گروه نرم افزاری آسمان

سوره زخرف



اشاره
43 بسم اللّه الرّحمن الرّحیم - 199- -قرآن- 147
[ [سوره الزخرف [ 43 ]: آیات 1 تا 89
37 حم [ 1] وَ الکِتاب المُبِین [ 2] إِنّا جَعَلناه قُرآناً عَرَبِیا لَعَلَّکُم تَعقِلُونَ [ 3] وَ إِنَّهُ - 199 بِسم اللّه الرَّحمن الرَّحِیم -قرآن- 1 - -قرآن- 147
165 أَ فَنَضرِب عَنکُم الذِّکرَ صَفحاً أَن کُنتُم قَوماً مُسرِفِینَ [ 5] وَ کَم أَرسَلنا مِن نَبِیٍّ فِی - فِی أُم الکِتاب لَدَینا لَعَلِیٌّ حَکِیم [ 4] -قرآن- 1
صفحه 200 از 244
الَأوَّلِینَ [ 6] وَ ما یَأتِیهِم مِن نَبِیٍّ إِلاّ کانُوا بِه یَستَهزِؤُنَ [ 7] فَأَهلَکنا أَشَ دَّ مِنهُم بَطشاً وَ مَضی مَثَل الَأوَّلِینَ [ 8] وَ لَئِن سَأَلتَهُم مَن خَلَقَ
377 الَّذِي جَعَلَ لَکُم الأَرضَ مَهداً وَ جَعَلَ لَکُم فِیها سُبُلًا لَعَلَّکُم - السَّماوات وَ الأَرضَ لَیَقُولُن خَلَقَهُن العَزِیزُ العَلِیم [ 9] -قرآن- 1
تَهتَدُونَ [ 10 ] وَ الَّذِي نَزَّلَ مِنَ السَّماءِ ماءً بِقَدَرٍ فَأَنشَرنا بِه بَلدَةً مَیتاً کَذلِکَ تُخرَجُونَ [ 11 ] وَ الَّذِي خَلَقَ الأَزواجَ کُلَّها وَ جَعَلَ لَکُم مِنَ
الفُلک وَ الَأنعام ما تَرکَبُونَ [ 12 ] لِتَستَوُوا عَلی ظُهُورِه ثُم تَذکُرُوا نِعمَۀَ رَبِّکُم إِذَا استَوَیتُم عَلَیه وَ تَقُولُوا سُبحانَ الَّذِي سَخَّرَ لَنا هذا وَ ما
534 وَ جَعَلُوا لَه مِن عِبادِه جُزءاً إِن الإِنسانَ لَکَفُورٌ مُبِین [ 15 ] أَمِ اتَّخَذَ مِمّا - کُنّا لَه مُقرِنِینَ [ 13 ] وَ إِنّا إِلی رَبِّنا لَمُنقَلِبُونَ [ 14 ] -قرآن- 1
یَخلُق بَنات وَ أَصفاکُم بِالبَنِینَ [ 16 ] وَ إِذا بُشِّرَ أَحَ دُهُم بِما ضَ رَبَ لِلرَّحمن مَثَلاً ظَل وَجهُه مُسوَ  دا وَ هُوَ کَظِیم [ 17 ] أَ وَ مَن یُنَشَّؤُا فِی
[ الحِلیَۀِ وَ هُوَ فِی الخِصام غَیرُ مُبِین [ 18 ] وَ جَعَلُوا المَلائِکَۀَ الَّذِینَ هُم عِبادُ الرَّحمن إِناثاً أَ شَهِدُوا خَلقَهُم سَتُکتَب شَهادَتُهُم وَ یُسئَلُونَ [ 19
471 وَ قالُوا لَو شاءَ الرَّحمن ما عَبَدناهُم ما لَهُم بِذلِکَ مِن عِلم إِن هُم إِلاّ یَخرُصُونَ [ 20 ] أَم آتَیناهُم کِتاباً مِن قَبلِه فَهُم بِهِ - -قرآن- 1
مُستَمسِکُونَ [ 21 ] بَل قالُوا إِنّا وَجَدنا آباءَنا عَلی أُمَّۀٍ وَ إِنّا عَلی آثارِهِم مُهتَدُونَ [ 22 ] وَ کَذلِکَ ما أَرسَلنا مِن قَبلِکَ فِی قَریَۀٍ مِن نَذِیرٍ إِلاّ
قالَ مُترَفُوها إِنّا وَجَ دنا آباءَنا عَلی أُمَّۀٍ وَ إِنّا عَلی آثارِهِم مُقتَدُونَ [ 23 ] قالَ أَ وَ لَو جِئتُکُم بِأَهدي مِمّا وَجَ دتُم عَلَیه آباءَکُم قالُوا إِنّا بِما
555 فَانتَقَمنا مِنهُم فَانظُر کَیفَ کانَ عاقِبَۀُ المُکَذِّبِینَ [ 25 ] وَ إِذ قالَ إِبراهِیم لِأَبِیه وَ قَومِه إِنَّنِی بَراءٌ مِمّا - أُرسِلتُم بِه کافِرُونَ [ 24 ] -قرآن- 1
تَعبُدُونَ [ 26 ] إِلاَّ الَّذِي فَطَرَنِی فَإِنَّه سَیَهدِین [ 27 ] وَ جَعَلَها کَلِمَ ۀً باقِیَۀً فِی عَقِبِه لَعَلَّهُم یَرجِعُونَ [ 28 ] بَل مَتَّعت هؤُلاءِ وَ آباءَهُم حَتّی
375 وَ لَمّا جاءَهُم الحَقُّ قالُوا هذا سِحرٌ وَ إِنّا بِه کافِرُونَ [ 30 ] وَ قالُوا لَو لا نُزِّلَ هذَا القُرآنُ - جاءَهُم الحَقُّ وَ رَسُول مُبِین [ 29 ] -قرآن- 1
عَلی رَجُل مِنَ القَریَتَین عَظِیم [ 31 ] أَ هُم یَقسِمُونَ رَحمَتَ رَبِّکَ نَحن قَسَ منا بَینَهُم مَعِیشَتَهُم فِی الحَیاةِ الدُّنیا وَ رَفَعنا بَعضَهُم فَوقَ بَعضٍ
دَرَجات لِیَتَّخِ ذَ بَعضُ هُم بَعضاً سُخرِیا وَ رَحمَت رَبِّکَ خَیرٌ مِمّا یَجمَعُونَ [ 32 ] وَ لَو لا أَن یَکُونَ النّاس أُمَّۀً واحِ دَةً لَجَعَلنا لِمَن یَکفُرُ
622 وَ زُخرُفاً وَ إِن - بِالرَّحمن لِبُیُوتِهِم سُقُفاً مِن فِضَّۀٍ وَ مَعارِجَ عَلَیها یَظهَرُونَ [ 33 ] وَ لِبُیُوتِهِم أَبواباً وَ سُرُراً عَلَیها یَتَّکِؤُنَ [ 34 ] -قرآن- 1
کُلُّ ذلِکَ لَمّا مَتاع الحَیاةِ الدُّنیا وَ الآخِرَةُ عِندَ رَبِّکَ لِلمُتَّقِینَ [ 35 ] وَ مَن یَعش عَن ذِکرِ الرَّحمن نُقَیِّض لَه شَیطاناً فَهُوَ لَه قَرِین [ 36 ] وَ
إِنَّهُم لَیَصُدُّونَهُم عَن السَّبِیل وَ یَحسَ بُونَ أَنَّهُم مُهتَدُونَ [ 37 ] حَتّی إِذا جاءَنا قالَ یا لَیتَ بَینِی وَ بَینَکَ بُعدَ المَشرِقَین فَبِئسَ القَرِین [ 38 ] وَ
480 أَ فَأَنتَ تُسمِع الصُّم أَو تَهدِي العُمیَ وَ مَن کانَ فِی ضَلالٍ - لَن یَنفَعَکُم الیَومَ إِذ ظَلَمتُم أَنَّکُم فِی العَذاب مُشتَرِکُونَ [ 39 ] -قرآن- 1
مُبِین [ 40 ] فَإِمّا نَذهَبَن بِکَ فَإِنّا مِنهُم مُنتَقِمُونَ [ 41 ] أَو نُرِیَنَّکَ الَّذِي وَعَدناهُم فَإِنّا عَلَیهِم مُقتَدِرُونَ [ 42 ] فَاستَمسِک بِالَّذِي أُوحِیَ إِلَیکَ
375 وَ سئَل مَن أَرسَلنا مِن قَبلِکَ مِن رُسُلِنا - إِنَّکَ عَلی صِراطٍ مُستَقِیم [ 43 ] وَ إِنَّه لَذِکرٌ لَکَ وَ لِقَومِکَ وَ سَوفَ تُسئَلُونَ [ 44 ] -قرآن- 1
أَ جَعَلنا مِن دُونِ الرَّحمن آلِهَۀً یُعبَدُونَ [ 45 ] وَ لَقَد أَرسَلنا مُوسی بِآیاتِنا إِلی فِرعَونَ وَ مَلائِه فَقالَ إِنِّی رَسُول رَب العالَمِینَ [ 46 ] فَلَمّا
جاءَهُم بِآیاتِنا إِذا هُم مِنها یَضحَکُونَ [ 47 ] وَ ما نُرِیهِم مِن آیَۀٍ إِلاّ هِیَ أَکبَرُ مِن أُختِها وَ أَخَذناهُم بِالعَذاب لَعَلَّهُم یَرجِعُونَ [ 48 ] وَ قالُوا یا
499 فَلَمّا کَشَ فنا عَنهُم العَذابَ إِذا هُم یَنکُثُونَ [ 50 ] وَ نادي - أَیُّهَا السّاحِرُ ادعُ لَنا رَبَّکَ بِما عَهِدَ عِندَكَ إِنَّنا لَمُهتَدُونَ [ 49 ] -قرآن- 1
فِرعَون فِی قَومِه قالَ یا قَوم أَ لَیسَ لِی مُلک مِصرَ وَ هذِه الَأنهارُ تَجرِي مِن تَحتِی أَ فَلا تُبصِرُونَ [ 51 ] أَم أَنَا خَیرٌ مِن هذَا الَّذِي هُوَ مَهِینٌ
وَ لا یَکادُ یُبِین [ 52 ] فَلَو لا أُلقِیَ عَلَیه أَسوِرَةٌ مِن ذَهَب أَو جاءَ مَعَه المَلائِکَ ۀُ مُقتَرِنِینَ [ 53 ] فَاستَخَف قَومَه فَأَطاعُوه إِنَّهُم کانُوا قَوماً
455 فَلَمّا آسَ فُونا انتَقَمنا مِنهُم فَأَغرَقناهُم أَجمَعِینَ [ 55 ] فَجَعَلناهُم سَلَفاً وَ مَثَلًا لِلآخِرِینَ [ 56 ] وَ لَمّا ضُرِبَ ابنُ - فاسِقِینَ [ 54 ] -قرآن- 1
مَریَمَ مَثَلًا إِذا قَومُکَ مِنه یَصِ دُّونَ [ 57 ] وَ قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیرٌ أَم هُوَ ما ضَ رَبُوه لَکَ إِلاّ جَ دَلًا بَل هُم قَوم خَصِ مُونَ [ 58 ] إِن هُوَ إِلاّ عَبدٌ
389 وَ لَو نَشاءُ لَجَعَلنا مِنکُم مَلائِکَۀً فِی الَأرض یَخلُفُونَ [ 60 ] وَ إِنَّه لَعِلم لِلسّاعَۀِ - أَنعَمنا عَلَیه وَ جَعَلناه مَثَلًا لِبَنِی إِسرائِیلَ [ 59 ] -قرآن- 1
فَلا تَمتَرُن بِها وَ اتَّبِعُون هذا صِ راطٌ مُستَقِیم [ 61 ] وَ لا یَصُ دَّنَّکُم الشَّیطان إِنَّه لَکُم عَدُوٌّ مُبِین [ 62 ] وَ لَمّا جاءَ عِیسی بِالبَیِّنات قالَ قَد
جِئتُکُم بِالحِکمَ ۀِ وَ لِأُبَیِّنَ لَکُم بَعضَ الَّذِي تَختَلِفُونَ فِیه فَاتَّقُوا اللّهَ وَ أَطِیعُون [ 63 ] إِن اللّهَ هُوَ رَبِّی وَ رَبُّکُم فَاعبُدُوه هذا صِ راطٌ مُستَقِیمٌ
492 فَاختَلَفَ الَأحزاب مِن بَینِهِم فَوَیل لِلَّذِینَ ظَلَمُوا مِن عَذاب یَوم أَلِیم [ 65 ] هَل یَنظُرُونَ إِلاَّ السّاعَۀَ أَن تَأتِیَهُم بَغتَۀً وَ - 64 ] -قرآن- 1 ]
هُم لا یَشعُرُونَ [ 66 ] الَأخِلّاءُ یَومَئِذٍ بَعضُ هُم لِبَعض عَدُوٌّ إِلاَّ المُتَّقِینَ [ 67 ] یا عِبادِ لا خَوف عَلَیکُم الیَومَ وَ لا أَنتُم تَحزَنُونَ [ 68 ] الَّذِینَ
صفحه 201 از 244
390 ادخُلُوا الجَنَّۀَ أَنتُم وَ أَزواجُکُم تُحبَرُونَ [ 70 ] یُطاف عَلَیهِم بِصِ حاف مِن ذَهَب وَ - آمَنُوا بِآیاتِنا وَ کانُوا مُسلِمِینَ [ 69 ] -قرآن- 1
أَکواب وَ فِیها ما تَشتَهِیه الَأنفُس وَ تَلَذُّ الَأعیُن وَ أَنتُم فِیها خالِدُونَ [ 71 ] وَ تِلکَ الجَنَّۀُ الَّتِی أُورِثتُمُوها بِما کُنتُم تَعمَلُونَ [ 72 ] لَکُم فِیها
390 لا یُفَتَّرُ عَنهُم وَ هُم فِیه مُبلِسُونَ [ 75 ] وَ ما - فاکِهَۀٌ کَثِیرَةٌ مِنها تَأکُلُونَ [ 73 ] إِن المُجرِمِینَ فِی عَذاب جَهَنَّمَ خالِدُونَ [ 74 ] -قرآن- 1
ظَلَمناهُم وَ لکِن کانُوا هُم الظّالِمِینَ [ 76 ] وَ نادَوا یا مالِک لِیَقض عَلَینا رَبُّکَ قالَ إِنَّکُم ماکِثُونَ [ 77 ] لَقَد جِئناکُم بِالحَق وَ لکِن أَکثَرَکُم
313 أَم یَحسَ بُونَ أَنّا لا نَسمَع سِرَّهُم وَ نَجواهُم بَلی وَ رُسُلُنا لَدَیهِم - لِلحَق کارِهُونَ [ 78 ] أَم أَبرَمُوا أَمراً فَإِنّا مُبرِمُونَ [ 79 ] -قرآن- 1
یَکتُبُونَ [ 80 ] قُل إِن کانَ لِلرَّحمن وَلَدٌ فَأَنَا أَوَّل العابِدِینَ [ 81 ] سُبحانَ رَب السَّماوات وَ الَأرض رَب العَرش عَمّا یَصِ فُونَ [ 82 ] فَذَرهُم
یَخُوضُوا وَ یَلعَبُوا حَتّی یُلاقُوا یَومَهُم الَّذِي یُوعَدُونَ [ 83 ] وَ هُوَ الَّذِي فِی السَّماءِ إِله وَ فِی الَأرض إِله وَ هُوَ الحَکِیم العَلِیم [ 84 ] -قرآن-
435-1 وَ تَبارَكَ الَّذِي لَه مُلک السَّماوات وَ الَأرض وَ ما بَینَهُما وَ عِندَه عِلم السّاعَۀِ وَ إِلَیه تُرجَعُونَ [ 85 ] وَ لا یَملِک الَّذِینَ یَدعُونَ مِن
دُونِه الشَّفاعَۀَ إِلاّ مَن شَهِدَ بِالحَق وَ هُم یَعلَمُونَ [ 86 ] وَ لَئِن سَأَلتَهُم مَن خَلَقَهُم لَیَقُولُن اللّه فَأَنّی یُؤفَکُونَ [ 87 ] وَ قِیلِه یا رَب إِن هؤُلاءِ قَومٌ
طلا، زیبائی و « زخرف » : 458 [ صفحه 469 ] معنی لغات - لا یُؤمِنُونَ [ 88 ] فَاصفَح عَنهُم وَ قُل سَلام فَسَوفَ یَعلَمُونَ [ 89 ] -قرآن- 1
از مصدر صدّ بفتح اوّل بمعنی بر گرداندن و جلوگیري « یصدّون » . از مصدر عشو بمعنی چون مردم نابینا کار کردن « یعش » . خوبی
با ضم صاد است و از صدود به ضم اوّل و دوّم که عین الفعل مضارع مضموم است و مکسور بمعنی رو « یصدّ » کردن و مضارع آن
از حبر بفتح اوّل و دوّم بمعنی شاد « تحبرون » . گرداندن و میل بسوي دگر کردن، و از مصدر صدید بمعنی فریاد و ناله و فغان کردن
دلشکسته، اندوهناك، بیخاصیّت، سرگردان، ناامید. ترجمه: بنام خداي « مبلسون » . شدن، خوب شدن جراحت، زیاد شدن گیاه زمین
روزي ده بهمگان و مهربان بفرمانبران. 1 با رمز حم. 2سوگند باین نامهي آشکار. 3 که ما آن را قرآنی بزبان عرب نمودیم. 4 و در
نامهي آفرینش و امّ الکتاب به پیشگاه خود بلند پایه و استوار کردیم تا شاید با خود بیندیشید [و آن را بپذیرید] 5 مگر شود که چون
مسرف و منکرید قرآن و تذکر از شما بگردانیم [و پیغمبر و بیم و نوید برایتان نباشد]! 6 با اینکه بمیان گذشتگان چندین پیغمبر
فرستادیم. 7 و هر پیغمبري که دیدند مسخره کردند. 8 و آنها که [ صفحه 470 ] تواناتر از شما بودند [ما بسزاي کارشان] هلاکشان
کردیم. 9 چنانکه نمونهاي و پندي از پیشینیان برگزار شده است و بقرآن آورده شده است 10 [و سرگذشت آنان را گفتهایم و
شنیدهاید] اي محمّد اگر از اینکه کافران بپرسی: آسمان و زمین که آفرید! [ناچارند] گویند: داناي گرامی آفرید. [و البتّه همو
آفرید] که زمین را براي شما آماده کرد و در آن راهها درست نمود تا شاید راه خود بیابید 11 او همان خدا است که از آسمان آب
باندازه ریخت و سرزمین مرده و بیگیاه را به آن زنده کرد. پس بهمین گونه شما را هم ز گور بیرون کنند 12 [بقدرت آن خدا] که
همهي جفتهاي نر و ماده آفرید و چهار پایان و کشتیها را برایتان وسیلهي سواري کرد 13 تا چون بر آن آرام گرفتید بیاد نعمت
پروردگار خود باشید و [به شکرانه] گوئید: پاك است آن خدا که اینها را بفرمان ما کرد و ما خود توان آن نداشتیم 14 و البتّه پایان
زندگی و بازگشت همگی ما بسوي او است 15 [مردم کافر با چنین قدرت حق]ّ از بندگان او برایش پارهاي و افزودهاي درست
کردند [و گفتند: ملائکه دختر خدا هستند] البتّه که آدمی بآشکار ناسپاس است و کافر نعمت 16 آیا شود که براي خود دختر گزیند
و بآنها پسر دهد! 17 و چون به یکی شان خبر دهند به آنچه براي خدا پنداشته [او بخودت دختر داد] سخت خشمناك شود و
صورتش سیاه 18 پس مگر شود زنی که در زینت زندگی کند و از برابري دشمن ناتوان باشد فرزند خدا شود 19 که آنها ملائکهي
بندگان حق را ماده پندارند مگر خود بودند و دیدند که ماده شدند! البتّه اینکه سخنان بزودي نوشته میشود و ببازپرسی آن گرفتار
شوند 20 مشرکین میگویند: اگر خدا میخواست ما آنها را پرستش نمیکردیم. ولی آنها از اینکه سخنان چیزي ندانند جز که از پیش
خود و نسنجیده گویند 21 مگر که پیش از قرآن نامهاي به آنها دادهایم که دستاویز خود کنند 22 ولی بهانه شان اینکه است که
پدران خود را دیدیم که چنین روش دارند و ما در پی آنان هستیم و براه راست میرویم 23 و به همینگونه بودهاند مردم پیش از تو
که بهر آبادي پیغمبري براي بیم و نویدشان [ صفحه 471 ] فرستادیم، سرمایه دارها و خوشگذرانان شان گفتند: ما بروش پدران خود
صفحه 202 از 244
هستیم و پیرو آنانیم 24 و او میگفت: اگر به از آنچه پدرانتان کردند برایتان بیاورم چه گوئید! میگفتند: بهر چه موظّف هستی و
مأمور ما آن را منکریم 25 [به سزاي اینکه رفتار] سخت از آنها انتقام گرفتیم، و تو خود بنگر پایان کار دروغسازان به کجا رسید 26
بیاد دار سخن ابراهیم را با پدرش و مردمش: که من از بتهاي شما بیزارم 27 بجز آنکه مرا آفرید که او براه راستم برد 28 و ابراهیم
اینکه اقرار بیکتا پرستی را در بازماندگانی خود ماندگار کرد که شاید از بت پرستی باز گردند 29 و ما نیز اینکه اعراب و پدران
شان را [که از نسل همان ابراهیم هستند] در زندگی بهرهمند کردیم تا [چون محمّد] پیغمبري بآشکار حقیقت و درستی را براي شان
آورد 30 ولی چون حقیقت و درستی را دیدند گفتند: اینکه جادو است و ما آن را نمیپسندیم 31 و گفتند: چرا اینکه قرآن بر یک
نفر از بزرگان مکّه و طایف فرود نیامد! 32 مگر رحمت حق بدست اینکه اعراب است و آنها تقسیم میکنند [که مردمی را نامزد
پیغمبري میکنند! نه بدست آنها است که] ما سرمایهي زندگی شان میان آنها بخش کردیم و پایهي یک دسته را بالاتر از دستهي
دیگر کردیم تا به اینکه که یکی دیگري را بفرمان میآورد و هر کسی بجوري از دیگري بهره میبرد. ولی نیکی و روزي پروردگارت
به از آن است که از دسترنج مردم فراهم شود 33 و اگر نه اینکه بود که همهي مردم یک دسته و یک نواخت میشدند [و آفرینش
اینکه جهان غیر آن است چون بر تفاوت و کم و زیاد نهاده شده است] البتّه در و سقف و پلّکان خانههاي کافران را از نقره میکردیم
34 و هم تخت و تکیه گاه شان نقره و طلا 35 ولی اینکه همه، بهرهي زندگی زود گذر است و آنچه بسراي دیگر بپیشگاه
پروردگار تو است مزد پرهیزگاران است 36 و آنکه [سر- گرم زیبائی زندگی شود و] از یاد حق رو گردان و نابینا گردد دیوي
برایش بسازیم که پیوسته همنشین او باشد. 37 و همان دیوها است که از راهشان باز- داشتهاند و خود میپندارند که براه راست
میروند 38 تا آن روز که به پیشگاه ما [ صفحه 472 ] آیند و گویند: اي کاش میان ما و چون شما همنشینان جدائی از مشرق تا
بمغرب بود که چه بد دوست و همدمی بودید 39 و جواب شنوند: امروز پشیمانی سود ندارد که در گذشته ستم کردید و اکنون
همگی در گرفتاري انباز یکدیگرید 40 پس آیا تو اي محمّد میتوانی بگوش مردم کر سخن رسانی و یا کوران را رهبري کنی و هم
آنها که بآشکار گمراهند! 41 [البتّه که تو نتوانی پس ما] یا تو را از میان شان ببریم و سخت از آنها انتقام بگیریم 42 یا که شاید هم
اکنون بتو بنمائیم آنچه به آنها وعده کردهایم چه ما بر آنها نیرومند و توانائیم 43 پس تو [اندیشهي کجروي- شان مدار] و آنچه بتو
الهام میشود استوار نگهدار که بره راست هستی 44 و قرآنت وسیلهي رهبري تو و مردمت هست و در آینده همگیتان از آن بازرسی
شوید که چگونه رفتار کردید! 45 و وارسی کن از کار آنها که پیش از تو به پیغمبري فرستادیم آیا جز خداوند رحمان کسی را
براي خداوندي و پرستش معیّن کردهایم! 46 چنانکه موسی را با نشانههائی بر قدرت خود بسوي فرعون و اعیان درباریش فرستادیم
و او گفت: من فرستادهي پروردگار جهانم 47 و چون نشانههاي ما را بآنها نمود خندیدند [و مسخره کردند] 48 و هر نشانه که بآنها
نشان دادیم برتر و بزرگتر از دیگري بود و گرفتار و آزارشان کردیم تا شاید از راه کج خود برگردند 49 [تا بآن جا که] بموسی
گفتند: اي جادوئی از خداي خود بخواه تا به پیمان با تو بر آسایش ما وفا کند که ما براه میآئیم و سخنت میپذیریم 50 ولی چون
آسودهشان کردیم پیمان خود شکستند و بر کفر خود بماندند 51 و فرعون با مردم خود گفت: مگر نه من پادشاه مصرم و اینکه
رودها از زیر کاخم روان است! 52 مگرنه ببینید من بهترم از اینکه ناچیز که سخن گفتن خود نتواند 53 اگر او پیغمبر است چرا
[چون پادشاهان] دستبند طلا ندارد یا صفها ز فرشتگان با او نیستند! 54 او [با اینکه سخنان] خرد مردم خود بدزدید تا فرمانبرش
شدند چون مردمی بدکار بودند 55 تا بآن جا که خشمناکمان کردند و انتقام گرفتیم و همگی شان را بآب فرو بردیم 56 تا نمونه [
صفحه 473 ] و پند آیندگان شوند 57 [اینکه است کار و سزاي کافر] چنانکه اگر مثلی از عیسی پسر مریم بمیان آید ناگهان بینی
اینکه اعراب ملّت تو آواز بلند کنند و دشمنی خود نمودار نمایند 58 و گویند: آیا خدایان ما بهترند یا آنکه محمّد گوید! البتّه اینکه
داستان جز براي جدال و سرسختی نگویند که در دشمنی تو استوارند. 59 ولی عیساي مریم جز بندهي مشمول احسان ما نبود که او
را نمونهي قدرت خود به بنی اسرائیل نمودیم 60 و اگر بخواهیم و مصلحت باشد [چنانکه عیسی را از مادر و بیشرکت مرد
صفحه 203 از 244
آفریدیم توانیم] بجاي شما ملائکه در زمین قرار دهیم که جانشین شما شوند 61 پس پیدایش عیسی یا نزول قرآن راه علم شما
برستاخیز است و در آن دو دل نباشید [چه آنکه آن را آفرید تواند شما را بمحشر آورد] و پیرو دین من باشید که راه راست همین
است و بس 62 و بهوش باشید که شیطان جلوگیر راهتان نشود که او دشمن آشکار شما است 63 و چون عیسی نشانههاي نمودار [بر
درستی دعوي خود] آورد گفت: براي شما حکمت و پند و پیغمبري آوردم و پارهاي از اختلافات شما را برایتان روشن میکنم پس
از خدا بترسید و پیرو من شوید 64 چون پروردگار من و شما خداوند است پس او را بپرستید که راه راست همین است و بس 65
ولی از میان یهودي و مسیحی دستههاي مختلف پیدا شد [که هر کدام عیسی را بصورتی شناخت] پس واي بر ستمگران از آن روز
که آزار دردناك دارد 66 و چشم باز نکرده و بیخبر بناگهان رستاخیزشان رسد 67 و در چنین روز همهي دوستان با یکدگر دشمنند
مگر پرهیزگاران 68 که [گوئیم شان] اي بندگان که بآیات ما مؤمن و سرسپرده بودید 69 امروز ترس و اندوه ندارید 70 و بدرون
بهشت روید که خود با همسرانتان خوشدل و بهرهمندید 71 و کاسه و کوزهي طلا بجلوتان بدارند و آنچه دل و چشم بخواهد آماده
بیند و بآن جا جاودان بمانید 72 اینکه همان بهشت است که از کسب و کار خود بارث میبرید 73 و میوه فراوان دارد! که بهرهمند
شوید 74 و البتّه گناهکاران با گرفتاري همیشگی در دوزخ هستند 75 که سستی بآن راه ندارد پس ناامیدند و سرگردان 76 و نه ما
بآنها [ صفحه 474 ] ستم کردیم که خود ستمکار بودند 77 و بدربان آن گویند: اي کاش پروردگار تو مرگ ما را برساند. او گوید:
شما بدینجا ماندگارید 78 چه ما حقیقت و درستی براي شما آوردیم ولی بیشترتان حق ناپذیر بودید 79 بلکه استوار حیلهاي در کار
کردند [تا پیغمبر را بیچاره کنند] و ما آن را استوارتر کردیم [که پیغمبر آنها را بیچاره کرد] 80 آیا گمان میبردید که راز و نهانشان
را نمیشنویم با اینکه فرستادگان ما در جلوشان، آنچه بگذرد مینویسند 81 اي محمّد باین بتپرستان بگو: اگر خداي رحمان را
فرزندي بود من خود اوّل پرستنده پذیرنده بودم 82 چه پاك است پروردگار آسمانها و زمین و عرش برترین آفرینش از آنچه
مردمان توصیفش میکنند 83 پس بگذارشان که گرفتار نادانی و سرگرم بازي خود باشند تا بروز موعود برسند 84 و [گرفتار شوند
بعذاب] آنکه او است خداي آسمان و زمین و داناي حکیم 85 و فرخنده است آنکه پادشاهی آسمانها و زمین و آنچه میان آن دو
است به اختیار او است و داند که رستاخیز کی باشد و به سوي او بازگشتتان دهند 86 و هیچکدام از آنها که بجاي خدا میپرستند
اختیار شفاعتی به پیشگاه حق ندارند مگر آنها که چون عیسی و فرشتگان گواهی بدرستی دهند و آن گویند که خود بدانند 87 و
اگر از اینکه بت پرستان پرسند: چه کس آفریدشان! [چاره ندارند جز که] گویند: خدا آفرید. پس چگونه دروغ گویند و از خود
چیزي بسازند [و پیغمبر را بیازارند] 88 که گوید: اي خدا اینها مردمی هستند که ایمان ندارند 89 پس اي محمّد از اینگونه مردم
روي بگردان و بگو: من از شما جدا هستم و منتظر فرصت که بزودي سزاي فکر و کار خود بدانید. سخن مفسّرین: کشف: اینکه
- سوره هشتاد و نه آیه است و همگی به مکّه نازل شده است و سه آیت آن منسوخ است بآیاتی که دستور جهاد داده شده است: 1
267- 235 -قرآن- 250 - 203 -قرآن- 215 - فَاصفَح عَنهُم- الخ. -قرآن- 173 » -3 « فَذَرهُم یَخُوضُوا- الخ » -2 « الخ -« فَإِمّا نَذهَبَن بِکَ »
کشف نوشته: حاء اشارت است بحیات حق جل جلاله. میم اشارت [ صفحه 475 ] است بملک او، قسم یاد میکند میفرماید: « حم »
بحیات من بملک من بقرآن کلام من. تأویلات کاشانی: سوگند خداوند است باوّل وجود که حق است و حاء اشاره بآن است و
آخر وجود که محمّد است و میم اشاره بآن است، و اینکه بالاترین سوگند است چون باصل و کمال کلّیّهي آفرینش سوگند یاد
شده است، چنانکه کلمهي شهادتین پایه و اساس اسلام است که توحید اصل وجود است و نبوّت کمال وجود. تفسیر صفی علیشاه:
بعد بسم اللّه رحمن الرّحیم || می خورد سوگند، حق بر حاء و میم آن حقیقت یعنی اندر انجلا || کاوّلش حق است و آخر
مصطفی یا قسم بر اسمهاي احسن است || کابتدایش حا و میم اینکه ابین است هم به قرآن مبین مستطاب || یعنی اینکه آیات و
اینکه روشن کتاب که بیان کردیم بر لفظ عرب || تا شما یابید شاید در طلب حسینی: حروف مقطّع براي خبردار کردن و از
بیخودي بدر آوردن است که شنونده از غفلت و بیخبري بخود آید و آگاه شود. و ثعلبی که پیشواي اهل لغت است گفته است:
صفحه 204 از 244
وَ» . در اینکه سوره براي تنبیه بر گوش دادن سخن حق است « حم » پس « الا » حروف تهجّی براي آگاه کردن است و بجاي کلمه
3 طبري: یعنی سوگند باین کتاب که هر کس در آن بچشم بینائی بنگرد داند که ساختهي محمّد صلّی اللّه « الخ -«ِ الکِتاب المُبِین
4 ابو الفتوح: یعنی قرآن در لوح « الخ -«ِ إِنَّه فِی أُم الکِتاب » 29- علیه و آله نیست و ما آن را به زبان عرب فرستادیم. -قرآن- 1
محفوظ بآن جائی که جز حکم ما چیزي راه ندارد بلند پایه است که سخنی باو نمیرسد و محکم و استوار است که تناقض و
مِنه آیاتٌ » 36 فخر: ممکن است امّ الکتاب آیات محکمات باشد بقرینهي اینکه آیه - ناهمآهنگی در آن نمیباشد. -قرآن- 1
«ّ لعلی » 125 [ صفحه 476 ] است. و - و مقصود اینکه است که اینکه سوره از آیات محکمات -قرآن- 75 «ِ مُحکَمات هُن أُمُّ الکِتاب
یعنی « حکیم » یعنی برتر است از آنکه دست تباهی و نابودي بآن برسد یا برتر همهي کتابها است که معجزهاي است همیشگی و
5 طبري: اینکه جملهها دو معنی شده « الخ -« أَ فَنَضرِب عَنکُم الذِّکرَ » . داراي حکمت کامل یا استوار در همه گونه فصاحت و بلاغت
است: 1- یعنی مگر میشود که چون مسرف و از اندازه بدر هستید شما را یاد نکنیم و بکار خود گذاریم و مجازاتی نداشته باشید!
با فتح و کسر « أَن کُنتُم قَوماً مُسرِفِینَ » -2 مگر میشود که چون مسرف هستید بفکر شما نباشیم و قرآن و تذکّر بشما ندهیم. و همزهي
351- 37 -قرآن- 318 - خوانده شده است یعنی بواسطهي اسراف شما یا اگر مسرف باشید و در نتیجهي معنی تفاوت نیست. -قرآن- 1
الَّذِي » 36- 8 کشف: یعنی عاد و ثمود را که نیرو و زورشان از قریش بیش بود نابود کردیم. -قرآن- 1 « فَأَهلَکنا أَشَ دَّ مِنهُم بَطشاً »
1- دنبالهي آیت جلو باشد و دو آیت بعد هم 43- 10 کشف: اینکه آیه دو جور معنی میشود: -قرآن- 1 « جَعَلَ لَکُم الَأرضَ مَهداً
وابستهي بهمین باشد و همگی چند پرسش پی در پی است از کافران که سؤال میشود: کی آسمانها و زمین آفرید و زمین را
تمام «ُ العَزِیزُ العَلِیم » آرامگاه شما کرد و از آسمان آب فرود آورد و از همهچیز جفت آفرید. 2- پرسش از کافران در آخر آیت جلو
12 کشف: یعنی اصناف و دستهها « الخ -« خَلَقَ الَأزواجَ » 64- میشود و اینکه آیه آغاز میشود بنمایاندن مظاهر قدرت حق.ّ -قرآن- 42
24- همگی را آفرید مثل نر و ماده و آسمان و زمین و تابستان و زمستان، شب و روز، ماه و خورشید، بهشت و دوزخ. -قرآن- 1
15 کشف: یعنی از ملائکه براي خدا فرزند قرار دادند چون فرزند جزئی از پدر خود است و بعضی « الخ -« جَعَلُوا لَه مِن عِبادِه جُزءاً »
یعنی آن زن دختر زائید. و بعضی گفتهاند: مقصود از جزء بهره و « اجزأت المرأة » گفتهاند: جزء به معنی دختر است و عرب میگوید
330 [ صفحه 477 ] است که آدمی در اینکه عقیده و اینکه - 42 -قرآن- 310 - اینکه -قرآن- 1 «ٌ لَکَفُورٌ مُبِین » نصیب است. و معنی
از وزن تفعیل ثلاثی مزید و هم از فعل ثلاثی مجرّد قراءت « ینشّأ » : 608 مجمع « الخ -« سخن بآشکار کافر است. ن یُنَشَّؤُا فِی الحِلیَۀِ
یعنی در « الخ -«ِ وَ هُوَ فِی الخِصام » شده است. یعنی آنکه در آرایش زنان زندگی میکند و مقصود دختر است و جملهي بعد
گفتگوي با طرف سخن خود نمیتواند آشکار بگوید. و قتاده گفته است: بیشتر مواقع دیده شده است: زنی بخواهد استدلال بر حقّ
إبن زید گفته است: مقصود از اینکه آیه بتها است که آنها را با طلا و نقره «60». خود کند و اقرار بر ضرر خود کرده است
میآراستند و البتّه توانائی سخن و استدلال بر حق خود ندارند.إبن زید گفته است: مقصود از اینکه آیه بتها است که آنها را با طلا و
وَجَدنا » 449- 246 -پاورقی- 447 - 36 -قرآن- 219 - نقره میآراستند و البتّه توانائی سخن و استدلال بر حق خود ندارند. -قرآن- 1
22 مجمع: إبن عبّاس و مجاهد گفتهاند: یعنی پدران ما را باین روش دیدیم. جبّائی گفته است: یعنی دیدیم که « آباءَنا عَلی أُمَّۀٍ
32 کشف: مقصود تقلید از پدران است بیدلیل، و گفتهاند: اینکه آیه براي - پدرانمان موافق و هم آهنگ باین کار بودند. -قرآن- 1
23 مجمع: یعنی آن مردم خوشگذران که « قالَ مُترَفُوها » . گفتهي ولید بن مغیره و ابو جهل بن هشام و عتبه و شیبه نازل شده است
« قل » « قال » 24 مجمع: بجاي « الخ -« قالَ أَ وَ لَو جِئتُکُم بِأَهدي » 19- آسودگی و خوشی را بر استدلال و بحث جلو میدارند. -قرآن- 1
هم خواندهاند یعنی ما بآن پیغمبر گفتیم تو بآن مردم بگو: اگر بهتر از آنچه پدران شما معتقد بودند من بیاورم. و اینکه جمله در
إِنَّنِی » 40- دعوت بسوي حق عبارتی است لطیف که باید جستجو کرد و آنچه بهتر است و بحقیقت نزدیکتر قبول کرد. -قرآن- 1
یا « کَلِمَۀً باقِیَۀً » 26 مجمع: کلمهي براء بجاي مفرد و جمع و مذکّر و مؤنّث یکسان گفته میشود بمعنی بیزاري و مقصود از « الخ -« بَراءٌ
صفحه 205 از 244
و تناسب اینکه « انّنی براء » 153 [ صفحه 478 ] یگانگی حق است یا همین سخن ابراهیم است - 22 -قرآن- 134 - شهادت به -قرآن- 1
آیات مربوط بابراهیم با آیات جلو اینکه است که چون بدگوئی تقلید و پیروي بیدلیل شده است نام ابراهیم بمیان آمده است که او
مرد استدلال و راهنمائی با دلیل بود. و یا براي اینکه آورده شده است که اگر شما عربها بخواهید تقلید کنید از پدر خود ابراهیم
31 مجمع: یعنی مردي از مکّه و طائف و مقصودشان آن بوده است که «ِ رَجُل مِنَ القَریَتَین » . تقلید کنید که دینش بر اینکه پایه بود
مردان نامی مالدار معیّن که خود سراغ داشتهاند و شرط پیغمبري بگمان خودشان در آنها بوده است چرا قرآن بآنها نازل نشد که در
30- مکّه ولید بن مغیره بوده است و عروة بن مسعود ثقفی در طائف، یا عتبۀ بن ربیعه در مکّه و عبد یالیل در طائف. -قرآن- 1
کشف: نقل است که ولید بن مغیره گفت: اگر گفتهي محمّد درست باشد بایستی قرآن و اینکه سخنان یا بر من نازل شود یا بر ابو
32 مجمع: یعنی روزي مردم که ارزشی ندارد به اختیار آنها نیست و ممکن است ما بمردم « الخ -« أَ هُم یَقسِمُونَ » . مسعود ثقفی
بیزبان و ناتوان سرمایه بسیار دهیم و آنها که زیرك و توانا هستند محروم باشند پس چگونه مقام نبوّت با آن اهمیّت در اختیار
32 مجمع و کشف: یعنی بهشت یا پیغمبري یا ایمان و اسلام بهتر است از « الخ -« رَحمَت رَبِّکَ خَیرٌ » 25- مردم باشد. -قرآن- 1
33 طبري: اینکه جمله دو معنی شده است: « الخ -« لَو لا أَن یَکُونَ النّاس أُمَّۀً واحِدَةً » 29- سرمایهها که آنها اندوخته میکنند. -قرآن- 1
-1 اگر نه مردم همگی کافر میشدند و براي رغبت بدنیا دست از دین برمیداشتند. 2- اگر نه همگی مردم یک دل مایل بدنیا
52 کشف: اینکه آیه براي جواب آنها است که گفتند: چرا سرمایه دارهاي مکّه - میشدند و دنیا را برتر از دین میشمردند. -قرآن- 1
و طایف پیغمبر نشدند! بجوابشان گفته شده است: سرمایه ارزشی ندارد [ صفحه 479 ] و سقف خانه کافران را طلا و نقره میکنیم
33 مجمع: با ضم سین و قاف و فتح قاف هر دو قراءت شده است و مجاهد گفته « سُقُفاً » اگر باین واسطه آدمیان بیدین نمیشدند
بگفتهي إبن « زخرف » است: بالاي سر ما آسمان را سقف بفتح گویند و سطح بالاي خانه را سقف با دو ضمّه گویند. و کلمهي
99 فرش و - عبّاس و قتاده و ضحّاك بمعنی طلا است و حسن بصري گفته است: یعنی نقّاشی. إبن زید گفته است: -قرآن- 90
اثاثیّهي خانه است. و معنی اینکه آیه اینکه است که دنیا براي حقارتش میشود بکافران داده شود هر آنچه بخواهند ولی مصلحت
با تشدید خوانده است، و « لمّا » 35 کشف: عاصم، حمزه «ُ إِن کُلُّ ذلِکَ لَمّا مَتاع » . نیست چون کسی با دین سر و کار نخواهد داشت
« إنّ » مخفّف « ان » بیتشدید خواندهاند که « لمّا » یعنی اینهمه ارزشی ندارد جز بهرهي چند روزهي زندگی و دیگران « إلّا » بمعنی
زائده است یعنی البتّه همهي اینها بهرهي زود گذر است، و از عمر نقل است اگر کسی از روزي « ما » بمعنی البتّه و لام براي تاکید و
خود گریزد روزي او را دنبال کند تا باو برسد چنانکه آواز بدنبال فراري میرسد و هر کسی را زندگی است که باید آن را برگزار
کند و جاي گام معیّن دارد که پایش بآن جا میرسد و روزي او معیّن است که آن را خواهد خورد و مرگی دارد که بآن از دنیا
میرود. پس در دنبالگیري روزي به نیکی رفتار کنید و اگر دیر رسید از راه گناه آن را مجوئید که آنچه به پیشگاه خداوندي است
جز با فرمانبریش بدست نیاید و با معصیت او چیزي دستگیر نشود پس پرهیزکار از نافرمانی حق باشید و بنکوئی روزي خود
36 فخر: مقصود از اینکه آیه آگاه کردن است بر آسیبهاي « وَ مَن یَعش عَن ذِکرِ الرَّحمن نُقَیِّض لَه شَیطاناً » 35- بخواهید. -قرآن- 1
خوشبختی و زندگی با سرانجام خوب که سرمایه و مقام آدمی را از یاد حق نابینا کند و کسی که چنین شد همنشین شیطان میشود و
مناسبت اینکه آیه با جلو همین است که چون گفته شد کالاي زندگی ارزش ندارد و بکافر اگر فساد توجّه مردم بکفر نباشد سقف
64 [ صفحه 480 ] آیه آن مطلب را دنبال کرده است که عاقبت مال همنشینی شیطان - و در خانهي طلا و نقره میدهم باین -قرآن- 1
است به « عشو » با ضم و فتح شین قراءت شده است که به قراءت اوّل از مصدر « یعش » است. و صاحب کشّاف گفته است: کلمهي
بمعنی بشب نابینا بودن. و با قراءت اوّل یعنی اگر کسی حق را « عشی » معنی مانند آدم شبکور کار کردن و نگاه کردن و با فتح از
شناخت و خود را از آن نابینا ساخت و به قراءت فتح یعنی آنکه از دیدن حق و قرآن نابینا است. ابو الفتوح: 1- حسن بصري گفته
است: یعنی آنکه از یاد حق نابینا است واگذاریم که خوار دست شیطان شود. 2- شیطانی همنشین او کنیم. و ممکن است مقصود
صفحه 206 از 244
آدمی باشد شیطان صفت که همنشین اینجور آدم میشود که همان پیشوایان بگمراهی و ائمّهي ضلال باشند. 3- یعنی در عالم دیگر
شیطانی درست کنیم براي چنین آدم تا او را بدوزخ رساند. حسینی نوشته: در نفحات الانس آورده که شیخ ابو القاسم نصرآبادي-ّ
قدّس اللّه سرّه- با یکی از مؤمنان جن دوستی داشت. وقتی در مسجد جامع نشسته بود جنّی گفت که اي شیخ اینکه مردم را چگونه
میبینی! گفت: که بعضی را بیخواب و بعضی را در خواب گفت: آنچه در سرهاي ایشان است میبینی! گفت: نی. پس چشم او را
بمالید دید که بر سر هر کس غرابی نشسته است بعضی را بالها بچشم فرو گذاشته، و بعضی را گاهی بال بچشم وي فرو میگذارد و
اینها بر سرهاي ایشان « وَ مَن یَعش عَن ذِکرِ الرَّحمن نُقَیِّض لَه شَیطاناً » گاهی بالاي سر. گفت: اینکه چیست! گفت: نخواندهاي که
637 دریغ و درد که با نفس بدقرین شدهایم || و زین معامله - نشسته و بر هر یک بقدر غفلت وي استیلا یافته. رباعی: -قرآن- 574
با دیو همنشین شدهایم ببارگاه فلک بودهایم رشک ملک || ز جور نفس جفا پیشه اینکه چنین شدهایم [ صفحه 481 ] کشف نوشته:
هر که قدر خلوت با حق نداند از ذکر او باز ماند و هر که از ذکر او باز ماند حلاوت ایمان از کجا یابد لا جرم بذکر رحمن وساوس
شیطان نشیند و هواجس نفس بیند و هر که برپی شیطان رود و هواي نفس پرستد قدر ذکر اللّه چه داند و از درد دین چه خبر دارد!
بلال سوخته باید و سلمان ریخته و معاذ کوفته تا حدیث درد دین و انس ذکر با تو بگویند. از اینکه مشتی ریاست جوي رعنا هیچ
نگشاید مسلمانی ز سلمان جوي و درد دین ز بو دردا اگر بلال است از تیمار مسلمانی بیمار و نحیف گشته ور معاذ است سراپرده
ور سلمان است جان و دل خویش غریبوار از اندوه دین و درد اسلام « تعالوا نؤمن ساعۀ » عشق در صحراي درد نایافت زده که
بگداخته سر در سر خود گم کرده از وله و تحیّر بدانجاي رسیده که بدر مسجد رسول برگذشت از خود چنان بیخود گشته و در
مذکور چنان مستغرق شده که سلام بر رسول فراموش، جلال و عظمت مرسل بجان و دل وي چنان تاختن آورده که جاي سلامی بر
چون برگذشت و سلام نکرد مصطفی تیز در وي نگریست دل وي « یعلم اللّه گر همی دانم نگارا شب روز » : رسول نگذاشته مصراع
را دید: چون کشتی، در بحر غیب افکنده باد جلال از مهب تجلّی خاسته کشتی بشکسته و سلمان سرگشته، زبان سلمان بزیارت دل
رفته، دل در جان آویخته، جان در حق گریخته مصطفی دانست که سلمان از خود رها شده و مرغش از روزن دل بعالم ملکوت
پرواز کرده. اي جوانمرد، کار آن مرغ دارد که قفس که در او مرغ نبود بچه شاید. گفتهاند: قفس قالب است و امانت مرغ، پر او
عشق، پرواز او ارادت، افق او غیب، منزل او درد. هر گه که اینکه مرغ امانت از اینکه قفس بشریّت بر افق غیب پرواز کند کروبیان
عالم قدس دستها بدیدهي خویش باز نهند تا برق اینکه جمال دیدههاي ایشان نرباید. روح البیان: از سفیان بن عیینه نقل است:
ریشهي امثال عرب در قرآن [ صفحه 482 ] است. از او پرسیدند: ریشهي اینکه مثل در کجاي قرآن است! یعنی برادرت را خرما ده
با « نقیّض » 127 مجمع: کلمهي - الخ. -قرآن- 108 -«ُ وَ مَن یَعش » اگر نپذیرفت پاره آتش باو بده او گفت: از اینکه آیه آمده است
38 مجمع: یعنی چون آن برستاخیز نزد ما آید. و بعضی « حَتّی إِذا جاءَنا » . نون بصیغهي متکلّم و بیاء بصیغهي غایب قراءت شده است
39 مجمع: یعنی شرکت در « الخ -« لَن یَنفَعَکُم الیَومَ » 21- بصورت مثنّی خواندهاند یعنی چون کافر و همنشین او. -قرآن- 1 « جاء انا »
عذاب به شما سودي ندارد چون بسختی گرفتارند. بعضی گفتهاند: یعنی گرفتاري یک عدّه موجب تسلیت و آرامش دل دیگران
نمیشود. چون ممکن است آدمی که دشمن خود را گرفتار بیند از رنج او بکاهد ولی در آنجا راهی براي کم شدن نیست. -قرآن-
41 ابو الفتوح: یعنی اگر ما تو را ببریم و انتقام از کافران نگرفته باشی ما از تو نیابت کنیم و کینهي تو « الخ -« فَإِمّا نَذهَبَن بِکَ » 32-1
31 و بعضی گفتهاند: مقصود اینکه است که اگر ما تو را از مکّه ببریم و تو از قریش انتقام نگرفته باشی - از آنها بخواهیم. -قرآن- 1
42 طبري: یعنی بتو نشان میدهیم که چیره بر کافران شدي و تو را برتر از آنها کردهایم. « أَو نُرِیَنَّکَ- الخ » . ما بروز بدر انتقام بگیریم
45 تبیان: قتاده و ضحّاك گفتهاند: یعنی از مردم که بدین پیغمبران گذشته هستند بپرس که در هیچ « وَ سئَل مَن- الخ » 18- -قرآن- 1
سئل امم من » ملّتی خداوند براي پرستش جز خودش خدایانی معیّن کرده است یا نه. و در جمله مضاف ساقط شده است یعنی
54 مجمع: چون فرعون «ُ فَاستَخَف قَومَه » 30- 53 مجمع: أساورة نیز خواندهاند. -قرآن- 1 « أُلقِیَ عَلَیه أَسوِرَةٌ » 15- قرآن- 1 - .« ارسلنا
صفحه 207 از 244
24- استدلال بر ملک مصر و رود آنجا کرد بر شخصیّت خود و نقص موسی که دستبند طلا و صف ملائکه ندارد و مردم -قرآن- 1
[ صفحه 483 ] را باین سخنان مطیع خود کرده بود اینکه نتیجهي بیخردي آن مردم است که براي پیغمبر صف ملک لازم است یا
فَلَمّا آسَفُونا » کاخ و طلا راه برتري فرعون است. حسینی: بیت: فرعون و عذاب ابد و ریش مرصّع || موسی کلیم اللّه چوبی و شبانی
55 مجمع: إبن عبّاس و مجاهد گفتند: یعنی ما را خشمگین کردند و خشم خدا بر گناهکاران ارادهي عذاب آنها است و « انتَقَمنا
رضاي از فرمانبران ارادهي ثواب داده آنها است و بعضی گفتهاند: یعنی چون پیغمبران ما را اندوهناك کردند. و معنی انتَقَمنا اینکه
56 ابو الفتوح: یعنی « فَجَعَلناهُم سَلَفاً وَ مَثَلًا » 296- 29 -قرآن- 287 - است که براي دوستانمان از کافران انتقام گرفتیم. -قرآن- 1
گذشته و برگزار شدهاند که آیندگان از او پند گیرند. و قتاده گفته است: یعنی پیشرو دوزخیانشان کردیم و تمثّل و مایهي پند براي
- بازپسان. و با ضم سین و لام خواندهاند و هم با فتح هر دو خواندهاند. و قراءت إبن مسعود ضم سین و فتح لام بوده است. -قرآن- 1
57 مجمع: در مقصود از اینکه آیه چند قول است: 1- إبن عبّاس و مقاتل گفتهاند: یعنی چون « وَ لَمّا ضُ رِبَ ابن مَریَمَ- الخ » 35
توصیف شد عیسی بواسطه همانندي که میان او و دیگر خدایان درست شدهي کافران بود ناگهان بینی که اینکه کافران فریاد بجدل
تهدید شدند کافران که با « إِنَّکُم وَ ما تَعبُدُونَ- الخ » و دشمنی بلند کنند. و اینکه گفتگوي با پیغمبر از آنجا پیدا شد که باین آیت
خدایان خود بدوزخ خواهند بود آنها که اینکه تهدید شنیدند فریاد بلند کردند: اگر عیسی که خدایش پنداشتهاند در آتش باشد ما
یعنی اگر سخن محمّد درست « قالُوا أَ آلِهَتُنا خَیرٌ أَم هُوَ » هم راضی هستیم که خداهاي ما در آتش باشند. و همین است معنی جملهي
باشد که هر که را پرستیدهاند بآتش برود عیسی را هم پرستیدهاند و چون او بآتش برود باکی نیست خدایان ما که از او بهتر نیستند
-696- 398 -قرآن- 659 - 33 -قرآن- 370 - إِن مَثَلَ عِیسی عِندَ اللّه کَمَثَل آدَمَ- الخ -قرآن- 1 » بآتش بروند 2- یعنی چون در اینکه آیه
980 [ صفحه 484 ] عیسی بآدم مثل زده شد که چنانکه آدم بیمادر و پدر آفریده شد، عیسی بیپدر آفریده شد چند - قرآن- 927
نفر از کافران بر پیغمبر خردهگیري کردند. و اینکه آیه اشاره به اعتراض آنها است. 3- قتاده گفته است: یعنی چون پیغمبر مسیح و
مادرش را توصیف کرد که در آثار و خوبی مثل آدم هستند کافران گفتند: محمّد با اینکه سخن خود میخواهد که چون مسیحیان
که مسیح را پرستیدند ما او را بپرستیم. 4- از بزرگان اهل بیت نقل است: علی فرمود: روزي حضور پیغمبر رفتم، و گروهی از قریش
در خدمتش بودند آن حضرت بمن نگاه کرد و فرمود: اي علی داستان تو در میان اینکه امّت و مسلمانان داستان مسیح است که یک
دسته در دوستی او زیادهروي کردند و هلاك شدند و دسته اي در دشمنی او چنین شدند و دسته سوم میانهرو بودند و قدرش
دانستند و رستگار شدند. حاضرین را اینکه سخنان گران آمد و خندیدند و گفتند: علی را بپیغمبران تشبیه میکند. اینکه آیه براي
با کسر و ضم صاد قراءت شده است و بمعنی کج میروند و یا فریاد میکنند « یَصِ دُّونَ » سرزنش باین سخن آنها نازل شد. و جملهي
28 آیا خداهاي ما - 58 طبري: قتاده گفته است: یعنی اعراب گفتند: -قرآن- 1 « آلِهَتُنا خَیرٌ أَم هُوَ » 992- هر دو گفتهاند. -قرآن- 979
مجمع: جبّائی گفته است: یعنی .« ام هذا » بوده است بجاي « ام هو » بهترند یا محمّد که میخواهد او را بپرستیم! و در قراءت ابی کعب
61 « وَ إِنَّه لَعِلم لِلسّاعَۀِ- الخ » . آنها میگفتند خدایان ما بهتر از مسیح است مردم که او را پرستیدند پس پرستش اینها بهتر از او است
1- یعنی البتّه عیسی راه اطّلاع از رستاخیز است چون در نزدیکی قیامت او به 33- طبري: اینکه جمله دو معنی شده است: -قرآن- 1
با کسر « علم » زمین میآید. 2- البتّه اینکه قرآن وسیلهي علم بقیامت است که شما را از آن روز و گرفتیهاي آن خبردار میکند. و
عین و سکون لام خواندهاند و با فتح هر دو علم و نشانه باشد خواندهاند، یعنی او نشانهي قیامت است و قراءت ابی چنین بوده است
صفحه 485 ] تفسیر صفی علیشاه: یعنی اینکه عیسی آمد بیپدر || باشد از علم قیامت در اثر زان حقیقت کس ] .« انّه لذکر للسّاعۀ »
نیابد آگهی || جز که گردد محرم سرّ اللّهی لیک زین رمزت صفی گوید یکی || گر اشارت فهم و صاحب مدرکی دیده باشی
خواب چیزي را که روز || عین آن واقع شود بیدرد و سوز! نور روحت اندك ار لامع شود || هر چه بینی عین آن واقع شود آنچه
در ملک طبیعت واقع است || در حقیقت عین آن بیمانع است هست اسباب الهی غیر از آن || که تو بینی در طبیعت زو نشان
صفحه 208 از 244
آنکسی بیند که از تن رسته است || جانش از بند طبیعت رسته است چوب گر شد اژدها نبود عجب || کآن الهی بود نز طمع و
سبب خارق عادات جمله اینکه چنین || باشد از روشندلی و تیزبین عقلی از باور نکرد اینکه ساز را || گو نفهمد جان احمق راز را
63 طبري: بعضی گفتهاند: کلمهي « لِأُبَیِّنَ لَکُم بَعضَ الَّذِي- الخ » در قیامت فهمد آن را لا علاج || باز شد چون پرده طبع و مزاج
37 بعضی گفتهاند: یعنی آن اختلاف که در - است یعنی همهي اختلافات شما روشن و مرتفع میکنم. -قرآن- 1 «ّ کل » بمعنی « بعض »
67 تأویلات: دوستی آدمیان با یکدگر به چهار « الَأخِلّاءُ یَومَئِذٍ- الخ » . دین است با من است نه آنچه در کارهاي روزانه زندگی است
جور است: یا در راه حق بسوي حق است یا بمناسبت حقایق است و براي مناسبات حقیقی و روابط آدمگري است و یا براي خوشیها
و لذّتهاي نفسانی است و یا براي سودهاي عقلی و بهرههاي معنوي است. اوّل- محبّتهاي ذاتی روحانی است که آمیخته
بخواستههاي مادّي نبوده است و در ازل یک قالب درست شده و در حضرت احدیّت بیک درجه یکنواخت بودهاند و همان است
23 [ صفحه 486 ] و چون باین عالم نمودار - قرآن- 1 - « الأرواح جنود مجنّدة فما تعارف منها ائتلفت » که براي شان گفته شده است
شوند همان مناسبت اصلی و توجّه بحق و بینظري بموادّ زود گذر موجب شناسائی و دوستی آنها است و حدّ مشترك آنها را که از
یک جهت مخصوص درست شدهاند و بجهت مخصوص که قرب حق است و وصول به کمال معرفت حق همگی متوجّه هستند و
هدفشان از زندگی همان است. و همین است دوستی حقیقی که همیشگی است مثل دوستی پیغمبران و اولیاء و جمله سالکین راه
حق.ّ دوّم- دوستی از دل است و جان که پدیدهي سازش اخلاق و روش- هاي پسندیده است و اعتقادات متناسب و اعمال شایسته
چون دوستی نیکان و نکوکاران و هم دوستی پیغمبران نسبت بامّت خود. سوّم- دوستی براي خواسته هاي مادّي است مثل دوستی نر
و ماده و دوستی هواپرستان براي همکاران در بد کاري. چهارم- دوستی خردمندان براي کومک کردن و یاري جستن در کارهاي
زندگی مثل دوستی تاجر و زارع و صنعتگر و آنکه نیکی دیده نسبت به نیکوکار خود. پس آن دوستی که بمناسبت سود مادّي
فراهم شده است آنگاه که آن سود نبود دوستی هم نخواهد بود و بیشتر اینگونه دوستیها چون موجب آن نبود دشمنی جاي آن را
که برستاخیز « الَأخِلّاءُ یَومَئِذٍ- ... عَدُوٌّ- الخ » میگیرد و چون بیشتر دوستیهاي مردم از دسته سوّم و چهارم است در آیه گفته شده است
راه سود مادّي بسته است و اندوه و افسوس زیان گذشته خشم و دشمنی به بار میآورد که هر یک گرفتاري و زیان خود را از
که « إِلَّا المُتَّقِینَ » دیگران میداند که او راه طمع نشان داده و خواستهها را برایش آراسته است از اینکه روي در آیه گفته شده است
- 1212 -قرآن- 1220 - دو دستهي اوّل هستند و به اینکه گونه آلایش گرفتار نبودهاند و دوستیشان بجاي مانده است. -قرآن- 1190
1542 نفخۀ الرّحمان نهاوندي:ّ ممکن است دوستی متّقین بیش شود که آثار دوستی و کومک بیکدگر در آن - -1227 قرآن- 1520
فِیها ما » . عالم نمودار میشود که مزد است و ارتفاع مقام که نتیجهي کومک دوستان معنوي است در دنیا بر نکوکاري و پرهیزگاري
77 تأویلات: «ُ نادَوا یا مالِک » . 23 [ صفحه 487 ] شده است - با فزودنهاي ضمیر نیز قراءت -قرآن- 1 « تشتهیه » : 71 مجمع «ِ تَشتَهِیه
مَن طَغی وَ » کلیددار جهنّم مالک نامیده شده است چون کار مردم مالک دنیا و داراي سرمایه با او است چنانکه در آیت دیگر است
یعنی هر که مال دنیا فراهم کرد و سرکش بود جایش جهنّم است پس مالک یعنی « آثَرَ الحَیاةَ الدُّنیا فَإِن الجَحِیمَ هِیَ المَأوي
سرپرست و کلیددار جاي مالدارهاي متجاوز، و سرپرست بهشت را رضوان نامیده است چون با آنها سر و کار دارد که خدا از آنها
237 ابو الفتوح: إبن عبّاس و سدّي گفتند: هزار سال جهنمیّان آواز میکنند - 20 -قرآن- 163 - و آنها از خدا راضی هستند. -قرآن- 1
یا » اي مالک و او جواب نمیدهد و پس از هزار سال بجواب شان گوید: شما ماندگار اینجا هستید. و ابو دردا گفته است پیغمبر
79 کشف: یعنی آنها حیلهي خود براي پیغمبر استوار « أَم أَبرَمُوا أَمراً- الخ » . بدون کاف قراءت میفرمود و بصورت مناداي مرخّم « مال
میکنند و ما سزاي آنها را، و اینکه آیه آنجا نازل شد که پس از مرگ ابو- طالب عموي پیغمبر صلّی اللّه علیه و آله که آن حضرت
را پشتیبان بود قریش در دار الشّوراي خود انجمن شدند که راه چارهي کار پیغمبر دستور فرار بمدینه دادند و اعضاي شوري در بدر
23 لاهیجی: از اخبار شیعه نقل است که اینکه آیه براي آنها است که پیمان استوار کردند بر مخالفت علیّ - کشته شدند. -قرآن- 1
صفحه 209 از 244
80 کشف: اینکه آیه براي ربیعه و صفوان بن امیّه و حبیب بن عمرو ثقفی نازل شد که بدر کعبه « أَم یَحسَبُونَ- الخ » . علیه السّلام
نشسته بودند و راز میگفتند: حبیب گفت: محمّد ادّعا دارد که راز مردم را میداند ممکن است اینکه سخن ما را بداند ربیعه گفت:
شاید پاره اي را بداند نه همه را. صفوان گفت: یک کلمه را هم نداند، و اگر بتواند چیزي بداند همه را خواهد دانست. اینکه آیه
قراءت « لام » و سکون « واو » با ضم « ولد » : 81 کشف « إِن کانَ لِلرَّحمن وَلَدٌ- الخ » . 18 [ صفحه 488 ] گفتگو آمد - براي آن -قرآن- 1
باشد و ممکن است تلفّظ دیگري باشد مثل صلب و صلب که دو جوز تلفظ دارد. - « ولد » حمزه و کسائی است. و ممکن است جمع
31 طبري: اینکه آیه سه جور معنی شده است: 1- مجاهد گفته شده است: یعنی اگر آن طور باشد که شما میگوئید براي - قرآن- 1
خدا فرزند است من اوّل مؤمن با خدا هستم که فرزند ندارد و شما را تکذیب میکنم. 2- إبن عبّاس گفته است: یعنی خدا فرزند
ندارد و من اوّل کس هستم که خدا را میپرستم و گواه براینم که براي او فرزند نیست. 3- قتاده گفته است: یعنی چنین چیزي نبوده
است و چنین چیز ناشدنی است که خدا فرزند داشته باشد پس من اوّل کس هستم که خدا را میپرستم با ایمان و تصدیق بر اینکه او
را فرزند نیست. 4- سدّي گفته است: یعنی اگر خدا فرزند داشته باشد من اوّل بنده و پرستنده فرزند خدا خواهم بود لکن او فرزند
ندارد. 5- عبد بمعنی غضب و انف استعمال شده است چنانکه یونس بن عبد الأعلی نقل کرد زنی پس از ششماه ازدواج فرزند
وَ» آورد ق ّ ض یه را بعثمان بن عفّان خلیفهي سوّم گفتند او دستور مجازات داد علی علیه السّلام وارد شد و شنید فرمود در قرآن است
یعنی دوران بارداري و شیر دادن فرزند سی ماه است و دوران .«ِ فِصالُه فِی عامَین » و گفته است « حَملُه وَ فِصالُه ثَلاثُونَ شَ هراً
فو اللّه ما عبد عثمان ان بعث الیها » شیرخوارگی دو سال است پس ممکن است دوران بارداري ششماه باشد. راوي اینکه خبر گوید
یعنی عثمان را بد نیامد و خشمگین نشد که بفرستد آن زن را بگردانند. پس عبد بمعنی بد آمد او را و غضبناك شد استعمال « تردّ
- 429 -قرآن- 444 - میشود و معنی آیه اینکه است: اگر خدا فرزند داشته باشد اوّل خشمناك و ناپسند اینکه عقیده منم. -قرآن- 385
باشد یعنی از آن بدم آمد و نپسندیدم. و « عبدت منه » 81 مجمع: عبدین بدون الف قراءت شده است تا مشتق از « أَوَّل العابِدِینَ » 469
وَ لا یَملِکُ » . با یاء بصیغهي غایب و تاء بصیغهي خطاب هر دو قراءت شده است « ترجعون » [ 24 [ صفحه 489 - جملهي -قرآن- 1
86 فخر: چون سخن از فرزند نداشتن خدا بمیان آمد اینکه مطلب دنبال شد بشریک نداشتن و اینکه جمله را دو « الَّذِینَ یَدعُونَ- الخ
معنی کردهاند: 1- آنهائی را که مردم بجاي خدا میپرستند که عیسی و عزیز و ملائکه باشند، شفاعت از کسی نکنند مگر براي آنکه
شهادت بحق بدهد و لا اله الّا اللّه بگوید. و نقل کردهاند: نضر بن حارث و چند نفر دیگر گفتند: ما فرشتگان را دوست داریم و اگر
سخنان محمّد درست باشد آنها بهترند از محمّد و براي ما شفاعت خواهند کرد. اینکه آیه بجواب اینکه سخن آنها نازل شد که
- شفاعت ملائکه معبود شما براي کسی است که شهادت بحق و درستی بدهد که لا اله الّا اللّه است و معتقد بیگانگی خدا باشد. 2
یعنی از آنهائی که بجاي خدا میپرستید هیچکدام اختیار شفاعت ندارند مگر آنها که شهادت بحق دادهاند و یکتا پرست بودهاند و
آنها عزیر و عیسی و ملائکه هستند که معبود بودهاند ولی راضی باین کار نبودهاند و خود شاهد بحق و یکتاپرست بودهاند و داراي
میفهماند شهادت بحق که از علم و ایمان نباشد اثر ندارد و « هُم یَعلَمُونَ » مقام و حق شفاعت به پیشگاه حق،ّ و جمله آخر آیه
شهادت مؤثر آن است که با علم باشد و علم معنی دوّم یقین است که اگر کسی در آن بخواهد شخص را شاك و دو دل کند آن
یقین نابود و بدل شک نشود و البتّه اینکه علم و یقین بدنبال دلیل است که یقین را استوار کرده است و راه شک بسته شده است
پس باین جمله فهمانده شده است که ایمان بتقلید سود ندارد و آنها که معتقد شدهاند ایمان مقلّد بینتیجه است باین گونه استدلال
87 ابو الفتوح: اینکه آیه در « وَ لَئِن سَأَلتَهُم مَن خَلَقَهُم- الخ » 1081- 37 -قرآن- 1063 - کرده از اینکه آیه کشف کردهاند. -قرآن- 1
حقیقت بجاي اینجور جمله است که گویند: آنکه براه راست رفت و رستگار شد عجب نیست که چگونه رستگار شد عجب از آن
39 [ صفحه 490 ] است و هلاك شده است با اینهمه راهنمائی و - کس است که بیراهه رفته است چگونه بیراهه رفته -قرآن- 1
و نصب و رفع آن قراءت شده است. آنکه با جرّ خوانده است عطف بر « قیل » 88 مجمع: با جرّ لام «ِّ وَ قِیلِه یا رَب » . رحمت خداوندي
صفحه 210 از 244
است یعنی خدا میداند رستاخیز کی خواهد بود و نیز میداند گفتار محمّد را که شکایت از « علم » کرده است که مضاف الیه « السّاعۀ »
یعلم » سرسختی مردم میکند و آنکه منصوب خوانده است عطف بر معنی عنده علم السّاعۀ کرده است که در معنی مفعول یعنی
خدا رستاخیز را میداند کی است، و قراءت رفع از نظر اینکه مبتدا باشد و خبرش مسموع باشد که از جمله فهمیده میشود، « السّاعۀ
یعنی اینکه گفتار او شنیده شدهي خدا است و به پیشگاه او مسموع است. و قتاده گفته است: اینکه جمله نقل شکایت پیغمبر صلّی
قال الرّسول: یا ربّ انّ » اللّه علیه و آله است بخداوند که مردم ایمان ندارند. و از قراءت إبن مسعود اینکه جور نقل شده است
24 و قل سلام 89 مجمع: اینکه جمله براي سازش و روز گذراندن است. و بعضی گفتهاند بمعنی - قرآن- 1 - .« الخ «- هؤلاء
و مقصود اینکه است که تا چندي با شما کاري نداري تا سر انجام « سلام علیکم لا نبتغی الجاهلین » کنارهگیري و دوري است مثل
معلوم شود و بعضی گفتهاند: یعنی سخنی بگو که سلام و آسودگی تو از شرّ آنها باشد. و قتاده گفته است: نسخ شده است به آن
آیات که دستور جهاد داده شده است. حسن بصري گفته است: نسخ نشده است و دستور سلّم و بردباري است یعنی سر بسر آنها
با یاء بصورت غایب و تاء بصورت خطاب خوانده شده است. - « فَسَوفَ یَعلَمُونَ » مگذار و بدي آنها را ببدي برابر مکن. و جملهي
اگرچه مفسّرین چنانکه نوشتیم دو جور معنی کردهاند ولی بهتر همان « أَ فَنَضرِب عَنکُم الذِّکرَ » 169 سخن ما: 1- آیت 5 - قرآن- 147
است که نوشتیم و علاوه بر آنچه آن روز بآن مردم گفته شده است براي همیشه راهنمائی است بدنبالگیري از تربیت و رهبري که
اگر فردي یا ملّتی کجاندیش و سبکسر و نافرمان بود نباید از راهنمائی و تربیت او خودداري کرد و باید تا آخرین حدّ امکان و
که « تَقُولُوا سُبحانَ الَّذِي سَخَّرَ- الخ » 55 [ صفحه 491 ] و صلاح کنند. 2- آیت 13 جملهي - راههاي ممکن وادار بخیر -قرآن- 22
دستور میدهد: چون بر چهارپا سوار شوید اینکه جمله را بشکرانه بگوئید شاید براي اینکه است که آدمی متوجّه بهرههاي زندگی
باشد و قدر آن بداند و هر چیزي را با شرایط و لوازم نگاهدارد و کار نماید نه که خودسر باشد و شایستگی و عزم و ارادهي خود
پندارد که اینها در اختیارش گذارده شده است که شناختن قدر هر نعمتی آدمی را وادار میکند بوارسی و نگهداري آن و استفادهي
بَل قالُوا إِنّا وَجَ دنا آباءَنا- الخ چنانکه مکرّر نوشتهایم » 3- آیات 22 و 23 و 24 و 25 57- از آن ببهترین راه ممکن. -قرآن- 21
قالُوا لَو » 4- از آیت 31 تا 35 63- سرزنش مردم مقلّد است و نکوهش تقلید و یادآوري سر انجام بد اینگونه فکر و کار. -قرآن- 29
بیادم آورد که مکرّر در درس میپرسیدند: اگر دین اسلام خوشبختی آدمی را فراهم میکند چرا ملّتهاي غیر مسلمان « لا نُزِّلَ- الخ
مال و توانشان بیشتر است و برتر از مسلمانان هستند! اینکه آیات بخوبی باین پرسش پاسخ میدهد که آن روز کوته بینان میخواستند
آنها که مال و مقام دارند پیغمبر باشند چون گفتند: چرا قرآن بیکی از دو نفر مرد مکّه و طایف که مال و جاه دارند نازل نشد! و
سؤال آن روز آنها همین پرسش شاگردها است در اینکه زمان با کمی تفاوت. و پاسخی که آن روز براي آنها آمده است، براي
اینکه مردم نیز خواهد بود چون اگر سرمایه، خوشبختی بیاورد در قدرت آفریدگار بود که زمین و مردم آن را جوري بیافریند که
لَو لا أَن- یَکُونَ النّاس أُمَّۀً واحِدَةً لَجَعَلنا » همگی برترین و بیشترین آنچه راه خوشبختی خود میدانند داشته باشند ولی باین جملهها
اینکه مسئله روشن است که آفرینش اینکه زمین ما و موجودات آن بر تفاوت و کم و زیادي نهاده شده است و « لِمَن یَکفُرُ- الخ
[ 908 [ صفحه 492 - 49 -قرآن- 833 - مقتضیات اینکه ساختمان با یکنواختی سازش ندارد و گر نه ممکن بود ابزار -قرآن- 26
زندگی و ساختمان آدمیان از طلا و نقره باشد. پس ناداري و ناتوانی مسلمانان پدیدهي دستورهاي دین و یا ناسازگاري و
ناشایستگی دین براي بشر نیست و نیز کفر با بیدینی مختلف راه پیشرفت علم و صنعت و سیاست دیگران نیست و علّت اصلی اینکه
و هزاران کارگردان « لَو لا أَن یَکُونَ النّاس أُمَّۀً واحِ دَةً » محرومیّتها و بهرهمندیها همان تفاوت در آفرینش است که گفته شده است
براي اینکه دار و ندار بشر در کار است از محیط و اجتماع و سرزمین و عواطف و احساسات و دگر چیزها که ما را از آن خبري
نیست و در قدرت پروردگار است و بس. و در آخر اینکه آیات پس از نشان دادن علّت اصلی خوشی و ناخوشی، سعادت حقیقی
394 بر اینکه سخن ما ممکن است اعتراض - شناسانده شده است که تقوي ذخیره همیشگی است نه بهره- هادي مادّي. -قرآن- 346
صفحه 211 از 244
شود که ظاهر مقصود از آیه، و معنی مفسّرین فقط همین است که ابزار زندگی کافران را طلا و نقره نکردیم تا مردم همگی بیدین
آشکار است در معنی «ِ لِمَن یَکفُرُ بِالرَّحمن » نشوند، و سیاق آیه ارتباط با اصل فلسفی و اختلاف در آفرینش ندارد و کلمات
295 جواب اینکه است که ادّعا نکردیم معنی آیه همین نظر ما هست و بس بلکه - مفسّرین و مخالف اینکه نظر ما است. -قرآن- 266
ما از اینکه آیات اینکه استفاده را هم میکنیم بعلاوه که زمینهي سخن در جواب پندار ارزش سرمایه است که عربها گمان میکردند
سرمایهدارها باید پیغمبر باشند بجوابشان گفته شد که در حقیقت آدمی سرمایه کارگر نیست و اگر اصل آفرینش اقتضا میکرد بمثل
شما کافران که دلبستهي مال و مقام هستید خانه و ابزار طلا و نقره میدادیم و مقام پیغمبري وابستهي سرمایهداري نیست و اینکه
امتیازات در پیشگاه ما ارزشی ندارد و کفر و مخالفت با ما و پیغمبر جلوگیر ما نیست که به اینکه گونه مردم طلا و نقرهي فراوان
ممکن است بظاهر با « وَ مَن یَعش عَن » 5- آیت 36 [ بدهیم فقط اختلاف آفرینش است که فقیر و غنی درست میکند. [ صفحه 493
آیت. 5 که گفته شده است زیادهروي شما جلوگیر از تذکّر و تربیت ما نیست ناسازگار باشد چون در اینجا گفته شده است. آنکه
از یاد حق همانند نابینایان باشد شیطان را همنشین او میکنیم ولی در آن آیه سخن از اسراف و زیادهروي است که باید جلوگیري و
راهنمائی کرد و در اینکه آیه بطوري که از مفسّرین نقل کردیم نظر به آن مردم است که خود را از راه حق برکنار میدارند و
سرگرم سرمایه و خوشیهاي- زندگی میشوند که البتّه اینگونه کجروي همنشین دیو شدن بدنبال دارد چه نابینائی ذکر حق توجّه
نکردن است بصلاح و سعادت خود و دیگران و براه کج و تباهی رفتن است و اینکه روش خود همنشینی دیو است. و ظاهر آیه
همین مطلب را میرساند که چون کسی خود را از دیدن حق نابینا بدارد خواه و ناخواه همنشین دیو میشود که روز بروز اینکه خوي
سختتر میشود و کوري از حق و دنبالگیري از ناشایست را نتواند رها کند و تا دم مرگ گرفتار آن است و دستبردار از آن نیست و
أَ فَأَنتَ تُسمِع الصُّم-َّ الخ در حقیقت پروراندن همین معنی است که اینگونه مردم » سر انجام هم گرفتار آن خواهد بود. و آیت 40
] 1125- 35 -قرآن- 1094 - همانند کر و کور هستند و تو نتوانی راهنماشان باشی و تعلیم و تربیت سودي بآنها ندارد. -قرآن- 14
[ صفحه 494