گروه نرم افزاری آسمان

تعیین مهر با رضایت زوجین



تعیین مهر در عقد دائم برخلاف عقد موقت از ارکان نمیباشد ولی اگر زوجین بخواهند مهر تعیین نمایند نوع و مقدار آن باید
روشن شود که در این فصل به دنبال روشن شدن این موضوع هستیم. از قول امام باقر علیهالسلام نقل شده است که آن
بزرگوار فرموده: ***** 1- وسائل الشیعه، جلد 15 ، صفحه 23 . (صفحه 169 ) اَلصَّداقُ کُلُّ شَیْءٍ تَراضی عَلَیْهِ النّاسُ ( 1) هر
شیء که مردم به آن رضایت داشته باشند میتواند مهر باشد. امام باقر علیهالسلام فرمودند: هر آنچه مورد رضایت طرفین قرار
گیرد میتواند مهر قرار گیرد چه کم باشد و چه زیاد. ( 2) از این روایت فهمیده میشود که ملاك تعیین مقدار مهر رضایت
زوجین است.
مقدار مهریه
مقدار مهریه
یکی از نکاتی که باید در مسائل حقوقی خانواده و ازدواج مطرح و روشن گردد مقدار مهریه از نظر شرع مقدس اسلام
2- تهذیب الاحکام، جلد 7، صفحه 409 . (صفحه . میباشد تا هم اهداف و فلسفه ***** 1- وسائل الشیعه، جلد 15 ، صفحه 2
170 ) وجودي مهریه تأمین گردد و هم باعث تحکیم خانواده و رفع نزاع و اختلاف شود. سؤالی که مطرح است این است که
آیا براي مهر محدودیتی مشخص وجود دارد یا خیر؟ و آیا بیشتر از مهر السنۀ جایز است یا خیر؟ در این مورد نظراتی وجود
دارد ولی قبل از طرح نظرات فقها، طبق مباحث گذشته میتوان اظهار نظر نمود که محدودیتی نباید در مقدار مهر وجود داشته
باشد؛ چون با رضایت زوجین وقتی مهر مشخص شده باشد دیگر از لحاظ کمیت چه اشکالی خواهد داشت؟ به طور کلی در
میان فقها، دو نظر وجود دارد که به بررسی آنها میپردازیم:
1 قائلین به محدودیت مهر
عدهاي از فقها به پیروي از سنت رسول اکرم صلی الله علیه و آله قرار دادن مهر بیش از (صفحه 171 ) مهر السنۀ را جایز
نمیدانند و در این مورد ادعاي اجماع هم نمودهاند که از مشهورترین آنها مرحوم اسکافی و صدوق و سید مرتضی میباشند و
فرمودهاند مازاد بر مهر السنۀ باید برگردانده شود. ( 1) و سید مرتضی علاوه بر منع از زیادي مهر السنۀ و حکم به ردّ مازاد بر
آن استدلال به اجماع نموده است.( 2) همین حکم بدون ادعاي اجماع از الفقیه نقل شده است. ( 3) مهر السنه پانصد درهم
2- شرع . معادل پنجاه دینار میباشد که رسول اکرم صلی الله علیه و آله مهر ***** 1- جواهر الکلام، جلد 31 ، صفحه 15
لمعه، جلد 2، صفحه 98 ، کتاب النکاح. 3- جواهر الکلام، جلد 31 ، صفحه 15 . (صفحه 172 ) تمامی همسران خود را به همین
مقدار قرار داد و این به عنوان سنت آن حضرت مطرح میباشد و سید مرتضی و دیگران که معتقد هستند مهر نباید از مهر
السنه بیشتر باشد به تبعیت از سنت رسول اللّه صلی الله علیه و آله فتواي دادهاند و در روایات متعددي مهر السنه مطرح شده
مهریه زنها در زمان رسول اکرم » : است؛ از جمله روایت عبداللّه بن سنان که از قول امام صادق علیهالسلام نقل کرده است که
خبر بده به » 1) و روایت مفضل که از امام صادق علیهالسلام سؤال میکند ) « صلی الله علیه و آله برابر با پانصد درهم بوده است
من از مقدار مهر زن که (لا یَجُوزُ لِلْمُؤْمِنِ اَنْ یَجُوزُهُ) جایز نیست مؤمن از آن تجاوز کند؟ امام علیهالسلام فرمودند: (اَلسُّنَّۀُ
الْمُحَمَّدِیَّۀُ) ***** 1- وسائل الشیعه، جلد 15 ، کتاب النکاح، صفحه 8. (صفحه 173 ) سنت حضرت محمد صلی الله علیه و
1) حدیث فوق مطابق با نظر سید مرتضی و همفکران او در ) .« آله که پانصد درهم میباشد و مازاد بر آن باید برگردانده شود
عدم تجاوز مهر از مهر السنۀ است. شیخ صدوق (علیه الرحمه) علت اینکه چرا مهر السنه پانصد درهم است از قول حسینبن
حسین بن خالد ( 2) میگوید از امام کاظم علیهالسلام سؤال کردم چگونه مهر السنه ***** 1- وسائل » : خالد نقل کرده
2- در تهذیب الاحکام، جلد 7، پاورقی صفحه 412 آمده است، حسن بن خالد . الشیعه، جلد 15 ، کتاب النکاح، صفحه 17
صحیح است نه حسین بن خالد، حسن بن خالد، کان ثقۀ له کتاب النّوادر، یروي عن الکاظم علیهالسلام. (صفحه 174 ) پانصد
درهم شده؟ امام علیهالسلام فرمود: خداوند بر خود لازم نمود که اگر مؤمنی صد مرتبه تکبیر و صد مرتبه حمد و صد مرتبه
تسبیح خدا و صد مرتبه لا اله الا الله (تهلیل) بگوید و صد مرتبه صلوات بر محمد و آل محمد صلی الله علیه و آله بفرستد و
پس از آن بگوید خداوندا از حوریه بهشتی به ازدواج من در بیاور خداوند (دعایش را مستجاب نموده و) حوریه بهشتی را به
ازدواج او درمیآورد و خداوند مهر آن حوریه را همین اذکار قرار داده است به همین جهت خداوند به پیامبرش وحی نمود
1) (صفحه 175 ) نقد ).« که سنت قرار بدهد مهر زنان مؤمن را پانصد درهم و پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله آن را انجام داد
نظریه قائلین به محدودیت مهریه مستند قائلین به محدودیت مهر از چند حال خارج نیست یا باید آیات باشد که از کلمه
در آیات خلاف آن فهمیده میشود (همانطوري که توضیح آن خواهد آمد)، یا باید روایات باشد که اولًا از روایات « قنطار »
الزام و وجوب در محدودیت مهریه به پانصد درهم استفاده نمیشود، ثانیا روایاتی داریم که خلاف آن را ثابت میکنند و
حتی قید عدم محدودیت شده مثل روایتی که از امام صادق علیهالسلام نقل شده: عَنِ الصَّداقِ هَلْ لَهُ وَقْتٌ (اَيْ هَلْ لَهُ حَدٌّ لا
2- تهذیب الاحکام، جلد 7، صفحه 412 . (صفحه . یُتَجاوَزُ عَنْهُ)؟ قال: لا ( 1) سؤال شد از ***** 1- علل الشرایع، صفحه 499
176 ) امام صادق علیهالسلام از مهریه که آیا براي آن حدي وجود دارد؟ فرمود خیر ثالثا همانطوري که در بحث بعدي
خواهد آمد روایات حمل بر استحباب مهر السنه شده است، اگر مستند قائلین به محدودیت مهریه اجماع هست همچنانکه از
سید مرتضی (ره) نقل شده ملاك این اجماع مشخص نیست زیرا بسیاري از علماء خلاف این عقیده را دارند و شهید ثانی در
مورد ادعاي اجماع سید مرتضی فرموده: وَ الاِْجْماعُ مَمْنُوعٌ وَ جَمیعُ التَّفْسیراتُ السّابِقَۀُ لِلْقِنْطارِ تَرِدُ عَلَیْهِ وَ الْخَبَرُ الصَّحیحُ حُجَّۀٌ
بَیِّنَهُ، نَعَمْ یُسْتَحَبُّ الاِْقْتِصارُ عَلَیْهِ لِذلِکَ.( 1) (صفحه 177 ) ادعاي اجماع ممنوع است و جمیع تفسیرهاي که (ذیل) عبارت قنطار
شده ردّ این نظریه را مینماید و خبر صحیح هم دلیل روشنی است بر ردّ این اجماع بلکه اکتفاء بر مهر السنه مستحب است. از
طرفی دیگر قائلین به این نظریه یعنی محدودیت مهر، تعداد محدودي هستند بنابراین روشن نیست استناد این بزرگواران آن هم
کسانی مثل سید مرتضی (ره) در اعتقاد به محدودیت مهر به مهر السنۀ چه بوده است. غیر از روایاتی که قبلًا نقل شد و آنها
هم دلالت بر وجوب ندارند و حداکثر میتوان آنها را حمل بر کراهت نمود، به خصوص اینکه اگر حمل بر ***** 1- شرح
لمعه، جلد 2، کتاب النکاح، صفحه 98 . (صفحه 178 ) وجوب شود با روایاتی که دلالت بر عدم وجوب دارند معارض خواهند
بود و محدودیت در مهر را ردّ کردهاند.
2 عدم محدودیت در مهر
عدم محدودیت در مهر
آنچه از آیات و روایات و نظرات اکثر فقها عظام استفاده میشود عدم محدودیت در مهریه در حداقل و در حداکثر است به
شرط اینکه از مالکیت (مثل خمر) و مالیت (مثل یک حبه گندم) خارج نشود و مورد رضایت و قبول زوجین باشد اینک ادلّه
وَ اِنْ اَرَدْتُمُ اسْتِبْدالَ زَوْجٍ مَکانَ زَوْجٍ وَ » سهگانه در این مورد به اختصار بررسی میشود. الف: عدم محدودیت مهر در آیات
1) (صفحه 179 ) اگر تصمیم گرفتید که همسر دیگري به جاي همسر خود انتخاب ) .« اتَیْتُمْ اِحْدیهُنَّ قِنْطارا فَلا تَأخُذُوا مِنْهُ شَیْئا
کنید و مال فراوانی (به عنوان مهر) به او پرداختهاید، چیزي از آن را نگیرید. معانی مختلفی از قنطار شده ولی همه آنها از مهر
وَ الْقَناطیرُ جَمْعُ الْقَنْطَرَةِ وَ الْقَنْطَرَةُ مِنَ الْمالِ مافیهِ عُبُورُ الْحَیاةِ تَشبیها بِالْقَنَطَرَةِ وَ » : السنه بیشتر است. راغب در مفرداتش فرموده
20 /نساء، -1 ***** (1) « ذلِکَ غَیْرُ مَحْ دُودِ الْقَدْرِ فی نَفْسِه، … و قال الحسن اَلْفٌ و مِائَتا دینارٍ، وَ قیلَ مِلْءُ مُسْکِ ثَوْرٍ ذَهَبا
2- المفردات فی غریب القرآن، ماده: قنطره. . ترجمه از کتاب تفسیر نمونه، جلد 3، صفحه 321 ، تاریخ انتشار، اردیبهشت 1354
(صفحه 180 ) قناطیر جمع قنطره (به معنی پل) است مال قنطره یعنی مالی که زندگی را راه میاندازد همانطور که از پل عبور
میکنند (یعنی مالی کافی) و اندازه آن فی حد نفسه محدود نیست …. و بیشتر مفسرین قنطار را مال زیاد گرفتهاند. ( 1) قنطار،
به کسر قاف، به معناي مال عظیم است و در قاموس، قنطار را معادل دهها هزار دینار طلا دانسته است و در المنجد آن را
عبارت از وزنی دانسته که مقدار ثابتی ندارد و به تحول ایام متغیر میشود و به 100 رطل که هر رطل خود ***** 1- مجمع
2564 گرم است نیز اطلاق میگردد.( 1) از منابع مختلف اهل سنت ( البیان فی تفسیر القرآن، جلد 2، صفحه 4. (صفحه 181
نقل شده که، روزي عمربن الخطاب بالاي منبر گفت: چرا مهر زنان خود را زیاد میکنید و حالآنکه مهر در میان رسول خدا
صلی الله علیه و آله و اصحابش چهارصد درهم بوده، زنی اعتراض کرد به عمر گفت: آیا مردم را نهی میکنی که بیشتر از
چهارصد درهم مهر زنان را قرار ندهند؟ عمر گفت: بله، آن زن گفت: آیا نشنیدي که چه چیزي در قرآن آمده؟ عمر گفت:
چیست آن؟ زن گفت: وَ آتَیْتُمْ إِحْداهُنَّ قِنْطاراً عمر گفت: خدایا ببخش مرا که همه مردم داناتر از عمرند، سپس به منبر رفت
( اعلام کرد هر مقداري که مایل هستید ***** 1- بررسی حقوق خانواده نکاح و انحلال آن، صفحه 226 . (صفحه 182
1) پس روشن میشود که از دیدگاه قرآن، محدودیتی براي تعیین مهریه وجود ندارد حتی عرف زمان ) .« مهریه قرار دهید
صدر اسلام هم همین موضوع را از آیات استنباط مینمودند. ب: عدم محدودیت مهر در روایات: از مجموع روایاتی که
محدثین بزرگوار در کتب روایی از معصومین علیهمالسلام نقل کردهاند محدودیت فهمیده نمیشود به خصوص اگر بخواهیم
وجوب ***** 1- الغدیر، جلد 6، صفحه 95 . (صفحه 183 ) مهر السنه را اثبات کنیم بلکه در اکثر روایات عدم محدودیت
استفاده میشود. و عبارت (اَلصَّداقُ ما تَراضَ یا عَلَیْهِ، قَلَّ اَوْ کَثُرَ) مهر چیزي است که با رضایت بر آن توافق شود کم باشد یا
زیاد. دلالت گویا و روشنی دارد که هر مقدار طرفین بر آن رضایت دادند چه کم باشد یا زیاد. دلالت گویا و روشنی دارد که
هر مقدار طرفین بر آن رضایت دادند چه کم باشد یا زیاد بدون هیچ محدودیتی میتوان مهر قرار داد. روایات به این مضمون
اگر مردي با زنی ازدواج نمود و مهرش را بیست هزار » : فراوانند، از جمله روایتی که از امام رضا علیهالسلام نقل شده که فرمود
1) در این روایت ملاحظه ).« و براي پدرش ده هزار قرار داد مهر درست است و آن مقدار که براي پدرش قرار داده فاسد است
میشود که مهریه 20 هزار چندین برابر ***** 1- وسائل الشیعه، جلد 15 ، صفحه 19 . (صفحه 184 ) مهر السنه است اگر 20
هزار درهم باشد و مهر السنه پانصد درهم رد این صورت چهل برابر مهر السنه است و اگر منظور این روایت 20 هزار دینار
باشد و مهر السنه 50 دینار در این صورت چهارصد برابر مهر السنه خواهد بود. اگر قرار دادن مهر بیش از مهر السنه جایز
نیست پس نباید امام معصوم علیهالسلام برخلاف آن عمل کند، در حالی که در روایتی نقل شده امام حسن علیهالسلام زنی را
تزویج نمود و مهر او صد کنیز و همراه هریک ده درهم قرار داد ( 1) ملاحظه میشود غیر از قیمت کنیزها مهر دو برابر مهر
ام حبیبه » : السنه میباشد و حتی در صحیح ***** 1- وسائل الشیعه، جلد 15 ، صفحه 19 . (صفحه 185 ) مسلم آمده است
همسر پیامبر صلی الله علیه و آله مهرش چهار هزار درهم و چهار صد دینار بود که نجاشی آن را از مال خودش جهت احترام
1) روشن است که اگر تجاوز از مهر السنه مجاز نیست نباید پیامبر اکرم ).« به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله پرداخت نمود
صلی الله علیه و آله اجازه دهد که مهر امحبیبه همسرش بیش از مهر السّنّه باشد، این خود دلیل دیگري است که اولاً تمام
همسران آن حضرت مهریه پانصد درهم نداشتهاند و ثانیا مهریه بیش از مهر السنه از نگاه روایات جایز است و هیچ منفعی
، ندارد؛ مضافا اینکه وقتی از امام صادق علیهالسلام سؤال میشود آیا براي مهریّه حدي وجود ***** 1- صحیح مسلم، جلد 9
صفحه 215 . (صفحه 186 ) دارد؟ امام علیهالسلام میفرماید خیر. ( 1) ج: نظر فقهاء در عدم محدود بودن مهر: گرچه عدهاي از
فقهاء مثل سید مرتضی و اسکافی و صدوق، قائل به محدود بودن مهر به مهر السنه میباشند که نظر آنها قبلًا مورد بررسی قرار
گرفت اما اکثر فقها قائل به عدم محدودیت مهر هستند فقها بزرگوار در تعیین مهر دو چیز را قید نمودهاند یکی رضایت طرفین
دیگر اینکه در قلت به قدري ناچیز نباشد که از مالیت خارج شود با توجه به این دو قید محدودیتی در جهت کمی یا زیادي
مهر ***** 1- تهذیب الاحکام، جلد 7، صفحه 412 . (صفحه 187 ) وجود ندارد من جمله مرحوم محقق حلی (ره) میفرماید:
براي مهر اندازه معینی نیست بلکه آنچه زوجین به آن راضی شوند صحیح است اگرچه کم باشد به شرط اینکه از قیمت مثل »
1) این نظر مورد تأیید بسیاري از فقها از ).« یک دانه گندم خارج نشود و همچنین محدودیتی در جهت زیادي وجود ندارد
جمله امام خمینی(ره)( 2) و شهیدین (ره)( 3) و صاحب جواهر (ره)( 4) و شیخ طوسی (ره)( 5) و … میباشد. مرحوم صاحب
-2 . جواهر (ره) در شرح عبارت شرایع (وَ کَ ذا لَاحَ دَّ لَهُ فِی الْکَ ثْرَةِ) ***** 1- شرایع الاسلام، جلد 2، صفحه 545
. 4- جواهر الکلام، جلد 31 ، صفحه 13 . 3- شرح لمعه، جلد 2، کتاب النکاح، صفحه 97 . تحریرالوسیله، جلد 2، صفحه 297
محدودیتی در مهر » : -5 کتاب الخلاف، جلد 2، مسأله 34 . (صفحه 188 ) ادعاي شهرت در حد اجماع نموده و فرموده
1) مرحوم بَرّاج در ).« نمیباشد بنابر مشهور بین اصحاب، آن هم یک شهرت عظیمی در حدي که میتوان ادعاي اجماع نمود
المهذّب علاوه بر ردّ محدودیت مهر فرموده: هرگاه انسان در عقد نکاح مهر را بیش از مهر السنه قرار دهد لازم است به آن
1- جواهر الکلام، جلد ***** ( وفا کند. و همین بزرگوار فرموده: (هُوَ عِنْدَنا غَیْرُ مُقَدَّرٍ) مهر در نزد ما مقدار معینی ندارد. ( 2
2- سلسلۀ الینابیع الفقهیه، جلد اول، جزء اول از نکاح، صفحه 166 . (صفحه 189 ) فقها براي رضایت زوجین در . 31 ، صفحه 13
تعیین مقدار مهر تا جائی اهمیت دادهاند که اگر چنانچه زوجین بر مهري توافق کردند اولیاي آنها نمیتوانند اعتراض کنند.
(1)
کم بودن مهر مستحب است و زیادي آن مکروه
با وجود اینکه شرعا و قانوناً محدودیتی در تعیین مهر وجود ندارد اما با توجه به فلسفه ازدواج، سنگینی مهر کراهت دارد به
خصوص زمانی که مهر موجب به تعویق افتادن ازدواج گردد و جنبه تشریفات و چشم و همچشمی به خود بگیرد و بهانهاي
براي نسل جوان گردد. مادامی که از مشکلات اقتصادي رنج میبرد و با عنایت به اینکه مهر دینی است به عهده شوهر و
عندالمطالبه باید بپردازد، کمی آن مورد سفارش و استحباب است. ***** 1- کتاب الخلاف کتاب النکاح، جلد 2، مسأله
24 . (صفحه 190 ) برخلاف آنچه که تصور میشود، مهر سنگین ضمانتی براي تداوم و بقاء زندگی زناشویی نیست و گاهی
زیادي مهر باعث بسیاري از مشکلات و از هم پاشیدگی خانواده و موجبات عذاب زن میگردد. و شوهر که توان پرداخت آن
را ندارد جهت رهایی از این دین سنگین و نپرداختن آن دنبال بهانهجویی و رفتارهاي ناهنجار میرود؛ در نتیجه زن یا باید از
مهر خود چشم پوشی کند یا وضع رقتبار و نامطلوب موجود را تحمل کند؛ ولی اگر مهر کم باشد عموما زن دچار این
مشکلات نمیگردد. در نظام خانواده اگر مهر و محبت و علاقه حاکم نباشد مَهر زیاد نمیتواند (صفحه 191 ) تضمین کننده
بقا و خوشبختی خانواده باشد در پارهاي اوقات زیادي مهر جز رنج و فشار روحی چیز دیگري براي زن ندارد. چه بسا
سختگیري و سنگینی مهر اثرات نامطلوب روانی دارد و براي استمرار در روابط خانوادگی عکسالعملهاي سوئی در برداشته
باشد و گاهی هم موجب انتقام گردد. به همین خاطر در منابع دینی هیچ گونه توصیهاي بر زیادي مهر نشده بلکه برعکس بر
کمی آن تأکید و سفارش شده است. و چه بسا زیادي مهر نهی شده است. عن علی علیهالسلام قال: لا تَغالُوا بِمُهُورِ النِّساءِ
مهر زنان را بالا نبرید که موجب عداوت ***** 1- بحارالانوار، جلد » : فَیَکُونَ عِداوَةً ( 1) حضرت علی علیهالسلام میفرماید
ملاحظه میشود که از دید حضرت علی علیهالسلام زیادي مهر موجب دشمنی .« 100 ، صفحه 351 . (صفحه 192 ) میشود
میگردد. و حال آنکه به فرموده قرآن مهر باید نحله باشد یعنی موجب شیرینی زندگی گردد. رُوِيَ: اَنَّ مِنْ بَرَکَ ۀِ الْمَرْأَةِ قِلَّۀُ
امام صادق « کمی مهر زن برکت و زیادي مهر شوم است » : مَهْرِها، وَ مِنْ شُؤْمِها کَ ثْرَةُ مَهْرِها ( 1) روایت شده است که
نزد پدرم از شوم بودن بحث بود که پدرم فرمود شوم بودن در سه چیز است … اما شوم بودن زن در » : علیهالسلام میفرماید
2- وسایل الشیعه، جلد 15 کتاب النکاح، باب . -1 من لا یحضره الفقیه، جلد 3، صفحه 253 ***** (2) .« زیادي مهر او است
5 از ابواب المهور، صفحه 9. (صفحه 193 ) روشن است که خود انسانها شوم نمیباشند بلکه اعمال و رفتار آنها موجب نحسی
و گرفتاري خواهد شد؛ اگر مهر متعادل باشد بهتر میشود مشکلات را حل نمود برخلاف زمانی که مهریه زیاد و بیشتر از توان
مالی شوهر باشد که در این صورت در منازعات زناشویی مشکلات زیادي وجود خواهد داشت؛ از طرفی زن در رسیدن به
حق خود یعنی مهریه اصرار دارد و از طرفی شوهر که توان پرداخت را ندارد سرباز میزند و دامنه نزاع بالا خواهد گرفت و نه
تنها زوجین بلکه خانوادههاي مرتبط نیز دچار مشکل و ناراحتی خواهند شد که این گرفتاري شوم و بدبختی از پیامدهاي
زیادي مهر است، که موارد و مصادیق آن را در جامعه شاهد هستیم. (صفحه 194 ) معنی دیگر شوم بودن مهریه زیاد این
خواهد بود که وقتی جوانی توان پرداخت مهریه زیاد را ندارد از ازدواج منصرف خواهد شد، در نتیجه تجرد گرایی که
متأسفانه از بلاهاي عصر ماست رواج پیدا خواهد کرد و خداي نکرده دامنه فساد در جامعه رو به افزایش خواهد گذاشت و آن
بهترین زنان امت من زیباترین و » : عصمت لازم از بین خواهد رفت و به همین جهت نبی اکرم صلی الله علیه و آله میفرماید
1) با اینکه براي مهریه حد معینی تعیین نشده اما براي استحکام و بقاي خانواده ملاك تعیین مقدار ).« کم مهرترین آنها هستند
مهر رضایت است و آن هم تأکید بر کم بودن مهر شده است تا ***** 1- وسایل الشیعه، جلد 15 کتاب النکاح، باب 5 از
ابواب المهور، صفحه 9. (صفحه 195 ) جائی که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حدیثی هشدار داده که مهریه سنگین
قسم به حق آن کسی که مرا مبعوث به نبوت و رسالت نمود هر زنی که مهریه را بر شوهر سنگین بگیرد خداوند » : نباشد
زنجیرهاي آتش جهنم را بر او سنگین خواهد گرفت.( 1) و بر همین اساس میتوان بین این دسته از روایات و روایاتی که قبلًا
در عدم محدودیت مَهر بیان شد. جمع به استحباب کم بودن مهر و مکروه بودن زیادي آن نمود همانطوري که فقهاي عظام
هم بر همین مبنا فتواي به استحباب محدودیت مهر به مهر السنه و فتواي بر کراهت زیادي آن را دادهاند. در این رابطه مرحوم
-1 مستدرك الوسائل، جلد 15 ، باب 5 از ابواب المهور، صفحه 68 . (صفحه 196 ) حلی فرموده: مستحب است کمی *****
مهر و مکروه است اینکه مهر از مهر السنه که پانصد درهم است تجاوز کند. ( 1) فقهاي بزرگوار دیگر مثل حضرت امام
خمینی( 2) و شهیدین ( 3) و صاحب مقنع (ره) ( 4) بر همین مطلب (استحباب کم بودن و مکروه بودن زیادي آن از مهر السنه)
1- شرایع ***** ( فتواي دادهاند و مرحوم صاحب جواهر هم ادعاي عدم خلاف در استحباب کم بودن مهر نموده است. ( 5
-4 . 3- شرح لمعه، جلد 2، صفحه 98 . 2- تحریرالوسیله، جلد 2، صفحه 297 . الاسلام، کتاب النکاح، جلد 2، صفحه 547
جواهر الکلام، جلد 31 ، صفحه 16 . (صفحه 197 ) شاید بتوان از مجموع نظرات فقها و روایات، این استحباب را استحباب
تأکیدي شمرد. در ماوراء الفقه پس از اشاره به احادیثی که در مورد کم بودن مهر بیان کرده است و اینکه این روایات معتبر
سیاق این روایات گرچه خبري است، اما ظاهر آنها واضح است نسبت به اینکه مراد از تشریع و انشاء » : السند هستند فرموده
(این روایات) به معنی نهی از زیادي مهر و امر به کمی آن میباشد، ولی اگر توجه به علت و حکمت آن بنمائیم این است که
، اگر اطاعت نمودیم آن حکمت که برکت است حاصل میشود و اگر مخالفت کردیم ***** 1- جواهر الکلام، جلد 31
صفحه 16 . (صفحه 198 ) (یعنی مهر زیاد گردد) موجب نحوست میشود. این حکم استحبابی است که فقیه آن را حمل بر
(1).« وجوب نمیکند
مهر متاع باشد یا نقدینگی (پول)
باعنایت به ملاك بودن رضایت زوجین در تعیین نوع و جنس مهریه (همانطوري که گذشت) تفاوتی در اینکه مهر متاع یا
نقدینگی (پول) باشد نخواهد بود. اما با نظر به مطالبی که ذیلًا بیان خواهد شد، تعیین متاع و جنس اولویت ***** 1- ماوراء
الفقه، السید محمد الصدر، جلد 6، صفحه 132 . (صفحه 199 ) خواهد داشت زیرا: الف: یکی از اهداف و فلسفه مهر تعادل
اقتصادي بین زن و شوهر است. بنابراین باید شیئی موضوع مهر قرار گیرد که به مرور زمان از ارزش آن کاسته نشود، از طرفی
پول خاصیتی جز واسطه مبادله واقع شدن را ندارد و خود، داراي ارزش واقعی نمیباشد، بلکه وسیلهاي است قراردادي جهت
خاصیت اصلی و واقعی پول این است که در جریان » : سرعت انتقال کالا و مبادلات داراي ارزش و بنا به فرموده شهید مطهري
باشد، پول کاري جز واسطه مبادلات بودن نمیتواند انجام دهد، برخلاف کالا که میتواند به اصطلاح فقهی منافع یا نمائاتی
-1 ربا بانک بیمه: شهید مطهري، صفحه 13 ، مقدمه. ***** (1).« داشته باشد و یا بر روي آن کار جدیدي صورت گیرد
(صفحه 200 ) بسیار روشن است اگر در چندین سال قبل مهریه هزار تومان از ارزش و قدرت بالایی براي خرید و تهیه کالا
برخوردار بوده است ولی همان هزار تومان امروز بسیار ناچیز است و ارزش آن روز خود را از دست داده است، گرچه با
رضایت طرفین بوده است اما نسبت به زن یک نوع اجحاف است. با عنایت با اینکه قبلًا در فلسفه مهر بحث نمودیم که یکی از
اهداف تشریع مهر پشتوانه مالی زن بوده است. اگر زن به هر عللی متقاضی مهر خود باشد و مهر هم نقدینگی (پول) باشد، اگر
زمان پرداخت مهر با زمان عقد تفاوت داشته باشد با توجه به اینکه ارزش نقدینگی پول همیشه ثابت نمیباشد آیا باید همان
مبلغ زمان عقد را پرداخت یا باید ارزش مادي را به روز مقایسه و پرداخت نمود؟ (صفحه 201 ) مسلم است که هدف از پول،
خود آن نیست بلکه تعیین مبلغ به تناسب قدرت خرید و ارزش آن بوده است و پول اعتبار است نه حقیقی، اعتبار آن هم
بستگی دارد به مقدار متاع موردنیاز که میتوان تهیه نمود. اگر ارزش پول در هنگام عقد به ارزش هنگام پرداخت نباشد زن
اسلام » : هرگز قبول نمیکرد. هنگام طرح اصلاح قانون طلاق در مجلس شوراي اسلامی یکی از نمایندگان در نُطق خود گفت
بالاتر از این حرفهاست حتی مهریهاي که سابقا براي یک زن مثلًا هزار تومان، هزار و پانصد تومان میدادیم در این مسأله فقها
تصریح کردهاند که باید ارزش مالی آن زمان را در نظر گرفت مثلًا با هزار تومان میشد یک خانه خرید اما حالا هزار تومان
مزد یک عمله در روز است حتی در پرداخت مهریه باید (صفحه 202 ) به ارزش روز رجوع کنیم … بعضی از فقهاي فعلی در
1) ب: از مجموع روایات و نظرات فقها استنباط میشود که متاع بودن مهریه بیشتر ).« رسالههایشان این را تصریح کردهاند
( موردنظر است چون در روایات جنس بیشتر آمده تا درهم و دینار ( 2) مثلًا در روایات، منزل ( 3) زمین ( 4) باغ ( 5) آموزش ( 6
3) (فیش 60932 ) کتابخانه مجلس. /7/70) خادم ( 7) به عنوان مهر اشاره ***** 1- مذاکرات مجلس جلسه 403 سال 1370
3- وسائل الشیعه، جلد 15 (ابواب . -2 وسائل الشیعه، جلد 15 (ابواب المهور)، باب 4، حدیث 3، باب 5، حدیث 2 و 4
4- فقه اسلامی و ادلته (الاحوال الشخصیه)، جلد 7، تألیف الدکتور و هبۀ . المهور)، باب 4، حدیث 3، باب 5، حدیث 2 و 4
5- وسائل الشیعه، جلد 15 ، ابواب المهور، باب 30 ، حدیث 1. (صفحه 203 ) شده است و در بعضی از . الرّخیلی، صفحه 258
روایات از درهم و دینار به عنوان قیمت متاع و جنس موردنظر، اشاره گردیده است ( 1) در نظري اِشراف گونه بر فتواي فقها
هم این مطلب مشاهده میشود. مثلًا در المراسم العلویّه میفرماید: مهر بر دو قسم میباشد: طلا و نقره و هر آنچه برایش قیمتی
باشد و هیچ شبهاي نیست در اینکه طلا و نقره مهر قرار گیرد. ( 2) همچنین میتوان اولویت داشتن متاع و جنس به عنوان مهر بر
-2 . پول از نظر شیخ مفید در المقنعه را فهمید که ***** 1- مستدرك الوسائل، جلد 15 (ابواب المهور)، باب 15 ، حدیث 1
3- تهذیب الاحکام، جلد 7، صفحه 412 ، حدیث 11 از باب . مستدرك الوسائل، جلد 15 (ابواب المهور)، باب 15 ، حدیث 1
10 ابواب المهور. 4- سلسلۀ الینابیع الفقهیه، جلد اول، جزء اول از نکاح، صفحه 134 . (صفحه 204 ) فرموده: مهر هر آن چیزي
است که برایش قیمتی باشد از طلا و نقره و متاع و زمین ( 1) و همچنین از نظرات امام خمینی (ره) ( 2) و صاحب شرایع
الاسلام (مرحوم محقق حلّی) ( 3) و صاحب جواهر الکلام ( 4) قرار گرفتن متاع به عنوان مهر بیشتر استفاده میشود تا پول. در
تأیید این نظریه که قراردادن متاع و جنس به عنوان مهر اولویت دارد برقرار دادن پول به عنوان مهر، نظر مفسرین در ذیل آیه
2- تحریرالوسیله، جلد 2، صفحه . شریفه 236 بقره ***** 1- سلسلۀ الینابیع الفقهیه، جلد اول، جزء اول از نکاح، صفحه 134
، 4- جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام، جلد 31 . 2 صفحه 545 -3 شرایع اسلام فی مسائل الحلال و الحرام جلد 1 .297
نکته جالب دیگري که از آیه استفاده میشود » : صفحه 3. (صفحه 205 ) میباشد که در توضیح جمله (و مَتِّعُوهُنَّ) فرمودهاند
این است که: قرآن از هدیهاي (مهري) که مرد باید به زن بپردازد، تعبیر به متاع کرده است و متاع در لغت به معنی چیزهایی
است که انسان از آنها بهرهمند و متمتع میشود و غالبا به غیر پول و وجه نقد اطلاق میگردد، زیرا به طور مستقیم از پول
1- لا جُناحَ عَلَیْکُمْ اِنْ طَلَّقْتُمُ النِّساءَ ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ اَوْ تَفْرِضُوا ***** ( نمیتوان استفاده کرد بلکه باید به متاع تبدیل شود. ( 1
لَهُنَّ فَری َ ض ۀً وَ مَتِّعُوهُنَّ اگر زنان را قبل از آمیزش جنسی و تعیین مهر (به عللی) طلاق دهید گناهی بر شما نیست (و در این
. موقع) آنها را (با هدیهاي مناسب) بهرهمند سازید. ترجمه از کتاب تفسیر نمونه، جلد 2، صفحه 140 ، چاپ دوم بهمن 1353
(صفحه 206 ) با یک دید کلی در منابع روایی و فقهی و تفسیري مربوط به مهر میتوان به این نتیجه رسید که قراردادن متاع و
جنس به عنوان مهر بیشتر مورد توجه است تا پول و نقدینگی؛ پول بیشتر نماینده و وسیله انتقال میتواند باشد (مثل چک
بانکی یا سفته) مضافاً بر اینکه اگر متاع به عنوان مهر قرار داده شود نه تنها موجب ضرر زن نخواهد بود بلکه زمینه نزاع هم
کمتر خواهد شد. علاوه بر مستندات گذشته مبنی بر اولویت قرار دادن متاع به عنوان مهر به جاي پول، تبصره ذیل ماده 1082
قانون مدنی میباشد. تبصره: چنانچه مهریه وجه رایج باشد، متناسب با تغییر شاخص قیمت سالانه زمان تأدیه نسبت به سال
اجراي عقد که توسط بانک مرکزي جمهوري (صفحه 207 ) اسلامی ایران تعیین میگردد محاسبه و پرداخت خواهد شد مگر
اینکه زوجین در حین اجراي عقد به نحو دیگري تراضی کرده باشند.
معلوم بودن مهر
یکی از نکاتی که باید از سوي زوجین هنگام عقد مورد توجه قرار گیرد مشخص بودن مهریه است که نباید ابهام و جهالتی در
کار باشد اگرچه لازم نیست بهصورت دقیق تعیین گردد ولی باید به نحوي باشد که موجب اختلاف و ضرر براي زن نگردد
اگر عقد بر مهري تعلق گیرد که روشن نباشد و در آن ابهام و جهل در کار باشد، مثل اینکه مهر یک زمین نامشخص یا شیئی
مجهول قرار گیرد در اینصورت عقد صحیح است ولی مهر باطل میگردد و باید مهر المثل معین نمود. زیرا مهر از ارکان
عقد نمیباشد تا عقد هم فاسد گردد، اما مهر یک حق است که (صفحه 208 ) باید مهر المثل طبق ادله، جایگزین مهر المسمیِ
مجهول گردد. از جمله ادلهاي که میتوان در مورد معلوم بودن مهر به آن استناد نمود روایاتی است که طبق آنها باید مهر به
صورتی مشخص شود که رفع ابهام گردد، مثل صحیحه محمدبن مسلم که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله براي مردي مشخص
مینماید که عوض از مهر به زن قرآن بیاموزد.( 1) همچنین اگر عقد منعقد گردد بر مهر مجهول مهر المثل تثبیت میشود مثل
اگر کسی ازدواج نماید با یک مهر مجهول، عقد فاسد نیست، اما » : روایتی که از امام صادق علیهالسلام نقل شده که فرمود
براي زن ***** 1- وسائل الشیعه، جلد 15 ، باب دوم از ابواب المهور، حدیث 1. (صفحه 209 ) مهر المثل است تا مادامی که
(1).« از مهر السنه تجاوز نکند
مهریه و ملکیت آن
مهر ملک زن است در ادیان گذشته خدمت و کار زوج براي پدر زوجه به عنوان مهریه قرار میگرفت مثل خدمت حضرت
موسی علیهالسلام براي حضرت شعیب که در قرآن آمده است. قالَ اِنّی اُریدُ اَنْ اُنکِحَکَ اِحْدَي ابْنَتَیْ هاتَیْنِ عَلی اَنْ تَأْجُرَنی
1- مستدرك الوسائل، جلد 15 ، کتاب النکاح، صفحه 97 . (صفحه ***** ( ثَمانِیَ حِجَ حٍ فَاِنْ اَتْمَمْتَ عَشْرا فَمِنْ عِنْدِكَ.( 2
210 ) (شعیب) گفت: من میخواهم یکی از این دو دخترم را به همسري تو درآورم به این شرط که هشت سال براي من کار
کنی؛ و اگر آن را تا ده سال افزایش دهی محبتی از ناحیه توست. همانطوري که از این آیه شریفه استفاده میشود، حضرت
شعیب علیهالسلام از حضرت موسی علیهالسلام میخواهد که به عنوان مهریه هشت سال براي او خدمت کند، اما این قانون در
اسلام منسوخ شده است و قابل اجرا نیست و تمام مهر، ملک شخصی زوجه میباشد و نمیتوان مهر و یا مقداري از آن را
27 / قصص ترجمه - براي فرد دیگري حتی پدر و مادر زوجه قرار داد و آن مقدار که براي غیر زوجه به عنوان مهر ***** 1
از کتاب تفسیر نمونه جلد 16 ، صفحه 63 ، چاپ 12 تابستان 1374 . (صفحه 211 ) معین شده باطل است و زوج الزامی به
پرداخت آن ندارد و هیچکس هم بدون اذن و رضایت زوجه مجاز به تصرف در مهر تصرف نیست. احتمالًا تا قبل از اسلام
هم مهریه از آن پدر زن بوده نه از آن زن، در تأیید این مطلب در ذیل آیه شریفه 4 از سوره نساء در تفسیر منهج الصادقین
چون زن را به خودي میدادند مهر را براي خود میگرفتند و چیزي به زن نمیدادند و چون زن را به غریبه یم » : آورده است
دادند آن را بر شتري مینشاندند، همان شتر را به آن زن میدادند و چیزي دیگر (از مهر) به او نمیدادند خداوند این آیه را
بدهید زنان را مهر ایشان به :« وَ وَ آتُوا النِّساءَ صَ دُقاتِهِنَّ نِحْلَۀً فَإِنْ طِبْنَ لَکُمْ عَنْ شَیْءٍ مِنْهُ نَفْساً فَکُلُوهُ هَنیئاً مَریئاً » : نازل کرد
( خوشدلی و اگر زنان درگذرند به خوشدلی براي (صفحه 212 ) شما از بعض مهر پس بخورید آن را سازگار و خوشگوارا. ( 1
با نزول این آیه احکام سابق فسخ شد و دیگر کسی حق نداشت مهر زن را بدون رضایت قلبی او تصاحب کند. در تفسیر
2) زیرا طبق فرموده صاحب تفسیر کشف ) « مخاطب، اولیاء یتیمان است و مراد از نساء ایتام است » : شریف لاهیجی فرمود
الحقائق در زمان جاهلیت دختران یتیم را نگهداري میکردند، اگر صاحب مال و جمال بود به او رغبت کرده نکاح میکردند
2- شریف لاهیجی . 1- منهج الصادقین (تفسیر فارسی)، جلد 2، صفحه 432 ***** ( و اموال او را تصاحب مینمودند. ( 3
(تفسیر فارسی)، جلد 1، صفحه 433 . (صفحه 213 ) بین مفسرین در اینکه مورد خطاب در آیه شریفه کیست اختلاف است
عدهاي فرمودهاند مخاطب والدین هستند و گروهی فرمودهاند اولیاء یتیمان و گروهی دیگر فرمودهاند شوهران هستند، در هر
صورت مخاطب هر کس باشد حکم یکی است، یعنی مهر زن را به او بدهید و بدون طیب نفس او در مهر تصرف نکنید، اما
اگر چنانچه زن از روي میل و بدون اکراه مهر را بخشید، به صورت گوارا تصرف کنید و هیچ اکراهی بر شما نیست. قراردادن
مهر یا قسمتی از آن براي پدر زن یا غیره (به جز زوجه) از دید فقهاي عظام جایز نمیباشد بدون اینکه خلافی وجود داشته
باشد در این راستا ***** 1- کشف الحقائق، جلد 1، صفحه 328 . (صفحه 214 ) میتوان به نظر مرحوم شیخ طوسی (ره)
اگر براي زن مهر قرار داده شود و براي پدر زن هم مقداري (از مهر) معین گردد ازدواج صحیح است بدون هیچ » : اشاره نمود
خلافی اما آن مقدار که براي زن قرار داده شده است واجب است بر مرد که اداء کند ولی مقداري که براي پدر زن معین شده
1) از ) .« دلیل ما هم اجماع و روایات است » : واجب نیست و مرد اختیار دارد بپردازد یا نپردازد. مرحوم شیخ طوسی میفرماید
نظر مرحوم شیخ استفاده میشود که در صورتی که مقداري از مهر براي پدر زن یا ولی او قرار داده شود به عنوان مهر نخواهد
بود بلکه در حکم هبه یا بخشش ***** 1- کتاب الخلاف، جلد 3، کتاب الصداق مسأله 31 . (صفحه 215 ) دیگري است که
زوج در صورت تمایل میتواند بپردازد یا نپردازد، چون اگر از مهریه محسوب شود باید به زن بدهد و زن حق هرگونه
تصرف بر مهر خود دارد.
حکم شیربها
در بعضی از بلاد متعارف است مبلغی را از داماد به عناوین مختلف مثل شیربها و پیشکش و هدیه و پدر وکیلی، مهر حاضر و
… گرفته میشود، که در این مورد لازم است توضیحی داده شود: اگر این مبلغ تحت هر عنوانی جزء مهر قرار گیرد به این
معنی که پدر و مادر را در مهر شریک کرده باشند، فقط مقداري که براي زوجه معین شده به عنوان مهر محسوب و مابقی
باطل و زوج الزامی به پرداخت ندارد ( 1) اگر این مبلغ به ***** 1- جواهر الکلام، جلد 31 ، صفحه 29 . (صفحه 216 ) عنوان
رضایت بستگان زوجه آن هم با طیب خاطر زوج هدیه شود در مقابل زحمات انجام شده در امر ازدواج براي گیرنده حلال
است اما اگر زوج رضایت خاطر نداشته و علیرغم حصول رضایت خاطر دختر، تنها به خاطر رفع مزاحمت بستگان از انجام
( ازدواج ناچار به پرداخت وجهی یا مالی گردد وجه دریافتی یا مال شرعا حرام خواهد بود. ( 1
حبس مَهریه
. یکی از مسائلی که در این فصل مورد بررسی قرار خواهیم داد عدم جواز ***** 1- تحریرالوسیله، جلد 2، صفحه 299
(صفحه 217 ) حبس مهر و لزوم پرداختن مهر، به زوجه در زمان مطالبه است. زیرا مهر براي زوجه حقی ثابت و دینی است
برعهده زوج، در صورتی که مهر مدت نداشته باشد یا مدت آن تمام شده باشد زن حق مطالبه آن را دارد و زوج هم شرعا و
عقلًا و قانونا موظف به پرداخت آن میباشد و حق تخلف و حبس آن را ندارد والا غاصب و گنهکار محسوب میشود. سرباز
زدن از پرداخت مهریه زن و آن را با اجبار و اکراه و توأم با رنجش زوجه پرداخت نمودن، علاوه بر اینکه با فلسفه مهر (که
4 / نساء. - قبلًا بحث شد) منافات دارد، مخالف با مفهوم آیه شریفه (فَاِنْ طِبْنَ) ( 1) میباشد که باید مهریه را با طیب ***** 1
(صفحه 218 ) خاطر و میل قلبی پرداخت نمود، در آیات شریفهاي که مربوط به مهر است تعابیر بسیار بالا و زیبائی در مورد
مهر داریم که مفسرین بزرگ روي آنها عنایت خاصی نمودهاند. همانطوري که قبلاً در ذیل آیه سوره نساء ( 1) از قول
مفسرین نقل شد، اولیاء زن یا اولیاء ایتام (یا همانطوري که قبل از نزول این آیه در گذشته مرسوم بوده) مهر را به زن
نمیدادهاند در این آیه اولیاء و شوهران مخاطب قرار گرفتهاند، که مهریه زن را به آنها بدهید چون حق آنها میباشد، مگر
اینکه با میل و رغبت خود چیزي از آن را به شما ببخشند. ***** 1- لا جُناحَ عَلَیْکُمْ إِنْ طَلَّقْتُمُ النِّساءَ ما لَمْ تَمَسُّوهُنَّ أَوْ
تَفْرِضُوا لَهُنَّ فَری َ ض ۀً وَ مَتِّعُوهُن ترجمه: بدهید زنان را مهر ایشان با خوشدلی و اگر زنان درگذرند با خوشدلی براي شما از
بعض مهر پس بخورید آن را سازگار و خوشگوار. تفسیر منهج الصادقین صفحه 423 . (صفحه 219 ) در این آیه شریفه نه تنها
دستور پرداخت مهر به زن داده شده، بلکه با کلمه (نحله) کیفیت آن را هم بیان کرده است. یعنی به صورت هدیهاي شیرین و
با طیب نفس و بدون هیچ مضایقه و تعلل مهریه را به زن پرداخت نمایید و همچنین هیچ گونه منّتی و چشم داشتی نداشته
باشید. ظاهر آیه آن است که آنچه مهر زنان است بدون مطالبه آنها و محاکمه و مخاصمه بپردازید، چه اینکه در غیر این
صورت، (نحله) شیرین نخواهد بود و این خلاف دستور خداوند است. انسان مؤمن و پایبند به حقوق الناس، باید قبل از اینکه
زن مهر خود را مطالبه بنماید هرچند زن بینیاز از مهریه باشد مهریه او را بپردازد حتی اگر نمیتواند یکجا بدهد قسط بندي
نموده و خود را بري الذمه بنماید اتفاقا در قانون (صفحه 220 ) مدنی ماده 1083 فرموده است: براي تأدیه تمام یا قسمتی از مهر
میتوان مدت یا اقساطی قرار داد. از ماده فوق استفاده میشود که لازم نیست مهریه یک جا پرداخت گردد بلکه میتوان
ضمن عقد براي پرداخت تمامی مهر اجل قرار داد و یا قسمتی از آن را مدتدار و قسمتی دیگر حال قرار داد و قسمتی یا تمام
آن را در ضمن عقد یا بعد از عقد قرار داد نمود که به صورت قسطی پرداخت شود که تأدیّه آن براي زوج سنگین نباشد، باید
این فرهنگ دینی در میان جامعه ایمانی تثبیت شود که این خود موجب کند شدن سیر صعودي و تعدیل مهریه خواهد شد و
مشکل بالا بردن به عنوان یک مانع ازدواج از سر راه جوانان برداشته خواهد شد و دیگر شاهد آن نخواهیم بود که زن براي
گرفتن مهر خود به دادگاه مراجعه کند و مهر در کام او (صفحه 221 ) تلخ شود و یا به خاطر رهائی از آزار شوهر خود مجبور
باشد مهریهاش را ببخشد، بدون اینکه پشتوانه مادي داشته باشد. در روایات وارده از معصومین علیهمالسلام هر شیوه و روشی
که موجب تضییع مهریه زن شود به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و در ردیف اعمال ناپسند و مذموم قرار داده شده است
که جهت تنبه به چند دسته از روایات ذیلًا اشاره میشود: الف: غاصب مهر بخشیده نمیشود: رعایت حقوق در اسلام نشانه
کرامت انسان مؤمن است و مهمترین حقی که باید رعایت نمود و قابل بخشش نیست حق الناس است و نیز از مصادیق حق
خداوند در روز قیامت هر گناهی را میبخشد » : الناس مهریه میباشد لذا پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله در حدیثی فرمودند
1) و در حدیث دیگر که ).« مگر مهر زنها را (اگر شوهري (صفحه 222 ) آن را نپرداخته باشد یا زن آن را نبخشیده باشد
حضرت علی علیهالسلام از قول پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله نقل کردهاند، استفاده میشود: کسی که مهریه همسرش را
ندهد غاصب است همانند کسی که غصب احق اجیرش بنماید که نمیشود بخشید. ( 2) کسی که غاصب اموال دیگران باشد
غصب » : علاوه بر اینکه گناهکار است اعمال شرعی او هم مورد اشکال است. امام خمینی (ره) در تعریف غصب فرمودهاند
2- مستدرك الوسائل، جلد 15 ، صفحه 72 . (صفحه . استیلاء بر چیزي است ***** 1- وسائل الشیعه، جلد 15 ، صفحه 22
1) در کنز العرفان در ذیل آیه 4 سوره نساء قول ) .« 223 ) که مربوط به غیر است از مال یا حق آن هم به صورت عدوانی
خداوند (فَاِنْ طِبْنَ) فرموده: جمله فان طبن در آیه دلالت دارد بر عدم جواز غصب مهر و مکر و حیله (جهت فرار از پرداخت)
و اکراه و مجبور نمودن بر اینکه زن مهر خود را نگیرد. ( 2) بنابراین نپرداختن مهریه با عدم رضایت زوجه یک نوع غصب
است و احکام غصب بر آن جاري خواهد بود مگر نپرداختن مهر از روي فقر باشد یا اینکه زن راضی باشد. ب: غاصب مهر در
. 2- کنز العرفان فی فقه القرآن، جلد 2، صفحه 202 . پیش خدا، زانی است ***** 1- تحریرالوسیله، جلد 2، صفحه 172
(صفحه 224 ) در بعضی از روایات زوجی که از پرداخت مهریه زوجهاش خودداري کند در نزد خدا در حکم زانی شمرده
کسی » : شده است، چون او یک متجاوز به حدود خداوند است. از جمله این روایات، روایتی است از امام صادق علیهالسلام
1) شاید بتوان ادعاي حدیث فوق را ) .« که ازدواج نماید با زنی و قصد دادن مهر را نداشته باشد در نزد خداوند زانی میباشد
با روایتی که از حضرت علی علیهالسلام در ذیل آیه شریفه (وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَۀ) ( 2) نقل شده است تبیین نمود، زیرا
خداوند میفرماید بدهید مهري که به وسیله آن زنها (همبستر ***** 1- وسائل الشیعه، جلد 15 ، صفحه » : آن حضرت فرمود
4 / نساء. (صفحه 225 ) شدن) بر شما حلال شدند، پس کسی که ظلم کند به زنها در مهر آنها زانی محسوب -2 . 22
1) ج: غصب مهر از پلیدترین گناهان است ستم وجود نسبت به کسی که قدرت دفاع ندارد و زیردست محسوب ) .« میشود
میشود از پستترین گناهان است، به خصوص اینکه یک نوع جنایت به شریک زندگی باشد آن هم با اعتمادي که او نموده
پلیدترین گناهان سه چیز است، کشتن حیوانات و حبس و ندادن مهریه » : است لذا از امام صادق علیهالسلام نقل شده که فرمود
1) د: حبس مهر یک ).« زن و ***** 1- مستدرك الوسایل، جلد 15 ، صفحه 72 . (صفحه 226 ) منع ندادن مزد و اجرت اجیر
نوع دزدي است از آنجائی که مهر از هنگام انعقاد عقد نکاح بر ذمّه شوهر است که عندالمطالبه باید به زوجه بپردازد، چنانچه
نپردازد در حکم سارقی است که آن را میرباید و به مالک آن (یعنی زوجه) نمیدهد لذا امام صادق علیهالسلام فرمودند:
-1 مستدرك الوسایل، جلد ***** (2).« کسی که مهري را تعیین کند و قصد دادن آن را نداشته باشد به منزله دزد میباشد »
2- مستدرك الوسایل، جلد 15 ، صفحه 21 . (صفحه 227 ) و در همین باره در روایتی، امام صادق علیهالسلام . 15 ، صفحه 72
دزدي سه قسم است؛ ندادن زکات و حلال شمردن مهر زن (یعنی ندادن آن به زوجه) و ندادن دین و قرض به » : فرمودند
1) در واقع روایت دوم توجیه میکند که چرا به غاصب مهریه دزد اطلاق میشود، زیرا مهریه در حکم دین و ).« صاحبش
قرض در دست شوهر است که باید هنگام مطالبه به زوجه برگرداند و اگر امتناع نمود در حکم دزد میباشد. ه: غاصب مهر
پیمان شکن است در زندگی مقدسترین پیمانها پیوند زناشوئی است که گاهی در ضمن این ***** 1- مستدرك الوسایل،
جلد 15 ، صفحه 21 . (صفحه 228 ) پیمان مهر هم شرط میشود، پایبند بودن به شرط همان قدر ارزش دارد که پیوند زناشوئی
ارزش دارد، گرچه به توصیه آیات شریفه، مؤمن باید پایبند به عهد و قرارداد خود باشد. به دلیل قول خداوند: و المؤمنون عند
شروطهم. ( 1) مؤمنین پایبند شروط خود هستند. نبی بزرگوار اسلام صلی الله علیه و آله فرمودند: اولیترین شرطی که باید به
آن وفا کنند آن است که آنچه بهآن فرج حلال شده است تمام و کمال بدهند.( 2) در حدیث مناهی از پیامبر اکرم صلی الله
کسی که نسبت به مهر زن ظلم کند در نزد خداوند زانی است، خداوند متعال » : علیه و آله نقل شده که آن حضرت فرمودند
-2 روض الجنان و روح الجنان (تفسیر فارسی قرآن)، جلد 5، صفحه 232 . (صفحه 229 ) در روز قیامت ... -1 *****
میفرماید: بنده من، بندهام را بر عهد و پیمانم به ازدواج تو درآوردم (اجازه دادم با او ازدواج کنی) و تو به عهدت وفا نکردي
(مهرش را ندادي) و ظلم کردي، پس از حسنات او (مرد غاصب مهر) میگیرد و به زن میدهد به اندازه حق آن زن، اگر
حسنات مرد کفایت نکرد او را وارد بر آتش میگرداند به جهت پیمانشکنی چون از هر پیمانی پرسش خواهد شد (آیا وفا
1) از این حدیث روشن میشود که اگر در مورد مهر پیمانشکنی شود حساب مرد پیمانشکن با خداوند است؛ ) .«( شد یا خیر
( چون شاید زن نتواند حق خود را بگیرد. ***** 1- وسائل الشیعه، جلد 15 ، صفحه 22 . (صفحه 230