گروه نرم افزاری آسمان

سوره قصص



اشاره
44- 18 بِسم اللّه الرَّحمن الرَّحِیم -قرآن- 7 - 490
[ [سوره القصص [ 28 ]: آیات 1 تا 43
37 طسم [ 1] تِلکَ آیات الکِتاب المُبِین [ 2] نَتلُوا عَلَیکَ مِن نَبَإِ مُوسی وَ فِرعَونَ بِالحَق لِقَوم یُؤمِنُونَ - بِسم اللّه الرَّحمن الرَّحِیم -قرآن- 1
- [ 3] إِن فِرعَونَ عَلا فِی الَأرض وَ جَعَلَ أَهلَها شِیَعاً یَستَضعِف طائِفَۀً مِنهُم یُذَبِّح أَبناءَهُم وَ یَستَحیِی نِساءَهُم إِنَّه کانَ مِنَ المُفسِدِینَ [ 4 ]
311 وَ نُرِیدُ أَن نَمُن عَلَی الَّذِینَ استُضعِفُوا فِی الَأرض وَ نَجعَلَهُم أَئِمَّۀً وَ نَجعَلَهُم الوارِثِینَ [ 5] وَ نُمَکِّنَ لَهُم فِی الَأرض وَ نُرِيَ - قرآن- 1
فِرعَونَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما مِنهُم ما کانُوا یَحذَرُونَ [ 6] وَ أَوحَینا إِلی أُم مُوسی أَن أَرضِعِیه فَإِذا خِفت عَلَیه فَأَلقِیه فِی الیَم وَ لا تَخافِی وَ
لا تَحزَنِی إِنّا رَادُّوه إِلَیک وَ جاعِلُوه مِنَ المُرسَلِینَ [ 7] فَالتَقَطَه آلُ فِرعَونَ لِیَکُونَ لَهُم عَدُ  وا وَ حَزَناً إِن فِرعَونَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما کانُوا
716 وَ - خاطِئِینَ [ 8] وَ قالَت امرَأَت فِرعَونَ قُرَّت عَین لِی وَ لَکَ لا تَقتُلُوه عَسی أَن یَنفَعَنا أَو نَتَّخِذَه وَلَداً وَ هُم لا یَشعُرُونَ [ 9] -قرآن- 1
أَصبَحَ فُؤادُ أُم مُوسی فارِغاً إِن کادَت لَتُبدِي بِه لَو لا أَن رَبَطنا عَلی قَلبِها لِتَکُونَ مِنَ المُؤمِنِینَ [ 10 ] وَ قالَت لِأُختِه قُصِّیه فَبَصُ رَت بِه عَن
[ جُنُب وَ هُم لا یَشعُرُونَ [ 11 ] وَ حَرَّمنا عَلَیه المَراضِعَ مِن قَبل فَقالَت هَل أَدُلُّکُم عَلی أَهل بَیت یَکفُلُونَه لَکُم وَ هُم لَه ناصِ حُونَ [ 12
فَرَدَدناه إِلی أُمِّه کَی تَقَرَّ عَینُها وَ لا تَحزَنَ وَ لِتَعلَمَ أَن وَعدَ اللّه حَقٌّ وَ لکِن أَکثَرَهُم لا یَعلَمُونَ [ 13 ] وَ لَمّا بَلَغَ أَشُدَّه وَ استَوي آتَیناهُ
623 وَ دَخَلَ المَدِینَۀَ عَلی حِین غَفلَۀٍ مِن أَهلِها فَوَجَدَ فِیها رَجُلَین یَقتَتِلان هذا - حُکماً وَ عِلماً وَ کَذلِکَ نَجزِي المُحسِنِینَ [ 14 ] -قرآن- 1
مِن شِیعَتِه وَ هذا مِن عَدُوِّه فَاستَغاثَه الَّذِي مِن شِیعَتِه عَلَی الَّذِي مِن عَدُوِّه فَوَکَزَه مُوسی فَقَضی عَلَیه قالَ هذا مِن عَمَل الشَّیطان إِنَّه عَدُوٌّ
صفحه 13 از 244
مُضِلٌّ مُبِین [ 15 ] قالَ رَب إِنِّی ظَلَمت نَفسِی فَاغفِر لِی فَغَفَرَ لَه إِنَّه هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیم [ 16 ] قالَ رَب بِما أَنعَمتَ عَلَی فَلَن أَکُونَ ظَهِیراً
لِلمُجرِمِینَ [ 17 ] فَأَصبَحَ فِی المَدِینَۀِ خائِفاً یَتَرَقَّب فَإِذَا الَّذِي استَن َ ص رَه بِالَأمس یَستَصرِخُه قالَ لَه مُوسی إِنَّکَ لَغَوِيٌّ مُبِین [ 18 ] فَلَمّا أَن
أَرادَ أَن یَبطِشَ بِالَّذِي هُوَ عَدُوٌّ لَهُما قالَ یا مُوسی أَ تُرِیدُ أَن تَقتُلَنِی کَما قَتَلتَ نَفساً بِالَأمس إِن تُرِیدُ إِلاّ أَن تَکُونَ جَبّاراً فِی الَأرض وَ ما
916 وَ جاءَ رَجُل مِن أَقصَی المَدِینَۀِ یَسعی قالَ یا مُوسی إِن المَلَأَ یَأتَمِرُونَ بِکَ لِیَقتُلُوكَ - تُرِیدُ أَن تَکُونَ مِنَ المُصلِحِینَ [ 19 ] -قرآن- 1
فَاخرُج إِنِّی لَکَ مِنَ النّاصِحِینَ [ 20 ] فَخَرَجَ مِنها خائِفاً یَتَرَقَّب قالَ رَب نَجِّنِی مِنَ القَوم الظّالِمِینَ [ 21 ] وَ لَمّا تَوَجَّهَ تِلقاءَ مَدیَنَ قالَ عَسی
رَبِّی أَن یَهدِیَنِی سَواءَ السَّبِیل [ 22 ] وَ لَمّا وَرَدَ ماءَ مَدیَنَ وَجَ دَ عَلَیه أُمَّۀً مِنَ النّاس یَسقُونَ وَ وَجَ دَ مِن دُونِهِم امرَأَتَین تَذُودان قالَ ما
خَطبُکُما قالَتا لا نَسقِی حَتّی یُصدِرَ الرِّعاءُ وَ أَبُونا شَیخ کَبِیرٌ [ 23 ] فَسَ قی لَهُما ثُم تَوَلّی إِلَی الظِّل فَقالَ رَب إِنِّی لِما أَنزَلتَ إِلَی مِن خَیرٍ
694 فَجاءَته إِحداهُما تَمشِی عَلَی استِحیاءٍ قالَت إِن أَبِی یَدعُوكَ لِیَجزِیَکَ أَجرَ ما سَقَیتَ لَنا فَلَمّا جاءَه وَ قَص عَلَیهِ - فَقِیرٌ [ 24 ] -قرآن- 1
القَصَصَ قالَ لا تَخَف نَجَوتَ مِنَ القَوم الظّالِمِینَ [ 25 ] قالَت إِحداهُما یا أَبَت استَأجِره إِن خَیرَ مَن استَأجَرتَ القَوِيُّ الَأمِین [ 26 ] قالَ إِنِّی
أُرِیدُ أَن أُنکِحَکَ إِحدَي ابنَتَی هاتَین عَلی أَن تَأجُرَنِی ثَمانِیَ حِجَج فَإِن أَتمَمتَ عَشراً فَمِن عِندِكَ وَ ما أُرِیدُ أَن أَشُق عَلَیکَ سَتَجِدُنِی
إِن شاءَ اللّه مِنَ الصّالِحِینَ [ 27 ] قالَ ذلِکَ بَینِی وَ بَینَکَ أَیَّمَا الَأجَلَین قَ َ ض یت فَلا عُدوانَ عَلَی وَ اللّه عَلی ما نَقُول وَکِیل [ 28 ] فَلَمّا قَضی
مُوسَی الَأجَ لَ وَ سارَ بِأَهلِه آنَسَ مِن جانِب الطُّورِ ناراً قالَ لِأَهلِه امکُثُوا إِنِّی آنَست ناراً لَعَلِّی آتِیکُم مِنها بِخَبَرٍ أَو جَ ذوَةٍ مِنَ النّارِ لَعَلَّکُم
907 فَلَمّا أَتاها نُودِيَ مِن شاطِئ الوادِ الَأیمَن فِی البُقعَۀِ المُبارَکَ ۀِ مِنَ الشَّجَرَةِ أَن یا مُوسی إِنِّی أَنَا اللّه رَبُّ - تَصطَلُونَ [ 29 ] -قرآن- 1
[ العالَمِینَ [ 30 ] وَ أَن أَلق عَصاكَ فَلَمّا رَآها تَهتَزُّ کَأَنَّها جَ انٌّ وَلّی مُدبِراً وَ لَم یُعَقِّب یا مُوسی أَقبِل وَ لا تَخَف إِنَّکَ مِنَ الآمِنِینَ [ 31
اسلُک یَدَكَ فِی جَیبِکَ تَخرُج بَیضاءَ مِن غَیرِ سُوءٍ وَ اضمُم إِلَیکَ جَناحَکَ مِنَ الرَّهب فَذانِکَ بُرهانان مِن رَبِّکَ إِلی فِرعَونَ وَ مَلائِهِ
إِنَّهُم کانُوا قَوماً فاسِقِینَ [ 32 ] قالَ رَب إِنِّی قَتَلت مِنهُم نَفساً فَأَخاف أَن یَقتُلُون [ 33 ] وَ أَخِی هارُون هُوَ أَف َ ص ح مِنِّی لِساناً فَأَرسِله مَعِی
740 قالَ سَنَشُدُّ عَضُدَكَ بِأَخِیکَ وَ نَجعَل لَکُما سُلطاناً فَلا یَصِلُونَ إِلَیکُما بِآیاتِنا - رِدءاً یُصَدِّقُنِی إِنِّی أَخاف أَن یُکَذِّبُون [ 34 ] -قرآن- 1
أَنتُما وَ مَن اتَّبَعَکُمَا الغالِبُونَ [ 35 ] فَلَمّا جاءَهُم مُوسی بِآیاتِنا بَیِّنات قالُوا ما هذا إِلاّ سِحرٌ مُفتَريً وَ ما سَمِعنا بِهذا فِی آبائِنَا الَأوَّلِینَ [ 36 ] وَ
قالَ مُوسی رَبِّی أَعلَم بِمَن جاءَ بِالهُدي مِن عِندِه وَ مَن تَکُون لَه عاقِبَۀُ الدّارِ إِنَّه لا یُفلِح الظّالِمُونَ [ 37 ] وَ قالَ فِرعَون یا أَیُّهَا المَلَأُ ما
عَلِمت لَکُم مِن إِله غَیرِي فَأَوقِد لِی یا هامان عَلَی الطِّین فَاجعَل لِی صَ رحاً لَعَلِّی أَطَّلِع إِلی إِله مُوسی وَ إِنِّی لَأَظُنُّه مِنَ الکاذِبِینَ [ 38 ] وَ
775 فَأَخَ ذناه وَ جُنُودَه فَنَبَذناهُم فِی الیَم فَانظُر - استَکبَرَ هُوَ وَ جُنُودُه فِی الأَرض بِغَیرِ الحَق وَ ظَنُّوا أَنَّهُم إِلَینا لا یُرجَعُونَ [ 39 ] -قرآن- 1
کَیفَ کانَ عاقِبَۀُ الظّالِمِینَ [ 40 ] وَ جَعَلناهُم أَئِمَّۀً یَدعُونَ إِلَی النّارِ وَ یَومَ القِیامَۀِ لا یُن َ ص رُونَ [ 41 ] وَ أَتبَعناهُم فِی هذِه الدُّنیا لَعنَۀً وَ یَومَ
القِیامَۀِ هُم مِنَ المَقبُوحِینَ [ 42 ] وَ لَقَد آتَینا مُوسَی الکِتابَ مِن بَعدِ ما أَهلَکنَا القُرُونَ الأُولی بَصائِرَ لِلنّاس وَ هُديً وَ رَحمَ ۀً لَعَلَّهُم
« قصّیه » . زنده میگذارد « یستحیی » . جمع شیعه بمعنی دسته و یار و همراه « شیع » : 442 [ صفحه 5] معنی لغات - یَتَذَکَّرُونَ [ 43 ] -قرآن- 1
از مصدر قصصا بفتح اوّل و دوّم بمعنی خبري را نقل کردن و کسی را دنبال کردن. جنب: دور، غریب، نافرمان، گرفتار جنابت و
از مصدر وکز بفتح اوّل و سکون دوّم با تمام دست بکسی زدن مانند مشت و سیلی زدن، از خود دور کردن. « وکز » ، نجاست
از مصدر ائتمار بمعنی شور کردن، و ائتمروا به یعنی همّت بکشتن او بستند و یکدگر را بکشتن کسی وادار کردند. « یأتمرون »
2 اینکه سخنان که به دل تو 43- یاور، کومک، هملنگه. ترجمه: بنام خداي بخشندهي مهربان. طسم -قرآن- 39 « ردأ » . سالها :« حجج »
الهام میشود آیات کتاب مبین است [و نشانهي نموداري، از سرنوشت ازلی] 3 [اکنون] داستان موسی و فرعون را براستی و درستی بر
تو میخوانیم بشنو تا [ صفحه 6] اهل یقین از آن بهرهمند شوند. 4 آري فرعون [مردي خودخواه بود که] خود را برترین مردم روي
زمین میشمرد. او مردم را چند دسته کرده بود و یک دسته را چنان خوار و زبون داشت که پسر بچههاي ایشان را میکشت و زنهاشان
را باقی و بخدمت میگماشت [خلاصه] او از تباهکاران [بنام جهان] بود 5 لکن ارادهي ما چنین است که بمردم خوار و ضعیف منّت
نهیم و نیکی کنیم و پیشوا قرارشان دهیم و هم وارث ستمکارانشان کنیم 6 و بر سرزمین خودشان قدرت و توانائی دهیم [از اینروي
صفحه 14 از 244
بود] که آنچه را فرعون و دوستش هامان و لشکریانش از آن بیچارگان اندیشناك بودند [که مبادا در برابرشان بپا خیزند و با آنها
در آویزند بر سرشان آوردیم و] بآنها نشان دادیم. 7 [آغاز اینکه حادثه چنین بود که] بمادر موسی الهام کردیم: نوزاد خود را شیر
بده و اگر ترسیدي [که فرعون او را مثل دیگر بچهها بکشد] او را بدریا بینداز و مترس و اندیشه و اندوه مدار که بسوي تو بازش
گردانیم و پیغمبرش کنیم 8 [او فرزند خود را برود نیل انداخت] پس دستهي فرعونیان او را از آب گرفتند و سر انجام و نتیجهاش
دشمنی با آنها و اندوه آنها شد زیرا که فرعون و هامان و لشکریانشان مردمی خطاکار بودند. 9 همسر فرعون [که بچهاي از آبگرفته
دید] گفت: نور چشم من است و تو، اینکه را مکشید که باشد که از او سود بریم و یا فرزند خود کنیم در حالیکه آنها [از عاقبت
کار] خود خبردار نبودند [که بنابودي خود کومک میکنند] 10 و امّا مادر موسی خوشدل و آسوده خاطر شد و اگر دلش را استوار
نداشتیم که او هم از مؤمنین بأسرار ازلی باشد نزدیک بود که راز خود آشکار کند [و از خوشحالی بچهي خود را معرّفی کند] و یا
در دل مادر موسی صبر و شکیبائی نمانده بود [و از فراق فرزند] نزدیک بود راز خود آشکار کند اگر دلش را محکم نکرده بودیم
تا از دستهي مؤمنین بوعده ما باشد 11 او بدختر خود خواهر موسی گفت: بدنبال برادرت برو [و از او خبردار باش] او از دور موسی
را دید ولی درباریان فرعون خبردار نبودند [که اینکه خواهر او است] 12 و چون خوي موسی را از پیش جوري آفریده بودم [
صفحه 7] که شیر دایگان ناپسند او بود [و پستان هیچ زنی را نمیگرفت] خواهر موسی به آنها گفت: اگر بخواهید شما را بخانوادهاي
راهنمائی کنم که سرپرست او و خیر- خواهش باشند. 13 [آنها پذیرفتند و از اینکه راه] او را بمادرش باز گرداندیم تا چشم او
روشن باشد و اندوهناك مباشد و بداند که نوید خدائی درست است و استوار ولی بیشتر مردم دانا باین حقایق نیستند. 14 و چون
نیروي بدنی و عقلی موسی کامل شد علم و فهم و پیغمبري باو عنایت کردیم که ما به نیکوکاران چنین پاداش میدهیم. 15 [از آن
پس براي موسی اتّفاقی افتاد که در خارج شهر بود] و بهنگامی وارد شهر شد که مردم بیخبر بودند، دید دو مرد که یکی هوا خواه
او بود و دیگري دشمن با هم میجنگند. آنکه دوست موسی بود از او کومک خواست و موسی هم با مشتی باو زد که در جاي بمرد.
موسی [با خود گفت] اینکه کار شیطان بود که او دشمنی است آشکارا، مردم را گمراه میکند به واسطه تحریک قوّهي غضبیهي
آدمی 16 [و با خداي خود گفت] اي پروردگار من بر خود ستم کردم تو ببخشاي پس خداوند او را آمرزید که او غفور است و
رحیم 17 و موسی گفت: اي خدا در برابر انعام تو هرگز پشتیبان مجرمین نخواهم شد. 18 [ولی موسی از اندیشهي اینکه کار]
هراسان بود و [روز بعد که] در شهر میگشت دید همان مرد دیروزي باز از او کومک میخواهد، موسی باو گفت: چنین معلوم میشود
که تو راه بدي پیش گرفتهاي [که هر روز با کسی میجنگی]. 19 و چون آهنگ حمله بدشمن کرد او گفت: اي موسی میخواهی مرا
هم مثل دیروز بکشی [پس معلوم میشود] در فکري جز ستمگري نیستی و پی خیر خواهی و صلح جوئی نمیباشی 20 [در اینکه
میان] مردي از آن سر شهر بموسی رسید و گفت: مأمورین دولت در اندیشهي کشتن تو هستند از اینکه شهر بیرون برو که من
خیرخواه توام 21 او هم با ترس و مواظبت از خود از شهر بیرون رفت و گفت: اي پروردگار مرا از دست اینکه مردم ستمکار برهان
22 و چون روي کرد بآنسوي که شهر مدین بود گفت: امیدوارم که خدایم مرا بجادّهي راست و درست رهبري [ صفحه 8] کند [که
راه خود گم نکنم]. 23 چون بسر آب مدین رسید دید گروهی مشغولند بچهار پایان یا حشم خود آب میدهند، و دید در کنار دور
از آنها دو زن جلو حیوانات خود را گرفتهاند. او از آنها پرسید: شما چه کار دارید و چرا جلو نمیروید! گفتند ما حیوانات خود را
آب نمیدهیم تا مردان از آبگاه بیرون روند و پدر ما پیر است و سالخورده [و توان کار ندارد ناچار ما آمدهایم و به انتظار ماندهایم]
24 موسی براي آنها آب کشید و حشمشان را آب داد و سپس به سوي سایه رفت و گفت: اي خداي من نیازمندم که خیري بمن
رسانی. 25 از آن پس یکی از آن دو زن که در کمال آرامش و حیا قدم بر میداشت نزد او آمد و گفت: پدر من از تو دعوت
میکند که مزد آبدادنت را بدهد. چون موسی نزد او رفت و سرگذشت خود را نقل کرد او گفت: ترس بدل خود راه مده که از
دست ستمکاران آسوده شدي 26 [در اینکه میان] یکی از آن دو دختر گفت: بابا اینمرد را مزدور خود کن که بهترین مزدور توانا و
صفحه 15 از 244
درستکار است. 27 آن مرد به موسی گفت: میخواهم یکی از اینکه دو دختر خود را با تو همسر کنم باین شرط که هشت سال
مزدور من باشی و اگر بخواهی تا ده سال تمام کار خود را دنبال کنی باختیار تو است و [بدان که] نمیخواهم بتو سخت بگیرم ان
شاء اللّه بزودي خواهی دید که من مردي شایسته و خوشرفتارم. 28 موسی گفت: [پذیرفتم و] پیمان من و تو همین باشد که تا هر
یک از اینکه دو مدّت کار کنم نه من بتو ستم کردهام و نه تو را بر من حقّی است و خداوند شاهد گفتار ما است و کار ما با او
است. 29 چون موسی مدّت قرارداد خود را بآخر رساند [آنجا را ترك کرد] و با خانوادهي خود روانه شد [شبی سرد در راه] از
سوي طور آتشی دید بکس و کار خود گفت: اینجا بمانید که من [از دور] آتشی دیدم شاید براي شما از آنجا خبري [و راه
گشایشی] یا آتشی بیاورم که خود را گرم کنید 30 او چون بآن جا رسید بکنار درّهاي در سرزمین مبارك از سوي راست آوازي از
میان درخت شنید: که اي موسی من خداوند پروردگار همهي آفریدگانم. 31 [بتو فرمان میدهم] که عصاي خود [ صفحه 9] بینداز،
او چون [عصا انداخت] دید گویا ماري است که میجنبد پشت بعصا کرد و رو بفرار و بر نگشت [که آنرا ببیند و شنید که گفتند]:
اي موسی مترس برو بسویش که تو [در امانی و] از جمله ایمنان باشی 32 دست خود بگریبان بر تا چون بیرون آري سفید و
درخشان باشد بدون بدي و پیسی یا اینکه نه بد بینی و نه آزاري. و [بهنگام ترس] بازوي خود بپهلو استوار بدار [دستها به پهلو
بچسبان و ترس بخود راه مده و آماده بکار باش که] اینکه مار عصا و سفیدي دست دو دلیل تو هستند از سوي خداي تو پس [با
اینکه دو پشتیبان استوار برو] بسوي فرعون و درباریانش که مردمی فاسق و از راه منحرف هستند. 33 موسی گفت: اي خدا من
کسی از آنها را کشتهام و میترسم که مرا بکشند 34 و برادرم هارون که زبانش از من رساتر است براي یاوري همراهم کن تا او [با
زبان فصیحش و منطق گویایش] تصدیقم کند که میترسم آنها سخنم دروغ پندارند و مرا تکذیب کنند 35 خدا گفت [او شنید که
گفتند] اي موسی پشتت را ببرادرت محکم میکنیم و شما را مسلّط بر آنها میکنیم چه با اینکه نشانهها که از ما دارید دست آنها بشما
نخواهد رسید و شما و هر که پیروتان باشد همگی چیره و مسلّط خواهید بود. 36 چون موسی با آن آیات [معجزات] روشن که از ما
داشت نزد فرعونیان رفت گفتند: اینکه کار موسی جز جادوي ساختگی چیزي نیست و چنین چیزي از پدران و گذشتگان خود
نشنیدهایم 37 موسی گفت: خداي من بهتر میداند کی راه درست از سوي او آورده [و صلاح اندیش است] و پایان اینکه زندگی
بسود چه کسی خواهد بود! ولی مطمئن باشید که ستمکار رستگار نخواهد بود 38 فرعون با اعیان و درباریان خود گفت: من جز
خود براي شما خدائی نمیدانم پس [رو به هامان کرده گفت] اي هامان براي من بر گل آتش بیفروز [و آجر بساز] و کاخی بلند
بساز تا شاید [از بالاي آن] از خداي موسی خبردار شوم زیرا گمان میکنم او هم یکی از آن مردم دروغگو است 39 [بلی] فرعون و
لشکریانش بیجهت و بدون لیاقت خود را برترین مردم روي زمین میدانستند و میپنداشتند [ صفحه 10 ] که آنها بسوي ما بر
نمیگردند [و زندگی دوباره و حساب و کتابی در کار نیست]. 40 ما هم خود او و لشکریانش را بچنگال قدرت گرفتیم و بدریا
پرتاب کردیم [اکنون اي محمّد] تو بنگر که سر انجام کار ستمکاران چگونه شد 41 ابتدا در دنیا پیشواي مردمشان کردیم که بسوي
دوزخ رهبري میکردند و در روز رستاخیز یاري نشوند و کسی یاریشان نکند 42 و از دنبالشان لعنت و نفرین قرار دادیم [که هر
کس نامشان شنید از آنها ببدي یاد کرد] و اینان در قیامت از دستهي محرومین زشت رو و گرفتار خواهند بود 43 و پس از آنکه
بدکاران دوران گذشته را نابود کردیم بموسی کتاب تورات دادیم براي بینائی و راهیابی و خوشی مردم تا شاید بخود آیند و بیاد
إِن الَّذِي فَرَضَ عَلَیکَ » حق باشند. سخن مفسّرین: کشف: إبن عبّاس گفته است: سورهي قصص در مکّه نازل شده است مگر آیت
« الَّذِینَ آتَیناهُم الکِتابَ تا- لا نَبتَغِی الجاهِلِینَ » تا آخر که پیش از هجرت بجحفه نازل شد. مقاتل گفته است چهار آیت از « القُرآنَ
- 257 -قرآن- 266 - 142 -قرآن- 224 - بمدینه نازل شده است و بقیّه به مکّه، و آیات اینکه سوره هشتاد و هشت آیه است. -قرآن- 98
در اصل باسم بوده الف راست بود و شکل وي مستقیم و باء در « بسم » : کشف نوشته: بشنو سرّي از اسرار بسم اللّه « بسم اللّه » 292
ثانی، فراتو « الف » اوّل گشت و « باء » نهاد خود منحرف و منعطف الف، در لوح اوّل بود و باء، ثانی چون در آیت تسمیت آمد
صفحه 16 از 244
مینماید که کار الهی نه بر وفق مراد تو بود تو یکی را اوّل داري و من آخر گردانم، اشارت است که من یکی را بفضل بپذیرم، یکی
را بعدل ردّ کنم تا بدانی که کار بعدل و فضل ما است نه بهنجار عقل شما، نکتهاي دیگر شنوا از اینکه عجیبتر: در شکل باء بسم اللّه
حقیر و صغیر بود چون با نام حق پیوسته شد علوّ گرفت و خلعت دنو یافت. « باء » اشارتی است و اندر آن اشارت بشارتی است: نقش
از روي اشارت میگوید: اي بندهي مؤمن حرفی که بنام ما پیوسته شد قدر و جمال یافت و خطر و کمال گرفت تا بدانی که هر که
اشارت « طاء » 1 کشف نوشته « طسم » . بما [ صفحه 11 ] پیوست از قطیّعت ما رست و هر که دل در غیر ما بست در نهاد خود بشکست
اشارت است بمنّت او بر مؤمنان « میم » اشارت است بسرّ او با دوستان در شهود جلال و جمال او « سین » بطهارت دل عارفان از غیر او
در آلاء و نعماء او. بو سعید خرّاز گفت: در عرفات بودم روز عرفه و حاج را دیدم که دعاها میکردند و نیکو همی زاریدند: بر هر
زبانی ذکري و در هر دلی شوري و در هر جانی عشقی. با خود گفتم چه دعا کنم و چه خواهم! هر چه میباید ناخواسته خود داده
ناگفته خود ساخته و پرداخته، آخر قصد کردم تا از راه حقیقت بر او باز شوم و دعا کنم بسرّ من الهام داد که پس وجود ما از ما چه
7 از تعجّب هر زمان گوید بنفشه کاي عجب || هر که زلف یار دارد چنگ چون در ما زند! بو سعید از - چیزي خواهی! -قرآن- 1
2 « نَتلُوا عَلَیکَ مِن نَبَإِ مُوسی » آن قدم بر گشت و اینکه بیت همی گفت: وفاؤك لازم مکنون قلبی || و حبّک غایتی و الشّوق زادي
رقم خصوصیت برو کشیده، و داغ دوستی « وَ قَرَّبناه نَجِیا » کشف نوشته: موسی عاشقی تیزرو بود و راز- داري مقرّب یقول اللّه تعالی
در عالم هر کجا عاشقی سوخته بینی دوست داري قصّهي وي شنیدن. از اینجا است که ربّ « وَ أَلقَیت عَلَیکَ مَحَبَّۀً مِنِّی » برو نهاده که
العزّه در قرآن ذکر وي بسیار کرد و قصّهي وي جایها باز گفت تا عارفان سوخته را و دوستان دل- شده را سلوت و سکون افزاید.
244 در شهر دلم بدان گراید صنما || کو قصّهي عشق تو - 147 -قرآن- 203 - 38 -قرآن- 122 - اینکه چنان است که گویند: -قرآن- 1
3 مجمع: سدّي گفت: فرعون بخواب دید که از بیت المقدس آتشی آمد که خانههاي مصر را فرا « یُذَبِّح أَبناءَهُم » سراید صنما
25 مردي از - گرفت و نژاد قبطی سوخت و اسرائیلی آسوده ماند. او از دانشمندان پرسید راز اینکه خواب چیست! گفتند: -قرآن- 1
آنجا بیرون میآید که مصر ما را نابود میکند. و بعضی گفتهاند: اختر- [ صفحه 12 ] شناسان براي او پیش بینی کرده بودند: مردي از
وَ نُرِیدُ أَن نَمُنَّ » . بنی اسرائیل پیدا میشود که پادشاهی او را نابود میکند از اینروي او بچههاي بنی اسرائیل را که پسر بودند میکشت
57 یعنی بنی اسرائیل را حاکم و پادشاه و وارث ملک فرعون - 4 طبري: قتاده گفت: -قرآن- 1 « تا آخر -« عَلَی الَّذِینَ استُضعِفُوا
میکنیم. مجمع: از حضرت علی و زین العابدین و امام باقر علیهم السّلام نقل کرده است: داستان ما داستان بنی اسرائیل و فرعونیان
با یاي مفتوح و الف آخر بصیغه غایب « یري » : 5 مجمع « وَ نُرِيَ فِرعَونَ وَ هامانَ وَ جُنُودَهُما » . است و ما مشمول اینکه آیه هستیم
ثلاثی مجرّد. و نون مضموم و یاي منصوب آخر قرائت شده است و نیز بصیغه متکلّم ثلاثی مزید، و اسماء سه گانه بقرائت اوّل
6 مجمع: در اینکه آیه دو امر و دو نهی و « أَرضِعِیه-ِ تا- مِنَ المُرسَلِینَ » 49- مرفوع تلفّظ شده است و بقرائت دوّم منصوب. -قرآن- 1
45 تو چه مرد فصیحی - 13 -قرآن- 25 - دو خبر خوش است، و نقل است که عربی بیابانی چند شعري گفت باو گفتند: -قرآن- 1
7 مجمع: با فتح اوّل و دوّم قرائت عموم قاریها « وَ حَزَناً » . هستی، او گفت: فصاحت مختص سخن خداوند است و اینکه آیه را خواند
8 طبري: محمّد بن قیس « قُرَّت عَین لِی وَ لَکَ » 13- قرائت مردم کوفه است. -قرآن- 1 « حزن » است، و به ضم اوّل و سکون دوّم
گفت: چون زن فرعون گفت ممکن است اینکه بچه نور چشم من و تو باشد فرعون گفت: براي تو نور چشم باشد و براي من
نیست، و پیغمبر صلی اللّه علیه و آله فرمود: اگر فرعون هم میپذیرفت که براي او نور چشم باشد البتّه از موسی استفاده میکرد و بآن
9 طبري: مجاهد و عدّهاي از مفسّرین « تا- لَو لا أَن رَبَطنا عَلی قَلبِها -« فُؤادُ أُم مُوسی فارِغاً » 32- سرنوشت گرفتار نمیشد. -قرآن- 1
77 [ صفحه 13 ] بود جز از یاد موسی. إبن وهب - 31 -قرآن- 43 - گفتهاند: یعنی دل مادر موسی از همه چیز خالی و بیخبر -قرآن- 1
گفته است: یعنی: دل مادر موسی خالی شد از آن الهام که باو کردیم و فهماندیم پسرش را باو بر میگردانیم و آنرا فراموش کرد و
بیقرار شد و نزدیک بود که آشکار کند فرزندي موسی را. و بعضی از مطّلعین به زبان عرب گفتهاند: یعنی دل مادر موسی آسوده از
صفحه 17 از 244
سه قرائت است و معنی جمله بعد اینکه است: « فارِغاً » نگرانی بود که میدانست بچهاش در آب نمرده است. مجمع: در کلمهي
نزدیک بود از غصّه نام موسی راي آشکار کند و گوید: واي فرزندم، مقاتل گفته است: از ترس غرق فرزندش نزدیک بود فریاد
29 جعفر بن حرب گفته است: یعنی چون شنید که فرعون میخواهد فرزندش راي براي - کند و نام او راي بر زبان آرد. -قرآن- 20
شیر دادن باو سپارد نزدیک بود از خوشحالی بگوید: اینکه فرزند من است. زجّاج گفته است: یعنی اگر دلش راي محکم نکرده
14 روح البیان: اینکه « وَ کَ ذلِکَ نَجزِي المُحسِنِینَ » . بودیم نزدیک بود آن وحی که باو کردیم آشکار کند و جملگی راي بگوید
15 طبري: قتاده گفته «ِ هذا مِن شِیعَتِه وَ هذا مِن عَدُوِّه » 36- جمله میفهماند که از اوّل زندگی با یقین و نیکوکار بوده است. -قرآن- 1
15 فخر: 1- چون «ِ هذا مِن عَمَل الشَّیطان » 45- است: یعنی یکی از بنی اسرائیل بود و دیگري از قبطی و دستهي فرعونی. -قرآن- 1
در موقع قدرت، کشتن کافر بهتر بود پس در اینکه موقع که موسی قدرت نداشت ترك اولی و تعجیل در کشتن کرده است که از
شخص کشته شده است یعنی اینکه من کشتم پدیدهاي کار شیطان و منحرف « هذا » کارهاي شیطانی است. 2- مقصود از کلمهي
بود و از دسته شیطان بود. 3- مقصود عمل شخص مقتول است که کفر و مبارزه با اسرائیلی کار شیطانی بود که من جلوگیر شدم و
17 کشف: یعنی از اینکه بعد مثل گذشته با فرعونیان « فَلَن أَکُونَ ظَهِیراً لِلمُجرِمِینَ » 243- 31 -قرآن- 238 - او راي کشتم. -قرآن- 1
19 فخر: اختلاف است که اینکه جمله سخن اسرائیلی « أَ تُرِیدُ أَن تَقتُلَنِی کَما قَتَلتَ » [ 42 [ صفحه 14 - آمیزش نخواهم کرد. -قرآن- 1
تو مردي از راه بدر هستی گمان کرد « إِنَّکَ لَغَوِيٌّ » است که چون دید موسی غضبناك است و آهنگ حمله دارد ولی به او میگوید
میخواهد باو حمله کند از اینروي گفت: میخواهی من راي مثل دیروزي بکشی قبطی که اینکه راي شنید دانست که کشته دیروزي
بوسیله موسی بوده است رفت و خبر داد و موسی را تعقیب کردند، و یا سخن خود قبطی است که خبر دار شده بودند موسی آدم
کشته اینکه بود که گفت میخواهی من راي هم مثل دیروزي بکشی و ظاهر اینکه است که مقصود همین باشد که قبطی اینکه سخن
- مناسب با سخن دشمن است نه دوست. -قرآن- 1 « إِن تُرِیدُ إِلّا أَن تَکُونَ » راي بموسی گفت چون قصد حمله به او داشته و جمله
تَوَجَّهَ » 28- 20 طبري: آن مرد مؤمن آل فرعون بوده است. -قرآن- 1 « جاءَ رَجُل مِن أَق َ ص ی » 749- 203 -قرآن- 715 - -44 قرآن- 182
22 مجمع: زجّاج گفته است: یعنی براهی رفت که بمدین برخورد کرد و هشت روز تا مصر فاصله داشت و چون راه را « تِلقاءَ مَدیَنَ
بعضی گفتهاند: جاي معیّن در نظر نداشت و راهی که پیش گرفت بطرف مدین بود. « عَسی رَبِّی أَن یَهدِیَنِی » نمیدانست گفت
- 201 -قرآن- 360 - 30 -قرآن- 169 - قرآن- 1 - .« عَسی رَبِّی » عکرمه گفته است: بچهار راه برخورد و سرگردان شد از اینروي گفت
95 کشف نوشته: موسی - قرآن- 80 - .« عَسی رَبِّی » 375 طبري: یعنی روي خود بسوي مدین داشت و چون راه آنجا را بلد نبود گفت
بشخص سوي مدین رفت بخدمت شعیب افتاد و بدل سوي حق رفت بنبوّت و رسالت افتاد. حسینی نوشته: سلمی فرموده که روي
بناحیهي مدین داشت امّا دلش متوجّه حضرت ذو المن بود و مسالک بیداي مدین را بهمراهی شوق لقا تنها میپیمود. غمت تا یار من
سَواءَ » : 22 کشف نوشته «ِ یَهدِیَنِی سَواءَ السَّبِیل » شد روي در راه عدم کردم || خوش است آوارگی آنرا که همراهی چنین باشد
70 [ صفحه 15 ] نفس است بر خدمت و آرام دل بر استقامت و مرد راه رو تا منازل اینکه - 33 -قرآن- 50 - مواظبت -قرآن- 1 «ِ السَّبِیل
هر « هذا رَبِّی » راه باز نبرد بسر کوي توحید نرسد. خلیل در بدء کار که او را بدرگاه آوردند بکوي ستاره فرستادند تا میگفت
کوئی را رخنهاي دید دانست که اینکه نه شاهراه استقامت است و نه سر کوي توحید، همه راه بر وي بسته شد بقدم تفکّر بر سر
215 خاك سر کوي دوست برگ سمن گشت || هر که بر آن - کوي تحیّر بایستاد حیران و عطشان و دوست جویان: -قرآن- 202
« وَجَّهت وَجهِیَ » خاك بر گذشت چو من گشت خلیل چون همه راهها بسته دید دانست که حضرت یکی است آواز بر آورد که
مرد مردانه نه آنست که بر شاهراه سواري کند مرد آن است که در شب تاریک بر راه باریک بیدلیلی بسر کوي دوست شود. -
23 کشف نوشته: ورد بظاهره ماء مدین و ورد بباطنه موارد الانس، و موارد الأنس ساحات « وَ لَمّا وَرَدَ ماءَ مَدیَنَ » 102- قرآن- 82
التّوحید، فاذا ورد العبد ساحات التّوحید کوشف بأنوار المشاهدة فتغیّب عن الاحساس بالنّفس فعند ذلک الولایۀ للّه و لا نفس و لا
صفحه 18 از 244
32 بنده چون بساحت توحید رسید در نور مشاهدت غرق - حس و لا قلب و لا انس، استهلاك فی الصّمدیّۀ و فناء بالکلّیّۀ. -قرآن- 1
گردد، از خود غایب شود، بحق حاضر گردد. باران که بدریا رسید برسید، پیر طریقت گفت اي یافته و یافتنی از مست چه نشان
دهند جز بیخویشتنی همه خلق راي محنت از دوري است و اینکه بیچاره راي از نزدیکی، همه راي تشنگی از نایافت آب است و ما
راي از سیرابی، الهی همه دوستی میان دو تن باشد، سه دیگر در نگنجد درین دوستی، همه توئی من در نگنجم، گر اینکه کار، سر
23 مجمع: با ضم یاء و « یُصدِرَ الرِّعاءُ » ! از منست مرا بدین کار نه، کار و سر از تو است همه توئی من فضولی راي بدعوي چه کار
کسر دال بصیغهي مزید یعنی شبانان گوسفندان را بیرون آورند و با فتح یاء و ضم دال قرائت شده است یعنی شبانان بیرون آیند. -
53 [ صفحه 16 ] حقیقی دین بمن عنایت - 23 فخر: چون خیر و خوشی -قرآن- 1 « إِنِّی لِما أَنزَلتَ إِلَی مِن خَیرٍ فَقِیرٌ » 20- قرآن- 1
کردي از مال فقیر هستم که در مصر بدربار فرعون همه چیز داشتم و اینجا آنها را با دین براي من عوض کردي. اینکه جمله را براي
شکر اینکه نعمت گفت. روح البیان: بعضی از اهل معرفت گفتهاند: موسی تا آنگاه که کودك حق و در دامن کبریائی پرورش حقّ
و چون بدرجهي مردان حقیقت رسید ببهرهي کودکان قناعت « إِنِّی لِما أَنزَلتَ تا آخر » بود اندازهي خود نگاه میداشت که گفت
-185- پس در آغاز سلوك خوراك خواست و در پایان آن دیدار دوست آرزو کرد. -قرآن- 162 « أَرِنِی أَنظُر إِلَیکَ » نکرد و گفت
294 تفسیر برهان: زمخشري در ربیع الأبرار از علی علیه السّلام نقل کرده است که موسی باین سخن خود فقطّ باندازهي - قرآن- 268
یا أَبَتِ » . خوراك خود نان میخواست چون گیاه زمین خورده بود که سبزي آن بواسطهي لاغري از پردهي شکم او نمودار بود
26 طبري: پدر دخترها که موسی را مزدور خود کرد بگفتهي ابو عبیده برادر زادهي شعیب بنام شیرون بوده است. إبن «ُ استَأجِره
عبّاس گفته است: نامش شیري بوده است و بزرگ و اختیار دار مردم مدین. حسن- بصري گفته است: نام او شعیب بوده است. -
26 ابو الفتوح: یکی از آن دو دختر موسی را توصیف کرد بقوّت و امانت. پدرش پرسید اینکه را از «ُ القَوِيُّ الأَمِین » 25- قرآن- 1
کجا دانستی! گفت: سنگ سر چاه را که چند نفر باید بر دارند او بتنهائی برداشت و امانتش اینکه بود که بر من بچشم طمع نگاه
إِنِّی أُرِیدُ أَن أُنکِحَکَ- تا- ثَمانِیَ » 24- نکرد و در راه که میآمدم گفت: از دنبال من بیا، براي اینکه بمن نگاه نکند. -قرآن- 1
27 مجمع یعنی من یکی از اینکه دو را بتزویج تو در میآورم بشرط اینکه هشت سال اجیر من باشی و اگر « حِجَج-ٍ تا- فَمِن عِندِكَ
بخواهی ده سال تمام باشی باختیار تو است، موسی گفت اینکه گفتی و شرط کردي بر من بعهده من و آنچه در مقابل تعهّد کردي
90 [ صفحه 17 ] [صافی: در کافی و فقیه از امام صادق علیه السّلام نقل - 65 -قرآن- 74 - 36 -قرآن- 45 - بعهده تو براي من -قرآن- 1
شده که فرمود: علی علیه السّلام فرموده: نکاح امروز در اسلام باجاره اینطور جایز نیست که بگوید من چند سال براي تو کار میکنم
و تو بعوض دختر یا خواهر خود را به زوجیّت بمن دهی، و اینکه حرام است زیرا چنان است که قیمت زوجه را بپدر یا برادر زوجه
داده باشد و اینکه قیمت نیست، بلکه مهر زن است و مهرش مربوط بخودش میباشد نه برادر یا پدرش حاصل اینکه با کنیز فرق
با تخفیف و سکون یاء قرائت حسن بصري است: از پیغمبر صلی اللّه علیه و آله روایت است که موسی علیه « ایما » : دارد]. مجمع
28 طبري: إبن اسحاق گفته است: اینکه سخن پدر دختر است که چون موسی «ُ وَ اللّه عَلی ما نَقُول » . السّلام مدّت بیشتر را عمل کرد
31- گفت: اگر هشت سال یا ده سال کار کنم حق بر من نداري، او گفت بسیار خوب خدا باین گفتهي ما شاهد باشد. -قرآن- 1
29 کشف نوشته: نماز پیشین فرا راه بود همی «ِ وَ سارَ بِأَهلِه » . مجمع: إبن عبّاس گفته است: اینکه جمله دنبالهي سخن موسی است
رفت تا آمد که اي راه پنهان گرد، و اي ابر ریزان گرد، و اي گرگ پاسبان کرد، و اي اهل موسی نالان گرد، موسی شبی دید
قطران رنگ، ندید در آسمان شباهنگ ابر میبارید، رعد مینالید، برق میدرخشید، گوسفند از ترس میرمید، آتش زنه برداشت و هر
چند که کوشید آتش ندید آخر سوي طور نگاه کرد و از دور آتش دید موسی بر سر درخت آتش صورت دید، و در سویداء دل
21 آتش بدل اندر زدي و نفط بجان|| - خویش آتش عشق دید آتشی بس تیز، سلطانی بس قاهر، سوختنی بس بیمحابا: -قرآن- 1
آنکه گوئی که راز ما دار نهان موسی سوختهي عشق غارتیدهي فقر، ساعتی زیر آن درخت بایستاد درختی که در باغ وصلت بود
صفحه 19 از 244
بود. موسی زیر آن درخت متلاشی صفات - «ُ إِنِّی أَنَا اللّه » برگش زلفت و قربت بود، شکوفهاش نسیم روح و بهجت بود میوهاش
195 [ صفحه 18 ] شده، فانی ذات گشته همگی وي سمع شده تفرقت وي جمع گشته، ناگاه ندا آمد از خداوند ذو - قرآن- 172
145 سقیا - آن ساعت شاخ عنایت بر هدایت داد، بحر ولایت در کفایت افکند: -قرآن- 112 .«ُ یا مُوسی إِنِّی أَنَا اللّه » الجلال که
لمعهدك الّذي لو لم یکن || ما کان قلبی لل ّ ص بابۀ معهدا موسی خلعت قربت پوشید، شراب الفت نوشید، صدر وصلت دید، ریحان
29 مجمع: با حرکات سه گانهي جیم « او جذوة » رحمت بوئید: اي عاشق دلسوخته اندوه مدار || روزي بمراد عاشقان گردد کار
قرائت شده است و به معنی قطعه هیزم بزرگی است که آتش زده باشند. نیشابوري: جذوه بمعنی چوب کلفتی است که در سرش
30 طبري: مجاهد گفته است: یعنی از کنارهي درّه از طرف راست موسی در جلو کوه طور او را آواز «ِ نُودِيَ مِن شاطِئ » . آتش باشد
30 نیشابوري: چون پیغمبر و سخن گفتن با آدمی از آنجا آغاز شد مبارك نامیده شد. - « فِی البُقعَۀِ المُبارَکَۀِ » 24- کردند. -قرآن- 1
30 حسینی نوشته: موسی بدرخت نگاه کرد آتشی سفید و بیدود دید، و بدل فرو نگریست شعلهي آتش « مِنَ الشَّجَرَةِ » 30- قرآن- 1
20 هست - شوق لقاي معبود مشاهده نمود از شهود اینکه دو آتش نزدیک بود که شمع وجودش بتمام سوخته گردد. نظم: -قرآن- 1
در من آتشی روشن نمیدانم که چی است ||! اینکه قدر دانم که همچون شمع میکاهم دگر روح البیان: بعضی گفتهاند: فرق است
وَ اضمُم إِلَیکَ جَناحَکَ مِنَ » .ّ میان شجرهي آدم و موسی که آن رنج و گرفتاري بدنبال داشت و اینکه پیغمبري و نمایندگی حق
47 ابو - با فتح راء و هاء و فتح راء و سکون هاء و ضم راء و سکون هاء خواندهاند. -قرآن- 1 « رهب » 32 مجمع: کلمهي «ِ الرَّهب
الفتوح: یعنی چون از عصا و دست سفید خود ترسیدي دوباره دست [ صفحه 19 ] بگریبان کن تا ترس از دلت برود، بعضی گفتند:
بعضی دگر گفتند: یعنی چون بدلت ترسی راه یافت .« اخفض علیک جاشک » اینکه جمله کنایه است از آرام کردن خوف یعنی
دست بر دل بگذار تا ترست آرام شود چون آدم ترسیده دلش آرام ندارد، و ضم جناح کنایه است از آرامش و سکون. فرّاء گفت:
بزبان قبیلهي حمیر آستین است، اصمعی گفت: اعرابی را دیدم که با کسی « رهب » : مقصود از جناح عصا است، و بعضی گفتند
چه باشد! گفت: آستین است و چون موسی عصا که بدست میگرفت دست در « رهب » : من پرسیدم « اعطنی بما فی رهبک » گفت
چسباندن به بدن نیست بلکه « اضمم جناحک » آستین میکرد باو گفتند: دست از آستین بیرون آر. مجمع: بعضی گفتهاند: مقصود از
یعنی میان « اشدد حیازیمک للموت » تحریک بر کار و جدّ و جهد است که ترس جلوگیرش نشود در کارهائیکه مأمور میشود مثل
سینهي خود براي مرگ استوار کن که کنایه است از صبر و ثبات، و ابو عبیده گفته است: جناح بمعنی دست، و دیگر گفته است
و بعضی گفتهاند: چون کسی که « سنشدّ عضدك باخیک » هر دو دست مقصود است مثل « جناح » بمعنی بازو است و از کلمهي
میترسد دست خود از ترس دراز میکند باین جمله او را خبردار کردهاند که مترس و دست خود جمع کن و پناه خود قرار مده، و
ممکن است معنی چنین باشد: که چون انسان از ترس از جاي کنده میشود و همچون پرنده که بال میزند آدم ترسیده هم آرام ندارد
باین جمله کنایه شده است از آرامش که مثل مرغ سرکنده اینکه طرف و آن طرف مزن و بال خود ببدن بچسبان و آرام بگیر که
جاي ترس و بیقراري نیست. کشف: گفتهاند: بسیار فاصله است از موسی علیه السّلام تا محمّد صلّی اللّه علیه و آله او با عصا و اژدها
بر گشت تا بر دشمن چیره شود ولی محمّد صلّی اللّه- علیه و آله از آسمان بر گشت که آنچه باو وحی شد کس را از آن خبر نشد
و چون آمد با خود نماز آورد که مناجات و راز امّت او است با خداوند، و به او گفتند: [ صفحه 20 ] السّلام علیک ایّها النّبی-ّ تا
38 مثنوي در دفتر سوّم در داستان ادّعاي طاووسی کردن « ما عَلِمت لَکُم مِن إِله غَیرِي » . آخر و او گفت السّلام علینا و علی- تا آخر
41 آن شغال رنگ رنگ اندر نهفت || بر بناگوش ملامتگر بگفت بنگر - شغال اینکه ادّعاي فرعون را چنین گفته است: -قرآن- 1
آخر در من و در رنگ من || یک صنم چون من ندارد خود دشمن چون گلستان گشتهام صد رنگ و خوش || مر مرا سجده کن
از من سرنکش اي شغالان همین نخوانیدم شغال || کی شغالی را بود چندین جمال آن شغالان آمدند آنجا بجمع || همچو پروانه
بگرداگرد شمع جمله گفتندش چه خواندیمت هدي || گفت: طاووس نر چون مشتري پس بگفتندش که طاووسان جان || جلوهها
صفحه 20 از 244
71 بانگ طاووسان کنی گفتا که لا - فرمت- 69 -» دادند اندر گلستان تو چنان جلوه کنی گفتا که نی || بادیه نارفته چون گویم منی
||پس نه اي طاووس خواجه بو العلا خلعت طاووس آید ز آسمان || کی رسی از رنگ و دعویها بدان همچو فرعون مرصّع کرده
ریش || پرتو از موسی پریده از خریش او هم از نسل شغال ماده زاد || در خم مالی و جاهی اوفتاد هر که دید آن مال و جاهش
سجده کرد || سجدهي افسوسیان را او بخورد گشت مستک آن گداي ژنده دلق || از سجود و از تبخترهاي خلق هان اي فرعون
ناموسی مکن || تو شغالی هیچ طاووسی مکن سوي طاووسان اگر پیدا شوي || عاجزي از جلوه و رسوا شوي موسی و هارون چو
طاووسان بدند || پرّ جلوه بر سر و رویت زدند زشتیت پیدا شد و رسوائیت || اوفتادي پست از بالائیت چون محک دیدي سیه
- 41 فخر: یعنی آزادشان قرار -قرآن- 1 « وَ جَعَلناهُم أَئِمَّۀً یَدعُونَ إِلَی النّارِ » گشتی چو قلب || نقش شیرین رفت و پیدا گشت کلب
52 [ صفحه 21 ] یم و بر کفر و انحراف در اینکه عالم مجازاتشان نکردیم تا دعوت کردند مرد مرا بکارهائی که آنها را بسوي آتش
میبرد. ابو مسلم گفت: امامت بمعنی جلو افتادن است یعنی چون آنها اوّل بد کردند و گرفتار شدند جلو افتادند از آنها که بعد
42 فخر: یعنی در دنیا خداوند و ملائکه « وَ أَتبَعناهُم فِی هذِه الدُّنیا لَعنَۀً » 300- پاورقی- 298 - «1«2». آمدند و بدنبال آنها رفتند
لعنتشان میکند و هم دستور لعنت آنها که بمؤمنین داده شده است جملگی لعنتهائی است که در دنبال آنها براي شان فرستاده
دلداري است و امیدواري براي ملّتهاي ضعیف که « وَ نُرِیدُ أَن نَمُن تا آخر » 47 سخن ما در اینکه آیات: 1- آیت 5 - میشود. -قرآن- 1
در فشار دولتهاي بزرگ و صاحبان قدرت هستند امیدوار باشند و خود را آماده کنند براي ایستادگی و نشان دادن ارزش خود و
سرپیچی از فرمان و برتري آنها که ممکن است اگر با خرد و سنجش ارزش خود را نمودار کنند جانشین و وارث آنها بشوند، البتّه
در صورتی که روش آنها را پیش نگیرند تا ستمگر شوند و دیگران را خورد کنند، و در اینکه دوران زندگی ما ملّتها و مردم زبون
اشاره است به « حَرَّمنا عَلَیه المَراضِعَ- تا آخر » 2- آیت 12 جملهي 66- زیاد بودند که از زیر بار بیچارگی رها شدند. -قرآن- 41
اینکه چون در سرنوشت تکامل موسی اینکه بود که از شیر مادر زندگی کند و نیز به مادرش براي همین خاصیت شیر او وعده
کردیم که موسی را باو برگردانیم از اینکه روي دگر شیرها را بر او ناپسند کردیم تا فرعونیان بناچار او را بمادرش سپارند. -قرآن-
کنایه از « استوي » وَ لَمّا بَلَغَ أَشُدَّه وَ استَوي- تا- المُحسِنِینَ آنچه مفسّرین نوشتهاند نقل کردیم ولی شاید معنی » -3 آیت 14 51-21
- 55 -قرآن- 64 - حالت متوسّط اخلاقی باشد که چون موسی بالغ شد و نیروي بدنی او سخت و کامل شد و قواي معنوي -قرآن- 13
48 [ صفحه 22 ] و اخلاقی او باندازهي متوسّط رسید که خویهاي او زیاده از اندازه و کم از حدّ لازم نبود و داراي - 77 -قرآن- 23
ملکهي عدالت شد که حدّ استواي اخلاقی است باو فهم و دانش دادیم و مردم نکوکار ار که در حدّ متوسّط اخلاقی باشند چنین
پاداش میدهیم چون لازمهي عدالت فهم و علم بطور کلّی است. و اگرچه مفسّرین گفتهاند مقصود از حکم، نبوّت است و امام فخر
کَذلِکَ نَجزِي » اعتراض کرده است که اگر مقصود از حکم نبوّت باشد باید همهي نیکوکاران پیغمبر باشند، چون گفته شده است
یعنی همین طور که بموسی پاداش پیغمبري دادیم بهمهي نیکوکاران میدهیم، و اینکه طور که ما احتمال دادیم مقصود « المُحسِنِینَ
همان رفتار عادلانه موسی است و پاداش او علم و حکمت است، ولی مقام پیغمبري او بعد از نقل اینکه قسمت از دوران زندگی او
است و اینکه آیه براي مقام کمالات درجهي اوّل موسی است نه مقام نهائی «ُ إِنِّی أَنَا اللّه » است که رفتن بدنبال آتش و شنیدن آواز
رَب إِنِّی لِما أَنزَلتَ- تا » 4- آیت 24 جملهي 868- 531 -قرآن- 845 - و پیغمبري او که پس از چند سال باو عنایت شد. -قرآن- 499
51 چون زاري موسی از سوز دل بود بزودي مستجاب شد که آن دختر آمد و او را نزد پدر - شاید بتوان گفت: -قرآن- 21 « آخر
یک روش عمومی نفسانی و اجتماعی را نشان میدهد که براي پذیرش «ُ خَیرَ مَن استَأجَرتَ القَوِيُّ الَأمِین » برد. 5- آیت 26 جملهي
کار مردم و مزدوري باید نیروي آن کار در شخص باشد با درستی، که بتواند کار انجام دهد، و با درستی انجام دهد، و البتّه در
اینکه شرط جدائی میان کارها نیست رئیس جمهور و نخست وزیر مزدور ملّت هستند چنانکه کارگر بیل بدست مزدور افراد است،
سَتَجِدُنِی- تا- مِنَ » 6- آیت 27 جملهي 68- و هر کدام توانائی کار یا امانت در کار نداشته باشند شایستگی ندارند. -قرآن- 21
صفحه 21 از 244
وظیفه کار فرما را نشان میدهد که چون در دنبالهي قرار داد مزدوري موسی بپدر دختر گفته است نمیخواهم بر تو سخت « الصّالِحِینَ
66 [ صفحه 23 ] دید میفهماند که اگر کسی - 34 -قرآن- 46 - بگیرم و پس از آن گفته است: مرا مردي درستکار خواهی -قرآن- 21
بکارگر سخت بگیرد ناصالح است و بد آدمی است، پس وظیفهي کار فرما است که سختگیر نباشد و گر نه ناصالح بی لیاقت است.
شاید اشاره بیک خاصیت طبیعی باشد که بد کاران رهبر ببدي بواسطهي ناگواري که « أَتبَعناهُم- تا آخر » -7 آیت 42 جملهي
پیروان شان و دیگران از آنها میبینند پس از مرگشان نفرین شان میکنند چنانکه اینکه حقیقت را بسیار خواندهایم و دیدهایم. -
شاید اشاره باشد بتحوّل روحی انسانی که در قرون اولی و روزگار پیشین آدمها « وَ لَقَد آتَینا- تا آخر » 8- آیت 43 37- قرآن- 21
آمادگی تربیت نداشتند و به دنبال بد کاريشان نابود میشدند. اندك اندك بشر کامل و لایق تربیت شد از اینروي وسائل تعلیم و
تربیت برایش آماده کردیم، و موسی و کتاب به آنها دادیم و اینکه خود نشانه است که آنچه پیغمبران پیشین داشتهاند به ارزش
32- تورات موسی نبوده است. -قرآن- 13
[ [سوره القصص [ 28 ]: آیات 44 تا 88
48 وَ ما کُنتَ بِجانِب الغَربِی إِذ قَ َ ض ینا إِلی مُوسَی الَأمرَ وَ ما کُنتَ مِنَ الشّاهِدِینَ [ 44 ] وَ لکِنّا أَنشَأنا قُرُوناً فَتَطاوَلَ عَلَیهِمُ - -قرآن- 23
العُمُرُ وَ ما کُنتَ ثاوِیاً فِی أَهل مَدیَنَ تَتلُوا عَلَیهِم آیاتِنا وَ لکِنّا کُنّا مُرسِلِینَ [ 45 ] وَ ما کُنتَ بِجانِب الطُّورِ إِذ نادَینا وَ لکِن رَحمَ ۀً مِن
رَبِّکَ لِتُنذِرَ قَوماً ما أَتاهُم مِن نَذِیرٍ مِن قَبلِکَ لَعَلَّهُم یَتَذَکَّرُونَ [ 46 ] وَ لَو لا أَن تُصِ یبَهُم مُصِ یبَۀٌ بِما قَدَّمَت أَیدِیهِم فَیَقُولُوا رَبَّنا لَو لا
أَرسَلتَ إِلَینا رَسُولًا فَنَتَّبِعَ آیاتِکَ وَ نَکُونَ مِنَ المُؤمِنِینَ [ 47 ] فَلَمّا جاءَهُم الحَقُّ مِن عِندِنا قالُوا لَو لا أُوتِیَ مِثلَ ما أُوتِیَ مُوسی أَ وَ لَم
816 قُل فَأتُوا بِکِتاب مِن عِندِ اللّه هُوَ - یَکفُرُوا بِما أُوتِیَ مُوسی مِن قَبل قالُوا سِحران تَظاهَرا وَ قالُوا إِنّا بِکُلٍّ کافِرُونَ [ 48 ] -قرآن- 1
أَهدي مِنهُما أَتَّبِعه إِن کُنتُم صادِقِینَ [ 49 ] فَإِن لَم یَستَجِیبُوا لَکَ فَاعلَم أَنَّما یَتَّبِعُونَ أَهواءَهُم وَ مَن أَضَلُّ مِمَّن اتَّبَعَ هَواه بِغَیرِ هُديً مِنَ
اللّه إِن اللّهَ لا یَهدِي القَومَ الظّالِمِینَ [ 50 ] وَ لَقَد وَصَّلنا لَهُم القَولَ لَعَلَّهُم یَتَذَکَّرُونَ [ 51 ] الَّذِینَ آتَیناهُم الکِتابَ مِن قَبلِه هُم بِه یُؤمِنُونَ
565 أُولئِکَ یُؤتَونَ أَجرَهُم مَرَّتَین بِما - 52 ] وَ إِذا یُتلی عَلَیهِم قالُوا آمَنّا بِه إِنَّه الحَقُّ مِن رَبِّنا إِنّا کُنّا مِن قَبلِه مُسلِمِینَ [ 53 ] -قرآن- 1 ]
صَبَرُوا وَ یَدرَؤُنَ بِالحَسَ نَۀِ السَّیِّئَۀَ وَ مِمّا رَزَقناهُم یُنفِقُونَ [ 54 ] وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغوَ أَعرَضُوا عَنه وَ قالُوا لَنا أَعمالُنا وَ لَکُم أَعمالُکُم سَلامٌ
عَلَیکُم لا نَبتَغِی الجاهِلِینَ [ 55 ] إِنَّکَ لا تَهدِي مَن أَحبَبتَ وَ لکِن اللّهَ یَهدِي مَن یَشاءُ وَ هُوَ أَعلَم بِالمُهتَدِینَ [ 56 ] وَ قالُوا إِن نَتَّبِع الهُدي
مَعَکَ نُتَخَطَّف مِن أَرضِ نا أَ وَ لَم نُمَکِّن لَهُم حَرَماً آمِناً یُجبی إِلَیه ثَمَرات کُل شَیءٍ رِزقاً مِن لَدُنّا وَ لکِن أَکثَرَهُم لا یَعلَمُونَ [ 57 ] وَ کَم
747 وَ ما کانَ رَبُّکَ - أَهلَکنا مِن قَریَۀٍ بَطِرَت مَعِیشَتَها فَتِلکَ مَساکِنُهُم لَم تُسکَن مِن بَعدِهِم إِلاّ قَلِیلًا وَ کُنّا نَحن الوارِثِینَ [ 58 ] -قرآن- 1
مُهلِکَ القُري حَتّی یَبعَثَ فِی أُمِّها رَسُولًا یَتلُوا عَلَیهِم آیاتِنا وَ ما کُنّا مُهلِکِی القُري إِلاّ وَ أَهلُها ظالِمُونَ [ 59 ] وَ ما أُوتِیتُم مِن شَیءٍ فَمَتاعُ
الحَیاةِ الدُّنیا وَ زِینَتُها وَ ما عِندَ اللّه خَیرٌ وَ أَبقی أَ فَلا تَعقِلُونَ [ 60 ] أَ فَمَن وَعَدناه وَعداً حَسَ ناً فَهُوَ لاقِیه کَمَن مَتَّعناه مَتاعَ الحَیاةِ الدُّنیا ثُمَّ
هُوَ یَومَ القِیامَۀِ مِنَ المُحضَرِینَ [ 61 ] وَ یَومَ یُنادِیهِم فَیَقُول أَینَ شُرَکائِیَ الَّذِینَ کُنتُم تَزعُمُونَ [ 62 ] قالَ الَّذِینَ حَق عَلَیهِم القَول رَبَّنا هؤُلاءِ
696 وَ قِیلَ ادعُوا شُرَکاءَکُم فَدَعَوهُم فَلَم یَستَجِیبُوا - الَّذِینَ أَغوَینا أَغوَیناهُم کَما غَوَینا تَبَرَّأنا إِلَیکَ ما کانُوا إِیّانا یَعبُدُونَ [ 63 ] -قرآن- 1
لَهُم وَ رَأَوُا العَذابَ لَو أَنَّهُم کانُوا یَهتَدُونَ [ 64 ] وَ یَومَ یُنادِیهِم فَیَقُول ما ذا أَجَبتُم المُرسَلِینَ [ 65 ] فَعَمِیَت عَلَیهِم الَأنباءُ یَومَئِذٍ فَهُم لا
یَتَساءَلُونَ [ 66 ] فَأَمّا مَن تابَ وَ آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً فَعَسی أَن یَکُونَ مِنَ المُفلِحِینَ [ 67 ] وَ رَبُّکَ یَخلُق ما یَشاءُ وَ یَختارُ ما کانَ لَهُمُ
484 وَ رَبُّکَ یَعلَم ما تُکِنُّ صُدُورُهُم وَ ما یُعلِنُونَ [ 69 ] وَ هُوَ اللّه لا إِلهَ إِلاّ هُوَ - الخِیَرَةُ سُبحانَ اللّه وَ تَعالی عَمّا یُشرِکُونَ [ 68 ] -قرآن- 1
لَه الحَمدُ فِی الأُولی وَ الآخِرَةِ وَ لَه الحُکم وَ إِلَیه تُرجَعُونَ [ 70 ] قُل أَ رَأَیتُم إِن جَعَلَ اللّه عَلَیکُم اللَّیلَ سَرمَداً إِلی یَوم القِیامَۀِ مَن إِله غَیرُ
اللّه یَأتِیکُم بِضِیاءٍ أَ فَلا تَسمَعُونَ [ 71 ] قُل أَ رَأَیتُم إِن جَعَلَ اللّه عَلَیکُم النَّهارَ سَرمَداً إِلی یَوم القِیامَۀِ مَن إِله غَیرُ اللّه یَأتِیکُم بِلَیل تَسکُنُونَ
677 وَ - فِیه أَ فَلا تُبصِرُونَ [ 72 ] وَ مِن رَحمَتِه جَعَلَ لَکُم اللَّیلَ وَ النَّهارَ لِتَسکُنُوا فِیه وَ لِتَبتَغُوا مِن فَضلِه وَ لَعَلَّکُم تَشکُرُونَ [ 73 ] -قرآن- 1
صفحه 22 از 244
یَومَ یُنادِیهِم فَیَقُول أَینَ شُرَکائِیَ الَّذِینَ کُنتُم تَزعُمُونَ [ 74 ] وَ نَزَعنا مِن کُل أُمَّۀٍ شَ هِیداً فَقُلنا هاتُوا بُرهانَکُم فَعَلِمُوا أَن الحَق لِلّه وَ ضَلَّ
عَنهُم ما کانُوا یَفتَرُونَ [ 75 ] إِن قارُونَ کانَ مِن قَوم مُوسی فَبَغی عَلَیهِم وَ آتَیناه مِنَ الکُنُوزِ ما إِن مَفاتِحَه لَتَنُوأُ بِالعُصبَۀِ أُولِی القُوَّةِ إِذ قالَ
لَه قَومُه لا تَفرَح إِن اللّهَ لا یُحِبُّ الفَرِحِینَ [ 76 ] وَ ابتَغ فِیما آتاكَ اللّه الدّارَ الآخِرَةَ وَ لا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنیا وَ أَحسِن کَما أَحسَنَ اللّهُ
إِلَیکَ وَ لا تَبغ الفَسادَ فِی الَأرض إِن اللّهَ لا یُحِبُّ المُفسِدِینَ [ 77 ] قالَ إِنَّما أُوتِیتُه عَلی عِلم عِندِي أَ وَ لَم یَعلَم أَن اللّهَ قَد أَهلَکَ مِن قَبلِهِ
906 فَخَرَجَ عَلی قَومِه فِی زِینَتِه قالَ - مِنَ القُرُون مَن هُوَ أَشَ دُّ مِنه قُوَّةً وَ أَکثَرُ جَمعاً وَ لا یُسئَل عَن ذُنُوبِهِم المُجرِمُونَ [ 78 ] -قرآن- 1
الَّذِینَ یُرِیدُونَ الحَیاةَ الدُّنیا یا لَیتَ لَنا مِثلَ ما أُوتِیَ قارُون إِنَّه لَذُو حَظٍّ عَظِیم [ 79 ] وَ قالَ الَّذِینَ أُوتُوا العِلمَ وَیلَکُم ثَواب اللّه خَیرٌ لِمَن
آمَنَ وَ عَمِلَ صالِحاً وَ لا یُلَقّاها إِلاَّ الصّابِرُونَ [ 80 ] فَخَسَ فنا بِه وَ بِدارِه الَأرضَ فَما کانَ لَه مِن فِئَۀٍ یَنصُ رُونَه مِن دُونِ اللّه وَ ما کانَ مِنَ
المُنتَصِرِینَ [ 81 ] وَ أَصبَحَ الَّذِینَ تَمَنَّوا مَکانَه بِالَأمس یَقُولُونَ وَیکَأَن اللّهَ یَبسُطُ الرِّزقَ لِمَن یَشاءُ مِن عِبادِه وَ یَقدِرُ لَو لا أَن مَن اللّه عَلَینا
[ لَخَسَفَ بِنا وَیکَأَنَّه لا یُفلِح الکافِرُونَ [ 82 ] تِلکَ الدّارُ الآخِرَةُ نَجعَلُها لِلَّذِینَ لا یُرِیدُونَ عُلُ  وا فِی الَأرض وَ لا فَساداً وَ العاقِبَۀُ لِلمُتَّقِینَ [ 83
820 مَن جاءَ بِالحَسَ نَۀِ فَلَه خَیرٌ مِنها وَ مَن جاءَ بِالسَّیِّئَۀِ فَلا یُجزَي الَّذِینَ عَمِلُوا السَّیِّئات إِلاّ ما کانُوا یَعمَلُونَ [ 84 ] إِن الَّذِي - -قرآن- 1
فَرَضَ عَلَیکَ القُرآنَ لَرادُّكَ إِلی مَعادٍ قُل رَبِّی أَعلَم مَن جاءَ بِالهُدي وَ مَن هُوَ فِی ضَ لال مُبِین [ 85 ] وَ ما کُنتَ تَرجُوا أَن یُلقی إِلَیکَ
الکِتاب إِلاّ رَحمَ ۀً مِن رَبِّکَ فَلا تَکُونَن ظَهِیراً لِلکافِرِینَ [ 86 ] وَ لا یَصُ دُّنَّکَ عَن آیات اللّه بَعدَ إِذ أُنزِلَت إِلَیکَ وَ ادعُ إِلی رَبِّکَ وَ لا
تَکُونَن مِنَ المُشرِکِینَ [ 87 ] وَ لا تَدع مَعَ اللّه إِلهاً آخَرَ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ کُلُّ شَیءٍ هالِک إِلاّ وَجهَه لَه الحُکم وَ إِلَیه تُرجَعُونَ [ 88 ] -قرآن-
« یجبی » . از مصدر تخطّف، بمعنی جدا کردن، کندن، کشیدن، ربودن :« نتخطّف » . جایگزین « ثاویا » : 702-1 [ صفحه 26 ] معنی لغات
از بطر بفتح اوّل و دوّم بمعنی مدهوش و سرگردان شدن، از زیادي خوشی « بطرت » . از جباوه و جبایه بمعنی جمع و فراهم کردن
از مصدر نوء بفتح اوّل با کوشش « تنوء » . اصل و قسمت مهّم و عمده از هر چیز « امّ » . طغیان و سرکشی کردن، و سبک شمردن نعمت
و رنج [ صفحه 27 ] جنباندن و تحریک کردن و بلند کردن. ترجمه: 44 تو که نبودي و ندیدي آنگاه که از سوي مغرب بموسی
فرمان دادیم و پیغمبرش کردیم 45 و 46 و روزگارها بر آن گذراندیم و مردم آن دوران زندگی دراز کردند. و هم تو در میان مردم
مدین نبودي که آیات ما برايشان بخوانی [و از سرگذشت آنها خبردار شوي] و نیز تو در کنار طور نبودي آنگاه که موسی را آواز
دادیم [و بگوش او صدا رساندیم] لیکن ما پیغمبرها فرستادیم چنانکه رحمتی از سوي خداي تو بتو رسید که پیغمبرت کردیم تا
[اینکه سرگذشت ها را بدانی و] خبردار کنی آن مردم را که پیش از تو کسی آنها را بیم و نوید نداده و تربیت نکرده تا شاید
باندیشهي کار خود باشند 47 و اگر بدنبال بد کاري خود گرفتار شوند بهانهاي نباشد که بگویند: چرا پیغمبر نفرستادي تا پیرو آیات
تو شویم و از مؤمنین باشیم! 48 ولی چون حق و حقیقت از سوي ما برايشان رسید گفتند: چرا مانند آنچه بموسی دادند، باو [که
ادّعاي پیغمبري میکند] ندادهاند! [البتّه اینکه بهانه است] مگر آنها با اینکه موسی اینها را داشت منکر او نشدند و نگفتند: دو جادوي
نمایان است و ما منکر همهي آنها هستیم! 49 [تو در برابر اینکه فکر و سخن کافران] بگو: اگر راست میگوئید شما کتابی از سوي
خداوند بیاورید که از قرآن بهتر راهنمائی کند تا من پیرو آن شوم. 50 اگر اینکه سخن نپذیرند و نیاورند بدان که پیرو هواي نفس
خویشند [و از هواي نفس خود سخن میگویند] و البتّه آنکه پی هوا و هوس برود و رهبري و هدایت خداوندي را نپذیرد گمراهترین
مردم است و خداوند چنین گمراهان و ستمکاران را که بخود ستم میکنند هدایت نخواهد کرد 51 [لکن ما گفتار پند و هدایت را از
آنها قطع نکردیم] و البتّه سخنی بسخنی پیوستیم [آیات را پی در پی فرستادیم] تا شاید بیاد حق باشند و خود را اصلاح کنند 52
چنانکه بآن مردمی که پیش از اینکه قرآن کتاب آسمانی دادیم قرآن را پذیرفتند 53 و چون آنرا براي شان میخوانند میگویند
پذیرفتیم که حق است [ صفحه 28 ] از سوي پروردگار ما چه پیش از اینکه ما سر سپرده و مسلمان بودیم 54 اینگونه مردم مزد خود
را دو بار میگیرند براي اینکه شکیبائی کردند و بدي را بنیکی جلو میگیرند و از آنچه بآنها دادهایم میبخشند 55 و اگر سخن بیهوده
[منحرفین] بشنوند رو میگردانند و میگویند: سود کار ما براي خودمان و از شما براي خودتان شما از ما بسلامت باشید که ما با مردم
صفحه 23 از 244
نادان سر و کار نداریم 56 پس تو نمیتوانی آن را که بخواهی هدایت کنی خداوند است که هدایت میکند آن را که بسرنوشت
معیّن کرده است و بخواهد و بهتر میداند آنها را که لایق هدایت هستند 57 [از اینکه روي که اینکه کافران لایق هدایت نیستند]
میگویند: اگر پیرو تو شویم [کافران عرب] ما را از سرزمین مان بیرون میکنند [البتّه اینکه هم بهانه جوئی است] مگر آنها را در
سرزمین امن [و آسودهي] حرم جاي ندادیم که از هر گونه ثمر و بهره بآن جا میبرند و از عنایت ما روزي آنها میشود ولی بیشتر
اینکه مردم نمیدانند [و توجّه باین حقایق ندارند 58 و البتّه اینکه کج اندیشی و سرسختی منحصر باینها نیست که] چه بسیاري از
آبادیها بواسطه آسایش و خوشی زندگی مردمش سرکش و متجاوز شدند و نابودشان کردیم و اینکه سرزمینهاشان هست که اکنون
ویرانه است و جز اندکی کسی در آن جاي نکرد و ما وارث آنها بودیم و بس 59 البتّه خداي تو مردم هیچ آبادي را هلاك نمیکند
مگر بمرکز آنجا پیغمبري فرستد و او آیات ما براي شان بخواند و آنها ستم پیشه کنند 60 [پس خبردار باشید] آنچه دارید و داده
شدهاید بهرهي زندگی زود گذر دنیا و زیور آن است و [چون مردم گذشته مغرور نشوید که] آنچه نزد خداوند است [و ذخیرهي
آخرت] بهتر است و همیشگی مگر خود نمیسنجید تا بفهمید 61 آنرا که وعدهي خوب دادهایم و بآن میرسد همانند نیست با آنکه
درین زندگی زود گذر بهرمندش کردیم و بجهان دیگر از آنها است که حاضرش میکنند تا بحسابش برسند 62 و در همان روز
است که به مشرکین آواز رسد: کجایند آنها که شریک حق پنداشتید 63 [به جاي آنها [ صفحه 29 ] شیاطین و رهبران بگمراهی و]
آنها که سزاوار عذاب هستند جواب گویند: اینها کسانی هستند که ما گمراهشان کردیم چنانکه خود گمراه بودیم. اي خدا بپیشگاه
تو خود را بدور میداریم از اینکه که آنها ما را پرستیدند یا اینان ما را نپرستیدند بلکه هواي خود را پرستش نمودند 64 و نیز بکافران
بگویند: آنها را که خدا و شریک در آفرینش پنداشتید بخوانید [تا بفریادتان رسند] آنها را میخوانند و جواب نمیشنوند و گرفتاري و
عذاب بینند و آرزو کنند که ایکاش از راه یافتگان بودیم [و براه راست میرفتیم] و چنین روزي نداشتیم 65 و همان روز است که
مردم نافرمان را آواز دهند: که چگونه سخن پیغمبران را پذیرفتید 66 [آنها بجواب بمانند چون] نه خبري بآنها میرسد و نه توانند از
یکدگر بپرسند [تا پاسخی فراهم کنند] 67 لکن آنکه توبهي از بدي کرد و مؤمن و نیکوکار شد امیدوار باشد که از رستگاران است
68 چون خداي تو آنچه میخواهد میآفریند و بر میگزیند [تا کسان تائب و رستگار پیدا میشوند] و مردم در کارشان اختیار انتخاب
ندارند چه خداوند پاکیزهتر و برتر است که کسی انباز کار او باشد 69 و او میداند آنچه مردم بسینه پنهان دارند و یا آشکار میکنند
70 چه او خداي یگانه است که جز او خدائی نیست و از آغاز تا بانجام ستایش مختص باو است و حکومت و فرماندهی از او است
و بازگشت کنید همگی بسوي او 71 اي پیغمبر [از منکرین حق]ّ بپرس: اگر خداوند شب را تا برستاخیز همیشگی کند کی است جز
خداوند که روشنی براي شما بیاورد! پس چرا سخن حق نمیشنوید و نمی- پذیرید! 72 و نیز بگو: اگر خدا روز شما تا بقیامت
همیشگی میکرد کی بود جز خدا که شب آورد تا شما آرام بگیرید و آسوده بمانید مگر دید و بینائی ندارید [که حقیقت را
دریابید]! 73 پس از رحمت خدا است که شب و روز براي شما درست کرده است تا در آن یک آرامش داشته باشید و بدلگرمی از
فضل خدا پی روزي بروید تا شاید سپاسگزار باشید 74 و 75 و [خود را آماده کنید براي] روزي که از هر ملّتی افرادي صالح و
رهبران شان را جدا میکنیم تا شاید [کار داران [ صفحه 30 ] زندگی] آنها باشند و آن مشرکین را آواز میرسد کجا هستند آنها که
شریک ما میپنداشتید! [اکنون در برابر اینکه گواهان] بیاورید دلیل و گواه خود را آنوقت است که بدانند حق براي خداوند است و
آنچه بدروغ و تهمت میساختند از دست دادهاند و خداي پندار خود را گم کردهاند. 76 [اینک نمونهاي از کجرفتاران بیچاره شده]:
قارون مردي بود از ملّت موسی که خود را برتر از آنها دانست [و در دین سرکشی آغاز کرد] با اینکه [مشمول عنایت ما بود و] به او
آن اندازه اندوخته بخشیدیم که برداشتن کلیدهاي آن گروهی نیرومند را به زحمت میداشت. روزي همان مردمش باو گفتند: [اي
قارون باین سرمایه خود] دلخوش مباش که خداوند آنهائی که بمال خود شاد هستند دوست ندارد. 77 بلکه از اینها که خدا بتو داده
سراي آخرت خود درست کن و بهرهي همیشگی خود را که سود اینکه خواستهها است فراموش مکن و بدیگران نیکی کن چنانکه
صفحه 24 از 244
خدا به تو نیکی کرده است. و در زمین خدا پی فساد مرو که خداوند تباه- کاران را دوست ندارد. 78 او بپاسخ گفت: آنچه دارم از
خرد خود فراهم کردهام. آیا چرا او نمیدانست در گذشته خداوند کسانی را نابود کرده است که بمال و مرد، از او فزون بودند و
چنین است که مردم مجرم پرسش ناشده بدوزخ روانهاند 79 او [براي نمایش] خود را بزیورها آراسته بجلو خویشان خود نمودار شد
و آنها که آرزوي زیبائی زندگی داشتند گفتند: ایکاش ما هم مثل قارون بودیم که چه زندگی خوش و نصیبی بزرگ دارد 80 لکن
آنها که مؤمن و عالم بودند گفتند: اي واي که مزد خداوندي براي مرد مؤمن نیکوکار از همهي اینها بهتر است و البتّه آنجور مزد
بهرهي مردم شکیبا است و بس. 81 [و آخر کار قارون اینکه شد که] او را با خانه و زندگیش بزمین فرو بردیم که از کسانش در
برابر فرمان حق کسی بدادش نرسید و نتوانست کسی را بکومک خود بخواهد. 82 اینجا بود که مردمیکه دیروز آرزومند مال و منال
او بودند گفتند: اي واي که گویا خداوند آن بنده را روزي دهد که خود خواهد و بسرنوشت کند و اگر منّتی و سپاسی بر ما [
صفحه 31 ] نداشت بزمین فرو میبرد مان، اي واي که براي کافران رستگاري نیست. 83 [البتّه چنین است که رستگاري در] آن سراي
براي آنها است که برتري نجویند و فساد و تباهی نخواهند چه سر انجام نیکو براي چنین مردم پرهیزگار است. 84 پس آنکه نکوکار
بود بهرهاي بهتر از آن دارد و آنها که بد کردند جز آنچه کردهاند سزا نبینند. شأن نزول: اسباب النّزول: سیوطی:ّ إبن ابی حاتم از
ضحّاك نقل کرده است: چون پیغمبر صلی اللّه علیه و آله از مکّه براي هجرت بمدینه بیرون رفت بجحفه که رسید بیاد میهن خود
261 ترجمه: 85 البتّه - براي آرامش دل آن حضرت نازل شد. -قرآن- 234 « إِن الَّذِي فَرَضَ- تا آخر » افتاد و مشتاق مکّه شد آیت 85
آنکه قرآن را بتو داد و خواندنش بر تو لازم کرد تو را بر میگرداند بآن جا که خوي گرفتهاي و جاي بازگشت تو است [و بپاسخ بد
اندیشان] بگو: پروردگار من داناتر است: کی براه راست دعوت میکند و چه کسی گمراهیش آشکار است! 86 [و چنانکه تو را خدا
برگزیده] و خود امید نداشتی که اینکه قرآن بتو نازل شود و جز مهربانی خدا چیزي نبود پس پشتیبانی کافران مکن 87 که پس از
فرود آمدن قرآن از رساندن آیات خداوندي جلوگیرت نشوند و تو خود مردم را بسوي حق بخوان و از دستهي مشرکین مباش. 88
و در دعا دیگري را با خدا شریک مکن که جز او آفریدگاري نیست و هر چه هست نیست شود مگر او، و حکم و فرمان مختص باو
44 فخر: مقصود از اینکه آیه و دو آیت بعد اینکه «ِّ ما کُنتَ بِجانِب الغَربِی » : است و همگی شما را باو باز میگردانند. سخن مفسّرین
است که اینکه حوادث را تو خود ندیدهاي و اعجازي است از تو که ما ترا از آن مطّلع کردهایم و براي مردم نقل میکنی، و نیز
48 کشف: حضرت - میفهماند که براي هر ملّتی پیغمبري بوده است چنانکه شعیب براي مردم مدین و تو براي عربها. -قرآن- 15
موسی در وادي مقدّس هنگام سخن خداوند روي کوه طور [ صفحه 32 ] بود و کوه در مغرب آن وادي بود و آن کوه را غربیّ
45 کشف: یعنی « فَتَطاوَلَ عَلَیهِم العُمُرُ » . الجبل میگفتند، و ممکن است غربی صفت وادي باشد یعنی آن وادي در جانب مغرب بود
بعد از موسی روزگارها گذشت و پیغمبري و تبلیغ متوقّف شد و دین گذشته را دگرگون کردند که ممکن بود ارزش خود را از
دست بدهد از اینکه روي ما تو را فرستادیم تا آنها را نو کنی و حق را نمودار کنی، و بعضی گفتهاند: یعنی تو نبودي و مدّتها
46 ابو « لِتُنذِرَ قَوماً ما أَتاهُم مِن نَذِیرٍ مِن قَبلِکَ » 34- گذشت و اکنون آنرا باعجاز و وحی از سوي ما براي مردم نقل میکنی. -قرآن- 1
- «1«3». 58 ي: یعنی براي عرب پیغمبري نیامده است - الفتوح: یعنی براي مردم مکّ ه پیش از تو پیغمبري نیامده است. -قرآن- 1
29- 48 ابو الفتوح: یعنی چون محمّد صلی اللّه علیه و آله پیغمبري براي آنها معیّن شد. -قرآن- 1 « فَلَمّا جاءَهُم الحَقُّ » 52- پاورقی- 50
« سحران » 49 طبري: کلمهي « قالُوا سِحران تَظاهَرا » .[ [مجمع: چون محمّد صلی اللّه علیه و آله و سلّم و قرآن و اسلام براي آنها آمد
ساحران با الف هم خوانده شده است و بهر قرائت چند معنی شده است با الف به معنی جادو بعضی گفتهاند: نقل از سخن یهود
است که آنها گفتند موسی و هارون ساحر هستند، و بعضی گفتهاند: نقل سخن عرب است یعنی موسی و محمّد ساحر هستند، و
27 و سحران بی الف بمعنی جادوئی است و نقل - بعضی گفتند یعنی اعراب گفتند: عیسی و محمّد دو جادوگر بودند. -قرآن- 1
51 « وَصَّلنا لَهُم القَولَ » . سخن عرب است که قرآن و تورات دو کار جادوها است و یا قرآن و انجیل دو جادوئی و عمل جادوها است
صفحه 25 از 244
28 [ صفحه 33 ] بوده است. إبن زید گفت: یعنی خبر دنیا بخبر آخرت براي - ابو الفتوح: یعنی پیوسته براي آنها سخن ما -قرآن- 1
52 مجمع: قتاده گفته است: اینکه آیه براي « الَّذِینَ آتَیناهُم الکِتابَ » . آنها پیوستیم که گمان کنی در دنیا آخرت را بچشم میبینند
عبد اللّه بن سلام و تمیم الدّاري و الجارود العبدي و سلمان فارسی نازل شد که مسلمان شدند و اینکه آیه توصیفشان کرد، و
بعضی گفتهاند: آیه براي چهل نفر مسیحی نازل شد که پیش از بعثت پیغمبر بموجب خبر انجیل مؤمن باو شده بودند که سی و دو
نفر از حبشه بودند و با جعفر بن ابی طالب از حبشه آمدند و هشت نفر از شام آمدند که بحیرا و ابرهه و اشرف و عامر و ایمن و
که بعد از اینکه جمله است مقصود « من قبله » ادریس و نافع و تمیم نام آنها بود. و مقصود از کتاب تورات و انجیل است و جملهي
پیش از بعثت پیغمبر صلی اللّه علیه و آله است یعنی آنها که مؤمن بتورات و انجیل هستند پیش از پیغمبر چگونگی آن حضرت را
بِما » 35- پیش از نزول قرآن است. -قرآن- 1 « من قبله » در آن کتابها دیدهاند و مؤمن بآن حضرت هستند و بعضی گفتهاند: مقصود از
54 طبري: در معنی اینکه جمله اختلاف است، قتاده گفته است بواسطهي صبر بر گفتهي کتابهاي پیشین تا آمدن پیغمبر صلی « صَبَرُوا
اللّه علیه و آله و سلّم و گرویدن باو. ضحّاك بن مزاحم گفته است: یعنی پیش از آمدن پیغمبر صلی اللّه علیه و آله مؤمن به او بودند
16 مجاهد گفته است: گروهی بتپرست مسلمان شدند و مردمشان آنها را اذیّت - و صبر کردند تا آمد و باو گرویدند. -قرآن- 1
55 طبري: بعضی گفتهاند: یعنی در برابر « وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغوَ أَعرَضُوا » . کردند و آنها صبر کردند و اینکه جمله آنها را توصیف کرد
مردم نادان و بیهوده گو بسخن شان گوش نمیدهند و رو میگردانند، و بعضی گفتهاند: مقصود از لغو آن است که پیروان کتب
سَلام عَلَیکُم لا » 38- گذشته چیزهائی که نبوده به آنها افزودهاند و اینکه مؤمنین چون آن سخنان بشنوند رو بگردانند. -قرآن- 1
46 [ صفحه 34 ] که بیخردي شما را جوابی بیخردانه گوئیم. بعضی - 55 مجمع: یعنی شما از ما آسودهاید -قرآن- 1 « نَبتَغِی الجاهِلِینَ
گفتهاند: اینکه سخنی است که میان مؤمن و کافر براي بردباري است و بر خود هموار کردن کار و عقیدهي طرف و میان مؤمنین
هُوَ » تحیّت است و خوش آمد گفتن. وجوه القرآن تفلیسی:ّ سلام در قرآن بپنج معنی بکار رفته است: 1- خداوند، در سورهي حشر
« إِذا خاطَبَهُم الجاهِلُونَ قالُوا سَلاماً » 2- بمعنی بهتر، در سورهي فرقان 69- یعنی به دور از هر بدي. -قرآن- 30 «ُ المَلِک القُدُّوس السَّلام
یعنی در برابر لغو جواب خوب میگویند. - « لَنا أَعمالُنا- تا- سَلام عَلَیکُم » یعنی پاسخ سخن آنها را بخوبی بر میگردانند و قصص
یعنی ستایش و ثناي خوب «ٍ سَلام عَلی نُوح » 3- ثناي نیکو، در سورهي و الصّافات 189- 159 -قرآن- 171 - 84 -قرآن- 144 - قرآن- 38
یعنی ستایش و ثناي خوب براي نوح. -قرآن- «ٍ سَلام عَلی نُوح » 4- سلامت و آسودگی در سورهي هود 64- براي نوح. -قرآن- 42
یعنی اي نوح آسوده از ترس غرق و غیره پیاده شو و بزمین «ٍ یا نُوح اهبِط بِسَ لام » -4 سلامت و آسودگی در سورهي هود 61-39
- یعنی بر یکدیگر سلام کنید. -قرآن- 43 « فَسَلِّمُوا عَلی أَنفُسِکُم » 5- سلام کردن بیکدیگر، در سورهي نور 66- فرود آي. -قرآن- 39
إِنَّکَ » . 74 کشف: اینکه سلام خوش آمد و ثنا نیست بلکه سلام جدائی و بیزاري است و گفتهاند: یعنی میان ما و شما متارکه است
56 ابو الفتوح: مقصود اینکه است که آنچه لطف خداوندي است و موجب هدایت مانند عقل و توانائی و دیگر « لا تَهدِي مَن أَحبَبتَ
شرایط راهیابی کار پیغمبر نیست، و مخالفین اینکه آیه را براي کفر ابو طالب گفتهاند و اینکه درست نیست چون اگر ابو طالب کافر
37 کشف نوشته: توفیق سعادت و تحقیق هدایت از خصائص - بود از پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله شایسته نبود دوستی کافر. -قرآن- 1
ربوبیّت است بشریّت را بدان راه نه، و جز جلال احدیّت بدین صفت سزا نه، نیکو سخنی که آن پیر طریقت گفت: کار نه آن دارد
که از کس کسل آید و از کسی عمل، کار آن [ صفحه 35 ] دارد که ناشایسته آمد در ازل آن مهمتر مهجوران که او را ابلیس
گویند چندین سال در کارگاه عمل بود اهل ملکوت همه طبل دولت او میزند و ندانستند که در کارگاه عمل بود اهل ملکوت همه
طبل دولت او میزدند و نداستند که در کارگاه ازل او را جامه دگرگون بافتهاند، ایشان در کارگاه عمل او مقراضی و دیبا همه
444 اینکه قصّه نه ز آن روي چو ماه آمده - قرآن- 415 - .« وَ کانَ مِنَ الکافِرِینَ » دیدند و از کارگاه ازل او را خود گلیم سیاه آمد
است || کاین رنگ گلیم ما سیاه آمده است حسینی: بیت: هدایت هر که را داد از بدایت || بدو همراه باشد تا نهایت روح البیان:
صفحه 26 از 244
حافظ گفت: به آب زمزم و کوثر سفید نتوان کرد || گلیم بخت کسی را که بافتند سیاه شیخ سعدي گفت: گرت صورت حال بد
یا نکو است || نگاریدهي دست تقدیر او است خدا کشتی آنجا که خواهد برد || و گر ناخدا جامه بر تن درد و صائب گفت: با
57 طبري: حرث بن نوفل بود بگفتهي إبن « إِن نَتَّبِع الهُدي مَعَکَ نُتَخَطَّف » اختیار حق نبود اختیار ما || با نور آفتاب چه باشد شرار ما
عبّاس یا گروهی دیگر از قریش بپیغمبر گفتند اگر پیروي تو کنیم اعراب بر جنگ با ما همدست میشوند اینکه آیه نقل سخن او
یعنی آنها را در سرزمین حرم جاي دادیم که مردم « أَ وَ لَم نُمَکِّن- تا آخر » است، و در دنباله اینکه سخن جواب او گفته شده است
57 مجمع: با تاء و یاء بلفظ مذکّر و مؤنّث هر دو «ُ یُجبی إِلَیه ثَمَرات » 323- 46 -قرآن- 299 - از کشتار و یغما آسودهاند. -قرآن- 1
59 طبري: قتاده و إبن عبّاس گفتهاند: مقصود مردم مکّه است و پیغمبر « وَ ما کانَ رَبُّکَ مُهلِکَ » 28- قرائت شده است. -قرآن- 1
60 مجمع: بصیغهي غایب با یاء و « أَ فَلا تَعقِلُونَ » [ 32 [ صفحه 36 - صلی اللّه علیه و آله که مأمور براي آنها بوده است. -قرآن- 1
61 مجمع: اینکه آیه را براي پیغمبر صلی اللّه علیه و آله و ابو جهل «ُ أَ فَمَن وَعَدناه » 22- حاضر با تاء قرائت شده است. -قرآن- 1
دانستهاند، و هم براي حمزه و علی علیه السّلام با ابی جهل، و براي عمّار و ولید بن مغیره نیز گفتهاند، و ظاهر اینکه است که مفاد آن
63 نیشابوري: یعنی ما اینها را وادار بگمراهی « 23 لاءِ الَّذِینَ أَغوَینا- الخ - فراگیر هر کسی است که بر او منطبق شود. -قرآن- 1
کردیم آنها هم مثل ما گمراه شدند. اهل حدیث گفتهاند: یعنی همان طور که دیگران ما را بزور و فشار گمراه کردند ما هم اینها را
معتزله گفتهاند: یعنی ما باختیار خود گمراه شدیم اینها هم باختیار خود .«4» با وسوسه و هر وسیله که ممکن بود گمراهشان کردیم
یعنی آنها ما را « ما کانُوا إِیّانا یَعبُدُونَ » گمراه شدند که ما مجبورشان نکردیم، و در گمراهی خود آزاد بودند. و جملهي بعد
نپرستیدند بلکه خواهشهاي نفسانی خود را پرستیدند و پی هوا و هوس رفتند. معتزله گفتهاند: یعنی ما باختیار خود گمراه شدیم اینها
یعنی « ما کانُوا إِیّانا یَعبُدُونَ » هم باختیار خود گمراه شدند که ما مجبورشان نکردیم، و در گمراهی خود آزاد بودند. و جملهي بعد
298 -قرآن- - 29 -پاورقی- 296 - آنها ما را نپرستیدند بلکه خواهشهاي نفسانی خود را پرستیدند و پی هوا و هوس رفتند. -قرآن- 1
محذوف است یعنی اگر راه یافته بودیم امروز مقابل با اینکه عذاب نبودیم، « لو » 64 مجمع: جواب « لَو أَنَّهُم کانُوا یَهتَدُونَ » 501-470
65 در روز قیامت از مشرکین « وَ یَومَ یُنادِیهِم فَیَقُول ما ذا أَجَبتُم المُرسَلِینَ » 35- براي تمنّی است. -قرآن- 1 « لو » : و بعضی گفتهاند
یکبار سؤال میشود کجایند آن معبودان ساختگی که شما با من شریکشان می پنداشتید، و بار دیگر پرسیده میشود جواب انبیاء و
66 مجمع: راه جواب از هر سو بر آنها بسته شود در آنروز و همچنین راه « الخ -« فَعَمِیَت عَلَیهِم الَأنباءُ » فرستادگان را چه دادید
68 کشف: ولید بن مغیره گفت: چرا بمن « وَ رَبُّکَ یَخلُق ما یَشاءُ » [ 289 [ صفحه 37 - 66 -قرآن- 256 - پرسش از یکدیگر. -قرآن- 1
که در مکّه هستم و ابو مسعود ثقفی که در طایف است و دو نفر با شخصیّت اینکه دو آبادي هستیم قرآن نازل نمیشود! اینکه آیت
33 صافی: بروایت از امام اینکه آیه براي - در جواب او است که خدا آنچه مصلحت باشد میآفریند و بر میگزیند. -قرآن- 1
76 طبري: إبن جریج گفته « إِن قارُونَ کانَ مِن قَوم مُوسی » . فهماندن بمردم است که امام را خدا باید معیّن کند و باختیار مردم نیست
76 کشف: یعنی قارون بر « فَبَغی عَلَیهِم » 43- است: یعنی پسر عموي موسی بود. مجمع: یعنی از طائفه بنی اسرائیل بود. -قرآن- 1
موسی و بنی اسرائیل برتري جست براي مال فراوان خود، و بعضی گفتهاند: او مأمور فرعون بود در جمع مالیات و در آن کار ستم بر
بنی اسرائیل میکرد و از آنچه باید بدهند فزون میخواست و گفتهاند: براي برتري یک وجب لباس خود را بلندتر از دیگران درست
میکرد و بر زمین میکشید و نیز سبک شمردن فقرا و هم حسد بر پیغمبري موسی علیه- السّلام را موجب بغی او شمردهاند. -قرآن-
1- جمع مفتاح بمعنی کلید. 2- جمع مفتح بفتح 24- دو جور معنی شده است: -قرآن- 1 « مفاتحه » : 76 کشف «ُ ما إِن مَفاتِحَه » 20-1
خزائن السّماء » یعنی اندوختههاي نهانی پیشگاه خداوند است و روایت است «ِ وَ عِندَه مَفاتِح الغَیب » میم بمعنی اندوخته و خزانه مثل
یعنی اندوختههاي آسمانی باران است و اندوختههاي زمینی گیاه است. و اینمعنی مناسبتر با آیه .« المطر و خزائن الارض النّبات
77 ابو الفتوح: از علی علیه السّلام نقل است که فرمود: یعنی فراموش مکن که «5»« 119 لا تَنسَ نَصِیبَکَ مِنَ الدُّنیا - است. -قرآن- 87
صفحه 27 از 244
بهرهي تو در زندگی آن اندازه است که از راه حلال روزي تو را بس باشد. 77 ابو الفتوح: از علی علیه السّلام نقل است که فرمود:
] 44- 41 -پاورقی- 42 - یعنی فراموش مکن که بهرهي تو در زندگی آن اندازه است که از راه حلال روزي تو را بس باشد. -قرآن- 1
صفحه 38 ] کشف: علی علیه السّلام فرمود: یعنی تندرستی و جوانی و نیروي کار و سرمایهي خود را فراموش مکن که باید براه
دست آوردن آخرت بکار ببري. حسینی نوشته: یعنی نصیب تو در وقت رحلت از اینکه جهان تنها کفنی خواهد بود و بس، از آن
حال بر اندیش و بمال و منال غرّه مشو. رباعی: گر ملک تو تا شام و یمن خواهد بود || و ز سر حد روم تا ختن خواهد بود آن روز
« قالَ إِنَّما أُوتِیتُه عَلی عِلم عِندِي. أَ وَ لَم یَعلَم أَن اللّهَ قَد أَهلَکَ » ] کزین جهان کنی عزم سفر || همراه تو چند گز کفن خواهد بود
78 یعنی قارون میگوید اینکه ثروت در اثر معلوماتی است که من تحصیل کردهام و بجهت علم من است آیا او که اینکه ادّعا « الخ
میکند علم اینکه را ندارد که خداوند بسیاري از امم و طوایف را که بیش از او قوي و ثروتمند بودند در اثر مخالفت با حق نابود
79 روح البیان: یعنی زیبائی خود را «ِ فَخَرَجَ عَلی قَومِه فِی زِینَتِه » 99- کرد بدون اینکه محاکمه کند چون خود عالم بود]. -قرآن- 3
نمایاند. إبن عطا گفته است: بهترین آرایش بنده معرفت است و از آن کمتر طاعت پروردگار است و آنکه بآرایشهاي مادّي خود را
43 حافظ گفته است: قلندران حقیقت به نیم جو نخرند || قباي اطلس آنکس که - بیاراید بزینت خود گول خورده است. -قرآن- 1
از هنر عاریست و در مثنوي است: افتخار از رنگ و بوي و از مکان || هست شادي و فریب کودکان شیخ عطّار گفته است: همچو
طفلان منگر اندر سرخ و زرد || چون زنان مغرور رنگ و بو مگرد سعدي گفته است: کرا جامه پاك است و سیرت پلید || در
دوزخش را نباید کلید مولی جامی گفته است: [ صفحه 39 ] وصلش مجو در اطلس شاهی که دوخت عشق || اینکه جامه بر تنی که
81 روح البیان: بعضی از اهل معرفت گفتهاند: قارون فضل خداوندي را فراموش کرد « فَخَسَفنا بِه وَ بِدارِه الَأرضَ » نهان زیر ژنده بود
40 آنرا که زمین در کشدش چون قارون || نی موسیش آورد - و پنداشت که خود فضیلتی دارد او را بزمین فرو بردند. -قرآن- 1
برون نه هارون حافظ گفته است: گنج قارون که فرو میرود از قهر هنوز || خوانده باشی که هم از غیرت درویشانست و گفته
است: احوال گنج قارون کایّام داد بر باد || با غنچه باز گوئید تا زر نهان ندارد و گفته است: توانگرا دل درویش خود بدست آور
81 ابو الفتوح: معنی اینکه آیه چنین است: نه « فَما کانَ لَه مِن فِئَۀٍ یَنصُرُونَه-ُ تا- المُنتَصِرِینَ » ||که مخزن زر و گنج درم نخواهد ماند
82 ابو « وَیکَ أَن اللّهَ یَبسُطُ » 72- 44 -قرآن- 56 - کسی داشت که یاریش کند و نه توانائی انتقام از من یا از موسی داشت. -قرآن- 1
اختلاف است: 1- مجاهد گفت: یعنی آیا نمیدانی! 2- قتاده گفت: یعنی آیا نمیبینی! 3- فرّاء «ّ ویکأن » الفتوح: در معنی کلمهي
« ویکأنّه وراء البیت » : گفت: بمعنی واداري با قرار است چون حکایت کردهاند زنی اعرابی از شوهر پرسید: پسرت کجا است! گفت
- یعنی مگر نمیبینی در پشت خانه است! 4- إبن عبّاس گفت بمعنی تحقیق است. 5- دیگري گفته است: بمعنی تعجّب است. 6
« ألا » بوده است و لام براي تخفیف افتاده است. 7- بعضی گفتهاند: براي تنبیه است مثل « ویلک » 30- قطرب گفته است: -قرآن- 1
را جدا بنویسند و بمعنی تأسّف و افسوس است، « وي » خبردار باش. 8- خلیل و سیبویه و کسائی گفته اند [ صفحه 40 ] باید کلمهي
با ضم خاء و کسر سین بصورت مجهول نیز خوانده « خسف » : یعنی ایواي که پنداري خداوند روزي میدهد بآنکه بخواهد. مجمع
83 « لا یُرِیدُونَ عُلُ  وا فِی الَأرض وَ لا فَساداً » . از یکدگر جدا خوانده شده است « ویک أنّه » بصورت « ویکأنّه » شده است و هم کلمهي
54 یعنی آنها که ستم و گرد نفرازي بر مردم ندارند و از بندگی خدا ننگ ندارند و - مجمع: إبن جریج و مقاتل گفتهاند: -قرآن- 1
آهنگ نافرمانی و معاصی خدا ندارند. و زاذان از علی علیه السّلام نقل کرد که آن حضرت در بازار راه میرفت و گم شدهها را
راهنمائی میکرد و بمردم ناتوان کومک میفرمود و از جلو فروشندگان میگذشت و اینکه آیه را براي آنها میخواند و میفرمود: اینکه
آیه براي فرماندهان فروتن و دادگر است و براي دیگر مردم که قدرت و توانائی دارند. و ابو سلّام اعرج از آنحضرت نقل کرده
عُلُ  وا » است که فرمود: ممکن است براي کسی بند کفش او موجب خودپسندي و مفاخرت او شود و داخل در معنی اینکه کلمات
یعنی بپرستش غیر خداوند دعوت کردن، عکرمه گفته است: یعنی به ناروا « فسادا فی الإرض » : باشد. و کلبی گفته است «ِ فِی الَأرض
صفحه 28 از 244
85 تبیان: روي سخن با پیغمبر است، یعنی « إِن الَّذِي فَرَضَ عَلَیکَ القُرآنَ لَرادُّكَ إِلی مَعادٍ » 131- مال از کسی گرفتن. -قرآن- 107
آنکه قرآن را بتو نازل کرد و امتثال دستورهاي آن را بر تو لازم داشت تو را بر میگرداند بمعاد خودت، حسن بصري گفت: یعنی به
سوي روز قیامت، مجاهد گفت: بسوي بهشت، إبن عبّاس گفت: به سوي مرگ- و بروایت دیگر- بسوي مکّه، و اینکه معنی پسند
69 تأویلات کاشانی: یعنی آنکه در ازل بموجب استعداد کامل عقلی بر تو ناگزیر کرد قرآن را که - بیشتر مفسّرین است. -قرآن- 1
فراگیر همهي کمالات و حکمتها است تو را بر میگرداند بفناء در احدیّت ذات و یگانگی حقیقی بسوي بقاي بحق بتحقّق جمیع
صفحه 41 ] روشن میگردد. مثنوي: چون از او بد اینکه و ] « منه یبدأ و الیه یعود » صفات. حسینی نوشته: و بر سالک مستبصر اینجا سرّ
کُلُّ شَیءٍ هالِک إِلّا » آن را ابتدا || هم بدو باید که باشد انتهی نورهائی را که کرد از حق طلوع || جمله را هم سوي او باشد رجوع
88 ابو الفتوح: إبن کیسان گفت: یعنی همه چیز نابود شود جز ملک خداوندي. سعید بن جبیر گفت: مردي از علی علیه «ُ وَجهَه
یعنی بروي خدا از تو میخواهم. فرمود: دروغ گفتی بروي مردم از من خواستی که « اسئلک بوجه اللّه » السّلام چیزي خواست و گفت
یعنی همه چیز نابود شود مگر حق.ّ ابو العالیه گفته «ُ کُلُّ شَیءٍ هالِک إِلّا وَجهَه » ! وجه اللّه بمعنی حق است مگر اینکه آیه نخواندهاي
408 کشف: مقصود وجود حق است که باقی است و دیگر همه - 39 -قرآن- 370 - است: مقصود عمل باخلاص است. -قرآن- 1
یعنی فرخنده است خداي شما. وجوه القرآن « تبارك سمع ربّکم فصلّوا » فانی، و عرب صفت بجاي ذات استعمال میکند امیّه گفته
یعنی کسیکه بسپارد دین خود «ِ مَن أَسلَمَ وَجهَه لِلّه » تفلیسی:ّ وجه در قرآن به چهار معنی آمده است: 1- بمعنی دین مثل سورهي بقره
کُلُّ شَیءٍ هالِکٌ » یعنی خدا آنجا است، و سورهي قصص «ِ فَثَم وَجه اللّه » 2- بمعنی خداوند مثل سورهي بقره 68- را بخدا. -قرآن- 36
« وَجهَ النَّهارِ » 3- بمعنی اوّل مثل سورهي آل عمران 142- 63 -قرآن- 104 - یعنی همه چیز نابود است مگر او. -قرآن- 38 «ُ إِلّا وَجهَه
72 گرداندن صورت - یعنی: -قرآن- 36 « تَقَلُّبَ وَجهِکَ فِی السَّماءِ » 4- بمعنی روي مثل سورهي بقره 60- یعنی اوّل روز. -قرآن- 42
تو بآسمان. کشف نوشته: نه کس را با تو انبازي و نه کس را از تو بینیازي، نه از کس به تو نه از تو بکس همه از تو بتو، همه توئی
علایق منقطع و خلایق فانی حق،ّ یکتا بحق خود باقی. [ صفحه 42 ] حسینی نوشته: در شرح « الا کل شیء ما خلا اللّه باطل » و بس
تا معلوم شود که وجود همهي اشیاء در وجود او امروز هالک است و حوالهي مشاهدهي « یهلک » عوارف مذکور است که نگفت
روح البیان: بعضی از بزرگان عرفا گفتهاند: « با وجود تو زمن راست نیاید که منم » : اینکه حال بفردا در حق محجوبان است. مصراع
چون هر چیزي و موجودي از جهت موجود شدن و موجبات امتیاز فردي از دیگران، حادث است و ممکن است و قابل زوال که آنرا
« وجهه » ماهیّت آن موجود مینامند و همان موجود از جهت هستی و وجود فناپذیر نیست و عین وجود است از اینروي ضمیرهاي
بجاي شیء است و معنی اینکه است که هر چیزي نابود شدنی است مگر وجه و حقیقت آن چیز که متوجّه بحق است و اصل وجود
او است. پس معنی جمله اینکه میشود که هر چیز از جهت ماهیّت و چیز بودنش نابود شدنی است و از جهت وجود و سوي حق فنا
ناپذیر است و دائم چنانکه بعضی از عرفا گفتهاند: اعیان و فرد فرد موجودات از جهت خصوصیّاتی که نبوده و پیدا شده وابسته بعدم
و نیستی است و از سوي حقیقت و وجود عین وجود ثابت است پس اگر شنیدي که عارفی گفت: مخلوق و آفریده خودش، نیست
و نبود است و هستی و بودن ویژهي خداوند است اینکه سخن او را بپذیر که مقصودش مفاد همین آیه است که ما گفتیم، و مغربی
گفته است: غیر تو نیست امّا، هستی همه نماید || چون پیش چشم تشنه در بادیه سرابی مولانا جامی گفته است: شهود یار در اغیار
یعنی آنکه « استغفر اللّه ممّا سوي اللّه » : مشرب جامی است || کدام غیر! که لا شیء فی الوجود سواه شیخ ابو الحسن بکري گفت
نابود شدنی است استغفار میکند از اینکه براي خود وجودي ثابت کند و ادّعاي هستی کند چون که عارف چشم بوجود موهوم
ندارد، و آن را در حقیقت توحید فانی و نیست شده میبیند و خود را پدیدار وحدت ذاتی و هویّت الهی میکند و میدارد. [ صفحه
43 ] کشف الأسرار گفته است: مردان راه دین و خداوندان عین الیقین که دلهاي صافی دارند و همّتهاي عالی و سینههاي خالی،
سر بزند مقصود و مفهوم ایشان جز حق جل جلاله نبود تا چنین جوانمردي نبود خود « هو » چون از قعر سینهي ایشان اینکه کلمه
صفحه 29 از 244
حقیقت هویّت بر وي مکشوف نگردد. آن عزیزي که در راهی میرفت درویشی پیش وي باز آمد و گفت: از کجا میآئی! گفت: هو.
گفت: کجا میروي! گفت: هو، گفت: مقصدوت چی است! گفت: هو. از هر چه سؤال میکردي میگفت: هو، اینکه چنان است که
فَاعلَم » گفتهاند: از بس که دو دیده در خیالت دارم || در هر چه نگه کنم توئی پندارم سخن و استفاده ما: 1- آیت 50 جملههاي
آن روز براي شناساندن مردم کج اندیش و ناسازگار با پیغمبر بود، و امروز براي آنها است که نسنجیده « تا آخر -« أَنَّما یَتَّبِعُونَ
ادّعائی میکنند و روشی براي خود میگزینند و رهبري نه از خرد خود دارند و نه از دیگران و رهبران خردمند میپذیرند. ناچار
تا آخر خوب نشان میدهد نتیجهي « إِن اللّهَ لا یَهدِي » اینگونه مردم بر خود و هر کس پیرو آنها باشد ستم میکنند و جملهي آخر
اینگونه روش را که از سوي حق راهنمائی نمیشوند یعنی راه خود را گم میکنند و رشتهي زندگی را از دست میدهند و تا چنین
باشند با همین گرفتاري دست بگریبانند. و نمونهي آنرا در جامعهها البتّه بسیار کم ولی در افراد بسیار میبینیم که همیشه گرفتار و
لَقَد » 2- آیت 51 447- 79 -قرآن- 420 - در آزارند چون به پیروي از هواي نفس انس گرفتهاند و دستبردار از آن نیستند. -قرآن- 44
علاوه بر آنچه آن روز اعراب را خبردار کرده است که قول و وسیلهي رهبري ناگسیخته ببشر میرسیده است تا « وَصَّلنا- تا آخر
بتوانند راه خوشبختی خود را بیابند. در امروز نیز همان یادآوري براي مردم هست که قول و وسیلهي هدایت یعنی قرآن و پرتوهاي
آن که گفتار پیشوایان دین است، و دانشمندان و خردمندان الهام گرفتهي از قرآن همگی بیکدیگر پیوسته در همهي روزگاران
31 [ صفحه 44 ] و یادآوري باشند و پی آنها - گذشته و آینده پا بر جاي بوده است و هست فقطّ مردم باید مرد تذکّر -قرآن- 13
تا آخر شاید علاوه بر معرّفی مؤمنین آن روز، دستور ضمنی باشد براي مردم « وَ إِذا سَمِعُوا اللَّغوَ » بروند و استفاده کنند. 3- آیت 55
مؤمن خردمند که باید از هر چه لغو و بیهوده شمرده شود رو گردان باشند و با مردم بیهوده کار شریک نشوند و معلوم است که
اینکه دستور براي کارهاي نفسانی است که با اجتماع بستگی نداشته باشد و از امر بمعروف و نهی از منکر نیز شمرده نشود و گر نه
از نهی کار خلاف قانون اجتماع رو گرداندن جایز نیست بلکه جلوگیري از آن لازم است البتّه در امر بمعروف که شرط آن فراهم
نباشد و هم کار مخالف حکم اجتماعی در آنجا که موظّف مخصوص داشته باشد یا اگر هم نیست یک نفر جلوگیر آن نمیتواند
باشد باز مفاد همین آیه را براي چنین موقعی وظیفهي یک فرد مؤمن میتوانیم بدانیم و قرینهي اینکه اینکه دستور ضمنی با اینکه
« لَنا أَعمالُنا- تا آخر » شرایط است جملههاي بعد است که طرز سخن گفتن مؤمن با بیهوده کاران نشان داده شده است که میگویند
که نشانه است بر اینکه در کارهاي نفسانی و غیر اجتماعی است که زیانی به اجتماع ندارد و یا توانائی جلوگیري ندارند چون در
ختم شده است و نشانه است که آنچه لغو است و از آن رو گردان باید بود کارهاي مولود نادانی « لا نَبتَغِی الجاهِلِینَ » آخر با جملهي
است نه آنچه زیان آور بهمگان است و جلوگیري از آن ممکن است زیرا معلوم است گفتن اینکه سخن: [کار ما براي خودمان و
کار شما براي خودتان که ما با مردم نادان کار نداریم] نشانه است بر اینکه اینگونه رفتار محدود است بآنچه زیان همگانی ندارد، و
نیز قابل اصلاح نیست و آیات بعد که به پیغمبر صلی اللّه علیه و آله اعلام شده است هدایت کار خدا است نه کار تو نیز نشانهي بر
قالُوا إِن نَتَّبِع الهُدي- تا آخر » 4- آیت 57 1163- 956 -قرآن- 1136 - 40 -قرآن- 941 - همین است که ما استفاده کردیم. -قرآن- 13
مطلب طوري بیان شده است که میتوان گفت کجرویها و نتایج سوء آن همگی به دنبال گنجایش هر کس « آیت 59 وَ أَهلُها ظالِمُونَ
87 [ صفحه 45 ] سخن اعراب است که اگر - 44 -قرآن- 65 - میباشد و ظرفیّت و اندازهي وجودي او، زیرا در اوّل نقل -قرآن- 13
مسلمان شویم دیگران در بدرمان میکنند. بدنبال اینکه نقل یادآوري شده است که سرزمینشان امن است و همه چیز فراهم، بدنبال
اینکه یادآوري، آنها معرّفی شدهاند که اینکه سخن با اینکه وسائل آسایش در نتیجه نادانی است. پس از اینکه نقل و معرّفی گفته
تا آخر که خراب کردیم آبادیهائی را که براي آسایش و خوشی، تنبل و خودخواه شدند. پس « وَ کَم أَهلَکنا مِن قَریَۀٍ » شده است
اینکه اخبار آخري با آن معرّفی آیت جلو که بیشتر مردم عالم نیستند نشان میدهد که جهل و تنبلی و خودخواهی نتیجهي بد خود را
دارد و اگرچه کسی در کار خود تقصیر نکند لیکن ظرفیّت و اندازهي او کار خود را میکند و ستمی هم بکسی نیست چون بیش از
صفحه 30 از 244
تا آخر باز هم « ما کانَ رَبُّکَ مُهلِکَ » جهل و تنبلی چیزي نداشته است که آبادیش سالم بماند و در آیت بعد که گفته شده است
بیش از اینکه را نمیفهماند که نابودي پس از آماده کردن وسیلهي هدایت است و چون ستمکار بودند که براه راست نرفتند
نابودشان کردیم و معلوم است که اینکه ستمکاري پدیده گنج هر کس است و ظرفیّت او و اندازهي وجودي هر کس و مکررّ شدن
شاید اشاره بهمین استفادهي ما باشد که اوّل گفته شده است: در تاریخ گذشته هر مردمی که خود و « مُهلِکَ القُري » کلمات
آبادیشان نابود شد بدون رهبر و وسیلهي هدایت نبوده است چه با علم و فهم سرپیچی از فرمان رهبر کرده باشند یا ناتوان بودهاند و
ارزش هدایت را نفهمیدهاند دوباره اینکه مطلب ببیان دیگر تکرار شده است و شاید براي اعراب و ترساندن آنها باشد که اینکه
نابودي مردم در دنبال ستم خواهد بود چه بتوانند بفهمند که ستمکارند یا جاهل باشند در هر صورت ستم نتیجهي بد خود را دارد.
ظاهر اینکه آیات « یَومَ یُنادِیهِم- تا- فَهُم لا یَتَساءَلُونَ » 5- آیات 62 تا 66 1188- 873 -قرآن- 1170 - 365 -قرآن- 845 - -قرآن- 334
بطوري که از مفسّرین نقل کردیم سرنوشت عالم دیگر بت پرستان و پیروان شیطان را نشان میدهد لکن ما میتوانیم از آنها چنین
] 78- 41 -قرآن- 53 - استفاده کنیم: براي آنها که تسلیم بمال و جاه اربابهاي خود هستند روزي خواهد بود که دستگاه -قرآن- 22
صفحه 46 ] اربابها واژگون شود و از آن سر سپردگان بپرسند کجا هستند آنها که خدا را از یاد شما بردند و شما مال و جان مردم را
براي نزدیکی بآنها پایمال کردید! آن روز در باز پرسی، اربابها گناه را بآنها نسبت میدهند و آن بیچارگان نه دسترس بارباب دارند
که انتقام از او بگیرند و نه بیکدگر نزدیک هستند که بتوانند وسیلهي دفاع خود را فراهم کنند. اینکه است که اینکه اختیار دارهاي
تَبَرَّأنا إِلَیکَ » چند روزي شیفتهي جاه خود نشوند و از اینکه آیات پند بگیرند و یکبارگی خود را بزور و زر نسپارند و اینکه جملهها
یعنی آن اربابهاي محکوم خود را از اینها بدور میدارند و جواب آنها را نمیدهند و « ...- فَلَم یَستَجِیبُوا لَهُم ...- فَعَمِیَت عَلَیهِم الَأنباءُ
آنها دسترس باخبار و وسائل دفاع ندارند. خوب اینگونه مردم را معرّفی میکند و تاریخ حاضر و تحوّلات سیاسی از اینگونه پیش
تا آخر از تفسیر «ُ رَبُّکَ یَخلُق » 6- آیت 68 475- 435 -قرآن- 443 - 401 -قرآن- 409 - آمدها زیاد براي ما نشان میدهد. -قرآن- 381
صافی نقل کردیم که روایاتی آورده است براي مقصود از آیه که انتخاب امام با خداوند است و کس را اختیاري نیست ولی چون
بآن روایات اطمینان صحّت نداریم میتوان گفت روش سخن در اینکه آیه در برابر گفتار کافران است که آنها بهر چیزي بهانه
میگرفتند و اظهار نظر میکردند بطوریکه از کشف الأسرار ولید بن مغیره را نقل کردیم از اینروي اینکه آیه بطور کلّی اعلام کرده
تا آخر میفهماند که در « ما کانَ لَهُم الخِیَرَةُ » است که کس را نرسد که خود را شریک خدا بداند و اظهار نظر کند و اگرچه جملهي
هیچ کار مردم اختیاري ندارند ولی مطلب معلوم است که در کارهاي زندگی عقل آدمی را خدا وسیله و راه اختیار براي او قرار
معلوم است که تمام اینکه آیه براي آنگونه اظهار نظر و هرزه- « تَعالی عَمّا یُشرِکُونَ » داده است و چون در آخر گفته شده است
درائی کافران است ولی ممکن است بگوئیم از مفاد عموم نفی اختیار در کارها استفاده میشود که مسئلهي امامت هم از کارهاي
838 [ صفحه 47 ] ل خود تشخیص دهند و اختیاري - 596 -قرآن- 811 - 32 -قرآن- 567 - کوچک روزانهي مردم نیست که -قرآن- 13
تا آخر آیات که سخن از قارون در « إِن قارُونَ » 7- آیت 76 90- پاورقی- 88 - .«6» در آن ندارند و باید از سوي خداوند معیّن شود
میان آمده است اگرچه در تورات آنچه تفحّص کردم نشانهاي از چنین کس نیافتم ولی سبک جمله نشان میدهد که تا زمان نزول
آیه او مردي معروف بوده است از اینکه روي در میان سخنان پند و یادآوريها او را هم بیاد مردم آورده است و پایان کار او را تا
چنین دلالت ندارد که فرح و شادي « إِن اللّهَ لا یُحِبُّ الفَرِحِینَ » عبرتی باشد و گول مال و آرایش زندگی نخورند و جملهي آخر آیه
بکلّی ناپسند است بلکه شادي و دلگرمی بآرایشهاي مادّي ناپسند است چون در دنبالهي نقل مال و اندوختهي او پندش دادهاند که
8- آیت 81 جملهي 478- 30 -قرآن- 437 - یعنی باین مال و اندوخته شاد مباش که خدا چنین شادي را دوست ندارد. -قرآن- 13
تا آخر اگرچه مفسّرین مطالبی نوشتهاند تا آنجا که میگویند: تا بقیامت بزمین فرو میرود ولی آنچه میتوان گفت شاید چنین « فخسفنا »
باشد که همان مرد معروف با همان سرمایه و اندوخته و آرایش که هر کس او را میدید آرزوي دارائی او را میکرد خودش و آنچه
صفحه 31 از 244
داشت بزمین فرو رفت و اثري از آن نماند چنانکه امروز هم بسیاري از صاحبان مال و جاه را دیدیم که بزمین رفتند و همهي آن
تا آخر یک پیوستگی ناگزیر نهادي « تِلکَ الدّارُ الآخِرَةُ » دارائی و زیبائی نابود شد و موجب عبرت براي دیگران شدند. 9- آیت 83
آدمی را نشان میدهد که سراي دیگر و کمال انسانی وابسته است بخودداري از فساد و اعتلا، و سرشت انسان جوري است که اگر
] 39- در زندگی پی تباهی و برتري رفت ناتمام و ناقص میماند و بکمال مقتضی خود نمیرسد و مانند گیاه آسیب دیده -قرآن- 13
معنی تقوي را روشن میکند که برتري جستن و تباهی خواستن « العاقِبَۀُ لِلمُتَّقِینَ » صفحه 48 ] خشک و بیثمر میشود و جملهي آخر
ناسازگار با پرهیزکاري است، و تقوي یعنی خود را با دیگران برابر شمردن و کوشش کردن در خیر و صلاح خود و دیگران و اینکه
[ 61 [ صفحه 49 - است حقیقت تقوي که آدمی را بکمال ممکن او میرساند. -قرآن- 34