گروه نرم افزاری آسمان

سوره شوري



اشاره
42 بسم اللّه الرّحمن الرّحیم -
[ [سوره الشوري [ 42 ]: آیات 1 تا 53
37 حم [ 1] عسق [ 2] کَذلِکَ یُوحِی إِلَیکَ وَ إِلَی الَّذِینَ مِن قَبلِکَ اللّه العَزِیزُ الحَکِیم [ 3] لَه ما فِی - بِسم اللّه الرَّحمن الرَّحِیم -قرآن- 1
191 تَکادُ السَّماوات یَتَفَطَّرنَ مِن فَوقِهِن وَ المَلائِکَۀُ یُسَ بِّحُونَ بِحَمدِ رَبِّهِم - السَّماوات وَ ما فِی الَأرض وَ هُوَ العَلِیُّ العَظِیم [ 4] -قرآن- 1
وَ یَستَغفِرُونَ لِمَن فِی الَأرض أَلا إِن اللّهَ هُوَ الغَفُورُ الرَّحِیم [ 5] وَ الَّذِینَ اتَّخَذُوا مِن دُونِه أَولِیاءَ اللّه حَفِیظٌ عَلَیهِم وَ ما أَنتَ عَلَیهِم بِوَکِیلٍ
[ 6] وَ کَ ذلِکَ أَوحَینا إِلَیکَ قُرآناً عَرَبِیا لِتُنذِرَ أُم القُري وَ مَن حَولَها وَ تُنذِرَ یَومَ الجَمع لا رَیبَ فِیه فَرِیق فِی الجَنَّۀِ وَ فَرِیق فِی السَّعِیرِ [ 7 ]
وَ لَو شاءَ اللّه لَجَعَلَهُم أُمَّۀً واحِدَةً وَ لکِن یُدخِل مَن یَشاءُ فِی رَحمَتِه وَ الظّالِمُونَ ما لَهُم مِن وَلِیٍّ وَ لا نَصِ یرٍ [ 8] أَمِ اتَّخَذُوا مِن دُونِه أَولِیاءَ
777 وَ مَا اختَلَفتُم فِیه مِن شَیءٍ فَحُکمُه إِلَی اللّه ذلِکُم اللّهُ - فَاللّه هُوَ الوَلِیُّ وَ هُوَ یُحی المَوتی وَ هُوَ عَلی کُل شَیءٍ قَدِیرٌ [ 9] -قرآن- 1
رَبِّی عَلَیه تَوَکَّلت وَ إِلَیه أُنِیب [ 10 ] فاطِرُ السَّماوات وَ الأَرض جَعَلَ لَکُم مِن أَنفُسِکُم أَزواجاً وَ مِنَ الَأنعام أَزواجاً یَذرَؤُکُم فِیه لَیسَ
کَمِثلِه شَیءٌ وَ هُوَ السَّمِیع البَصِیرُ [ 11 ] لَه مَقالِیدُ السَّماوات وَ الَأرض یَبسُطُ الرِّزقَ لِمَن یَشاءُ وَ یَقدِرُ إِنَّه بِکُل شَیءٍ عَلِیم [ 12 ] شَرَعَ لَکُم
مِنَ الدِّین ما وَصّ ی بِه نُوحاً وَ الَّذِي أَوحَینا إِلَیکَ وَ ما وَصَّینا بِه إِبراهِیمَ وَ مُوسی وَ عِیسی أَن أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِیه کَبُرَ عَلَی
المُشرِکِینَ ما تَدعُوهُم إِلَیه اللّه یَجتَبِی إِلَیه مَن یَشاءُ وَ یَهدِي إِلَیه مَن یُنِیب [ 13 ] وَ ما تَفَرَّقُوا إِلاّ مِن بَعدِ ما جاءَهُم العِلم بَغیاً بَینَهُم وَ لَو لا
1008- کَلِمَۀٌ سَبَقَت مِن رَبِّکَ إِلی أَجَل مُسَ  می لَقُضِیَ بَینَهُم وَ إِن الَّذِینَ أُورِثُوا الکِتابَ مِن بَعدِهِم لَفِی شَکٍّ مِنه مُرِیب [ 14 ] -قرآن- 1
فَلِذلِکَ فَادع وَ استَقِم کَما أُمِرتَ وَ لا تَتَّبِع أَهواءَهُم وَ قُل آمَنت بِما أَنزَلَ اللّه مِن کِتاب وَ أُمِرت لِأَعدِلَ بَینَکُم اللّه رَبُّنا وَ رَبُّکُم لَنا
أَعمالُنا وَ لَکُم أَعمالُکُم لا حُجَّۀَ بَینَنا وَ بَینَکُم اللّه یَجمَع بَینَنا وَ إِلَیه المَصِ یرُ [ 15 ] وَ الَّذِینَ یُحَ اجُّونَ فِی اللّه مِن بَعدِ ما استُجِیبَ لَهُ
حُجَّتُهُم داحِ َ ض ۀٌ عِندَ رَبِّهِم وَ عَلَیهِم غَضَب وَ لَهُم عَذاب شَدِیدٌ [ 16 ] اللّه الَّذِي أَنزَلَ الکِتابَ بِالحَق وَ المِیزانَ وَ ما یُدرِیکَ لَعَل السّاعَۀَ
قَرِیب [ 17 ] یَستَعجِل بِهَا الَّذِینَ لا یُؤمِنُونَ بِها وَ الَّذِینَ آمَنُوا مُشفِقُونَ مِنها وَ یَعلَمُونَ أَنَّهَا الحَقُّ أَلا إِن الَّذِینَ یُمارُونَ فِی السّاعَۀِ لَفِی
861 مَن کانَ یُرِیدُ حَرثَ الآخِرَةِ نَزِد لَه فِی حَرثِهِ - ضَلال بَعِیدٍ [ 18 ] اللّه لَطِیف بِعِبادِه یَرزُق مَن یَشاءُ وَ هُوَ القَوِيُّ العَزِیزُ [ 19 ] -قرآن- 1
وَ مَن کانَ یُرِیدُ حَرثَ الدُّنیا نُؤتِه مِنها وَ ما لَه فِی الآخِرَةِ مِن نَصِ یب [ 20 ] أَم لَهُم شُرَکاءُ شَرَعُوا لَهُم مِنَ الدِّین ما لَم یَأذَن بِه اللّه وَ لَو لا
کَلِمَۀُ الفَصل لَقُضِیَ بَینَهُم وَ إِن الظّالِمِینَ لَهُم عَذاب أَلِیم [ 21 ] تَرَي الظّالِمِینَ مُشفِقِینَ مِمّا کَسَبُوا وَ هُوَ واقِع بِهِم وَ الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا
الصّالِحات فِی رَوضات الجَنّات لَهُم ما یَشاؤُنَ عِندَ رَبِّهِم ذلِکَ هُوَ الفَضل الکَبِیرُ [ 22 ] ذلِکَ الَّذِي یُبَشِّرُ اللّه عِبادَه الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا
الصّالِحات قُل لا أَسئَلُکُم عَلَیه أَجراً إِلاَّ المَوَدَّةَ فِی القُربی وَ مَن یَقتَرِف حَسَ نَۀً نَزِد لَه فِیها حُسناً إِن اللّهَ غَفُورٌ شَ کُورٌ [ 23 ] أَم یَقُولُونَ
- افتَري عَلَی اللّه کَ ذِباً فَإِن یَشَ إِ اللّه یَختِم عَلی قَلبِکَ وَ یَمح اللّه الباطِلَ وَ یُحِقُّ الحَق بِکَلِماتِه إِنَّه عَلِیم بِذات الصُّدُورِ [ 24 ] -قرآن- 1
صفحه 189 از 244
1002 وَ هُوَ الَّذِي یَقبَل التَّوبَۀَ عَن عِبادِه وَ یَعفُوا عَن السَّیِّئات وَ یَعلَم ما تَفعَلُونَ [ 25 ] وَ یَستَجِیب الَّذِینَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصّالِحات وَ
یَزِیدُهُم مِن فَضلِه وَ الکافِرُونَ لَهُم عَذاب شَدِیدٌ [ 26 ] وَ لَو بَسَطَ اللّه الرِّزقَ لِعِبادِه لَبَغَوا فِی الَأرض وَ لکِن یُنَزِّل بِقَدَرٍ ما یَشاءُ إِنَّه بِعِبادِهِ
خَبِیرٌ بَصِیرٌ [ 27 ] وَ هُوَ الَّذِي یُنَزِّل الغَیثَ مِن بَعدِ ما قَنَطُوا وَ یَنشُرُ رَحمَتَه وَ هُوَ الوَلِیُّ الحَمِیدُ [ 28 ] وَ مِن آیاتِه خَلق السَّماوات وَ الَأرض وَ
642 وَ ما أَصابَکُم مِن مُصِ یبَۀٍ فَبِما کَسَبَت أَیدِیکُم وَ یَعفُوا عَن - ما بَث فِیهِما مِن دابَّۀٍ وَ هُوَ عَلی جَمعِهِم إِذا یَشاءُ قَدِیرٌ [ 29 ] -قرآن- 1
کَثِیرٍ [ 30 ] وَ ما أَنتُم بِمُعجِزِینَ فِی الَأرض وَ ما لَکُم مِن دُونِ اللّه مِن وَلِیٍّ وَ لا نَصِیرٍ [ 31 ] وَ مِن آیاتِه الجَوارِ فِی البَحرِ کَالَأعلام [ 32 ] إِن
- [ یَشَأ یُسکِن الرِّیحَ فَیَظلَلنَ رَواکِدَ عَلی ظَهرِه إِن فِی ذلِکَ لَآیات لِکُل صَ بّارٍ شَکُورٍ [ 33 ] أَو یُوبِقهُن بِما کَسَ بُوا وَ یَعف عَن کَثِیرٍ [ 34
435 وَ یَعلَمَ الَّذِینَ یُجادِلُونَ فِی آیاتِنا ما لَهُم مِن مَحِیص [ 35 ] فَما أُوتِیتُم مِن شَیءٍ فَمَتاع الحَیاةِ الدُّنیا وَ ما عِندَ اللّه خَیرٌ وَ - قرآن- 1
أَبقی لِلَّذِینَ آمَنُوا وَ عَلی رَبِّهِم یَتَوَکَّلُونَ [ 36 ] وَ الَّذِینَ یَجتَنِبُونَ کَبائِرَ الإِثم وَ الفَواحِشَ وَ إِذا ما غَضِ بُوا هُم یَغفِرُونَ [ 37 ] وَ الَّذِینَ
- [ استَجابُوا لِرَبِّهِم وَ أَقامُوا الصَّلاةَ وَ أَمرُهُم شُوري بَینَهُم وَ مِمّا رَزَقناهُم یُنفِقُونَ [ 38 ] وَ الَّذِینَ إِذا أَصابَهُم البَغی هُم یَنتَصِ رُونَ [ 39
523 وَ جَزاءُ سَیِّئَۀٍ سَیِّئَۀٌ مِثلُها فَمَن عَفا وَ أَصلَحَ فَأَجرُه عَلَی اللّه إِنَّه لا یُحِبُّ الظّالِمِینَ [ 40 ] وَ لَمَن انتَ َ ص رَ بَعدَ ظُلمِه فَأُولئِکَ ما - قرآن- 1
عَلَیهِم مِن سَبِیل [ 41 ] إِنَّمَا السَّبِیل عَلَی الَّذِینَ یَظلِمُونَ النّاسَ وَ یَبغُونَ فِی الَأرض بِغَیرِ الحَق أُولئِکَ لَهُم عَذاب أَلِیم [ 42 ] وَ لَمَن صَبَرَ وَ
غَفَرَ إِن ذلِکَ لَمِن عَزم الأُمُورِ [ 43 ] وَ مَن یُضلِل اللّه فَما لَه مِن وَلِیٍّ مِن بَعدِه وَ تَرَي الظّالِمِینَ لَمّا رَأَوُا العَذابَ یَقُولُونَ هَل إِلی مَرَدٍّ مِن
581 وَ تَراهُم یُعرَضُونَ عَلَیها خاشِعِینَ مِنَ الذُّل یَنظُرُونَ مِن طَرف خَفِیٍّ وَ قالَ الَّذِینَ آمَنُوا إِن الخاسِرِینَ الَّذِینَ - سَبِیل [ 44 ] -قرآن- 1
خَسِرُوا أَنفُسَهُم وَ أَهلِیهِم یَومَ القِیامَۀِ أَلا إِن الظّالِمِینَ فِی عَذاب مُقِیم [ 45 ] وَ ما کانَ لَهُم مِن أَولِیاءَ یَنصُرُونَهُم مِن دُونِ اللّه وَ مَن یُضلِلِ
اللّه فَما لَه مِن سَبِیل [ 46 ] استَجِیبُوا لِرَبِّکُم مِن قَبل أَن یَأتِیَ یَوم لا مَرَدَّ لَه مِنَ اللّه ما لَکُم مِن مَلجَإٍ یَومَئِذٍ وَ ما لَکُم مِن نَکِیرٍ [ 47 ] فَإِن
أَعرَضُوا فَما أَرسَلناكَ عَلَیهِم حَفِیظاً إِن عَلَیکَ إِلاَّ البَلاغ وَ إِنّا إِذا أَذَقنَا الإِنسانَ مِنّا رَحمَۀً فَرِحَ بِها وَ إِن تُصِ بهُم سَیِّئَۀٌ بِما قَدَّمَت أَیدِیهِم
- فَإِن الإِنسانَ کَفُورٌ [ 48 ] لِلّه مُلک السَّماوات وَ الأَرض یَخلُق ما یَشاءُ یَهَب لِمَن یَشاءُ إِناثاً وَ یَهَب لِمَن یَشاءُ الذُّکُورَ [ 49 ] -قرآن- 1
894 أَو یُزَوِّجُهُم ذُکراناً وَ إِناثاً وَ یَجعَل مَن یَشاءُ عَقِیماً إِنَّه عَلِیم قَدِیرٌ [ 50 ] وَ ما کانَ لِبَشَرٍ أَن یُکَلِّمَه اللّه إِلاّ وَحیاً أَو مِن وَراءِ حِجاب أَو
یُرسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ بِإِذنِه ما یَشاءُ إِنَّه عَلِیٌّ حَکِیم [ 51 ] وَ کَذلِکَ أَوحَینا إِلَیکَ رُوحاً مِن أَمرِنا ما کُنتَ تَدرِي مَا الکِتاب وَ لا الإِیمان وَ
لکِن جَعَلناه نُوراً نَهدِي بِه مَن نَشاءُ مِن عِبادِنا وَ إِنَّکَ لَتَهدِي إِلی صِ راطٍ مُستَقِیم [ 52 ] صِ راطِ اللّه الَّذِي لَه ما فِی السَّماوات وَ ما فِی
جمع جاریه بمعنی کشتی. « جوار » . کلیدها « مقالید » : 605 [ صفحه 441 ] معنی لغات - الَأرض أَلا إِلَی اللّه تَصِ یرُ الأُمُورُ [ 53 ] -قرآن- 1
از مصدر وبق بفتح اوّل و دوّم بمعنی هلاك و نابودي. ترجمه: بنام خداي بزرگ بخشش مهربان 1 حم. 2 عسق. 3 بمانند « یوبقهن »
اینکه حروف و جملهها خداوند داناي گرامی بسوي تو و پیغمبران گذشته وحی میکند. 4 همان خداي که از او است آنچه در
آسمان است و زمین و برتر است و بزرگوار. 5 که در برابر بزرگی او اینکه آسمانهاي از زبر یکدگر آمادهي شکافتن است، و
فرشتگان بستایش پروردگار خود تسبیح کنند و براي آنها که در زمینند آمرزش طلبند. پس خبردار باش که خداوند با اینکه
[توانائی و بزرگی] اصل آمرزش است و مهربانی 6 و آنها که جز خداوند براي خود دوستانی گرفتند او خود نگهبان فکر و کارشان
است و تو را بر آنها نگماشتیم. 7 و به اینکه جور قرآن عربی را بتو الهام کردیم [که به اندیشهي کفر و دین شان نباشی] و مردم مکّه
و آنکه بیرون از آنجاست بیم دهی از روز فرا همی آدمیان که ناگزیر دستهاي ببهشت و گروهی بآتش روند. 8 و البتّه اگر خدا
بخواهد همه را یک دسته کند و بیک گونه آفریند ولی [آفرینش آدمی چنین است] که هر که را بخواهد برحمت خود در آورد و
آنها که ستمکارند نه دوستی دارند و نه یاوري. 9 پس چرا جز خدا دوستانی گرفتند با اینکه او است دوستی که مردگان زنده کند
و بهر چیز توانا باشد. [اي محمّد اکنون یادآوري کن که چون خدا دوست توانا است] 10 اگر بچیزي هم آهنگ نشدید و اختلاف
کردید دستور آن با خدا است که حاکم اینکه ناسازگاریها پروردگار من است که توکّلم باو است و روي دل بدو دارم 11 همو که
پدید آرندهي آسمانها و زمین است و از خودتان جفتها برایتان آفرید و هم از چهار پایان نر و ماده کرد و [ صفحه 442 ] [به اینکه
صفحه 190 از 244
گونه] شما را میآفریند و میافزاید و کس چون او نیست چه بینا و شنوا او است و بس 12 و کلیدهاي آسمانها و زمین باختیار او
است که براي هر که بخواهد روزي گشاده بدارد و بسرنوشت کند چه او بر همه چیز دانا است 13 و اینکه دین که برايتان نمودار
کرد همان است که بنوح سفارش شد [آنچه بتو الهام شد] و آنچه بتو الهام کردیم و به ابراهیم و موسی و عیسی سفارش شد بپا
داشتن دین است که همگی بآن راه باشید و از هم جدا نشوید ولی همین دعوت و پیغمبري تو بر مشرکین گران است [که حسودند
و نادان] لیکن آنرا که خدا بخواهد برگزیند و آن را که مرد إنابه است و دل با خدا دارد بسوي خود رهبري کند 14 [پس دو
دستگی و تفرقه کار کافران است که پیش از تو] از پس دانستن خوب و بد براي ستمگري و تجاوز بر یکدگر پراکنده و ناسازگار
شدند و اگر سرنوشت پروردگارت نبود که تا بهنگامی معین بمانند البته همگی محکوم به مرگ بودند و هم مردمی که بعد از آنها
علم و کتاب بارث بردند [و اکنون همزمان با تو هستند] از پیغمبري و قرآن بشک ماندند و دو دل شدند 15 پس تو چنانکه دستور
داري براه راست خود باش و پیرو خواستههاشان مباش و بگو: بهر کتابی که خدا فرستاد مؤمنم و مامورم میان شما بعدالت رفتار کنم
چه خداوند پروردگار ما و شما است و کار ما براي خود ما و کار شما براي خودتان که میانمان حجتی و دلیلی نیست و خداوند
میان ما را فراهم میکند چون بازگشت همگی به سوي او است 16 [و همه بدانند] آن کسان که در برابر دین خدا احتجاج و دشمنی
میکنند با اینکه مردم خردمند آن را پذیرفتهاند استدلالشان بحضور پروردگارشان نابود است و خشم و عذاب سخت براي شان
فراهم است 17 چون خداوند است که اینکه قرآن را بدرستی فرستاده و بیم میزان [و خرد و وسیله سنجش درست از نادرست] او
فرستاده است و شاید رستاخیز نزدیک باشد 18 کافران میگویند چرا زود نمیرسد! و مؤمنان از آن ترسانند و میدانند درست است و
آمدنی، البته بدانند آنها که از رستاخیز دو دل هستند گمراهند و از راه بدورند 19 ولی [ صفحه 443 ] خداوند به بندگان خود
مهربان است و بهر کس آنچه صلاح است روزي میرساند چه او گرامی است و توانا 20 که سود آن جهان هر که خواهد باو دهد
بافزونی و آنکه سود اینکه جهان بخواهد همان را باو دهد و در جهان دیگر بهرهاي ندارد 21 مگر اینکه کافران خدائی چند
داشتهاند که بیاجازهي حق بر ایشان دین ساختهاند! البتّه اگر فرمان ناگزیر خداوندي نبود همگی نابود میشدند و البتّه بجهان دیگر
آزاري دردناك دارند 22 که ستمکاران را بینی ترسناك از کار خود که گرفتار آن شدهاند و مؤمنین نکوکار در باغهاي بهشت که
آنچه خواهند به پیشگاه پروردگارشان آماده بینند و همین است بخشش بزرگ و بس 23 و چنین بهرهاي خداوند به بندگان مؤمن
نکوکارش نوید میدهد. و تو بمردم بگو: من از شما مزدي بکار خود نخواهم جز دوستی نزدیکان و خویشان چه هر که دست
بکاري نیک دراز کند بخوبی کارش میافزائیم که خداوند غفور است و شکور 24 چرا مردم بد دل میگویند: محمّد بخدا دروغ
بسته است! [مگر او ناتوان است] البتّه اگر بخواهد دلت را مهر میکند [چنانکه سخن گفتن فراموش کنی] و آنچه بیهوده است نابود
میکند و حق و درستی را با سخنان خود استوار میدارد چه آنچه مردم در سینه دارند او خبر دار است 25 و او است که توبهي
بندگان خود میپذیرد و از بدیها در میگذرد و آنچه میکنید میداند 26 و سخن مؤمنین نیکوکار میپذیرد و از بخشش خود بر ایشان
میافزاید و لکن براي کافران سخت آزاري دارد 27 و و مردم بدانند: اگر خداوند همگی را فراخ روزي کند ستم پیشه و سرکش
میشوند. از اینکه رو است که باندازهي شایسته فرو میفرستد که او ببندگان خود با خبر است و بینا 28 و او است که پس از ناامیدي
مردم باران میفرستد و مهر خود به همه میرساند چون دوست ستوده او است و بس 29 و از نشانههاي قدرت او است آفرینش آسمان
و زمین و آنچه جنبنده در آن دو پراکنده است و آنگاه که بخواهد تواند همگی را فراهم نماید و رستاخیز بپا کند 30 و اگر بدي
بشما رسد براي آنست که خود کردهاید با اینکه بسیاري از آن را ببخشد 31 و شما نتوانید خدا را بیچاره [ صفحه 444 ] کنید [و از
عذابش رها شوید] و نه شما را جز او دوست و یاوري باشد 32 و هم از نشانههاي قدرت حق است کشتیهاي کوه پیکر که در دریا
روانند 33 و اگر بخواهد باد را آرام کند و آنها بر آب بمانند و البتّه در اینکه کشتی رانی نشانهها است براي هر که شکیبا باشد و
شاکر 34 و نیز تواند که سرنشینان آن را بسزاي گناهانشان نابود کند ولی بسیاري از گناهان را میبخشد 35 پس آنها که در آیات ما
صفحه 191 از 244
بحث میکنند و نمیپذیرند خواهند دانست که راه فرار ندارند 36 پس بخوشیهاي زندگی مغرور نشوید که سرمایهاي است زود
گذر و آنچه نزد خداوند است [در سراي دیگر ذخیره] بهتر است و پایندهتر براي مؤمنین با توکّل 37 همان مردم که از گناهان
بزرگ و زشتی پرهیز میکنند و چون غضبناك شوند در گذرند 38 همان مردم که دعوت پروردگار خود را پذیرفتند و نماز
گزاردند و در کار خود با یکدگر شور کنند و از آنچه روزي شان کردیم میبخشند 39 و اگر دیگري بآنها دراز دستی کرد از
یکدگر کومک میخواهند [و سزایش میدهند که] 40 سزاي بد رفتاري بمانند آن است. ولی اگر در گذرند و سازش کنند مزدش با
خدا است [و کینه توزي ز اندازه بیش ستم است] و البتّه خداوند دوست ستمکاران نیست 41 و البتّه آنکه ستمدیده و یاري طلبیده
راهی بباز خواست و دستی بر او دراز نیست 42 ولی دست بر کسانی دراز است و سزاوار مجازاتند که بمردم ستم میکنند و چیزي
میخواهند که حق ندارند [و در سرزمینی متجاوزند و سرکش] اینگونه کسان آزاري دردناك در انتظار دارند 43 و البتّه آنکه [در
برابر ستم] شکیبا بود و بخشید همّتی مردانه دارد 44 و کسی که [ستمگر و متجاوز بود] خدا گمراهش کند و از پس گمراهی
دوستی ندارد و خواهی دید که ستمکاران چون گرفتاري بینند گویند: آیا راه بازگشتی هست! 45 و بینی که بآتش داشتهاند و از
خواري و بیچارگی فروتنند و دزدیده بآتش مینگرند و [آنجا است که] مؤمنین گویند: زیانبرده آن کسانند که برستاخیز خود و
خانوادهشان را از دست دادند [که نه براي خود اندوختهاي دارند و نه دسترس بخویشان خود] پس با خبر باشید که ستمکاران [
صفحه 445 ] بآزاري همیشگی باشند 46 و دوستی که در پیشگاه حق یاري شان کند ندارند. چه آن را که خدا گمراه کند راهی
برایش نباشد 47 پس اي مردم پیش از فرا رسیدن آن روز که باز گشتی از فرمان حق نخواهد بود دعوت پروردگار خود بپذیرید که
بآن روز پناهگاه ندارید و انکاري نتوانید 48 اي محمّد اگر مردم پشت بتو کردند [و سخنانت را نپذیرفتند اندیشه مدار] که بنگهبانی
شان نفرستادیمت و جز پیغام دستوري نداري چون آدمی را گر رحمتی برسانیم بدان شاد است و اگر بسزاي کارش بدي بیند
ناسپاس باشد و کافر نعمت 49 [با اینکه] پادشاهی آسمانها و زمین پدیدهي حق است و بهر که مصلحت باشد فرزند نرینه بخشد 50
و به آنکه خواهد مادینه و یا هر دو را دهد و یا سترون و نازا کند چون هم دانا است و هم توانا. [پس با خود بسنجند که با که در
ستیزند و چه نعمتی را کفران میکنند! مگر انتظار دارند سخن حق با تو بشنوند تا گفتارت بپذیرند! ولی بدانند] 51 آدمی را نشاید
که خدا با او سخن گوید بجز که حقایق بدلش افتد یا در پس پردهي پندار سخن شنود [که دیگران را آن در پرده در جلو است و
نتوانند شنید] و یا فرستادهاي از سوي حق آید و آنچه را خدا فرموده با او براز بگوید که البتّه خداوند است پیوسته والا و دانا 52 و
بهمین روش اي محمّد حقیقتی از کار و ساختهي خود بتو الهام کردیم که پیش از آن تو نمیدانستی قرآن و ایمان چیست بلکه ما
آن را پرتوي کردیم تا هر که را از بندگانمان بسرنوشت کرده باشیم با آن رهبري کنیم. و البتّه تو [با اینکه عنایت ما] براه راست
رهبري میکنی 53 راه همان خداوندي که از او است هر آنچه در آسمان و زمین است. پس همه بدانند که بازگشت همه چیز بسوي
« قُل لا أَسئَلُکُم عَلَیه أَجراً » او است. سخن مفسّرین: کشف: إبن عبّاس گفته است اینکه سوره بمکّه نازل شده است مگر چهار آیت از
« حم عسق » 141- تا آخر چهار آیه که به مدینه نازل شده است، و پنجاه و سه آیت است و هفت آیه آن منسوخ است. -قرآن- 104
11 [ صفحه 446 ] مجد، عین علم، سین، سنا، قاف قدرت او - 2 کشف: إبن عبّاس گفت: حاء، حلم خداوند است، میم، -قرآن- 1
است، محمّد بن کعب گفت: اینکه حروف قسم است که خدا یاد کرده است. شهر بن حوشب گفته است: کنایه از حوادث آینده
است که حاء حرب است، میم ملک است که از مردمی بمردمی دیگر منتقل میشود، عین عدوّ و دشمن است، و سین سبی است و
اسارت که بر سر قبیله قریش میآید، و قاف قدرت حق است بر عالمیان. و بعضی گفتهاند: یعنی بسر- نوشت عذابی است که خواهد
میخوانده است بدون عین و هم در بعضی مصاحف إبن مسعود بگفتهي فراء مثل قراءت إبن عبّاس « حم سق » رسید. تبیان: إبن عبّاس
بوده است که عین نداشته است. و إبن عبّاس گفته است: علی علیه السّلام از اینکه حروف آشوبها را پیش بینی میکرد و میدانست.
تأویلات کاشانی: یعنی حق بمحمّد نمودار شد به اینکه گونه که سلامتی و درستی دل او علم و حقیقت را نمودار کرد. چونکه دل
صفحه 192 از 244
کَ ذلِکَ » از غیر حق خالی شد علم و حقیقت از آن نمودار میشود، و دل محمّد از غیر حق سالم و خالی شد پس علم و حقیقت
بجاي جواب پرسش و « اللّه العَزِیزُ » 3 ابو الفتوح: إبن کثیر یوحی بصورت مجهول خوانده است که « یُوحِی إِلَیکَ وَ إِلَی الَّذِینَ- الخ
و در مقصود و نتیجهي معنی .« اللّه العَزِیزُ » فاعل فعل مقدّر باشد. یعنی وحی میشود و کسی میپرسد: که وحی میکند! جواب میدهد
کَ ذلِکَ یُوحِی » بوده است از اینکه روي گفته شده است « حم عسق » تفاوت نیست. إبن عبّاس گفته است: در کتاب هر پیغمبري
بتو و بگذشتگان وحی میکند که بزبان خودشان همین مطالب بوده « حم عسق » یعنی خدا بمانند اینکه « إِلَیکَ وَ إِلَی الَّذِینَ مِن قَبلِکَ
791 مجمع: یعنی - 752 -قرآن- 781 - 641 -قرآن- 690 - 534 -قرآن- 631 - 407 -قرآن- 515 - 313 -قرآن- 388 - است. -قرآن- 266
بمانند الهام گذشته، اخبار غیب و آینده بتو و پیغمبران گذشته وحی میشود. کشف: مقاتل گفته است: یعنی بمانند حکم اینکه سوره
تَکادُ » . بر پیغمبران گذشته [ صفحه 447 ] هم الهام شده است. و بعضی گفتهاند: یعنی حروف معجم بتو و گذشتگان وحی میشود
5 فخر: اینکه جمله چند معنی میشود 1- از هیبت خداوند که در بالاي آسمانها قدرتش مسلّط است و «َّ السَّماوات یَتَفَطَّرنَ مِن فَوقِهِن
فراگیر ممکن است آنها از یکدگر جدا شوند. 2- چون کلمه ارض در آیت جلو بوده است ممکن است معنی چنین باشد: آسمانها
از بالاي زمینها شکافته شوند. 3- یعنی از آن سوي بالا که آنها در آن هستند ممکن است از هم شکافته شوند. و جهت امکان اینکه
لِتُنذِرَ أُم القُري وَ » 53- شکافتن یا همان هیبت عظمت حق است یا زشتی سخن مشرکین که فرزند و شریک میپنداشتند. -قرآن- 1
7 فخر: اگر اینکه جمله بظاهر بفهماند که تو را فرستادیم براي بیم و نوید مردم امّ القري که مکّه است و اطراف آن « مَن حَولَها
«ِ ما أَرسَلناكَ إِلّا کَافَّۀً لِلنّاس » انحصار مأموریّت آن حضرت را بهمان سرزمین نمیفهماند بعلاوه که در آیت دیگر گفته شده است
یعنی مأمور بابلاغ بر همهي مردم هستی و خود پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله هم فرموده است که دستورهاي من براي همهي مردم
43 -قرآن- - هستی و خود پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله و سلّم هم فرموده است که دستورهاي من براي همهي مردم است. -قرآن- 1
10 مجمع: یعنی در آنچه اختلاف کنید نشان دادن درست از نادرست با خدا «ِ وَ مَا اختَلَفتُم فِیه مِن شَیءٍ فَحُکمُه إِلَی اللّه » 321-280
66 یعنی - است و بعضی گفتهاند: یعنی خداوند دلیلی براي شما معیّن میکند که راه درست را پیدا کنید و بعضی گفتهاند: -قرآن- 1
در قیامت معلوم کند کی براه راست بوده و که نبوده است. ابو الفتوح: اینکه آیه دلیل است بر اینکه کسی حق ندارد حکمی از خود
11 طبري: مجاهد گفته است: یعنی شما را نسل به «ِ یَذرَؤُکُم فِیه » . در دین معیّن کند مگر آیتی محکم یا خبري متواتر بر حکمی باشد
یعنی « فیه » 21 مجمع: کلمهي - نسل بهمین جور میآفریند. قتاده گفته است: یعنی زندگی شما را به اینجور قرار میدهد. -قرآن- 1
11 «ِ لَیسَ کَمِثلِه » . در اینگونه جفت قرار دادن. و فرّاء گفته [ صفحه 448 ] است بوسیلهي ازدواج، شما و چهار پایان را زیاد میکنیم
20 ذات تو را صورت و پیوند نه || تو بکس و کس بتو مانند نه - حسینی: کلمهي مثل زیاد است یا بمعنی ذات است. -قرآن- 1
13 فخر: چون احکام ادیان مختلف است مقصود از اینکه آیه آن چیزها است که باختلاف « شَرَعَ لَکُم مِنَ الدِّین ما وَصّی بِه-ِ الخ »
ادیان تفاوت نمیکند که ایمان بخدا و ملائکه و کتب آسمانی و پیغمبران و رستاخیز است و کوشش در فضائل و دوري از رذائل. -
13 فخر: نقل اینکه جمله از پیغمبران می- فهماند که پیغمبران بزرگ گذشته که نوح و « أَقِیمُوا الدِّینَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا » 48- قرآن- 1
ابراهیم و موسی و عیسی بودهاند، سفارش میکردهاند که در دین چنان همگی استوار باشید که اختلاف و پراکندگی در میان شما
نباشد. پس بگفتهي منکرین قیاس باین آیه عمل بقیاس جایز نیست چون قیاس بزرگترین راه اختلاف است و بچشم میبینیم آنها که
14 فخر: مقصود از « وَ ما تَفَرَّقُوا إِلّا- الخ » 42- به قیاس رفتار میکنند تا بقیامت اختلافشان باقی است، پس باید ممنوع باشد. -قرآن- 1
یهودي و مسیحی است که گویا کسی میپرسد با سفارش پیغمبران به یگانگی و « اورثوا الکتاب » و « قضی بینهم » و « تفرّقوا » جملههاي
خودداري از اختلاف پس چرا در دین یهود و مسیح مذاهب مختلف است! اینکه جملهها جواب است که اختلاف براي جاه طلبی و
مقصود معاصرین زمان پیغمبر است که اینها هم مثل گذشتگانشان هستند که ایمان « اورثوا الکتاب » خود فروشی است و جملهي
دنبالهي همین مطلب است که چون « فَلِذلِکَ فَادع-ُ الخ » ندارند و در کتاب دین خودشان در شک،ّ و دو دلند. و معنی جملهي بعد
صفحه 193 از 244
25 -قرآن- - آنها دو دسته و مختلف هستند تو استوار باش و باتّفاق دعوت کن و خواستههاي مختلف آنها را دنبال مکن. -قرآن- 1
15 مجمع: یعنی مأمور هستم تا عدالت کنم و در دین میان کسی تفاوت نگذارم و همه را بسوي « الخ «- وَ أُمِرت لِأَعدِلَ » 554-535
28 [ صفحه 449 ] یعنی در همه چیز عدالت و مساوات کنم و در حدیث است سه - حق دعوت کنم، و بعضی گفتهاند -قرآن- 1
خوي در آدمی مایهي رهائی او است و سه دیگر مایهي گرفتاري و نابودي: 1- عدالت در خشم و خشنودي. 2- میانه روي چه در
بینیازي و چه در ناداري. 3- و ترس از خدا، بآشکار و نهان. و. 1- آز و دون همتی که آدمی پیوسته بفرمان آن باشد. 2- و
15 مجمع: « لا حُجَّۀَ بَینَنا » . خواستهي نفسانی که پیوسته آدمی در پی آن باشد. 3- و خود پسندي که آدمی خود را از همه بهتر بداند
یعنی حق نمودار شد و دشمنی میان ما و شما نیست. و اینکه گفتگو پیش از دستور بجهاد است، و گفتهاند: یعنی جاي استدلال میان
« اللّه الَّذِي أَنزَلَ الکِتابَ بِالحَق وَ المِیزانَ » 21- ما و شما نیست چون حق نمودار شده است و سرسختی شما هم معلوم است. -قرآن- 1
63 بعضی گفتهاند: - 17 کشف: میزان یعنی عدالت چون میزان ابزار انصاف و مساوات است عدل میزان نامیده شده است. -قرآن- 1
یعنی خدا بمردم الهام کرد که با تراز و بانصاف و عدالت رفتار کنند. علقمه گفته است: میزان محمّد است که بوسیله قرآن میان
بمعنی تبعیض است یعنی قسمتی از « من » 20 کشف: یعنی باو میدهیم آنچه بهره او کردهایم و « نُؤتِه مِنها » . مردم حکومت میکند
23 فخر: در معنی اینکه جمله اختلاف « قُل لا أَسئَلُکُم عَلَیه أَجراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی القُربی » 17- سود دنیا که بخواهد باو میدهیم. -قرآن- 1
است: 1- إبن عبّاس گفت: چون پیغمبر با همهي قریش خویش بود مقصود از اینکه جمله آن است که من از شما چیزي نمیخواهم
جز که شما بواسطهي خویشاوندي با من کومکم کنید. 2- سعید بن جبیر گفت: یعنی با خویشان پیغمبر دوستی کنید. 3- قتاده گفته
است: یعنی دوست بدارید کاري را که شما را بخدا نزدیک کند. 4- یعنی مزد من دوستی شما است با خویشاوندان خودتان. -
71 مجمع: از امام باقر و صادق و امام سجّاد علیهم السّلام نقل شده است: [ صفحه 450 ] یعنی دوستی خویشان و اولاد من، - قرآن- 1
و زاذان نقل کرده است که علی علیه السّلام فرمود: در آل حم آیتی است براي ما که فقطّ شخص مؤمن ما را دوست میدارد آنگاه
24 ابو الفتوح: گفتهاند: چون آیت « 138 إِن یَشَإِ اللّه یَختِم عَلی قَلبِکَ - قرآن- 118 - .« قُل لا أَسئَلُکُم- الخ » اینکه آیه را تلاوت فرمود
جلو نازل شد و دوستی اولاد پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله بر مردم معیّن شد منافقین گفتند: محمّد میخواهد خویشان خود را نزد مردم
عزیز کند. اینکه آیه نازل شد که مردم میگویند محمّد دروغ گفته است، اگر تو دروغ گو باشی چنانکه منافقین میگویند و خدا
بخواهد، مهر کند دل تو را که قرآن را فراموش کنی، پس تو دروغگو نیستی و اینکه آیات از سوي خدا است. مجاهد گفته است
وَ» بدون جهت انداختهاند « یَمح اللّه الباطِلَ » یعنی اگر خدا بخواهد دل تو را محفوظ بدارد که از سخن آنها آزرده نشوي. و واو در
.«58» که واو آخر اینکه کلمات را در کتابت ننوشتهاند براي پیروي از طرز کتابت مصاحف بوده است « سَنَدع الزَّبانِیَۀَ » و «ُ یَدع الإِنسان
25 ابو الفتوح: إبن « وَ هُوَ الَّذِي یَقبَل التَّوبَۀَ » 801- 693 -پاورقی- 799 - 666 -قرآن- 669 - 620 -قرآن- 644 - 47 -قرآن- 594 - -قرآن- 1
عبّاس گفت: چون به پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله اینکه تهمت بستند که میخواهد خویشان خود عزیز کند و خدا دستوري براي
خویشان نداده است و آیت جلو بجوابشان آمد که اگر سخن آنها راست باشد و پیغمبر دروغگو، ما، دلش را مهر میکنیم و باطل را
نابود. آنها دانستند که از سوي حق پیغمبر از سخنانشان خبر دار شده است. از گفته پشیمان شدند و آمدند و توبه کردند. اینکه آیه
25 مجمع: با تاء و یاء بصیغهي غایب و خطاب هر دو قراءت شده است. -قرآن- « ما تَفعَلُونَ » 39- آمد تا آسوده دل باشند. -قرآن- 1
26 طبري: اینکه آیه دو معنی شده است: 1- اجابت میکند خدا دعاي مؤمنین را و از فضل خود « وَ یَستَجِیب الَّذِینَ آمَنُوا- الخ » 17-1
35 [ صفحه 451 ] در - بآنها میافزاید که دعاي براي برادرانشان را میپذیرد. 2- مؤمنین اجابت میکنند خدا را و او هم -قرآن- 1
26 کشف نوشته: اینکه زیادت بقول مفسّران اهل سنّت «ِ وَ یَزِیدُهُم مِن فَضلِه » . برابر اجابت و تصدیق از فضل خود بآنها میافزاید
دیدار خداوند است، بو بکر شبلی وقتی در غلبات وجد خویش گفت: بار خدایا فردا همه را نابینا انگیز تا جز من تو را کسی نبیند،
باز وقتی دیگر گفت: بار- خدایا شبلی را نابینا انگیز، دریغ بود چون من تو را بیند. آن سخن اوّل غیرت بود بر جمال از دیدهي
صفحه 194 از 244
31 در راه جوانمردان اینکه قدم از آن قدم تمامتر است و - اغیار، و آن دیگر غیرت بود بر جمال از دیدهي خود. -قرآن- 1
27 « وَ لَو بَسَطَ اللّه-ُ الخ » 75 از رشک تو بر کنم دل و دیده خویش || تا اینت نبیند و نه آن داند بیش - پاورقی- 73 - .«59» عزیزتر
مجمع: إبن عبّاس گفت: یعنی اگر روزي همهي مردم را خدا گشاده بدارد هر روزي آرزوئی کنند برتر از مقام خود مقامی و از
23 کشف: خباب بن أرت گفت: ما گروه اصحاب صفّه چون - منزل خود منزلی دیگر بخواهند و اسبی بهتر بخواهند. -قرآن- 1
اموال یهود بنی- قریظه و دیگران در چشم ما آمد و آرزوي آن کردیم باین آیه خداوند ما را تنبیه کرد و آن آرزو از دل ما بیرون
برد و آرامش قناعت بجایش گذارد. فخر: چند جهت براي معنی اینکه آیه نقل کردهاند: 1- اگر بهمه بیکسان وسعت روزي داده
شود کسی کار دیگري را نخواهد پذیرفت و رشتهي زندگی بشر گسیخته میشود. 2- آیه مختص است بعرب که اگر بارندگی و
علف برایشان در بیابان فراوان میشد و آب و نانشان فراهم میشد سرکشی میکردند و بغارت و کشتار یکدگر میپرداختند. 3- انسان
خوي گردنفرازي و خودخواهی دارد و اگر بینیاز شد اینکه خوي او بکار میافتد و اگر بیچاره و نادار بود آرام میشود و فرمان
در مصاحف مدینه و شام « فَبِما کَسَ بَت » 28 فخر: با تشدید و تخفیف زاي قراءت شده است، و هم در آیت بعد « یُنَزِّل الغَیثَ » . میبرد
خواندهاند. و « فاء » 199 [ صفحه 452 ] و إبن عامر بدون - 116 -قرآن- 147 - 22 -قرآن- 99 - بوده است و نافع -قرآن- 1 « فاء » بدون
نوشته بوده است. و ابو سخیله از علی علیه السّلام روایت کرده است: پیغمبر « فاء » خواندهاند، و در قرآنهاي دیگر « فاء » دیگران با
اینکه را خواند و فرمود: آنچه را خدا بخشیده است او برتر است از اینکه برستاخیز دوباره بر آن مجازات کند و آنچه در برابرش
مصیبتی بوده است و مجازات آن داده شده است خدا کریمتر است که دوباره مجازات کند. اینکه حدیث را واحدي در کتاب بسیط
نقل کرده است و گفته است: اگر اینکه حدیث درست باشد امید بخش ترین آیات قرآن همین آیه است چون گناهان را دو دسته
کرده است: یک دسته در دنیا مجازات بر آن شده است و یک دسته معاف شده است. مجمع: حسن بصري گفته است: اینکه آیت
براي آزاري است که از جهت استحقاق حدّ شرعی بکسی میرسد. قتاده گفته است همه گونه « ما أَصابَکُم ... فَبِما کَسَ بَت- الخ »
78 آیه خاص است اگر چه بلفظ - 58 -قرآن- 63 - مصیبت مقصود است و براي همه کس، و بعضی اهل تحقیق گفتهاند: -قرآن- 44
عام است چون بعضی گرفتارتر میشوند و گناه نکردهاند مثل گرفتاري آزمایشی پیغمبران و هم بیماري اطفال و دیوانگان و مؤمنین.
فعل یعلم با رفع خوانده شده « وَ یَعلَمَ الَّذِینَ » 32 مجمع: جواري با یاء نیز قراءت شده است و در آیت 35 جملهي « الجَوارِ فِی البَحرِ »
است که جملهي جدا باشد و با نصب خواندهاند که عطف بر جزاي شرط جملههاي جلو باشد و سیبویه جایز دانستهاند که معطوف
37 کشف: کبائر و فواحش شرك بخدا است و «ِ کَبائِرَ الإِثم » 121- 24 -قرآن- 97 - بر جزاي شرط منصوب تلفّظ شود. -قرآن- 1
ناامیدي از رحمت و آسودگی از گرفتاري ناگهانی خداوندي و آزار و عاق والدین و کشتن آدمی که سزاوار کشتن نیست و مرد و
زن درستکار را بنا بکاري بدنام کردن و خوردن مال یتیم و فرار از جنگ و ربا خوردن و جادو گري و بزه کاري و سوگند به دروغ
و خیانت کردن که مخفیانه چیزي ربودن و منع زکات و شهادت بدروغ و خودداري از شهادت و شرابخواري و پیمانشکنی و قطع
که در اوّل آیه است عطف است « وَ الَّذِینَ یَجتَنِبُونَ » 20 [ صفحه 453 ] است. و جملهي - رحم که بدرفتاري با خویشاوندان -قرآن- 1
که در آیت جلو است و معنی چنین میشود: آنچه نزد خدا است بهتر است و پاینده تر براي مؤمنین که بخدا توکّل « لِلَّذِینَ آمَنُوا » بر
وَ» . بصورت مفرد قراءت کردهاند « کبیر الإثم » 113 و حمزه و کسائی - 47 -قرآن- 92 - دارند و از زشتیها پرهیز میکنند. -قرآن- 18
مقصود خشم در کارهاي « إِذا ما غَضِ بُوا هُم یَغفِرُونَ » 37 مجمع: یعنی آنچه از هر زشتی زشت تر است. و جملهي بعد « الفَواحِشَ
شخص است و گذشت از آنگونه خشمآوري که بکسی آزار برسانند و او در گذرد و گر نه در احکام و وظایف و حدود گذشت
38 مجمع: یعنی بتنهائی کاري نمیکنند مگر « وَ أَمرُهُم شُوري بَینَهُم » 123- 17 -قرآن- 88 - جایز نیست و باید مجازات کرد. -قرآن- 1
پس از مشاورهي با دیگري و گفتهاند: اینکه آیه براي انصار است که پیش از اسلام جمع میشدند و شور میکردند سپس دست
بکاري میبردند. و بعضی گفتهاند: مقصود اینکه است که چون عدهاي بعنوان نقیب و نماینده از طرف مردم و پیغمبر علیه السّلام به
صفحه 195 از 244
مدینه آمدند و در خانهي ابو ایّوب انصاري جمع شدند و شور کردند که اسلام پذیرند و پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله را بمدینه
بیاورند و یاریش کنند، اینکه آیه اشاره باین کار انصار است. و روایت است که پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله فرمود هر کس با یک
32 ابو الفتوح: پیغمبر فرمود: هیچ کس با مشورت بدبخت نمیشود و با استبداد - نفر شور کند براه راست رهبري میشود. -قرآن- 1
39 مجمع: سدّي گفته است: یعنی اگر غیر مسلم بمسلمان ستم کرد او انتقام میگیرد « أَصابَهُم البَغی هُم یَنتَصِرُونَ » . خوشبخت نمیشود
و از اندازه تجاوز نمیکند. ابو مسلم گفته است: یعنی در چنین موقع بیاري یکدگر برمیخیزند. عطاء گفته است: یعنی مسلمانان را
که کافران از مکه بیرون کردند بآزار و تجاوز چون توانائی یافتند از ستمگران انتقام گرفتند. إبن زید گفته است: خدا مؤمنین را دو
[ 42 [ صفحه 454 - دسته کرده است 1- آنها که در آیت جلو گفته شده است که از ستم در میگذرند. 2- آنها که از -قرآن- 1
40 کشف: مقاتل گفته است اینکه دستور « جَزاءُ سَیِّئَۀٍ- الخ » . ستمگر خود کینه جوئی میکنند و اندازه نگاه میدارند و ستم نمیکنند
براي مجازات جرم کشتن و زخم زدن است. سدّي گفته است: مقصود بد گفتاري و دشنام است که هر که آنچه بشما گفت بهمان
18 فخر: اینکه آیه - اندازه جوابش گوئید و زیاده و تعدّي نکنید که اگر گفت: خدا خوارت کند همان را بجوابش گویند. -قرآن- 1
اصل بزرگی است در علم فقه و در بعضی موارد که باید بیش از اندازه مجازات کرد یا حکم شود که ستمدیده از حق خود بگذرد
نه از براي دوستی « فَمَن عَفا- الخ » 40 مجمع: یعنی در جملهي پیش که گفتیم « لا یُحِبُّ الظّالِمِینَ » . وابسته باجتهاد مجتهد است
ستمگر است که خدا ستمگر را دوست ندارد بلکه براي گذشت و نکوکاري است. و بعضی گفتهاند اینکه جمله مربوط است به
-88- 28 -قرآن- 76 - یعنی خدا ستمگر را دوست ندارد که بدي را بیش از بدي مجازات کند. -قرآن- 1 « جَزاءُ سَیِّئَۀٍ » جمله جلوتر
45 طبري: مجاهد گفته است یعنی کافران در میان آتش از چشم خواري و بیچارگی « یَنظُرُونَ مِن طَرف خَفِیٍّ » 281- قرآن- 263
مینگرند. قتاده گفته است: یعنی آنها دزدیده نگاه میکنند. بعضی مردم بصره گفتهاند یعنی با چشمی ضعیف مینگرند بعضی
ما » 35- گفتهاند: با قسمتی از چشم خود مینگرند. بعضی دیگر گفتهاند: چون کور بمحشر آمدهاند با دل بآتش مینگرند. -قرآن- 1
25 یعنی کسی ندارید که بگوید: چرا آزارشان میکنید - 47 تبیان: یعنی زبان انکار ندارید. بعضی گفتهاند: -قرآن- 1 « لَکُم مِن نَکِیرٍ
و بر آزار شما خرده گیري کند. فخر: ارتباط اینکه آیه بجلو اینکه است که چون نوید و تهدید بسیار گفته شد آغاز نتیجه شد که
48 فخر: چون دستور باطاعت داده - « إِنّا إِذا أَذَقنَا الإِنسانَ- الخ » . پیش از فرا رسیدن آن روز که راه انکار ندارید سخن حق بپذیرید
32 [ صفحه 455 ] شد، بدنبال آن به پیغمبر دلداري داده شد و جهت نافرمانی مردم بیان شده که خوي آدمی اینکه است: - قرآن- 1
میفهماند که اگر در برابر آنچه براي جاودانی است کمترین اندازه به او « أَذَقنَا » اگر باو رحمتی و خوبی بچشانیم شاد است. و جمله
براي « لِلّه مُلک-ُ الخ » برسد شاد است و با اینکه در برابر خوشی عالم دیگر هیچ است او خود را به آرزو رسیده میداند. و آیت بعد
175 -قرآن- - همین است که بفهماند اینکه خوشی و ناسپاسی و کفران سود ندارد چون اختیار همه چیز با خدا است. -قرآن- 165
یعنی آمیخته « یزوّجهم » 50 طبري: مجاهد گفته است: یعنی یک نوبت پسر و یک نوبت دختر میزاید و « أَو یُزَوِّجُهُم » 398-383
20 تبیان: إبن زید گفته است: یعنی بآنها فرزند توأم و دو قلو میدهد که دختر - میکند آنها را که بهر نوبتی چیزي میزاید. -قرآن- 1
و پسر یا هر دو دختر یا هر دو پسر. کشف: در خبر است که فرخندگی زن باین است که اوّلین فرزند او دختر باشد چون در اینکه
بعضی گفتهاند: اینکه آیه مخصوص .« یَهَب لِمَن یَشاءُ إِناثاً » آیه اوّل نام دختر برده شده است که در اوّل آیه گفته شده است
پیغمبرانست و براي نمودن وضع فرزند و نسل آنها که بلوط فقطّ دختر داده است و بابراهیم پسر و بمحمّد هر دو و عیسی و یحیی
بیفرزند بودهاند. و بعضی گفتهاند کلمات ذکور و اناث و عقیم کنایت از سرمایه و خوشی است و ناداري که مقصود از اناث و
إِنَّهُ » 216- ذکور دنیا است و آخرت یعنی بهر که خواهد دنیا دهد و بهر که خواهد آخرت و یا هر دو و یا هیچکدام. -قرآن- 185
ما » 28 علم او بر طرف از شائبهي جهل و فتور || قدرتش پاك ز آلایش نقصان و قصور - 50 حسینی: بیت: -قرآن- 1 « عَلِیم قَدِیرٌ
51 مجمع: زجّ اج گفته است: سخن گفتن خدا با آدمی یا بوسیلهي الهام در دل او است یا از پس پرده است مثل « کانَ لِبَشَرٍ- الخ
صفحه 196 از 244
19 [ صفحه 456 ] میکند - سخن گفتن حق با موسی، یا بوسیلهي ملکی است که میفرستد و آن ملک فرمان حق را باو الهام -قرآن- 1
بآنجور که خدا گفته است. کشف: جهت نزول اینکه آیه آن بود که یهود به پیغمبر عرض کردند: موسی با خدا سخن گفت و باو
نگاه میکرد و اگر راستگوئی در پیغمبري خود باید به خدا بنگري و با او سخن بگوئی. آن حضرت فرمود: چنین سخنی نگوئید چه،
موسی خدا را ندید و سخن او را شنید. اینکه آیه به پشتیبانی فرمودهي پیغمبر فرود آمد. و بیشتر وحی پیغمبران پیش از پیغمبر ما یا
بالهام در دل آنها بوده است یا بخوابی که میدیدهاند. و از پیغمبر صلی اللّه علیه و آله روایت است: بعضی پیغمبران آواز میشنیدند
و پیغمبر میشدند و بعضی بدل و گوششان میافتاد و وسیلهي پیغمبري شان میشد، و جبرئیل با من سخن میگوید چنانکه شما با
یکدگر سخن گوئید و حرث بن هشام از پیغمبر صلی اللّه علیه و آله پرسید: چگونه بشما وحی میرسد! فرمود: گاهی مثل آواز زنگ
است که از همه سختتر است و رنج آور و چون صدا قطع میشود آنچه بوده است بخاطرم میماند و گاهی ملک بصورت مردي
بجلوم نمایان میشود و با من سخن میگوید و آن را بخاطر نگاه میدارم. و عایشه گفت: روزهاي سرد آن حضرت را با حال وحی
51 « أَو یُرسِلَ رَسُولًا فَیُوحِیَ » . میدیدم چنان بیآرام است که گویا پارههاي بدنش از هم گسیخته میشود و از پیشانیش عرق میریخت
با سکون تا جملهاي جدا و استیناف باشد و دیگران با نصب هر دو خواندهاند که « یوحی » با رفع « یرسل » کشف: نافع خوانده است
و نتیجهي معنی در هر دو قراءت یکی « الّا ان یوحی او یرسل رسولا فیوحی » : عطف بر معنی جملهي جلو باشد تا چنین معنی شود
35 فخر: آنکه کلام حق را میشنود از کجا آسوده خاطر است که سخن خداوند است مگر صفت قدیم حق که منزّه - است. -قرآن- 1
از حروف و اصوات است در یابد تا یقین کند که سخن خداوندي است و باز اطمینان بآن معلوم نیست تا دلیل دیگر بر آن نباشد
ولی اگر حروف و اصوات بشنود البتّه باید نشانهاي باشد تا یقین کند اینکه صدا و سخن از خداوند است. و همچنین اگر از ملکی
شنید قرینه لازم است که [ صفحه 457 ] نشان دهد او از سوي خدا است نه شیطان راهزن است. صافی: چون اصل وحی سخنی است
پوشیده که بزودي درك میشود معنی آیه اینکه است: 1- در دلش میافتد و کسی را نمیبیند. 2- آوازي میشنود و کسی نمیبیند.
-3 از فرستاده سخن میشنود. تأویلات کاشانی: وحی به پیغمبر یعنی رسیدن او بمقام وحدت و فناي در حق با اینکه بوجود مادّي
و سخن شنیدن از پس پرده « ثُم دَنا فَتَدَلّی فَکانَ- الخ » خود محقق است و باقی و استوار است و زنده چنانکه در سورهي نجم است
آنگاه خواهد بود که پردهي دل در میان است و صفات در جلوهگري اینکه است که راز گفتن و مناجات و مکالمه و مکاشفه پیدا
52 « وَ کَ ذلِکَ أَوحَینا إِلَیکَ رُوحاً- الخ » 223- میشود چنانکه براي موسی بود که او در پردهي صفات گرفتار بود. -قرآن- 192
طبري: چنانکه بپیغمبران گذشته وحی میکردیم همچنین اینکه قرآن را که وحی و رحمتی است از فرمان ما بتو وحی کردیم، و
38 مجمع: روح بمعنی قرآن - بمعنی رحمت است بگفتهي قتاده. و سدّي گفته است بمعنی وحی است. -قرآن- 1 « روح » کلمهي
52 مجمع: یعنی خبر نداشتی که قرآن چی است و شرع و «ُ مَا الکِتاب وَ لَا الإِیمان » . است که راهنما است و زندگی و جان دلها است
احکام دین چی است. بعضی گفتهاند: یعنی اهل ایمان را نمیدانستی که چه کسان هستند و کی مؤمن خواهد بود و که نخواهد بود.
و علماي « وَ ما کانَ اللّه لِیُضِ یعَ إِیمانَکُم » 34 کشف: محمّد بن اسحاق بن خزیمه گفت: مقصود از ایمان نماز است مثل - -قرآن- 1
121- اصول دین معتقدند که پیغمبران، پیش از پیغمبري مؤمن بودهاند و پیغمبر ما پیش از پیغمبري بدین ابراهیم بود. -قرآن- 77
52 حسینی: یعنی تو راه راست را نشان میدهی پس دعوت تو همگانی است ولی آن را که سرنوشتش « نَهدِي بِه مَن نَشاءُ- الخ »
27 [ صفحه 458 ] دین - هدایت است ما رهبري میکنیم. پس هدایت ما خاص است بیک عدّهي معیّن. و صراط مستقیم -قرآن- 1
53 حسینی نوشته: نزد محقّقان بازگشت همهي « إِلَی اللّه تَصِ یرُ الأُمُورُ » . اسلام است یا راهی که طالب را و حقجو را بمقصود رساند
35- امور در همهي اوقات و احوال به حضرت او است و بارتفاع حجب و وسائط و مشاهده اینکه معانی دست دهد. نظم: -قرآن- 1
- صورت کثرت حجب وحدت است || غیبت ما مانع نور حضور دیدهي دل باز گشا و ببین || سرّ الی اللّه تصیر الامور سخن ما: 1
حروف اوّل سوره را شاید بتوان گفت: رمزي است که با اظهار آن اذهان مخالفین را بخود متوجّه میکند و بسخن خوانندهي قرآن
صفحه 197 از 244
گوش میدهند. پس در معنی رمزي است پوشیده با دوست و در لفظ وسیلهي توجّه دشمنان است که چون تازه و بر خلاف عادت
بگوش شان میرسد آرام میشوند و گوش میدهند تا بفهمند اینکه روش تازه چیست و خود، راه متوجّه کردن آنها است به قرآن.
شاید جاي اعتراض باشد که شکافتن آسمان براي چه و بچه معنی است، و در جواب « تَکادُ السَّماوات یَتَفَطَّرنَ » -2 آیت 5 جملهي
بتوان گفت شکافتن آسمان کنایه است از زیر و زبر شدن موجودات و بر هم خوردن قوانین طبیعت و در هم ریختن کرههاي
آسمانی. و اینکه پدیداریها در برابر قدرت بینهایت آنکه درست کرده آسان است و شدنی و براي همین گفته شده است تا
بتپرستان و ناسازگاران متوجّه باشند: همانکه آفریده است ویران تواند بکند نه آنچه را شما بپندار خود آفریدگار درست کردهاید.
و اگر آنچه از امام فخر نقل کردیم که به دنبال زشتی سخن بتپرستان و فرض شریک براي خدا اینکه جمله گفته شده است جاي
آن است که آسمانها بشکافد باز هم میتوان گفت که معنی چنین است: بآن اندازه اینکه فکر و سخن کافران زشت است و بر خلاف
قوانین طبیعت که اگر آنچه آنها گویند درست باشد آسمانها از هم بپاشد زیرا با فرض آنها نگهبانی براي آسمانها نماند. -قرآن-
میفهماند همان «ِ وَ المَلائِکَۀُ یُسَ بِّحُونَ ... وَ یَستَغفِرُونَ لِمَن فِی الَأرض » : 3- بدنبال جملهي بالا گفته شده است [ 55-20 [ صفحه 459
ملائکه که شما از مقدّسات میشمارید سر سپردهي قدرت حق هستند و خیر خواه مردم زمین که همهي زندگی شما وابسته به آنها
است و آنها براي مردم زمین استغفار میکنند یعنی که آنچه وسیلهي پیدایش و بقاي زمینها است از موجودات آسمانی است و
ما أَنتَ » شاید مقصود اینکه باشد و اشاره بجمله جلو « کَ ذلِکَ أَوحَینا » 4- آیت 7 جملهي 120- 76 -قرآن- 81 - ملائکه. -قرآن- 46
یعنی مطلب چنین است که تو گماشته بر آنها نیستی و ما که اینکه قرآن را بتو وحی کردیم نه براي نگهبانی آنها است « عَلَیهِم- الخ
نه براي اختصاص جاي تبلیغ پیغمبر است بلکه براي آغاز کار است « أُم القُري وَ مَن حَولَها » بلکه براي بیم دادن مردم است و کلمات
و تعمیم آن، یعنی تا تو در آغاز کارت مردم سرزمین مکّ ه را بیم دهی وز آن پس آنچه اطراف آن و بهمین روش پس از هر
که بهمهي بشر رسالت تو برسد، چنانکه در مقام عمل نیز چنین شد که از مکّه «ِ ما أَرسَلناكَ إِلّا کَافَّۀً لِلنّاس » سرزمینی دور و بر آن تا
-39- بطائف رفت و گفت و بعد بمدینه و سپس سرزمینهاي قبایل عرب و بعد شام و مصر و ایران و غیره ابلاغ کرد. -قرآن- 20
میفهماند دین اسلام که دعوت پیغمبر « أُمِرت لِأَعدِلَ- الخ » 5- آیت 15 جملهي 616- 331 -قرآن- 575 - 105 -قرآن- 299 - قرآن- 85
[ص] است و مأموریت آن حضرت عدالت میان مردم است پس آنکه عادل نیست بمأموریت پیغمبر و تبلیغ او رفتار نکرده است و
یعنی براي آنکه سود عالم دیگر بخواهد ما بر خواستهي «ِ نَزِد لَه فِی حَرثِه » 6- آیت 20 جملهي 41- مسلمان نخواهد بود. -قرآن- 21
48 امام فخر گفته است چون سود اخروي کارهاي معنوي است و - او میافزائیم. آیا علّت افزودن چیست و از کجا است! -قرآن- 21
آنچه انسان بیشتر چنین کارها بکند خوشی و امیدواري او بیشتر میشود و اینکه خود راه پیدا شدن سود بیشتر است ولی میتوان گفت:
شاید معنی زیادي بیش از فهم و امید آدمی باشد که او اندازهاي بهره براي خود میداند و ما بیش از آنچه او خود پنداشته است
اختلاف مفسّرین نقل « لا أَسئَلُکُم عَلَیه أَجراً إِلَّا المَوَدَّةَ فِی القُربی » 7- آیت 23 جملهي [ بهرهي کارش را معیّن کردهایم. [ صفحه 460
شد و ممکن است همانند آنچه گفتهاند بگوئیم: مقصود دوستی خود پیغمبر صلی اللّه علیه و آله است با خویشان خودش یعنی من
جز خیرخواهی خویشان خود غرض دیگر ندارم و میخواهم با دعوت آنها باسلام محبّت کنم و براه راستشان بیاورم ولی ظاهر اینکه
است که مقصود دوستی مردم است نسبت بخویشان پیغمبر ص و منحصر است در حضرت علی و فاطمه و خویشان نزدیک که سر
آمد و رهبر مسلمین بودند و دوستی با آنها دوستی با بشریّت و خیر و صلاح آدمی است نه از جهت خویشی با پیغمبر باشد و بس، و
گر نه ابو لهب عموي پیغمبر بود و بعلاوه پیغمبر دلبستگی بخویش و پیوند ندارد که از مردم بخواهد با آنها دوستی کنند او فقطّ راه
حق میخواهد. و آن خویش و پیوندش که کومک کاران او براه حق بودند دوستی آنها را از مردم خواست تا پیروشان باشند و
مقصود همان خویشاوندان مخصوص باشند که علی و « وَ مَن یَقتَرِف- الخ » بوسیلهي آنها بسعادت برسند. و شاید جملهي بعد
اولادش هستند چون پس از سفارش بدوستی با آنها گفته شده است: آنکه از اینکه خویشاوندان که علی و خانوادهاش باشند کار
صفحه 198 از 244
نیک بکند ما هم بخوبی در آن میافزائیم که مزد پیغمبري را دوستی آنها قرار میدهیم و خدا شکر- گزار نکوکاریهاي آن خویشان
ما » 8- آیت 30 1002- 87 -قرآن- 984 - پیغمبر است که معاونت آن حضرت و کوشش در پیشرفت اسلام کردهاند. -قرآن- 22
سخن مفسّرین نقل شد و شاید مقصود همان کافران زمان پیغمبر باشند که بدنبال آزار پیغمبر گرفتار شدند و البتّه « أَصابَکُم- الخ
بسیاري هم گرفتار نشدند مثل ابو سفیان و دیگران. و شاید مقصود اینکه باشد: قسمتی از گرفتاریهاي زندگی که شما را در آن
اختیار است البتّه اگر مصیبتی و زیانی از سوي آنها بشما برسد براي آن است که خود آن را بد کردهاید. اگر زراعت بد می- شود
چون بد کاشتهاید. اگر از مردم اهانت میبینید چون حقوق آنها را مواظب نبودهاید، و نیز مصیبتی که در عالم دیگر بشما خواهد
27 [ صفحه 461 ] باین عالم در وظیفهي خود کوتاهی کردهاید. ولی آنچه از اختیار آدمی - رسید براي اینکه است که -قرآن- 13
یعنی بسیاري از کارهاي شما « یَعفُوا عَن کَثِیرٍ » : بیرون است و همگانی است چنانکه گفتیم گویا آیه فراگیر آنها نباشد. و جملهي بعد
هست که بظاهر بایستی گرفتاري بدنبال داشته باشد ولی ما از آن در میگذریم و میبخشیم و باید متوجّه بود که از سوي حقّ
حدوث و پیدایش و تغییر حالت نیست و آنجا از ازل تا به ابد یک قدرت است و بیکجور درست کرده و میگرداند و عفو و گذشت
که نتیجهي تغییر حالت است معنی ندارد پس باید گفت: بسیاري از گناهان را بخشیدن یعنی آنچه شما اینجا گناه نابخشودنی
میپندارید در پیشگاه حق با هزاران فکر و کار وابسته است که آثار بد و خاصیت گناه را نابود میکند اینکه است که در برابر بدیها
یک دسته خوبیها است که در دنبال آنها بدیها بخشوده میشود و شما از آن خبردار نیستید چنانکه زراعتی دارید و چون آب بآن
نرسیده است ناامید هستید که نابود خواهد شد ولی نمیدانید که سردي هوا و نسیمهاي خنک سحري همان خاصیت آب را بآن داد
و باندازهي کمال خود رسید. یا شما کالائی به شهري فرستادید و خبر دار شدید که کسی خواهان آن نیست و از اینکه تجارت زیان
بردید و آن را بر گرداندید و در راه کسانی آن را دیدند و پسندیدند و خریدند و سود بردید و هیچ خبري از چنین مشتریانی
نداشتید. پس آن بیآبی زراعت گناه است و خنکی هوا و نسیم سحري بخشودن آن گناه است و فرستادن کالا به جاي بیمشتري
بمنزلهي گناه است و رسیدن دستهاي خواهان در راه، عفو از آن گناه است، البتّه اینکه پیش آمدهاي مادّي قابل فهم ما هست ولی
آثار معنوي گناه و موانع از آن آثار که عفو و بخشودن مینامیم از اندازهي فکر ما بالاتر است و بیش از اینکه نمونه که سنجیدیم
چون از اوّل آیه مؤمنین ستوده شدهاند بپذیرش « وَ أَمرُهُم شُوري » 9- آیت 38 جملهي 23- نمیتوانیم آن را تصوّر کنیم. -قرآن- 1
دعوت حق و خواندن نماز و شور در کارهاشان و انفاق اموالشان و شور در کار بدنبال نماز و جلو از انفاق آورده شده است نشانه
محدود نشده است و بطور کلّی گفته شده است و « امر » 42 [ صفحه 462 ] بر کمال اهمیّت مشورت و چون کلمهي - است -قرآن- 21
باصطلاح مطلق است و بظاهر شور در همهي کارها را میفهماند شاید بتوان گفت: از آنجا که حکومت میان مردم پایهي زندگی
حکومت را نیز میرساند و میفهماند که در کار حکومت هم شور میکنند « امر » آدمی است و برترین کارهاي اجتماعی است کلمهي
و چون در شمار واجبات اوّل و مهم آورده شده است قرینه است بر وجوب شور در تعیین حاکم و حکومت شوري البتّه در آن موقع
که حاکم معیّن از جانب پیغمبر صلی اللّه علیه و آله نباشد زیرا اگر چنین حاکمی بود موضوعی براي تردید و شور و تعیین نخواهد
میگوید: اینکه اندیشه باطل است که خداوند با کسی رو برو شود و سخن گوید. ولی « ما کانَ لِبَشَرٍ أَن- الخ » بود. 10 - آیت 51
میشود که آنچه بخواهد در دل کسی بیفکند و یا از پس برده با او سخن گوید و یا ملکی فرستد که آنچه باید با او بگوید. صورت
اوّل سادهتر است چون درجهي عالی همان است که متفکّرین و دانشمندان و مخترعین را بخاطر میرسد براي کشف مشکلات و
اختراعات و هم براي دیگر خردمندان که راه صلاح و فساد کارها را در مییابند با اینکه تفاوت که پیغمبران به واسطهي برتري در
فطرت و اندیشهي در خیر و سعادت بشر واقعیّات و مصالح حقیقی بآنها الهام میشود که جاي دو دلی و وسوسه شیطانی نیست و
شاید پیغمبران غیر موسی و عیسی علیهما السّلام فقط بهمین وسیله راهنماي بحق بودهاند. طریق دوّم عالیتر است و فقط شخص
شایسته پیغمبري بآن پایه میرسد که آواز شنود چنانکه موسی شنید و از حرث بن هشام بنقل کشف الأسرار نوشتیم که پیغمبر صلی
صفحه 199 از 244
اللّه علیه و آله فرمود: مثل آواز زنگ بگوشم میرسد، و شاید اینکه آواز به دنبال فکر و اندیشهي قوي و صواب پیغمبر بوده است که
چون از پیش آمدي یا گشایش دشواري سخت اندیشناك میشده است آوازي بگوشش میرساندند که اینکه است آنچه در
اندیشهاش هستی، و شاید همین اندیشه سخت و نگرانی و دشواري اینگونه آواز بوده است که پیغمبر براي حرث بن هشام نقل
37 [ صفحه 463 ] است و نیز عوارض حال وحی آن حضرت را که نوشتهاند ممکن است براي همین دشواریها - فرموده -قرآن- 14
که فرستاده روان کردن باشد شاید از نظر طبیعت دشوارتر باشد و مختص مقام « أَو یُرسِلَ رَسُولًا- الخ » بوده است. طریقهي سوّم
خاتمی که براي کمال اهمیّت مطلب و شدّت فکر پیغمبر کسی بجلوش نمایان شود که حقایق را با آن حضرت بگوید و او بشنود.
پس چشم و گوش آن حضرت در فشار قدرت حق قرار میگرفته است ولی چون با فرشته رو برو میشده است دلش آرام بوده و
باندازه آواز شنیدن بیقرار نمیشده است و اگر نقل از هشام درست باشد با اینکه توضیح ما معنی فرمودهي پیغمبر که آواز سختتر
145 و چون در اینکه سخن هشام صورت اوّل که الهام در دل باشد نقل نشده - بوده است تا اندازهاي روشن میشود. -قرآن- 123
است شاید از اینروي بوده که اینکه پاسخ پیغمبر در دوران آخر کمال آن حضرت بوده است که فقط از دو راه دوّم و سوّم با
حقیقت رو برو میشده است و شاید براي همین درجه بندي باشد که در آیه اوّل صورت ساده تر گفته شده است و بدنبال آن، دو
ما دو مطلب از آن میفهمیم اوّل- شاید اینکه آیه « وَ کَ ذلِکَ أَوحَینا إِلَیکَ- الخ » صورت عالی تر یاد شده است. 11 - آیت 52
توضیح آیت جلو باشد که سخن گفتن با بشر بسه جور معرّفی شده است، در اینکه آیه گفته شده است: بهمین روش که گفتیم اي
محمّد روحی از کار و آفرینش خود بسوي تو فرستادیم. پس شاید روح همان رسول باشد که حقیقت آن بنام روح از آفریدهي
خود معرّفی شده است و چون روح یعنی خاصیت حیاتی انسان، پس براي پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله یک خاصیت حیاتی
مخصوص هست که ساختهي کار غیر مادّه و معمولی خداوندي است و غیر از روح آدمی است که با هزاران عوامل مادّي درست
شده است. و اینکه روح مخصوص که ساختهي از امر حق است همان طبایع تامّهي پیغمبران است که در جلو چشمشان نمایان
« ما کُنتَ تَدرِي- الخ » 44 دوّم جملهي - میشود و حقیقت و معنویّت آنها را بوسیلهي سخن شنواندن بآنها نمودار میکند. -قرآن- 14
32 [ صفحه 464 ] و ایمان خبر نداشتی میفهماند: پیش از وحی و - که با آن حضرت گفته شده است: تو از کتاب -قرآن- 14
پیغمبري خود آن حضرت هم آن ایمان که بیاران تلقین کرد نداشته است و نیز آنها که خواستهاند براي پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله
معلوماتی ثابت کنند که از سفر و ملاقات علماي یهود و مسیحی تحصیل کرده است اینکه آیه بخوبی جواب اینکه دعوي را میدهد
زیرا در آن دوران شدّت مواظبت از کار پیغمبر اگر آنچه آنها گویند درست بود مخالفین جواب اینکه آیه را میدادند و داد و
جنجال بپا میکردند که محمّد دروغ میگوید و از ادیان و کتابها با خبر بوده است. و اگر چنین خبري میگفتند در قرآن جوابشان
[ داده میشد چنان که مکرّر ادّعاي بیهوده بر آن حضرت کردند و جواب شنیدند. [ صفحه 465