار، آقا محمد ابراهیم تاجر بزاز. عراق: رحمت الله خان، اشرف السادات.
27 صفر- کمره: رئیس پست؛ لف: صارم همایون، سید رحیم، مشهدي محمد رضا، مشهدي رضا، مرتضی قلی خان.
نهاوند: آقا میرزا صدر الدین، محلات: حاج محاسب.
24 ربیع المولود سهشنبه- عراق: آقا شیخ اسماعیل؛ لف: حاج معتمد و پاکت آقا سید آقا پسر وکیل، میرزا محمود تلگرافچی رحمت
صفحه 661 از 790
الله پارسیزاده. استرآباد: آقا شیخ محمد باقر، فاضل. بارفروش: مهندس، تبریز: مصدق الملک.
خلخال: حاج حسنعلی خان.
29 ع 1- کمره: رئیس پستخانه؛ لف: آقا مرتضی، مرتضی قلی خان، محمد علی خان، مشهدي محمد رضا خمینی، آقا سید رحیم.
2 ع 2- بارفروش: آقا شیخ جواد عدلیه. نراق: مصطفی قلی با رساله [صلاح امروزه].
بروجرد: آقا سید محمد طباطبایی با رساله.
استرآباد: آقا شیخ محمد باقر، آقا میرزا لطف الله.
13 ع 2- کمره: رئیس پستخانه؛ لف: سید محمد علی میشیجانی، اشرف السادات، صارم همایون، عراق: آقا شیخ اسماعیل، میرزا
محمود خان تلگرافچی، نهاوند: آقا فرخ آقاي اورزمانی، آقا میرزا علی خان طبیبزاده و یا صارم السلطان.
17 ع 2- ملایر: آقا میرزا یحیی خان؛ لف: کمیته، نجمآبادي، عادل خان، کمره: مشهدي محمد رضا خمینی.
27 ع 2- بروجرد: ناصر الاسلام؛ لف: آقا محمد طباطبایی. تویسرکان: محمد شفیع میرزا.
خوي: جهانگیر میرزا کرمانشاه: باختر رساله صلاح [امروزه] 5 دانه، همدان: آقا احمد قفلساز.
4 ج 1- استرآباد: لواء الدوله. بارفروش: ملا محمد جواد؛ لف: مهندس، سمنان: امیر حشمت.
ص: 1695
5 ج 1- کمره: رئیس پستخانه؛ لف: سید رحیم، اسد الله خان گماشته امیر حشمت، میر سید محمد محلاتی، مشهدي محمد رضا
تاجر خمینی با امانت اوراق شرکت.
12 ج 1- کمره: مشهدي محمد رضا تاجر؛ لف: شرکت حقیقت کمره، کرمانشاه:
تیمور خان قناد، میدان توپخانه.
19 ج 1- کمره: مشهدي محمد رضا تاجر؛ لف: صارم صدر المعالی، رئیس پستخانه.
22 ج 1- همدان: احمد قفلساز، بروجرد: ناصر الاسلام.
23 ج 1- ملایر: عادل خان اورزمان، کمیته ملایر، ناظم العلما.
26 ج 1- کمره: مشهدي محمد رضا تاجر؛ لف: آقا مرتضی، آقا میرزا محمد مهدي، مرتضی قلی خان، بارفروش: میر سید حسن
خان مهندس؛ لف: عضد السلطان، استرآباد:
رئیس نظمیه تجلی.
15 ج 2- کمره: رئیس پست؛ لف: آقا مرتضی، مرتضی قلی خان، ارفع الملک، مشهدي محمد رضا، مشهدي رضا، سمنان: امیر
حشمت، بروجرد: ناصر الاسلام؛ لف: آقا محمد طباطبایی.
یکشنبه 25 ج 2- بروجرد: ناصر الاسلام (صلاح امروزه 20 جلد). همدان: آقا احمد قفلساز. عراق: رحمت الله خان تویسرکان:
معتصم الملک.
29 ج 2- قم: کمیته به توسط عبد الرسول خان یا آقا شیخ حسین بزاز.
2 رجب- کمره: رئیس پست؛ لف: حاج عباسقلی خان، سالار [محتشم]، آقا ملا محمد جواد، سید رحیم.
3 رجب- سمنان: امیر حشمت.
4 رجب- بروجرد: ناصر الاسلام.
6 رجب- کمره: مشهدي محمد رضا؛ لف: سالار.
17 رجب- بروجرد: ناصر الاسلام؛ لف: معاون همایون.
صفحه 662 از 790
20 رجب- بروجرد: ناصر الاسلام.
23 رجب- کمره: رئیس پست؛ لف: مشهدي محمد رضا، آقا میرزا باقر خان، آقا سید رحیم، آقا سید مصطفی امین الشریعه، آقا
مرتضی.
24 رجب- سمنان: امیر حشمت.
29 رجب- سمنان: امیر حشمت.
سلخ رجب- کمره: رئیس پست؛ لف: مشهدي محمد رضا، اسد الله خان، اشرف السادات، سید رحیم، آقا ملا محمد جواد، میرزا باقر
خان، بروجرد: معاون همایون.
ص: 1696
16 شعبان- سمنان: امیر حشمت.
17 شعبان- همدان: احمد قفلساز. عراق: آقا شیخ اسماعیل معاون عدلیه.
19 شعبان- بروجرد: ناصر الاسلام، کمره: رئیس پست؛ لف: مشهدي محمد رضا، حاج عباسقلی خان، غلامرضا رعیت (حواله)،
اشرف السادات (تنطور).
21 شعبان- قم: عبد الرسول خان؛ لف: کمیته قم.
3 رمضان- بروجرد: معاون همایون، کمره: رئیس پست؛ لف: آقا میرزا باقر خان، اسد الله خان، اشرف السادات، مشهدي محمد رضا،
آقا مرتضی، صارم همایون، سالار محتشم.
20 رمضان- قم: عبد الرسول خان، عراق: آقا شیخ اسماعیل، بروجد: میرزا همایون خان، ناصر الاسلام، کمره: رئیس پست؛ لف: اسد
الله خان، اشرف السادات.
26 رمضان- سمنان: امیر حشمت.
پنجم شوال- کمره: رئیس پستخانه؛ لف: مشهدي محمد رضا، آقا سید رحیم، آقا مرتضی، اسد الله خان و اشرف السادات، سالار
محتشم.
نهم شوال- کمره: سالار محتشم.
11 شوال- کرج: یمین الملک.
19 شوال- کمره: رئیس پست؛ لف: اسد الله خان، حاج عباسقلی خان، مرتضی قلی خان.
7 ذیقعده- کمره: رئیس پستخانه؛ لف: سید رحیم، اشرف با تنطور و مهر اسم، سید مصطفی، آقا مرتضی و آقازاده حاج میرزا رضا
[نجفی]. مشهدي محمد رضا، سالار، حاج عباسقلی خان، مشهدي عبد الله پستچی.
16 ذیقعده- بروجرد: میرزا همایون خان، معاون همایون، سمنان؛ امیر حشمت.
غره ذیحجه- کمره: رئیس پست، اشرف، اسد الله خان، حاج میرزا رضا، میرزا عبد الحسین، آقا مرتضی، سید طاهر دو پاکت از سید
رحمان و سید هادي به پسرهاشان.
8 ذیحجه- کمره: رئیس پست؛ لف: مرتضی قلی خان، حاج میرزا رضا.
10 ذیحجه- بروجرد: آقا جلال الدین طباطبایی.
18 ذیحجه- بارفروش: طبیبزاده.
22 ذیحجه- کمره: رئیس پست؛ لف: سالار محتشم، سید مصطفی، حاج میرزا رضا و برادرش، آقا مرتضی و میرزا عبد الحسین.
26 ذیحجه- کمره: مرتضی قلی خان؛ لف: آقا مرتضی. عراق: حبیب المجاهدین؛ لف: آقا شیخ اسماعیل.
صفحه 663 از 790
28 ذیحجه- سمنان: امیر حشمت.
ص: 1697
[دفترچه] صورت اسامی رفقاي دموکرات طهران و سایر ولایات و مظالم قرارداد هیئت دولت نظام السلطنه در کرمانشاه با دولت
عثمانی
میرزا احمد خان شیرازي، میرزا اسمعیل ،«1» الف: میرزا ابراهیم خان، میرزا اسمعیل خان ممیز [؟] زادگان، میرزا اسمعیل خان تفرشی
ابو القاسم خان بانکی، میرزا ابو القاسم خان قوام ،«3» شیخ ابو طالب تبریزي، میرزا احمد خان امنیه، اقتدار الدوله ،«2» خان تنکابنی
الدوله، میرزا سید احمد خان برادر یمین، اعتماد حضور نوائی، آقا اکبر آقاي تویسرکانی، اعتماد الاسلام، امین التجار اصفهانی، آقا
«4» . میرزا ابراهیم علاف، آقا سید اسد الله واعظزاده، آقا سید اسد الله زنوزي، اسد الله خان کردستانی
«5» ب: بقاء الملک
ت: میرزا تقی خان وزارت جنگ، میرزا تقی خان بینش، میرزا تقی خان اکرام السلطان، آقاي آقا تقی کنی، آقاي آقا تقی فتحیه.
ث:-
«6» ج: آقا سید جواد جوکار، آقا سید جواد عرب، میرزا جعفر خان صراف، آقا سید جواد کوزهفروش، آقا سید جلیل اردبیلی
______________________________
1). در اصل: تفریشی. )
2). در اصل: تنکابانی. )
علاوه بر مأموریت از طرف انگلیسیها به کمک وثوق الدوله که در عراق و نهاوند کرد، آنچه » : 3). در توضیح بیشتر اضافه شده )
کرد، میرزا اسمعیل خان امین مالیه نهاوند، تویسرکان را حمایت نمود که چهار هزار خروار جنس آنجا را خرواري از ده الی بیست
تومان تعارف گرفت که تسعیر به قیمت کم نماید. چون قحطی و قیمت صد و پنجاه تومان و دختر میرزا اسمعیل خان را بعد اقتدار
گرفت و تقریبا صد و پنجاه هزار مداخل این شبه [؟] عمل بود.
یازده هزار تومان در کلوب باخت، خواست خود را انتحار نماید، هوارت [هاوارد] یا نظیرش حق » : 4). در توضیح اضافه شده )
«. مستخدمی او را در تحدید امر کرد و به دوازده هزار تومان خریدند
«. 200 تومان از وثوق الدوله به جهت مأموریت اسلامبول و نرفت » : 5). در توضیح اضافه شده )
گلستان کرج به او اجاره اما نیاز سکوت و جلب هزار تومان هم به جهت رفتن به تبریز از » : 6). در ادامه، در توضیح آمده است )
طرف وثوق الدوله نیاز یا بعنوان خسارت رشت، پانصد-
ص: 1698
حبیب المجاهدین، ،«1» ح: دکتر حسن خان، آقا میرزا حسین خان، میرزا حسین خان فلاحزاده، حسن حلاج، حسین خان سلمانی
استاد حسن خان نجار، شیخ حسن خان، حسین خان برادرش.
خ: آقا میرزا خلیل بزاز.
«2» د: آقا میرزا داوود خان
میرزا رضا خان سلماسی ضرغام. ،«3» ر: حاج محمد رضا شاهرودي
ز: آقا میرزا زین العابدین
س: سعید العلماء
صفحه 664 از 790
ش: شهاب لشکر
«4» ص: آقا میرزا صدر الدین، صدر العلماء خراسانی
ض:-
ط: آقا میرزا طاهر
ظ: ظهیر الملک
ع: حاج میرزا عبد الله زنجانی، آقا میرزا عبد الله شاگرد [؟]، آقا میرزا علی اکبر ساعتساز،
______________________________
- تومان براي تبریز از حشمت الدوله و نرفت، پانصد تومان به جهت رشت با ماهی یکصد و پنجاه تومان شهریه به خانهاش و نیز به
«. تقریر فتحیه تأمیننامه از قنسل [قونسول] انگلیس در رشت به جهت خود و یکانی و طهرانی خواسته بود
جزو ترورهاي وثوق الدوله، به توسط اقتدار به ظهیر الملک سپرده شد و او را نائب الحکومه یکی از بلوك » : 1). در توضیح آمده )
«. مازندران نمود
هفت ماه که مازندران جهت تقسیم اعانه رفته بود بعد از مراجعت تصویبنامه صادر نمود یک هزار و » : 2). در توضیح آمده )
«. چهارصد تومان حقوق نرسیده [؟] را به او از بابت کمیسیون تطبیق به او بدهند و گرفت. به اضافه حقوق مسافرت
3). این اسم خط خورده است. )
4). خط خورده است. )
ص: 1699
آقا میرزا علی آقاي یزدي، آقا مشهدي علی اکبر عطار، آقا میرزا عبد الله خیاط، آقا میرزا علی آقاي بلورفروش، عین الممالک، آقا
«1» عبد المطلب زنجانی، آقاي شیخ عبد العلی
غ: آقا شیخ غلامحسین
ف:-
ق:-
ك: کفیل الدوله، کیوان
ل:-
آقا میرزا مهدي لقائی [؟]، آقا میرزا محمد علی ،«2» م: میرزا مسعود خان، مصباح السلطنه رشتی، معتمد الواعظین، مصباح السلطان
آقا میرزا محمد خان مالیه، میرزا محمد حسین خان صدرائی، میرزا مهدي خان قزوینی، میرزا محمد علی خان ثبت ،«3» صراف
اسناد، شاهزاده محسن میرزا، آقا محمد چائیفروش، آقا میرزا ماشا الله دوختهفروش، مشهدي مرتضی علاف، آقا محمد صراف،
آقا ،«5» میرزا محمود نفتی، شیخ محمد علی قزوینی «4» ، مستشار الملک، میرزا محمد علی خان ممتاز، معتصم الملک تویسرکانی
.«7» منوچهر خان ،«6» سید مهدي افجهاي، آقا شیخ مهدي تبریزي
______________________________
براي بقاء عدلیهاش متوسل به امام جمعه طهران، زنش را به نظمیه بردند، خودش فرار و پنهان شد » : 1). در توضیح اضافه شده است )
و مفتش نظمیه به ماهی 40 تومان، میرزا عبد الله خان گفت سید عبد الرحیم خلخالی براي دخول کمیته به توسط صدرائی داخل در
محاکمات تحدید یکصد و پنجاه تومان بابت حقوق، هزار تومان حقوق عقبافتاده در مهاجرت، هزار تومان خسارت از خلخال،
پانصد تومان جهت رفتن به رشت و ماهی یکصد و پنجاه تومان مخارج به خانهاش و پنج اسب براي خود و اردبیلی و افجهاي در
صفحه 665 از 790
«. رشت
2). خط خورده است. )
3). خط خورده است. )
هیئت مجریه کمیته مجازات نصرت الدوله با بهمن شیدانی، میرزا احمد خان سالار فاتح، سهرابزاده، » : 4). در توضیح اضافه شده )
.« میرزا حسین خان اطریشی
میرزا علی آقا بلورفروش میگفت که میر موسی خان را شیخ محمد علی در حوزه معرفی میکرد که » : 5). در توضیح اضافه شده )
«. واردش به حوزه نماییم و اصرار داشت
.« از [؟] میرزا علی خان تلگرافچی » : 6). در توضیح اضافه شده )
قبل از مهاجرت سی و هشت تومان حقوق داشت، در ازاء به- » : 7). در توضیح اضافه شده )
ص: 1700
«1» ن: ناظم العلماء
اصفهان: فخیم [؟] السلطان
آقا شیخ محمد باقر فاضل استرآباد، پسر آقا شیخ محمد علی، حاج شیخ غلامحسین، میرزا غلامعلی ،«2» استرآباد: معاون حضرت
خان تجلی رئیس نظمیه، میر محمد علی خان، آقا محمد قاسم، لواء الدوله رئیس قشون.
باء: بروجرد: ناصر الاسلام طباطبایی، آقاي آقا محمد طبائی پسر مرحوم حاج آقا باقر، نظام الاسلام مهدي باقر خبازباشی، آقا میرزا
غلامعلی خان، محمد حسین خان، آقا میرزا محمد ،«3» حسین، آقا حسن خان یاور فوج سیلاخور، عبد المجید میرزا، امیر همایون
معاون «4» علی خان صراف که در کمره دیده بودمش، رئیس تلگرافخانه آقا میرزا علی خان، میر سید رضا خان معاون همایون
مالیه، یوسف خان بیگلر بیگی کفیل نظمیه، آقا رحیم مدیر کمیته اتحاد ملی، آقاي فخر الاسلام.
الممالک معارف و اوقاف، میرزا سید عبد الحسین خان امین تذکره، غلامرضا خان نظمیه. «5» [-] : رشت
قاف؛ قم: عبد الرسول خان، آقا شیخ حسین بزاز
کاف؛ کرمانشاه: آقا تیمور قناد میدان توپخانه، آقا سید عباس
امیر اعظم ،«6» لام؛ لرستان: نظر علی خان امیر نظام، غلامعلی خان امیر همایون
______________________________
- هم زدن ضد تشکیلی و بعد به اضافه بردن اطفال کلاش براي محاسب الممالک امروزه- شوال 1338 - یکصد و سی چهل تومان
«. شهریه دارد و چند ماه قبل به جهت مدد معاش ناخوشی سیصد تومان هم داده شد
از طرف دولت در انتخابات دوره چهارم حکم توقیف انتخابات ملایر شد، ناظم به میرزا سید احمد خان » : 1). توضیح اضافه شده )
رئیس تلگرافخانه آنجا کاغذ نوشت که دویست تومان میدهم تلگراف را چند روز تا استخراج آراء عقب بیانداز، حال آن کاغذ را
«. اعظام الممالک تویسرکانی پانصد تومان میخرد و ناظم دویست را به رئیس نداده
2). خط خورده است. )
3). در اصل، همیون. )
4). در اصل، همیون. )
5). ناخوانا. )
6). در اصل، همیون. )
صفحه 666 از 790
ص: 1701
نهاوند: آقا میرزا صدر الدین؛ آقا میرزا علی خان سررشتهدار مالیه؛ 7، کربلائی ابو القاسم عطار عطارخانه، آقا محمد ابراهیم
بزازخانه؛ 1. و کمیسیون، شیخ الاسلام و جمال الدین ناظم کمیسیون؛ 2 میرزا خلیل الله بزاز؛ 3. آقا محمد خبازباشی؛ 4. آقاي محمد
رضاي تاجر؛ 5، کربلائی عزیز الله ارسیدوز.
نراق: آقا میرزا مصطفی قمی اخوي آقا میرزا بابا خان، آقا میرزا نصر الله.
همدان: کربلایی احمد قفلساز بازار حدادها راسته خوردهساز، آقا علی پسر آقا احمد، آقا یوسف ساعتساز، آقا سید یوسف
«1» تفرشی
مظالم هیئت دولت فرونت کرمانشاه در تحت دیکتاتوري نظام السلطنه به وزارت اشخاص ذیل: آقاي ادیب السلطنه، وزیر داخله؛
آقاي مدرس، عدلیه و علوم؛ آقاي کلوب، مالیه؛ آقاي میرزا قاسم تبریزي، پست و تلگراف.
1. معاهده بین ایران و عثمانی بدتر از معاهده بین وثوق الدوله و انگلیسها که خلافت کبرا را هم بشناسند، قرارداد میرزا قاسم خان
که اجرت پست و مخابرات تلگرافی بین دو خاك عثمانی و ایرانی به قیمت واحد که این خدمت را به منفعت ایران دانسته،
«2» احمقهاي مردم فرونت را به این مداخل فریفته مینمودند، با رسمیت عمل
______________________________
1). در اصل تفریشی. )
2). ناتمام میماند. )
ص: