گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد دوم
حکم ازدواج با زنان بیوه



وَ الَّذینَ یُتَوَفَّوْنَ مِنْکُمْ وَ یَذَرُونَ أَزْواجاً یَتَرَبَّصْنَ بِأَنْفُسِهِنَّ أَرْبَعَۀَ أَشْهُرٍ وَ عَشْراً فَإِذا بَلَغْنَ أَجَلَهُنَّ فَلا جُناحَ عَلَیْکُمْ فیما فَعَلْنَ فی »
أَنْفُسِهِنَّ بِالْمَعْرُوفِ وَ اللَّهُ بِما تَعْمَلُونَ خَبیرٌ : و کسانی از شما که میمیرند و همسرانی باقی میگذارند، باید چهار ماه و ده روز
انتظار بکشند (و عدّه نگه دارند) و هنگامی که به آخر مدّتشان رسیدند، گناهی بر شما نیست که هرچه میخواهند، درباره
(1) .« خودشان به طور شایسته انجام دهند (و با مرد دلخواه خود ازدواج کنند) و خدا به آنچه عمل میکنید، آگاه است
(صفحه 60 ) یکی از مسائل و مشکلات اساسی زنان، ازدواج بعد از مرگ شوهر است. از آنجا که ازدواج فوري زن با همسر
دیگر بعد از مرگ شوهر با محبّت و دوستی و حفظ احترام شوهر سابق و تعیین خالی بودن رحم از نطفه همسر پیشین، سازگار
نیست و به علاوه موجب جریحهدار ساختن عواطف بستگان متوفّی است آیه فوق ازدواج مجدّد زنان را مشروط به نگه داشتن
234 / بقره. (صفحه 61 ) رعایت حریم زندگانی زناشویی حتی - عدّه به مدّت چهار ماه و ده روز ذکر کرده است. ***** 1
بعد از مرگ همسر موضوعی است فطري و لذا همیشه در قبایل مختلف آداب و رسوم گوناگونی براي این منظور بوده است
به عنوان نمونه بعضی از قبایل پس از مرگ شوهر، زن را آتش زده و یا بعضی او را با مرده دفن میکردند و پارهاي از قبایل
زنها موظّف بودند مدّتی کنار قبر شوهر زیر خیمه سیاه با لباسهاي مندرس و کثیف، دور از هرگونه آرایش و زیور، شب و
روز خود را بگذرانند. ( 1) آیه فوق بر تمام این خرافات و جنایات خطّ بطلان کشیده و به زنان بیوه اجازه میدهد بعد از
نگهداري عدّه و حفظ حریم زوجیّت گذشته، اقدام به ازدواج کنند ولی به زنان یادآوري میکند که آنها از آزادي خود
سوءاستفاده نکنند و به طور شایسته (بِالْمَعْرُوف) براي انتخاب شوهر جدید اقدام نمایند. طبق روایاتی که از پیشوایان اسلام
رسیده است، زنان موظّفند در این مدت شکل سوگواري خود را حفظ کنند، یعنی مطلقا آرایش نکنند، ساده باشند و البتّه
فلسفه نگهداري این چنین عدّهاي نیز همین را ایجاب میکند. ***** 1- اسلام و عقاید و آراء بشري، صفحه 617 . (صفحه
62 ) همچنین آغاز عدّه، مرگ شوهر نیست بلکه موقعی است که خبر مرگ شوهر به زن میرسد، هر چند بعد از ماهها باشد و
این خود میرساند که تشریع این حکم قبل از هر چیز به خاطر حفظ احترام و حریم زوجیّت است. اگرچه مسأله بارداري
وَ لا جُناحَ عَلَیْکُمْ فیما عَرَّضْ تُمْ بِهِ مِنْ » : احتمالی زن در این قانون مسلما مورد توجّه بوده است. چنانچه در آیه بعدي میفرماید
خِطْبَۀِ النِّساءِ أَوْ أَکْنَنْتُمْ فی أَنْفُسِکُمْ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّکُمْ سَتَذْکُرُونَهُنَّ وَ لکِنْ لا تُواعِدُوهُنَّ سِ  را إِلَّا أَنْ تَقُولُوا قَوْلًا مَعْرُوفاً وَ لا تَعْزِمُوا
عُقْدَةَ النِّکاحِ حَتَّی یَبْلُغَ الْکِتابُ أَجَلَهُ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ یَعْلَمُ ما فی أَنْفُسِکُمْ فَاحْذَرُوهُ وَ اعْلَمُوا أَنَّ اللَّهَ غَفُورٌ حَلیمٌ : و بر شما گناهی
نیست که (در عدّه وفات،) (صفحه 63 ) بطور سربسته (و محترمانه) از این زنان خواستگاري کنید، یا (این خواست قلبی را) در
درونتان پوشیده دارید. خدا میداند که شما (به پیوند با آنان میاندیشید و) از آنان یاد خواهید کرد؛ (بر این تمایل و یاد کرد،
گناهی نیست. ) امّا (هرگز) با آنان قول و قرار نهانی نگذارید، مگر آنکه سخنی پسندیده گویید؛ و آهنگ پیوند زناشویی
نکنید، تا آن مدّت مقرّر بسر آید. و بدانید که خدا آنچه را در درون شما (نهفته) است، میداند؛ از این رو، از (نافرمانی) او
است که به گفتار توأم با اشاره و کنایه « تعریض » از باب :« عَرَّضْتُمْ » .(1) « بترسید و بدانید که خدا بسیار آمرزنده و بردبار است
( 235 / بقره. (صفحه 64 - است. ***** 1 « جانب » به معناي « عرض » گفته میشود. درست در برابر گفتار صحیح و ریشه آن
به طور نهانی و محرمانه و پشت پرده. قرآن کریم :« سرّا » . پوشیده داشتید :« اَکْنَنْتُمْ » . خواندن و دعوت کردن براي عقد :« خِطْبَۀ »
پس از ترسیم عدّه وفات و وظایف زنان در این مورد، مقرّرات و وظایف مربوط به مردان را برمیشمارد. در این آیه شریفه،
از « لا تَعْزِمُوا » . خواستگاري علنی در دوران عدّه وفات به روشنی نهی شده، امّا خواستگاري با کنایه و اشاره و سربسته روا است
در واقع نهی از انجام عقد ازدواج به « وَ لا تَعْزِمُوا عُقْدَةَ النِّکاحِ » : به معنی قصد است و هنگامی که میفرماید « عَزْم » ماده
صورت مؤکّد است، یعنی حتّی نیّت چنین کاري را در زمان عدّه نکنید. (صفحه 65 ) این دستور در واقع براي آن است که هم
حریم ازدواج سابق حفظ شده باشد و هم زنان بیوه از حقّ تعیین سرنوشت آینده خود محروم نگردند، دستوري که هم عادلانه
است و هم توأم با حفظ احترام طرفین. در حقیقت این یک امر طبیعی است که با فوت شوهر، زن به سرنوشت آینده خود فکر
میکند و مردانی نیز ممکن است به خاطر شرایط سهلتر که زنان بیوه دارند در فکر ازدواج با آنان باشند، از طرفی باید حریم
زوجیّت سابق نیز حفظ شود، آنچه در بالا آمد، دستور حساب شدهاي است که همه این مسائل در آن رعایت شدهاست. جمله
میفهماند که علاوه بر لزوم خودداري از خواستگاري آشکار، نباید در خفا و پنهانی با چنین زنانی « وَ لکِنْ لا تُواعِدُوهُنَّ سِ  را »
در مدّت عدّه ملاقات کرد و با صراحت خواستگاري نمود، مگر اینکه صحبت به گونهاي باشد که با آداب اجتماعی و موضوع
مرگ شوهر سازش داشته باشد، یعنی در پرده و با کنایه صورت گیرد. (صفحه 66 ) در روایات اسلامی در تفسیر این آیه براي
مثالهایی ذکر شده، به عنوان نمونه در حدیثی از امام « قَوْلٌ مَعْرُوفٌ » خواستگاري کردن به طور سربسته و به اصطلاح قرآن
قول معروف این است که مثلاً مرد به زن مورد نظرش بگوید: اِنّی فیکَ لَراغِبٌ وَ اِنّی لِلنِّساءِ » : صادق میخوانیم که فرمود
1) نکته قابل ) .« لَمُکْرِمٌ فَلا تَسْبِقینی بِنَفْسِکَ: من به تو علاقه دارم، زنان را گرامی میدارم، در مورد کار خود از من پیشی مگیر
توجه اینکه گرچه آیه فوق بعد از آیه وفات قرار گرفته، ولی فقهاء تصریح کردهاند که حکم بالا، مخصوص عدّه وفات نیست،
« حدائق » بلکه شامل غیر آن نیز میشود. ***** 1- نورالثقلین، جلد 1، صفحه 232 ، حدیث 905 . (صفحه 67 ) مرحوم صاحب
فقیه معروف میگوید: اصحاب ما تصریح کردهاند که تعریض و کنایه نسبت به خواستگاري در مورد زنی که در عدّه رجعی
است، حرام میباشد. اما نسبت به زن مطلقه غیر رجعیه هم از سوي شوهرش و هم از سوي دیگران جایز است، ولی تصریح به
آن، براي هیچکدام جایز نیست. امّا در عدّه بائن، تعریض از ناحیه شوهر و دیگران جایز است ولی تصریح تنها از سوي شوهر
آمده است. ( 1) سپس « حدائق » جایز است نه دیگري، شرح بیشتر این موضوع در کتب فقهی مخصوصا در ادامه کلام صاحب
جلد 24 ، صفحه ،« حدائق » -1 ***** .« ولی در هر حال عقد نکاح را نبندید تا عدّه آنها به سر آید » : در ادامه آیه میفرماید
90 . (صفحه 68 ) و به طور مسلّم اگر کسی در عدّه، عقد ازدواج را ببندد، باطل است، بلکه اگر آگاهانه این کار را انجام دهد،
بدانید که خداوند آنچه در دل دارید، را » : سبب میشود آن زن براي همیشه نسبت به او حرام گردد. و به دنبال آن میفرماید
این دستوري » : سپس در ادامه آیه میفرماید .« میداند، از مخالفت او بپرهیزید و بدانید که خداوند آمرزنده داراي حِلم است
است که تنها افرادي از شما که ایمان به خدا و روز قیامت دارند و میتوانند تمایلات خود را کنترل کنند از آن پند میگیرند.
و باز براي تأکید بیشتر میگوید: که این براي پاکی و نموّ خانوادههاي شما مؤثرتر و براي شستن آلودگیها مفیدتر است و این
را خدا میداند و شما نمیدانید و قابل توجه اینکه عمل به این دستورها موجب تزکیه و هم موجب طهارت معرفی شده است.
( (صفحه 69