حکم ازدواج با نامادري و علّت تحریم آن
وَ لا تَنْکِحُوا ما نَکَ حَ آباؤُکُمْ مِنَ النِّساءِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ إِنَّهُ کانَ فاحِشَۀً وَ مَقْتاً وَ ساءَ سَبیلًا : و ازدواج نکنید با زنانی که پدران »
شما با آنها ازدواج کردهاند، مگر آنها که در گذشته انجام شده است زیرا این کار عمل زشت و تنفرآوري است و روش
22 / نساء. (صفحه - 1) در زمان جاهلیت معمول بود که هرگاه کسی از دنیا میرفت و همسر و ***** 1 ) .« نادرستی میباشد
48 ) فرزندان از خود به یادگار میگذاشت در صورتی که آن همسر، نامادري فرزندان او بود، فرزندانش نامادري را همانند
اموال او به ارث میبردند و با او ازدواج میکردند، پس از اسلام، حادثهاي براي یکی از مسلمانان پیش آمد و آن اینکه: یکی
از دنیا رفت فرزندش به نامادري خود پیشنهاد ازدواج نمود، آن زن گفت: من تو را فرزند خود « ابوقیص » از انصار به نام
میدانم و چنین کاري را شایسته نمیبینم ولی با این حال از پیامبر کسب تکلیف میکنم، سپس موضوع را خدمت پیامبر صلی
الله علیه و آله عرض کرد و کسب تکلیف نمود، آیه فوق نازل شد و از این کار به شدت نهی کرد. در حقیقت این آیه خط
با زنانی که پدران شما با آنها ازدواج کردهاند، ازدواج » : بطلان به یکی از اعمال ناپسند دوران جاهلیّت میکشد و میگوید
مگر (صفحه 49 ) ازدواجهایی که پیش » : و امّا از آنجا که هیچ قانونی معمولًا شامل گذشته نمیشود، اضافه میفرماید « نکنید
سپس براي تأکید مطلب، سه تعبیر شدید درباره این نوع ازدواج بیان میفرماید: نخست اینکه .« از این انجام شده است
میگوید: این عمل، کار بسیار زشتی است و بعد اضافه میفرماید: عملی است که موجب تنفّر در افکار عموم مردم است یعنی
طبع بشر آن را نمیپسندد و در پایان میفرماید: روش نادرستی است. روشن است که این حکم به خاطر مصالح و فلسفههاي
مختلفی مقرّر شده، زیرا ازدواج با نامادري از یک سو همانند ازدواج با مادر است چون نامادري در حکم مادر دوم محسوب
میشود و از سوي دیگر تجاوز به حریم پدر و هتک احترام او است. و از همه گذشته این عمل، تخم نفاق را در میان فرزندان
یک شخص (صفحه 50 ) میپاشد زیرا ممکن است بر سر تصاحب نامادري میان آنها اختلاف واقع شود. حکم ازدواج با دو
وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحیماً : … و نیز حرام …» خواهر در یک زمان و علّت تحریم آن
1) در ) .« است بر شما اینکه جمع میان دو خواهر کنید مگر آنچه در گذشته واقع شده است خداوند آمرزنده و مهربان است
این قسمت آیه بیان شده که ازدواج با دو خواهر در یک زمان واحد مجاز نیست و جمع در میان دو خواهر ممنوع است
بنابراین اگر با دو خواهر یا بیشتر در زمانهاي مختلف و بعد از جدایی از خواهر قبلی انجام گیرد مانعی ندارد، و از آنجا که
در زمان جاهلیّت جمع میان دو خواهر رایج بود و افرادي مرتکب چنین ازدواجهایی شده بودند قرآن بعد از جمله فوق
این حکم عطف به گذشته نمیشود و کسانی که قبل از نزول این قانون چنین ازدواجی انجام دادهاند کیفر و » : میگوید
( 23 / نساء. (صفحه 51 -1 ***** .« مجازاتی ندارند، اگرچه اکنون باید یکی از آن دو را انتخاب کنند و دیگري را رها کنند
رمز اینکه اسلام از چنین ازدواجی جلوگیري کرده شاید این باشد که دو خواهر به حکم نسب و پیوند طبیعی نسبت به یکدیگر
علاقه شدید دارند ولی به هنگامی که رقیب هم شوند طبعا نمیتوانند آن علاقه سابق را حفظ کنند و به این ترتیب یک نوع
در « رقابت » و انگیزه « محبت » تضادّ عاطفی در وجود آنها پیدا میشود، که براي زندگی آنها زیان بار است، زیرا دائما انگیزه
( وجود آنها در حال کشمکش و مبارزهاند. (صفحه 52
حکم ازدواج با محارم و علّت تحریم آن
حُرِّمَتْ عَلَیْکُمْ أُمَّهاتُکُمْ وَ بَناتُکُمْ وَ أَخَواتُکُمْ وَ عَمَّاتُکُمْ وَ خالاتُکُمْ وَ بَناتُ الْأَخِ وَ بَناتُ الْأُخْتِ وَ أُمَّهاتُکُمُ اللَّاتی أَرْضَ عْنَکُمْ وَ »
أَخَواتُکُمْ مِنَ الرَّضاعَۀِ وَ أُمَّهاتُ نِسائِکُمْ وَ رَبائِبُکُمُ اللَّاتی فی حُجُورِکُمْ مِنْ نِسائِکُمُ اللَّاتی دَخَلْتُمْ بِهِنَّ فَإِنْ لَمْ تَکُونُوا دَخَلْتُمْ بِهِنَّ
فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ وَ حَلائِلُ أَبْنائِکُمُ الَّذینَ مِنْ أَصْلابِکُمْ وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ إِلَّا ما قَدْ سَلَفَ إِنَّ اللَّهَ کانَ غَفُوراً رَحیماً : حرام
شده است بر شما مادرانتان و دختران و خواهران و عمهها و خالهها و دختران برادر و دختران خواهر شما و مادر اینکه شما را
شیر دادهاند و خواهران رضاعی شما و مادران همسر و دختران همسرتان که در دامان شما پرورش یافتهاند از همسر اینکه با
آنها آمیزش جنسی داشتهاید و چنانچه آمیزش جنسی با آنها نداشتهاید (دختران آنها) براي شما مانعی ندارد و همسرهاي
پسرانتان که از نسل شما هستند (نه (صفحه 53 ) پسر خواندهها) و نیز حرام است بر شما اینکه جمع میان دو خواهر کنید مگر
1) در این آیه به محارم یعنی زنانی که ازدواج با آنها ممنوع ) .« آنچه در گذشته واقع شده خداوند آمرزنده و مهربان است
« ارتباط نسبی » است اشاره شده است و براساس آن محرمیّت از سه راه ممکن است پیدا شود: 1 - ولادت که از آن تعبیر به
میگویند. « ارتباط رضاعی » میگویند. 3 از طریق شیرخوارگی که به آن « ارتباط سببی » میشود. 2 از طریق ازدواج که به آن
مادران شما و دخترانتان و خواهرانتان و عمهها و » : نخست اشاره به محارم نسبی که هفت دسته هستند کرده و میگوید
23 / نساء. (صفحه 54 ) باید توجه داشت که - خالههایتان و دختران برادر و دختران خواهرانتان بر شما حرام شدهاند، ***** 1
منظور از مادر فقط آن زنی که انسان بلاواسطه از او تولّد شده، نیست بلکه جدّ ومادر جدّه و مادر پدر و مانند آنها را شامل
میشود، همانطور که منظور از دختر، تنها دختر بلاواسطه نیست بلکه دختر و دختر پسر و دختر دختر و فرزندان آنها را نیز در
بر میگیرد وهمچنین است در مورد پنج دسته دیگر. ناگفته پیداست که همه افراد طبعا از این گونه ازدواجها تنفّر دارند و به
همین دلیل همه اقوام و ملل ازدواج با محارم را ممنوع میدانند. از این گذشته امروز این حقیقت ثابت شده که ازدواج افراد
همخون با یکدیگر خطرات فراوانی دارد یعنی بیماري نهفته و ارثی را آشکار و تشدید میکند. به علاوه در میان محارم جاذبه
و کشش جنسی معمولاً وجود ندارد زیرا محارم غالبا با هم بزرگ میشوند و براي یکدیگر یک موجود عادي و معمولی
و مادرانی که شما را شیر میدهند و خواهران رضاعی شما » : هستند. (صفحه 55 ) پس به محارم رضاعی اشاره کرده میفرماید
گرچه قرآن در این قسمت از آیه تنها به دو دسته یعنی خواهران و مادران رضاعی اشاره کرده ولی طبق .« بر شما حرامند
روایات فراوانی که در دست است محارم رضاعی منحصر به اینها نیستند بلکه طبق حدیث معروف که از پیامبر اکرم صلی الله
البتّه میزان « تمام کسانی که از نظر ارتباط نسبی حرامند از نظر شیرخوارگی نیز حرام میشوند » : علیه و آله نقل شده
شیرخوارگی که تأثیر در محرمیّت کند و همچنین شرایط و کیفیت آن در زیر بیان شده است. اول: بچه شیر زن زنده را بخورد.
دوم: شیر آن زن از حرام نباشد. سوم: بچه شیر را از پستان بمکد. چهارم: شیر، خالص و با چیز دیگر مخلوط نباشد. (صفحه
56 ) پنجم: شیر از یک شوهر باشد. ششم: بچه به واسطه مرض شیر را قی نکند و اگر قی کند، بنابر احتیاط واجب کسانی که
به واسطه شیرخوردن به آن بچه محرم میشوند، باید با او ازدواج نکنند. هفتم: پانزده مرتبه، یا یک شبانه روز شیر سیر بخورد
یا مقداري شیر به او بدهند که بگوئید از آن شیر استخوانش محکم شده و گوشت در بدنش روئیده است. هشتم: دو سال بچه
تمام نشده باشد و اگر بعد از تمام شدن دو سال، او را شیر بدهند به کسی محرم نمیشود. ( 1) فلسفه تحریم محارم رضاعی
این است که با پرورش گوشت و استخوان آنها با شیر شخص معینی شباهت به فرزندان او پیدا میکند، مثلًا زنی که کودکی
را به اندازهاي شیر میدهد که بدن او با آن شیر نموّ مخصوصی میکند یک نوع شباهت در میان آن کودك و سایر فرزندان
آن زن پیدا میشود و در حقیقت هر کدام جزئی از بدن آن مادر محسوب میگردند و همانند دو برادر نسبی هستند. *****
-1 توضیح المسائل، آیتاللّه صانعی. (صفحه 57 ) و در آخرین مرحله اشاره به دسته سوم از محارم کرده و آنها را تحت چند
یعنی به مجرّد اینکه زنی به ازدواج مردي درآمد و صیغه عقد « وَ أُمَّهاتُ نِسائِکُمْ : و مادران همسرانتان » عنوان بیان میکند. 1
وَ رَبائِبُکُمُ اللاَّتی فی حُجُورِکُمْ مِنْ نِسائِکُمُ اللَّاتی » جاري گشت مادر او و مادر مادر او و … بر او حرام ابدي میشوند. 2
یعنی « دَخَلْتُمْ بِهِنَّ : و دختران همسرانتان که در دامان شما قرار دارند به شرط اینکه با آن همسر آمیزش جنسی پیدا کرده باشید
که از شوهر دیگري بودهاند بر شوهر حرام نمیشوند، بلکه مشروط بر این است که « دختران او » تنها با عقد شرعی یک زن
3 وَ حَلائِلُ أَبْنائِکُمُ الَّذینَ مِنْ أَصْ لابِکُمْ : و همسران ( علاوه بر عقد شرعی با آن زن همبستر هم شده باشد. (صفحه 58
به معنی زنی است که بر انسان حلال است و با « حَلْ » از ماده « حَلائِلُ » در حقیقت تعبیر .« فرزندانتان که از نسل شما هستند
براي ایناست که روي یکی از رسوم غلط دوران « مِنْ أَصْ لابِکُمْ » مردي در یک محل زندگی و آمیزش جنسی دارد و تعبیر
جاهلیّت خط بطلان کشیده شود، زیرا در آن زمان معمول بود افرادي را به عنوان فرزند خود انتخاب میکردند یعنی کسی که
فرزند شخص دیگري بود به نام فرزند خود میخواندند و فرزند خوانده مشمول تمام احکام فرزند حقیقی بود و به همین دلیل
4 ( با همسران فرزندخوانده خود ازدواج نمیکردند، فرزند خواندگی و احکام آن در اسلام به کلّی بیاساس است. (صفحه 59
یعنی ازدواج با دو خواهر در زمان واحد مجاز « وَ أَنْ تَجْمَعُوا بَیْنَ الْأُخْتَیْنِ : و براي شما جمع در میان دو خواهر ممنوع است »
نیست.