گروه نرم افزاری آسمان

تعدد زوجات



اشاره
تک همسري، طبیعیترین شکل زناشویی است که در آن هر یک از زن و شوهر، احساسات و عواطف و منافع جنسی دیگري
را فقط از آنِ خود میدانند نقطه مقابل تک همسري، چند همسري است که اسلام تعدد زوجات یا چند زنی را برخلاف چند
شوهري و کمونیسم جنسی کاملًا نسخ و لغو نکرد، بلکه آن را مقید ساخت، یعنی از طرفی نامحدودي آن را از بین برد و براي
- آن حداکثري قائل شد و از طرف دیگر شرایطی برایش گذاشت که به هر کس اجازه انتخاب همسران متعدد نداد. ***** 1
وَ إِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تُقْسِطُوا » : روایات از وسائل الشیعه، جلد 14 ، صفحه 450 ، باب 5. (صفحه 106 ) خداوند در آیه ذیل میفرمایند
فِی الْیَتامی فَانْکِحُوا ما طابَ لَکُمْ مِنَ النِّساءِ مَثْنی وَ ثُلاثَ وَ رُباعَ فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِ دَةً أَوْ ما مَلَکَتْ أَیْمانُکُمْ ذلِکَ أَدْنی
أَلاَّ تَعُولُوا : و اگر میترسید که (به هنگام ازدواج با دختران یتیم) رعایت عدالت درباره آنها نکنید، با زنان پاکدامن ازدواج
کنید، دو یا سه یا چهار همسر و اگر میترسید عدالت را رعایت نکنید تنها به یک همسر قناعت نمائید و یا از زنانی که مالک
به « ثلاث » و « دو تا دو تا » در لغت به معنی « مثنی » (1) .« آنها هستید استفاده کنید، این کار بهتر از ظلم و ستم جلوگیري میکند
3 / نساء. - به معنی (چهار تا چهار تا) میباشد و از آنجا که روي سخن در آیه به همه ***** 1 « رباع » و « سه تا سه تا » معنی
(صفحه 107 ) مسلمانان است معنی آیه چنین میشود که شما براي دوري از ستم کردن در حقّ دختران یتیم میتوانید از
ازدواج آنها خودداري کنید و با زنانی ازدواج کنید که موقعیت اجتماعی و فامیلی آنها به شما اجازه ستم کردن را نمیدهد و
میتوانید از آنها دو نفر یا سه نفر یا چهار نفر به همسري خود انتخاب کنید منتها چون مخاطب، همه مسلمانان بوده است تعبیر
به دو تا دو تا و مانند آن شده است وگرنه جاي تردید نیست که حداکثر تعدّد زوجات بیش از چهار نفر نیست آن هم با فراهم
شدن شرایط خاصش. به هر حال آیه فوق دلیل صریحی است بر مسأله جواز تعدد زوجات منتها با شرایط چون بلافاصله
میگوید: این در صورت حفظ عدالت کامل است اما اگر نمیتوانید عدالت را رعایت کنید به همان یک همسر اکتفا نمائید تا
از ظلم و ستم بر دیگران برکنار باشید و یا به جاي انتخاب همسر دوم از کنیزي که مال شما است استفاده کنید زیرا شرایط آنها
( سبکتر است. (صفحه 108
تعدد زوجات یک ضرورت اجتماعی است
آیه فوق مسأله تعدد زوجات را با شرایط سنگینی و در حدود معیّنی مجاز شمرده است و در اینجا با ایرادها و حملات مخالفان
آن روبهرو میشویم که با مطالعات زودگذر و تحت احساسات حساب نشده به مخالفت با این قانون اسلامی برخاستهاند و
ایراد میگیرند که اسلام به مردان اجازه داده براي خود حرمسرا بسازند و به طور نامحدود همسر بگیرند. در حالی که نه اسلام
اجازه تشکیل حرمسرا به آن معنی که آنها میپندارند داده و نه تعدد زوجات را بدون قید و شرط و نامحدود قرار داده است.
توضیح اینکه: با مطالعه وضع محیطهاي مختلف قبل از اسلام به این نتیجه میرسیم که تعدد زوجات به طور نامحدود امري
عادي بوده و حتّی بعضی از مواقع بتپرستان به هنگام مسلمان شدن بیش از ده زن و یا کمتر داشتهاند بنابراین تعدد زوجات از
پیشنهادها و ابتکارات اسلام نیست بلکه اسلام آن را در چهارچوب ضرورتهاي زندگی انسانی محدود ساخته و براي آن
قیود و شرایط سنگین قائل شده است. (صفحه 109 ) قوانین اسلام براساس نیازهاي واقعی بشر دور میزند نه تبلیغات ظاهري و
احساسات رهبري شده مسأله تعدّد زوجات نیز از همین زاویه در اسلام مورد بررسی قرار گرفته، زیرا هیچکس نمیتواند انکار
کند که مردان در حوادث گوناگون زندگی بیش از زنان در خطر نابودي قرار دارند و در جنگها و حوادث دیگر قربانیان
اصلی را آنها تشکیل میدهند. و نیز نمیتوان انکار کرد که عمر زندگی جنسی مردان، از زنان طولانیتر است زیرا زنان در
سنین معیّنی آمادگی جنسی خود را از دست میدهند در حالی که در مردان چنین نیست. (صفحه 110 ) و نیز زنان به هنگام
عادت ماهانه و قسمتی از دوران حمل، عملًا ممنوعیّت جنسی دارند در حالی که در مردان این ممنوعیّتها وجود ندارد. از
همه گذشته زنانی هستند که همسران خود را به علل گوناگونی از دست میدهند و معمولًا نمیتوانند به عنوان همسر اول،
مورد توجه مردان قرار گیرند و اگر مسأله تعدّد زوجات در کار نباشد آنها باید براي همیشه بدون همسر باقی بمانند. با در نظر
گرفتن این واقعیتها در این گونه موارد که تعادل میان مرد و زن به عللی بهم میخورد ناچاریم یکی از سه راه را انتخاب
کنیم. 1 مردان تنها به یک همسر در همه موارد قناعت کنند و زنان اضافی تا پایان عمر بدون همسر باقی بمانند و تمام نیازهاي
2 مردان فقط داراي یک همسر قانونی باشند ولی روابط آزاد ( فطري و خواستههاي درونی خود را سرکوب کنند. (صفحه 111
و نامشروع جنسی را با زنان که بیشوهر ماندهاند به شکل معشوقه برقرار سازند. 3 کسانی که قدرت دارند بیش از یک همسر
مشکلی براي آنها ایجاد نمیشود و قدرت بر اجراء عدالت کامل در میان « اخلاقی » و « مالی » و « جسمی » را اداره کنند و از نظر
همسران و فرزندان خود دارند به آنها اجازه داده شود که بیش از یک همسر براي خود انتخاب کنند. مسلما غیر از این سه راه،
راه دیگري وجود ندارد. اگر بخواهیم راه اوّل را انتخاب کنیم باید با فطرت و غرایز و نیازهاي روحی و جسمی بشر به مبارزه
برخیزیم و عواطف و احساسات این گونه زنان را نادیده بگیریم، این مبارزهاي است که پیروزي در آن نیست. به تعبیر دیگر
مسأله تعدّد همسر را در موارد ضرورت نباید تنها از دریچه (صفحه 112 ) چشم همسر اول، مورد بررسی قرار داد، بلکه از
دریچه چشم همسر دوم نیز باید مورد مطالعه قرار گیرد و آنها که مشکلات همسر اوّل را در صورت تعدّد زوجات عنوان
میکنند کسانی هستند که یک مسأله سه زاویهاي را تنها از دید یک زاویه نگاه میکنند زیرا مسأله تعدّد همسر، هم از زاویه
دید مرد و هم از زاویه دید همسر اوّل و هم از زاویه دید همسر دوّم باید مطالعه شود و با توجه به مصلحت مجموع، در این
باره قضاوت کنیم. و اگر راه دوم را انتخاب کنیم باید فحشاء را به رسمیّت بشناسیم و تازه زنانی که به عنوان معشوقه مورد
بهرهبرداري جنسی قرار میگیرند نه تأمینی دارند و نه آیندهاي و شخصیت آنها در حقیقت لگدمال شده است و اینها اموري
نیست که هر انسان عاقلی آن را تجویز کند. بنابراین تنها راه سوّم باقی میماند که هم به خواستههاي فطري و نیازهاي غریزي
زنان پاسخ مثبت میدهد و هم از عواقب شوم فحشاء و نابسامانی زندگی این دسته از زنان برکنار است و جامعه را از گرداب
گناه بیرون میبرد. (صفحه 113 ) البته باید توجّه داشت که جواز تعدّد زوجات با اینکه در بعضی از موارد یک ضرورت
اجتماعی است و از احکام مسلّم اسلام محسوب میشود امّا تحصیل شرایط آن در امروز با گذشته تفاوت بسیار پیدا کرده
است، زیرا زندگی در سابق یک شکل ساده و بسیط داشت و لذا رعایت کامل مساوات بین زنان آسان بود و از عهده غالب
افراد برمیآمد ولی در عصر و زمان ما باید کسانی که میخواهند از این قانون استفاده کنند مراقب عدالت همهجانبه باشند و
اگر قدرت بر این کار دارند چنین اقدامی بنمایند و اساسا اقدام به این کار نباید از روي هوي و هوس باشد. از همه اینها
گذشته تمایل پارهاي از مردان را به تعدّد همسر نمیتوان انکار کرد، این تمایل اگر جنبه هوس داشته باشد قابل ملاحظه نیست
امّا گاه میشود که بر اثر عقیم بودن زن و علاقه شدید مرد به داشتن فرزند، این تمایل را منطقی میکند و یا گاهی بر اثر
تمایلات جنسی و عدم توانایی همسر اوّل براي انجام این خواسته غریزي، مرد، خود را ناچار به ازدواج دوّم میبیند، حتّی اگر
از طریق مشروع انجام نشود از طریق نامشروع اقدام میکند. در این گونه موارد نیز نمیتوان منطقی بودن خواسته مرد را انکار
کرد. (صفحه 114 ) البته نمیتوان انکار کرد که تعدد زوجات در این عصر مترادف تراکم مصیبتها، تشدید بلیّات، درد
بیدرمان جامعه است، در صورتی که تعدّد زوجات از نظر اسلام براي زوال مصیبتها، تقلیل فاحشات، انسجام و نظام خانواده
و تکثیر نسل جامعه مقرّر تشریع گردیده است، آري شهوتپرستی و زن بارگی شوهران، حسادت و خودخواهی زنان اول و
مکّ اري زنان دوّم، در این (صفحه 115 ) عصر سبب شده است که دستور مقدس اسلام و صریح آیه حکیمانه قرآن، از نظر
مسلمانان غیر قابل عمل و حکمی ارتجاعی وانمود شود، در حالی که این عیب از قانون نیست و اعمال افراد را نباید به حساب
دستورهاي اسلام گذاشت، در اینجا باید گفت: آبادي میخانه ز ویرانی ماست جمعیّت کفر از پریشانی ماست اسلام به ذات
خود ندارد عیبی هر عیب که هست در مسلمانی ماست در اینجا این سؤال پیش میآید که ممکن است شرایط و کیفیاتی که
در بالا گفته شد براي زن یا زنانی پیدا شود آیا در این صورت میتوان به او اجازه داد که دو شوهر براي خود انتخاب کند؟
پاسخ: اولاً: میل جنسی در مردان به مراتب بیش از زنان است و از جمله ناراحتیهایی که در کتب علمی مربوط به مسائل
است در حالی که در مردان، موضوع برعکس است. « سرد مزاجی » جنسی درباره غالب زنان ذکر (صفحه 116 ) میکنند مسأله
ثانیا: تعدّد همسر در مورد مردان هیچگونه مشکل اجتماعی و حقوقی ایجاد نمیکند در حالی که درباره زنان اگر فرضا دو
همسر انتخاب کند، مشکلات فراوانی به وجود خواهد آمد که سادهترین آنها مسأله مجهول بودن نسب فرزند است که معلوم
نیست مربوط به کدام یک از دو همسر باشد و مسلما چنین فرزندي مورد حمایت هیچ یک از مردان قرار نخواهد گرفت و
فرزندي که پدر او مجهول باشد کمتر مورد علاقه مادر قرار خواهد گرفت و با این ترتیب چنین فرزندانی از نظر عاطفی در
محرومیّت مطلق قرار میگیرند و شاید نیاز به تذکّر نداشته باشد که توسّل به وسائل پیشگیري از انعقاد نطفه، هیچگاه اطمینان
بخش نیست. ثالثا: بیش از یک شوهر داشتن، هم با طبیعت زن منافی است و هم با منافعش، (صفحه 117 ) روي این جهات،
تعدّد همسر براي زنان نمیتواند منطقی بوده باشد، در حالی که در مورد مردان با توجه به شرایط آن، هم منطقی است و هم
عملی.
منظور از عدالت درباره همسران چیست؟
آیا این عدالت مربوط به امور زندگی از قبیل هم خوابگی و وسایل زندگی و رفاه و آسایش است یا منظور عدالت در حریم
در محبتهاي قلبی خارج از قدرت انسان است چه کسی میتواند « عدالت » قلب و عواطف انسانی نیز هست؟ شک نیست که
محبّت خود را که عواملی در بیرون وجود اوست از هر نظر تحت کنترل درآورد؟ به همین دلیل رعایت این نوع عدالت را
شما هر قدر کوشش کنید نمیتوانید در میان همسران خود از نظر » : خداوند واجب نشمرده و در آیه 129 سوره نساء میفرماید
صفحه 118 ) بنابراین محبتهاي درونی مادامی که موجب ترجیح بعضی از ) .« تمایلات قلبی عدالت و مساوات برقرار سازید
همسران بر بعضی دیگر از جنبههاي عملی نشود ممنوع نیست، آنچه مرد موظّف به آن است رعایت عدالت در جنبههاي عملی
و خارجی است.
عدالت شرط تعدد زوجات است
وَ لَنْ تَسْتَطیعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَیْنَ النِّساءِ وَ لَوْ حَرَصْ تُمْ فَلا تَمیلُوا کُلَّ الْمَیْلِ فَتَذَرُوها کَالْمُعَلَّقَۀِ وَ إِنْ تُصْ لِحُوا وَ تَتَّقُوا فَإِنَّ اللَّهَ کانَ »
غَفُوراً رَحیماً : هرگز نمیتوانید بین زنان برابري کامل برقرار سازید هرچند بر این کار حرض داشته باشید، پس میل را به
(1) .« یکطرف نکنید که زن دیگر را سرگردان کنید، اگر اصلاح کنید و تقوي پیشه کنید خداوند آمرزنده و مهربان است
129 / نساء. (صفحه 119 ) این آیه حکم عدالت بین زنان را تشریع میکند و میفرماید شما نمیتوانید عدالت را -1 *****
بین زنانتان مراعات کنید در تمام امور و از جمیع جهات به خصوص از جهت دلبستگی و محبت قلبی که در اختیار انسانها
نیست و نباید تمام محبت را نسبت به یکی نمود و دیگري حیران بماند، نه شوهر داشته باشد و نه بیوه تا شوهر کند و تعدد
زوجات زمانی جایز است که مساوات و عدالت بین آنها استوار گردد و اگر نتواند به یکزن قناعت کند. در اینجا این سؤال
پیش میآید که مراعات عدالت حتی در مورد محبت و علاقه قلبی امکانپذیر نیست بنابراین درباره همسر متعدّد چه باید
در میان همسران امکانپذیر نیست، هرچند در این « عدالت از نظر محبت » کرد؟ آیه مورد بحث به این سؤال پاسخ میدهد که
استفاده میشود که در میان مسلمانان، افرادي بودند که در این زمینه « وَ لَوْ حَرَصْتُم » زمینه کوشش شود. (صفحه 120 ) از جمله
فَإِنْ » : سخت کوشش میکردند و شاید علّت کوشش آنها دستور مطلق به عدالت در این آیه بوده است آنجا که میفرماید
1) از آنجا که محبتهاي قلبی، عوامل مختلفی دارد که بعضا از اختیار انسان بیرون است، دستور به ) .« خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَواحِدَةً
رعایت عدالت در مورد آن داده نشده است، ولی نسبت به اعمال و رفتار و رعایت حقوق در میان همسران که براي انسان
امکانپذیر است روي عدالت تأکید شده است. در عین حال براي اینکه مردان از این حکم، سوء استفاده نکنند به دنبال این
اکنون که نمیتوانید مساوات کامل را از نظر محبّت، میان همسران خود، » ( 3 / نساء. (صفحه 121 - جمله میفرماید: ***** 1
در روایات .« رعایت کنید حداقل تمام تمایل قلبی خود را متوجه یکی از آنان نسازید که دیگري به صورت بلاتکلیف درآید
اسلامی مطالبی درباره عدالت در میان همسران نقل شده که عظمت این قانون را مشخص میسازد ازجمله اینکه: در حدیثی
میخوانیم حضرت علی علیهالسلام در آن روزي که متعلق به یکی از دو همسرش بود، حتی وضوي خود را در خانه دیگري
نمیگرفت. ( 1) و درباره پیامبر صلی الله علیه و آله میخوانیم که حتی به هنگام بیماري در خانه یکی از همسران خود توقف
2- تفسیر تبیان، جلد 3، صفحه 350 . (صفحه 122 ) و درباره . 1- تفسیر تبیان، جلد 3، صفحه 350 ***** ( نمیکرد. ( 2
نقل شده که دو همسر داشت و هر دو در بیماري طاعون با هم از دنیا رفتند، او حتّی براي مقدم داشتن دفن « معاذبن جمل »
( یکی بر دیگري از قرعه استفاده کرد تا کاري برخلاف عدالت انجام نداده باشد. ( 1
پاسخ به یک سؤال لازم در مورد تعدد زوجات
بعضیها میگویند که تعدد زوجات مشروط به عدالت است و عدالت هم ممکن نیست، بنابراین تعدّد زوجات در اسلام
از مادّیین « ابن ابی العوجاء » ممنوع است؟ اتفاقا از روایات اسلامی برمیآید که نخستین کسی که این ایراد را مطرح کرده
معاصر امام صادق علیهالسلام بود که این ایراد را به ***** 1- تفسیر تبیان، جلد 3، صفحه 350 . (صفحه 123 ) هشام بن حکم
دانشمند در میان گذاشت و او به خدمت امام صادق علیهالسلام رسید و عرض کرد چنین سؤالی پیش آمده است. امام در
پاسخ فرمود: منظور از عدالت در آیه 3 سوره نساء عدالت در نفقه و رعایت حقوق همسري و طرز رفتار و کردار است و امّا
منظور از عدالت که در آیه 129 سوره نساء آمده و امري محال شمرده شده عدالت در تمایلات قلبی است بنابراین تعدّد
زوجات با حفظ شرایط اسلامی نه ممنوع است و نه محال. ( 1) بنابراین خداوند در این آیه صریحا میفرماید: تمام تمایل قلبی
خود را متوجه یک همسر نکنید و به این ترتیب انتخاب دو همسر را مجاز شمرده است منتها به شرط اینکه عملًا درباره یکی
. از آن دو ظلم نشود اگرچه از نظر تمایل قلبی نسبت به آنها تفاوت داشته باشد. ***** 1- تفسیر برهان، جلد 1، صفحه 420
(صفحه 124 ) نکته: نکتهاي که باید در اینجا ذکر شود این است که اسلام نه چند همسري را اختراع کرد و نه آن را نسخ نمود
آنچه اسلام انجام داد این بود که براي این رسم اصلاحاتی پدید آورد از جمله: اولین اصلاحی که اسلام در این زمینه به عمل
آورد این بود که آن را محدود کرد، قبل از اسلام تعدّد زوجات نامحدود بود و یک نفر به تنهایی میتوانست چندین زن
داشته باشد و حرم سراهایی به وجود آورد، ولی اسلام داشتن بیش از چهار زن را اجازه نداد. اصلاح دیگر اسلام در زمینه
عدالت بود که اجازه نداد به هیچ وجه تبعیضی میان زنان یا فرزندان زنان مختلف صورت گیرد. و گذشته از شرط عدالت،
شرایط و تکالیف دیگري نیز متوجه مرد است، مثلًا (صفحه 125 ) مردي حق تعدد زوجات دارد که امکانات مالی او به وي
اجازه این کار را بدهد. همچنین امکانات جسمی و غریزي نیز به نوبه خود شرط است و در حدیث است که اگر کسی
گروهی از زنان را به نزد خود گرد آورد که نتواند آنها را از لحاظ جنسی اشباع کند و آنها به زنا و فحشاء بیفتند، گناه این
فحشاء به گردن اوست. و همچنین معلوم شد که اسلام با تجویز تعدد زوجات قصد تحقیر زن را نداشت، بلکه میخواست
( حقوق او را حفظ کند و از ملعبه شدن وي به دست مردان جلوگیري کند. ( 1
گوشهاي از فلسفه تعدّد زوجات پیامبر
یا أَیُّهَا النَّبِیُّ إِنَّا أَحْلَلْنا لَکَ أَزْواجَکَ اللاَّتی آتَیْتَ أُجُورَهُنَّ وَ ما مَلَکَتْ یَمینُکَ ***** 1- استاد شهید مرتضی مطهّري. »
(صفحه 126 ) مِمَّا أَفاءَ اللَّهُ عَلَیْکَ وَ بَناتِ عَمِّکَ وَ بَناتِ عَمَّاتِکَ وَ بَناتِ خالِکَ وَ بَناتِ خالاتِکَ اللَّاتی هاجَرْنَ مَعَکَ وَ امْرَأَةً
مُؤْمِنَۀً إِنْ وَهَبَتْ نَفْسَ ها لِلنَّبِیِّ إِنْ أَرادَ النَّبِیُّ أَنْ یَسْتَنْکِحَها خالِصَۀً لَکَ مِنْ دُونِ الْمُؤْمِنینَ قَدْ عَلِمْنا ما فَرَضْنا عَلَیْهِمْ فی أَزْواجِهِمْ وَ
ما مَلَکَتْ أَیْمانُهُمْ لِکَیْلا یَکُونَ عَلَیْکَ حَرَجٌ وَ کانَ اللَّهُ غَفُوراً رَحیماً: اي پیامبر! ما همسران تو را که مهرشان را پرداختهاي براي
تو حلال کردیم و همچنین کنیزانی که از طریق غنایمی که خداوند به تو بخشیده است مالک شدهاي و دختران عموي تو و
دختران عمهها و دختران دایی تو و دختران خالهها که با تو مهاجرت کردند. هرگاه زنان با ایمانی خود را به پیامبر ببخشد
چنانچه پیامبر بخواهد میتواند با او ازدواج کند، اما چنین ازدواجی تنها براي تو مجاز است نه سایر مؤمنان، ما میدانیم براي
آنها در مورد همسرانشان و کنیزانشان چه حکمی مقرّر داشتهایم، این به خاطر آن است که مشکلی در اداي رسالت بر تو نبوده
این به خاطر آن است که مشکل و » : 1) (صفحه 127 ) خداوند در این آیه میفرماید ) .« باشد و خداوند آمرزنده و مهربان است
جمله اخیر در آیه فوق در واقع اشاره به فلسفه این احکام مخصوص پیامبر گرامی .« حرجی در اداي رسالت بر تو نبوده باشد
اسلام صلی الله علیه و آله است، این جمله میگوید: پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شرایطی دارد که دیگران ندارند و همین
تفاوت سبب تفاوت در احکام شده است. به تعبیر روشنتر میگوید: هدف این بوده که قسمتی از محدودیتها و مشکلات از
دوش پیامبر صلی الله علیه و آله از طریق این احکام برداشته شود. و این تعبیر لطیفی است که نشان میدهد ازدواج پیامبر صلی
- الله علیه و آله با زنان متعدد و مختلف براي حل یک سلسله مشکلات اجتماعی و سیاسی در زندگی او بوده است. ***** 1
50 / احزاب. (صفحه 128 ) زیرا میدانیم هنگامی که پیامبر صلی الله علیه و آله نداي اسلام را بلند کرد تک و تنها بود و تا
مدّتها جز عده محدود و کمی به او ایمان نیاوردند، او بر ضد تنها معتقدات خرافی عصر خود قیام کرد و به همه اعلام جنگ
داد، طبیعی است که همه اقوام و قبایل آن محیط بر ضد او بسیج شوند. بنابراین پیامبر باید از تمام وسایل براي شکستن اتّحاد نا
مقدس دشمنان استفاده کند که یکی از آنها ایجاد رابطه خویشاوندي از طریق ازدواج با قبایل مختلف بود، زیرا محکمترین
رابطه در میان عرب جاهلی رابطه خویشاوندي محسوب میشد و داماد قبیله را همواره از خود میدانستند و دفاع از او را لازم و
تنها گذاشتن او را گناه میشمردند. قرائن زیادي در دست است که نشان میدهد ازدواجهاي پیامبر لااقل در بسیاري از موارد
براي شکستن « زینب » جنبه سیاسی داشته است. (صفحه 129 ) و بعضی ازدواجهاي پیامبر صلی الله علیه و آله مانند ازدواج با
سنت جاهلی بوده که در آیه 37 سوره احزاب در این باره بیان شده است که در زمینه خودداري از ازدواج با همسران مطلقه
پسر خواندهها بوده است و این خود اشارهاي به یک مسأله کلی ازدواجهاي پیامبر صلی الله علیه و آله امر سادهاي نبود بلکه
هدفهایی را تعقیب میکرد که در سرنوشت مکتب او اثر داشت. و بعضی دیگر براي کاستن از عدوات، یا طرح دوستی و
جلب محبّت اشخاص و یا اقوام متعصّب و لجوج بوده است. روشن است کسی که در سن 25 سالگی که عنفوان جوانی او
بوده با زنی بیوه چهل سالهاي ازوداج میکند و تا 53 سالگی تنها به همین یک زن بیوه قناعت مینماید و به این ترتیب دوران
جوانی خود را پشت سر گذاشته و به سن کهولت میرسد و بعد به ازدواجهاي متعدّدي دست میزند حتما دلیل و فلسفهاي
دارد و با هیچ حسابی آن را نمیتوان به انگیزههاي علاقه جنسی پیوند داد، زیرا با اینکه مسأله ازدواج متعدد در میان عرب در
آن روز بسیار ساده و عادي بوده و هیچ گونه محدودیتی براي گرفتن همسري قائل نبودند براي پیامبر صلی الله علیه و آله
ازدواجهاي متعدد در سنین جوانی نه مانع اجتماعی داشت و نه شرایط سنگین مالی و نه کمترین نقصی محسوب میشد.
« عایشه » ازدواج کرد و او « باکره » (صفحه 130 ) جالب اینکه در تواریخ آمده است که پیامبر صلی الله علیه و آله تنها با یک زن
( بود بقیه همسران او همه زنان بیوه بودند که طبعا نمیتوانستند از جنبههاي جسمی چندان تمایل کسی را برانگیزاند. ( 1
-1 بحارالانوار، جلد 22 ، صفحه 191 . (صفحه 131 ) حتی در بعضی از تواریخ میخوانیم که پیامبر با زنان متعددي *****
ازدواج کرد و جز مراسم عقد انجام نشد و هرگز آمیزش با آنها نکرد، حتی در مواردي تنها به خواستگاري بعضی از زنان
قبایل قناعت کرد. ( 1) از سوي دیگر با اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله مسلما مرد عقیمی نبود ولی فرزندان کمی از او به
یادگار ماند، در حالی که اگر ازدواجها به خاطر جذبه جنسی این زنان انجام میشد باید فرزندان بسیاري از او به یادگار مانده
بود. و نیز قابل توجه است که بعضی از این زنان مانند عایشه هنگامی که به همسري پیامبر صلی الله علیه و آله درآمد بسیار
کم سن و سال بود و سالها گذشت تا ***** 1- بحارالانوار، جلد 22 ، صفحه 192 . (صفحه 132 ) توانست یک همسر واقعی
براي او باشد. این نشان میدهد که ازدواج با چنین دختري انگیزههاي دیگري داشته و هدف اصلی همانها بوده است که در
بالا اشاره شد. گرچه دشمنان اسلام خواستهاند ازدواجهاي متعدد پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله را دستاویز شدیدترین
حملات مغرضانه قرار دهند و از آن افسانههاي دروغین بسازند، ولی سن بالاي پیامبر به هنگام این ازدواجهاي متعدد از یک
سو و شرایط خاص سنّی و قبیلهاي این زنان از سوي دیگر و قرائن مختلفی که در بالا ذکر شد از سوي دیگر حقیقت را آفتابی
تُرْجی مَنْ تَشاءُ مِنْهُنَّ وَ تُؤْوي إِلَیْکَ مَنْ تَشاءُ وَ مَنِ ابْتَغَیْتَ مِمَّنْ عَزَلْتَ فَلا جُناحَ » . میکند و توطئههاي مغرضان را فاش میسازد
عَلَیْکَ …: هر یک از همسرانت را بخواهی میتوانی به تأخیر اندازي و (صفحه 133 ) هر کدام را بخواهی نزد خود جاي دهی،
1) با توجه به اینکه ازدواجهاي متعدد پیامبر غالبا جنبههاي سیاسی و اجتماعی و عاطفی داشته و در ) .«… گناهی بر تو نیست
حقیقت جزئی از برنامه انجام رسالت الهی او بوده، ولی در عین حال گاه اختلاف میان همسران و رقابتهاي زنانه متداول
آنها، طوفانی در درون خانه او بر میانگیخته و فکر او را به خود مشغول ساخته است. اینجا است که خداوند یکی دیگر از
میتوانی هر یک از این زنان را بخواهی به تأخیر بیاندازي و هر کدام را » : ویژگیها را براي پیامبرش قائل شده و فرموده
51 / احزاب. (صفحه 134 ) میدانیم که یکی از احکام اسلام در مورد همسران -1 ***** .« بخواهی نزد خود جاي دهی
متعدد آن است که شوهر اوقات خود را در میان آنها به طور عادلانه تقسیم کند که این موضوع را در کتب فقه اسلامی به
تعبیر میکنند. یکی از خصایص پیامبر صلی الله علیه و آله این بود که به خاطر شرایط خاص زندگی « حقّ قَسْم » عنوان
بحرانیش مخصوصا در زمانی که در مدینه بود و در هر ماه تقریبا یک جنگ بر او تحمیل میشد و در همین زمان همسران
متعدد داشت، رعایت حقّ قَسم به حکم آیه فوق از او ساقط بود و میتوانست هرگونه اوقات خود را تقسیم کند ولی در عین
حال پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله حتی الامکان تساوي را در تقسیم اوقات خود رعایت میکرد. ولی وجود همین حکم
الهی آرامشی به همسران پیامبر صلی الله علیه و آله و محیط زندگی داخلی او داد زیرا اولاً این یک حکم عمومی درباره
آنهاست و تفاوتی در کار نیست و ثانیا حکمی است که از ناحیه خدا که براي مصالح مهمّی تشریع شده بنابراین آنها باید با
رفتار و رغبت به آن تن دهند و خشنود گردند. (صفحه 135 ) همچنین باید در نظر گرفت که این حکم استثنایی دارد و پیامبر
در این حکم مستثنی بوده و تقسیم اوقات به طور مساوي بر عموم مسلمانان واجب است.