گروه نرم افزاری آسمان

فلسفه مهریه



فلسفه مهریه
حکمت متعالیه الهی هیچ فعلی را بدون حکمت و هدف تشریع ننموده است. بنابراین بر صاحبان اندیشه و پژوهشگران متعهد
است که در حد توان عملی خود پرده از روي حکمتهاي احکام تشریعی برداشته و آن چهره زیبا و متکامل قوانین الهی را
براي انسان کمال طلب و حقیقت جو، با قلم هنرمندانه خود به تصویر بکشند و ابر تیره و تار ضلالت را از پیش چشم
کجاندیشان بیسلیقه و روشنفکر مأبهاي خود باخته کنار زنند، تا ایرادهاي ناآگاهانه بر مهریه گرفته نشود و مهریه را نوعی
معامله و نهایتا توهین به زن نشمارند. در فلسفه مهریه باید روشن شود که تمام ایرادهایی که بر مهریه گرفته شده است با دید
تنگ نظرانه مادي و اقتصادي بوده است و سایر ابعاد معنوي و تربیتی لطیف مهریه که حاکی از پیوند محبت و عشق و بقاء و
(صفحه 134 ) تکامل بوده است منظور نشده است. در پیگیري هدفی که در جهت روشن شدن فلسفه مهریه داشتیم با استمداد
از توفیقات الهی و با استفاده از تفاسیر بزرگان که در ذیل آیه شریفه 4 / نساء بیان کردهاند، به نکته قابل توجهی رسیدیم که
براي ما حائز اهمیت بوده و اعتقاد مرا به حکمت الهی راسختر نموده است. با اعتراف به اینکه نتیجه به دست آمده تمام فلسفه
مهریه نبوده و هنوز حق مطلب ادا نشده است نتایج تحقیق با توضیح ارائه میشود.
1 مهریه تجلی فطرت و طبیعت است
هدیه دادن به محبوب به عنوان اظهار محبّت و نشان دادن علاقه، امري فطري و طبیعی است که معمولاً از سوي کسی که
پیشقدم میشود و طالب و یا (صفحه 135 ) خواستگار است ارائه میشود. طبیعتا و غالبا در نظام آفرینش، جنس مذکر
خواستگار جنس مؤنث است همانطور که دانشمندان علوم تجربی هم این موضوع را در نظام آفرینش و زندگی حیوانات
اسرار جهان » کشف کردهاند، که جنس مذکر قبل از جفتگیري هدیهاي را به همسر آیندهاش تقدیم میکند. در کتاب
تحت عنوان نامزدي و زناشوئی در میان پرندگان آمده است: عجیبتر از همه، استفاده از هدیه عروسی بین پرندگان « دانش
است که به تازگی کشف کردهاند. زاغچه نر بعد از بازدید آشیانههاي مورد نظر به اتفاق همسر آیندهاش، به او یک حشره
هدیه میکند. (صفحه 136 ) سهره چند هفته بعد از نامزدي با هدیه نمودن دانههایی چند به معشوق خود عشقش را محکمتر
میسازد. یک نوع پرنده دریایی به نام مرغ اسکله رقص ازدواج را متوقف کرده و داخل رودخانه میشود و از آنجا یک ماهی
صید کرده و به همسر آیندهاش، هدیه میکند. مرغان گوشتخوار هدیه مهمتري تقدیم میدارند. مار چیزي هدیه نمیکند اما
چند شکاف درخت را با برگ یا علف و گاهی با گل تزئین میکند و به آواز مخصوصی آنها را به نامزدش نشان میدهد. به
طور کلی پیشکشها مختلف است اغلب وسایل موردنیاز براي آشیانه سازي یا خوراکی هدیه میکنند و یا تحفههایی بیفایده
ولی سمبولیک تقدیم میدارند. چرا این هدایا را میدهند؟ گویی پرنده نر بدان وسیله اظهار میدارد: من هنگام خوابیدن روي
تخمها از تو (صفحه 137 ) خوب مواظبت خواهم کرد و برایت غذا فراهم خواهم کرد یا میگوید باید به فکر ساختن
آشیانهمان باشیم. واضح است که این تعبیر و تفسیرها ساخته و پرداخته ذهن بشري است و باید در صحت آنها تردید کرد.
ممکن است که تقدیم این هدایا جزو یک سلسله از بازتابهاي مشروط باشد که منجر به ازدواج میگردد ولی مطلب جالب
توجه این است که همواره ماده مورد احترام نر است و غالبا هدیه از طرف نر به ماده داده میشود. اما غالب اوقات پرنده ماده
او را به دادن هدیه ترغیب میکند. در این موقع او حالت و رفتار پرنده کوچکی را به خود میگیرد که درخواست خوراکی از
منقار مادرش دارد و در حالی که با بالهاي لرزان ملتمسانه چمباتمه زده است مانند پرنده تازه از تخم درآمدهاي با منقار
گشوده تقاضاي کمک میکند. و بالاخره دکتر ز.وسلوسکی میگوید: هدایا در (صفحه 138 ) بسیاري از تشریفاتِ اظهار
عشق، نقش مهمی بازي میکنند. پرستوي دریایی نر براي جفتش یک ماهی کوچک به رسم هدیه میآورد و کبوترهاي
الماسی استرالیا یک دسته علف آبی براي یکدیگر پیشکشی میآورند. ( 1) علامه طباطبائی در تفسیر المیزان در ذیل آیه 4
سوره نساء میفرماید: اگر میبینید که کلمه صَدُقات به ضمیر (هُنَّ) زنان اضافه شده به جهت بیان این مطلب است که وجوب
دادن مهریه زنان مسألهاي نیست که فقط آن را دین تأسیس ( 2) کرده باشد بلکه مسألهاي است که اساسا در بین مردم و در
سنن ***** 1- ازدواج در نظام آفرینش، تألیف: سیدجمال الدین حجازي، ناشر شرکت انتشارات میقات، تاریخ نشر پائیز
2- احکام شرعی یا تأسیسی هستند یا ارشادي، احکام تأسیسی آن است که عقل در مورد حکمی سکوت . 70 ، صفحه 1362
دارد و شرع آن را بنا و ایجاد مینماید برخلاف ارشادي که عقل به تنهایی حکم دارد و شرع هم اظهار نظر کرده است.
(صفحه 139 ) ازدواجشان متداول بوده است، سنت خود بشر بر این جاري بوده و هست که پولی و یا مالی را که قیمتی داشته
باشد به عنوان مهریه به زنان اختصاص دهند و کأنّه این پول را در مقابل عصمت او قرار میدهند و آنچه بین مردم متداول
است این است که طالب و داعی براي ازدواج مرد میباشد. ( 1) استاد بزرگوار شهید مطهري میفرماید: قرآن رموز فطرت بشر
را با کمال دقت رعایت کرده است و براي اینکه هریک ***** 1- المیزان فی تفسیر القرآن، علامه سید محمد حسین
الطباطبائی، (م 1402 ق)، جلد 4، صفحه 169 . (صفحه 140 ) از زن و مرد نقش مخصوصی که در طبیعت از لحاظ علائق
دوستانه به عهده آنها گذاشته شده، فراموش نکنند لزوم مهر را تأکید کرده است. نقش زن این است که پاسخگوي محبت مرد
باشد. محبت زن خوب است به صورت عکسالعمل محبت مرد باشد نه به صورت ابتدائی. عشق ابتدائی زن، یعنی عشقی که
از ناحیه زن شروع بشود و زن بدون آنکه مرد قبلًا او را خواسته باشد عاشق مردي بشود، همواره با شکست عشق و شکست
شخصیت خود زن همراه است، برخلاف عشقی که به صورت پاسخ به عشق دیگري در زن پیدا میشود، این چنین عشقی نه
1- نظام حقوق زن در اسلام مؤلف: استاد ***** ( خودش شکست میخورد و نه به شخصیت زن لطمه وارد میآورد. ( 1
شهید مرتضی مطهري، انتشارات صدرا قم چاپ هشتم تیرماه 1357 ، چاپ امیر قم صفحه 211 . (صفحه 141 ) پس میتوان
نتیجه گرفت وجود مهریه یک قانون جاري و ساري در طبیعت و خلقت میباشد و اسلام به عنوان یک دین کامل و فطري
روي این سنت انگشت گذاشته و چهارچوب شرعی و قانونی آن جهت اصلاح امور خانواده بیان کرده است. مخالفت با امر
مهریه در واقع مخالفت با یک واقعیت و فطرت میباشد که باعث تزلزل در ارکان زندگی میشود.
2 مهر قانون عشق و جذب است
نوع علاقه زن به مرد متفاوت است و با اینکه تجاذب طرفینی است، اما به (صفحه 142 ) عکس اجسام بیجان، جسم
کوچکتر، جسم بزرگتر را به سوي خود میکشاند. آفرینش، مرد را مظهر طلب و عشق و تقاضا و زن را مظهر محبوبیت و
معشوقیت، قرار داده است. احساسات مرد، نیاز آمیز و احساسات زن نازخیز است. احساسات مرد طالبانه و احساسات زن،
مطلوبانه است. استاد بزرگوار شهید مطهري در این ارتباط میفرماید: عرفا قانون عشق را بر سراسر هستی سرایت میدهند و
میگویند: عشق و جذب و انجذاب بر سراسر موجودات و مخلوقات حکومت میکند، با این خصوصیت که موجودات و
مخلوقات از لحاظ اینکه هر موجودي وظیفه خاصی را باید ایفا کند متفاوتند، سوز در یکجا و ساز در جاي دیگر قرار دارد.
مهر از آنجا پیدا شد که در متن خلقت نقش هریک از زن و مرد نسبت به (صفحه 143 ) یکدیگر یک جور نیست. قانون
( خلقت، جمال و غرور و بینیازي را در جانب زن و نیازمندي و طلب و عشق و تغزل را در جانب مرد قرار داده است. ( 1
زندگی بدون وجود عشق و محبت یک زندگی تشریفاتی و سرد و بیروح خواهد بود و نتیجهاي جز از همپاشیدگی شیرازه
نظام خانواده و جامعه و بیهویتی و ایجاد بحران به دنبال نخواهد داشت. آنچه به زندگی روح و معنی میدهد قانون عشق و
محبت است. این عشق است که موجب بقاء خانواده و موجب جنبش و حرکت و گرم کردن ***** 1- نظام حقوق زن در
اسلام مؤلف: استاد شهید مرتضی مطهري، انتشارات صدرا قم چاپ هشتم تیرماه 1357 ، چاپ امیر قم صفحه 211 . (صفحه
144 ) زندگی خانوادگی میشود. عشق و محبت در هریک از موجودات جهان به عنوان یک روح و یک نیرو وجود دارد که
آنها را در راه وصال، به کوشش وحدت وامیدارد. مهریه هم پیام و نمادي است از اظهار عشق و شروع آغاز زندگی جدید با
شیرینی عشق و محبت. حال چه مقدارِ مهریه کم باشد و چه زیاد. در قرآن شریف هم کلمه نحله را به عنوان حال از براي
4 / نساء). در تفسیر مجمعالبیان ذیل آیه شریفه فوق در مورد نِحْلَۀ ) « وَ آتُوا النِّساءَ صَ دُقاتِهِنَّ نِحْلَۀً » صَ دُقاتِهِنَّ آورده است
1- مجمع البیان فی تفسیر القرآن ***** ( میفرماید: وَ سُمِّیَ النَّحْلُ نَحْلًا لَاِنَّ اللّهَ نَحَلَ مِنْهَا النّاسَ الْعَسَلَ الَّذي فی بُطُونِها ( 1
. مؤلف: امین الدین ابوعلی الفضل بن الحسن الطبرسی الطوسی (م 548 ، ه ق) نشر: بیروت: داراحیاء التراث العربی 1379
(صفحه 145 ) زنبور عسل را نحل گویند زیرا خداوند به واسطه او از آنچه در درون او است به مردم عسل میبخشد. راغب
اصفهانی هم در مفرداتش میگوید: نِحْلَه بخششی است بر سبیل تَبَرُّع که اخصّ از هبه میباشد چون هر هبهاي نحله هست اما
هر نحلهاي هبه نیست و اشتقاق نحله از نحل (زنبور عسل) به خاطر فعل (زوج) است مهریه را در هنگام دادن به صورت شیرین
و گوارا به همسر خود میدهد. پس آنچه میتوان از کلمه نحله که به عنوان حال براي مهر آمده است نتیجه گرفت این است
که مهریه یک اظهار عشق و محبت فوقالعادهاي میباشد که حتی (صفحه 146 ) فوق هبه و بخشش است و شوهر با تعیین مهر
وَ مِنْ » : نهایت عشق به همسر و زندگی خود را اعلام میکند آنگاه است که این پیوند مقدس شامل این آیه شریفه میشود
/ 21) « آیاتِهِ أَنْ خَلَقَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً لِتَسْکُنُوا إِلَیْها وَ جَعَلَ بَیْنَکُمْ مَوَدَّةً وَ رَحْمَۀً إِنَّ فی ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَتَفَکَّرُونَ
و از نشانههاي او اینکه همسرانی از جنس خود شما براي شما آفرید تا در کنار آنها آرامش یابید و در میانتان » ( روم).( 1
شهید مطهري (ره) میفرماید: ***** .« مودت و رحمت قرار داد، در این امر نشانههایی است براي گروهی که تفکر میکنند
-1 ترجمه از کتاب تفسیر نمونه، جلد 16 ، صفحه 388 ، چاپ 12 ، تابستان 1374 . (صفحه 147 ) رابطه زن و شوهر بالاتر از یک
معادله ساده است و در آن عاطفه و مهر، نقش مهمی دارد زیرا زن با مهریه ملک شوهر نمیشود ولی قلب او باید به تسخیر
مرد درآید. ( 1) پس زندگی باید با عشق و شیرینی خاصی که با علامت مهر نشان داده میشود شروع شود و کلیه تلخیهاي
زندگی شیرین شود و همه مشکلات و دردهاي زندگی شفا پیدا کند زیرا یکی از نکات مهمی که در مورد مهر در آیه
میباشد زیرا همان طوري که خداوند در مورد عسل فرموده شفاء است از براي مردم « هَنیئاً مَریئا »ُ بیان شده عبارتِ « صداق »
یَخْرُجُ مِنْ بُطُونِها شَرابٌ مُخْتَلِفٌ ***** 1- نظام حقوق زن در اسلام: شهید مطهري، صفحه 200 . (صفحه 148 ) أَلْوانُهُ فیهِ »
از درون شکم آنها نوشیدنی خاصی خارج میشود، به رنگهاي مختلف، که در آن شفاي مردم » .( 72 /نحل ) « شِفاءٌ لِلنَّاسِ
1) در مورد مهریه علاوه بر اینکه کلمه نِحْلَۀ آورده عبارت هَنیئاً مَریئا هم بیان نموده است. در تفسیر مجمع البیان ) .« است
میفرماید: فَالْهَنیءُ شِفاءٌ مِنَ الْمَرَضِ ( 2) هَنیءُ به معناي شِفاءِ از مرض است. و در تفسیر رَوْضُ الْجِنانِ وَ رَوحُ الْجَنانِ در مورد
، 2- مجمع البیان فی تفسیر القرآن: جلد 2 . مَریئا از قول ابوحمزه ***** 1- ترجمه از کتاب تفسیر نمونه، جلد 11 ، صفحه 295
(از ده جلدي در 5 جلدي)، صفحه 4. (صفحه 149 ) میفرماید: مَریئا لا داءَ فیهِ ( 1) مریئا یعنی چیزي که در آن دردي نیست.
در مورد اینکه مهر موجب شفاي امراض میشود اخبار زیادي از معصومین رسیده که به دو روایت از مستدرك الوسائل اشاره
اَیَعْجِزُ اَحَ دُکُمْ اِذا مَرِضَ اَنْ یَسْأَلَ امْرَأَتَهُ فَتَهِبَتْ لَهُ مِنْ مَهْرِها دِرْهِما. » : میشود. دعائم الاسلام: عن علی علیهالسلام: اَنَّهُ قالَ
فَیَشْتَري بِه عَسَ لًا فَیَشْرِبُهُ بِماءِ السَّماءِ فَاِنَّ اللّهَ عَزَّوَجَلَّ یَقُولُ فِی الْمَهْرِ: فَاِنْ طِبْنَ لَکُمْ عِنْ شَیْءٍ مِنْهُ نَفْسا فَکُلُوهُ هَنیئا مَّریئا وَ یَقُولُ
-1 روض الجنان و روح الجنان فی ***** (2) .« فِی الْعَسَ لِ: فیه شِفاءٌ لِلنّاسِ. وَ یَقُولُ فیماءِ السَّماءِ: اَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً مُبارَکا
2- مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل: جلد 15 ، صفحه 82 . (صفحه 150 ) یعنی: در . تفسیر القرآن: جلد 5، صفحه 144
دعائم اسلام از علی علیهالسلام نقل کرده که آن حضرت فرمود: آیا یکی از شما عاجز شده است از مرضی تا اینکه از
همسرش بخواهد که به او درهمی از مهرش را ببخشد (پس از گرفتن درهم) با آن عسل بخرد و آن را با باران بنوشد چون
خداوند در مورد مهر فرموده: اگر مقداري از مهر به شما بخشیدند بخورید آن را هنیئا و مریئا. و در مورد عسل فرمود: در آن
شفاء است و در مورد باران فرمود: نازل نمودیم از آسمان آبی مبارك. قطب راوندي نیز روایتی در لب اللباب از قول حضرت
علی علیهالسلام نقل کرده است: مَنْ اَصابَتْهُ عِلَّۀٌ فَلْیَسْأَلِ امْرَأَتَهُ ثَلاثَ دَراهِمَ مِنْ صِداقِها وَ یَشْتَري بِها عَسَلًا ثُمَ یَکْتُبُ سُورَةَ یاسینَ
1) چون یکی از شما را رنجی ).« بِماءِ الْمَطَرِ وَ یَشْرَبُهُ، شِفاهُ اللّهُ، لَاِنَّهُ اجْتَمَعَ لَهُ الْهَنئیَ وَ الْمَرئیَ وَ (صفحه 151 ) الشِّفاءَ وَ الْمُبارَكَ
باشد سه درهم از مهریه زن خود بخواهد و با آن عسل بخرد و با آب باران بیامیزد و سوره یاسین را با آن بنویسد و بیاشامد،
میان هنئی و مرئی و شِفاء و برکت جمع کرده است. روایت فوق با مقدار کمی اختلاف در بسیاري از تفاسیر، ذیل آیه 4 سوره
نساء ذکر شده است.
3 - مهریه پاداش و نشانه حیا و عزت زن است
مهر،با حیا و عفاف زن یک ریشه دارد، زن با الهام فطري دریافته است که ***** 1- مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل:
جلد 15 ، صفحه 82 . (صفحه 152 ) عزت و احترام او به این است که خود را رایگان در اختیار مرد قرار ندهد. همینها سبب
شده که زن توانسته با ناتوانی جسمی، مرد را به عنوان خواستگار به آستانه خود بکشاند و مردها را به رقابت با یکدیگر وادار
کند زن از مرد در مقابل شهوت تواناتر و خوددارتر آفریده شده است. مرد در مقابل غریزه از زن ناتوانتر است این
خصوصیت همواره به زن فرصت داده است که دنبال مرد نرود و زود تسلیم او نشود و برعکس مرد را وادار کند که به زن
اظهار نیاز کند و براي جلب رضاي او اقدام نماید یکی از آن اقدامات این بوده که براي جلب رضاي او و به احترام موافقت او
1- حقوق زن در اسلام: شهید مطهري، صفحه 201 . (صفحه 153 ) قبلا هم از علامه طباطبایی ***** ( هدیهاي نثار او کند.( 1
(ره) در تفسیر المیزان بیان شد که مهر را عوض عصمت قرار میدادند. پس میتوان نتیجه گرفت که مهریه عامل حفظ و
کنترل دختر از انحراف و نگهداري خود میباشد. چون حفظ بکارت تا هنگام عقد شرعی و شوهر قانونی از جمله نشانه
پاکدامنی و عصمت زن میباشد که اگر چنانچه شوهر شرط کند که زن باکره باشد و بعد از عقد معلوم شود که باکره نبوده
میتواند عقد را بهم بزند ( 1) و در این صورت مهري به زن تعلق نخواهند گرفت چون در حکم تدلیس خواهد بود. *****
-1 طبق فتواي امام خمینی (ره)، مسأله ( 2444 ) توضیح المسائل. (صفحه 154 ) صاحب تفسیر الفرقان در مورد توصیف مهر به
نحله میفرماید: وَ ایتاءٌ لِکَرامِۀِ الزَّوْجِیَّۀِ نِحْلَۀً. نِحْلَهَ (مهریه) در ازاء آن کرامت و شخصیت و عزت زن است. و سپس توضیح
داده است که: وَ فی اِضافَۀِ الصَّدَقاتِ اِلَیْهِنَّ لَمْحَ ۀٌ اُخْري بِذلِکَ الاِْخْتِصاصُ، فَلَمْ یَقُلْ: صَ دَقاتُکُمْ … وَ اِنَّما (صَدَقاتُهُنَّ الْخاصَّۀُ
بِهِنِّ کَحِقِّ اَصیلٍ فی حِقْلِ الزِّواجِ).( 1) در اینکه صدقات (مهر) به ضمیر هن اضافه شده نه بکم، لطف خاصی دارد، که مهریه
در زندگی زناشویی، حق اصلی آنها است نه اینکه منتّی باشد. در اسلام مهریه معرف شخصیت و استقلال زن و به معنی
-1 الفرقان فی تفسیر القرآن و السنته، جلد 6، صفحه 209 . (صفحه 155 ) عزت و حرمت زن میباشد زیرا که مهریه *****
هدیه است و هدیه و پیشکش را نزد بزرگان یا کسی میبرند که دل به او سپرده باشند و براي او قدر و مقام و حرمت و عزتی
قائل باشند.
4 مهر باعث کنترل و بقاء خانواده میشود
شاید در میان مردها کسانی پیدا شود که هوس باز باشند و پس از آنکه چشم آنها از همسرشان سیر شد و زن نشاط و جوانی
و زیبایی خود را از دست داده او را رها کنند و مجددا دنبال زنی دیگر باشند (با توجه به اینکه قدرت در دست مرد است). در
نتیجه کانون گرم خانواده از هم پاشیده شده و چه بسا بچههایی بیخانمان و محروم از تربیت خانوادگی شوند و ضررهاي
جبرانناپذیري بر پیکر جامعه خصوصا زن وارد شود. (صفحه 156 ) دین که در جهت بقاء و اصلاح جامعه و خانواده تلاش
میکند باید ابزارهاي کنترل کنندهاي وضع کند تا جامعه و خانواده از هم پاشیده و متزلزل نشوند. یکی از آن ابزارها مهریه
میباشد تا افرادي که بدون دلایل شرعی و قانونی نظام خانواده خود را بر هم نزنند و جلوي هوسهاي آنها گرفته شود. مهر
ترمزي در برابر تمایلات مرد نسبت به جدایی و طلاق محسوب میشود در تفسیر نمونه در ذیل آیه 4 سوره نساء آمده است:
درست است که مهر از نظر قوانین اسلام با برقرار شدن پیمان ازدواج به ذمه مرد تعلق میگیرد و زن فورا حق مطالبه آن را
دارد، ولی چون معمولًا به صورت بدهی بر ذمه مرد میماند، هم اندوختهاي براي آینده زن محسوب میشود و هم پشتوانهاي
براي حفظ حقوق او و از هم نپاشیدن پیمان زناشویی است. ( 1) (صفحه 157 ) چنانچه مردي زنی را عقد نمود بعد تصمیم
گرفت او را طلاق دهد در صورتی که با او هم بستر نشده باشد باید نصف مهر و اگر هم بستر شده باشد تمام مهر را بپردازد.
امام خمینی (ره) میفرماید: لَوْ طَلَّقَ قَبْلَ الدُّخُولِ سَ قَطَ نِصْفُ الْمَهْرِ الْمُسَ مّی وَ بَقِیَ نِصْ فُهُ. ( 1) اگر مرد همسرش را قبل از هم
بستر شدن طلاق دهد نصف مهر معین ساقط میشود و نصف دیگر برعهده شوهر است و بر همین مبنا در قانون مدنی آمده
2- ترجمه تحریرالوسیله، جلد 3، صفحه 534 ، مسئله 13 . (صفحه 158 ) است: . -1 تفسیر نمونه: جلد 3، صفحه 262 *****
( (ماده 1092 ) هرگاه شوهر قبل از نزدیکی زن خود را طلاق دهد مستحق نصف مهر خواهد بود.( 1
5 مهر موجب تعادل اقتصادي است
داشتن امنیت اقتصادي یکی از اهداف مهم تلاشها و فعالیتهاي فردي و اجتماعی میباشد و در ازدواج هم همین هدف
دنبال میشود. زن و شوهر با همفکري و ایجاد فضائی آرام و با تقسیم کارها موجب امنیت و آرامش براي فعالیتهاي
اقتصادي میشوند، اما با اینکه زن داراي استقلال مالی میباشد ولی در جوامع بشري ابتکار عمل در مسائل اقتصادي و
درآمدي بیشتر ***** 1- نظام خانواده نکاح و انحلال آن، صفحه 259 . (صفحه 159 ) در دست مردان میباشد و در صورت
طلاق و جدائی زن بدون پشتوانه اقتصادي میماند، وجود مهریه یک نوع احساس امنیت اقتصادي و پشتوانهاي براي زن
میباشد. به علاوه مردان براي انتخاب همسر مجدد امکانات بیشتري دارند ولی زنان بیوه مخصوصا با گذشت قسمتی از عمر
آنها و از دست رفتن سرمایه جوانی و زیبائی، امکان کمتري براي انتخاب همسر جدید دارند با توجه به این جهات روشن
میشود که امکانات و سرمایهاي را که زن با طلاق از دست میدهد بیش از امکاناتی است که مرد از دست داده است و در
- حقیقت مهر چیزي است به عنوان جبران خسارت براي زن و وسیلهاي براي تأمین زندگی آینده اوست ( 1) در ***** 1
تفسیر نمونه: جلد 3، صفحه 242 . (صفحه 160 ) تفسیر انوار العرفان میفرماید: مهر یک عطیه الهی است و خداوند به خاطر
( اینکه زن حقوق بیشتري در اجتماع داشته باشد و ضعف نسبی جسم وي از این طریق جبران گردد، به طور کامل ادا نمایید ( 1
لهذا در منابع فقهی و حقوقی مشاهده میکنیم که مهریه ملک شخص زوجه است و دیگران حتی والدین او هم حقی در آن
ندارند این موضوع را در فصلهاي آینده از نظر فقهی و روایی و قانونی مفصل بحث خواهیم نمود. مهر علاوه بر اینکه باعث
تعدیل مقداري از مسائل اقتصادي است موجب تعدیل ***** 1- انوار العرفان فی تفسیر القرآن: جلد 8، صفحه 44 . (صفحه
161 ) نیروي جسمانی زن و مرد نیز میباشد مرد که از نظر جسمانی قوي است و زن ضعیف ولی مهر موجب میشود که مرد
باوجود احساس قدرت بدنی در مقابل زن تواضع کند بنا به فرمایش شهید مطهري: ضعف زن در مقابل نیرومندي بدنی به
( همین وسیله تعدیل شده است و همین جهت موجب شده که همواره مرد از زن خواستگاري میکرده. ( 1
6 مهر عطیّه الهی به زن است
با استفاده از کلمه نحله میتوان استفاده نمود که مهر یک هدیه الهی است به زن میباشد زیرا بسیاري از مفسران بهرهبرداري
نمودهاند، که مهر بخششی ***** 1- نظام حقوق زن در اسلام: شهید مطهري، صفحه 200 . (صفحه 162 ) است از خداوند به
زن که توسط شوهر به زن عطا میشود، زیرا نحله را معنی کردهاند به بخشش و هدیه اختصاصی. ( 1) امام خمینی (ره) در
تحریرالوسیله میفرماید: تَمْلِکُ الْمَرْاَةُ الصَّداقَ بِنَفْسِ الْعَقْدِ … فَلَهَا التَّصَرُّفُ فیهِ بَعْدَ الْعَقْدِ بِاَنْواعِهِ. ( 2) زن به محض انعقاد عقد
مالک مهریه میشود … و زن میتواند پس از عقد در مهر تصرف کند.
7 مهریه پیمان صداقت است
2- ترجمه تحریرالوسیله: امام خمینی (ره)، جلد 3، صفحه . -1 پرتوي از قرآن: سیدمحمود طالقانی، جلد 6، صفحه 14 *****
534 ، مسأله 15 . (صفحه 163 ) بقاء و دوام هر پیوندي به خصوص زناشویی در گرو صداقت و یک رنگی میباشد ازدواجهایی
که در آن زن با شوهر صداقت ندارند دیر یا زود از هم پاشیده شده و یا به کانونی سرد و بیروح که در آن صلح و صفا
حاکم نیست تبدیل خواهد شد. پیمان زناشویی اولین اجتماع کوچکی است که علاوه بر اینکه داراي ابعاد متعدد اقتصادي،
حقوقی … است، یک کانون مهم رشد و شکوفایی عاطفهها و تربیت انسانهاي با صداقت و مهذب است که اداره جامعه فردا
به عهده آنها گذاشته خواهد شد، پس خود این جامعه کوچک یعنی خانواده باید سرشار از صداقت باشد به همین جهت از
مهر در قرآن شریف به صداق تعبیر شده است، همانطوري که در تعریف مهر گذشت مرد با دادن مهر یک زندگی خالصانه و
(صفحه 164 ) صادقانه بدون غل و غش را اعلام مینماید. در مورد صدق گفته شده است: وَالصِّدْقُ مُطابَقَۀُ الْقَوْلِ الضَّمیرَ وَ
الْمُخْبَرَ عَنْهُ مَعا ( 1) صدق مطابقت و هماهنگی بین قول و چیزي است که از آن خبر داده میشود. و باز گفته شده: وَ الصَّداقَۀُ
صِ دْقُ الاِْعْتِقادِ فِی الْمَوَدَّةِ ( 2) صداقت عبارت است از صدق اعتقاد در دوستی. ازدواجی که با صداقت شروع شود میتواند
یکی از مصادیق این آیه شریفه ***** 1- المفردات فق غریب القرآن ماده صدق. 2- المفردات فق غریب القرآن ماده صدق.
(صفحه 165 ) باشد: یآ اَیُّهَا الَّذینَ امَنُوا اتَّقُوا اللّهَ وَ کُونُوا مَعَ الصّادِقینَ ( 1) اي کسانی که ایمان آوردهاید از (مخالفت فرمان)
خدا بپرهیزید و با صادقان باشید.
8 مهریه تضمین مادي امنیت تربیت است
سؤالی که به ذهن انسان کنجکاو میرسد این است که چرا زن به شوهر خود مهریه نمیدهد و چرا مهر بر مرد لازم است نه بر
زن؟ با اینکه هر دو در زندگی و لذات زناشویی شریک میباشند؟ جواب روشن است: زیرا در فلسفه مهر اهداف بسیار عالی
119 /توبه،ترجمه از - انسانی و تربیتی وجود دارد که نمیتوان آن را همانند سایر مسائل طرفینی زناشویی و حقوقی ***** 1
کتاب تفسیر نمونه، جلد 8، صفحه 178 ، تاریخ چاپ 30 شعبان 1399 . (صفحه 166 ) شمرد و مقایسه نمود که اگر مرد به زن
خود مهري میدهد پس زن هم به شوهر خود مهر بپردازد. علاوه بر دلایلی که در فلسفه مهر تاکنون ذکر شد یکی دیگر از
مصادیق فلسفه مهر تضمین و تأمین امنیت مادي تربیت فرزند و مساعد نمودن محیط خانه براي پرورش فرزند است. هریک از
احکام تشریعی الهی براساس حکمتی وضع شده است که باید رابطه بین حکم و موضوع را سنجید. لزوم پرداخت نفقه و مهر
از طرف مرد به زن در واقع بستگی به اهداف عالیه تشکیل خانواده دارد که در رأس اهداف مقدس خانواده ایجاد محیط امن
و تربیت فرزند میباشد که این رسالت در خانواده بزرگ جامعه برعهده پیامبران علیهالسلام و (صفحه 167 ) در خانواده
کوچک زناشوئی به صورت طبیعی برعهده زن گذاشته شده است و انجام این رسالت بزرگ تنها با مهر و محبت مادري بدون
پشتوانه مادي ممکن نیست زیرا مربی این مکتب باید از لحاظ مادي (لباس، مسکن، امرار معاش و …) تأمین باشد که به
صورت نفقه تضمین شده است؛ حتی از یک پسانداز مالی (مهریه) بهرهمند باشد که این امر نیز تضمین گردیده و برعهده
شوهر گذاشته شده است. مقام تربیتی زن (مادر) آنقدر باارزش است که پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله میفرماید: بهشت
زیر پاي مادران است. (البته نه هر مادري بلکه مادري که به وظیفه مادري خود عمل کند) چون تربیت عالیترین هدف خلقت
است. در این راستا روایتی در علل الشرایع از محمدبن سنان نقل شده که امام رضا علیهالسلام در مورد (صفحه 168 ) علت
وجوب مهر بر مردها و عدم وجوب آن از طرف زنها فرمودند: چون مؤنه زن بر مرد واجب است زیرا زن با مرد یک قرارداد
( و معامله نموده و مرد مشتري میباشد پس باید مهریه را بپردازد. ( 1