سوره نساء
مشخصات و فضایل این سوره:
صفحه 222 از 390
سوره مبارکه نساء چهارمین سوره از قرآن و سومین سوره از سورههاي بلند قرآن است و در مدینه نازل شده و این اجماعی است
مگر دو آیه: إِن اللّهَ یَأمُرُکُم أَن تُؤَدُّوا الَأمانات إِلی أَهلِها ... (آیه 58 ) و یَستَفتُونَکَ قُل اللّه یُفتِیکُم فِی الکَلالَۀِ ... (آیه 176 ) که
بعضیها گفتهاند این دو آیه در مکه نازل شده است. جالب توجه این این سوره که سوره چهارم از نیمه اول قرآن و نیز سوره حج که
سوره چهارم از نیمه دوم قرآن است هر دو با این آیه شروع شدهاند: یا أَیُّهَا النّاس اتَّقُوا رَبَّکُم ....
تعداد آیات سوره نساء طبق مصاحف شام حدود صدو هفتاد و هفت آیه و طبق مصاحف کوفه صدو هفتاد و شش آیه و طبق
مصاحف دیگر صدو هفتاد و پنج آیه است و در مصاحف معمولی که در دست است صدو هفتاد و شش آیه میباشد. اختلاف در
دو آیه است یکی أَن تَضِلُّوا السَّبِیلَ و دیگري فَیُعَذِّبُهُم عَذاباً أَلِیماً است. ضمناً این سوره بعد از سوره ممتحنه نازل شده است.
براي این سوره نیز فضایلی نقل شده. از جمله ابی بن کعب از پیامبر خدا (ص) نقل میکند که هر کس سوره نساء را قرائت کند
مثل این است که به تمام مؤمنان صدقه داده و به او پاداش کسی داده میشود که بردهاي را آزاد کرده است و او از شرك دور
میشود، و نیز عیاشی از امیر المؤمنین علی (ع) نقل میکند که هر کس سوره نساء را در
صفحه : 344
روزهاي جمعه بخواند، از فشار قبر در امان خواهد بود.
همانطور که پیش از این هم گفتهایم، این گونه روایات در فضیلت تلاوت سورههاي قرآنی اگر هم سند درستی نداشته باشد باز از
باب تسامح در ادله سنن قابل قبول است و میتوان از باب رجاء به آنها عمل کرد و شک نیست که خواندن قرآن نور است و ثواب
بسیاري دارد بخصوص اگر همراه با تدبّر و عمل باشد.
دورنماي این سوره
در این سوره نخست مردم را به سوي تقوا دعوت میکند و از این خداوند انسانها را از یک نفس آفریده سخن میگوید و به صله
ارحام و دادن مال یتیمان و صداق زنان میخواند و از سهم ارث خویشاوندان و کیفیت تقسیم میراث بحث میکند و شهادت براي
زنا را مطرح میسازد که باید چهار نفر شهادت بدهند سپس موضوع توبه را پیش میکشد و درباره نکاح و بعضی از احکام آن و
کسانی که با یکدیگر محرم هستند صحبت میکند. سپس مطالب را ادامه میدهد تا این از اکل مال به باطل و خوردن اموال
دیگران و نیز از تجارت شروع میگوید و به تفاوتهاي زن و مرد اشاره میکند و دستور میدهد که در موقع بروز اختلاف میان زن
و شوهر داوري از خویشان مرد و داوري از خویشان زن تعیین شود تا میان آنها را اصلاح کند سپس از عبادت خدا و نیکی به
والدین و خویشان و همسایگان و درماندگان میگوید و از بخیلان انتقاد میکند و پس از مطلبی درباره ریا و انفاق در راه خدا و
این خدا بر بندگانش ظلم نمیکند و بر نیکیها میافزاید، اشاره به روز قیامت میکند سپس بعضی از احکام نماز و غسل و تیمم را
عنوان میسازد آنگاه مقداري از یهود و اهل کتاب میگوید و سرانجام کافران و مؤمنان را در روز قیامت ذکر میکند و از اداي
امانت و قضاوت به حق و اطاعت خدا و رسول و اولی الامر سخن به میان میآورد و برخی از حالات کافران و پیروان شیطان را
میگوید و سپس به مسلمانان خاطرنشان میسازد که اگر پیش پیامبر بروند پیامبر به آنها طلب آمرزش و خودشان نیز طلب
صفحه : 345
آمرزش کنند خدا گناهانشان را میبخشد و مطلب را درباره مؤمنان ادامه میدهد و این هر کس از خدا و رسول اطاعت کند با
پیامبران شهداء و صدیقین خواهد بود.
سپس از جنگ و مقاومت در آن و پاداش مجاهدان در راه خدا سخن میگوید و ضمن ذکر مطلبی راجع به منافقان، تدبر درباره
قرآن را مطرح میکند و باز از قتال در راه خدا و نیز شفاعت و دادن پاسخ به سلام و روز قیامت و موضوعاتی همانند آنها صحبت
صفحه 223 از 390
میکند. سپس از قتل خطا و کفاره آن و قتل عمد و جزاي آن که جهنم است میگوید و ارزش مجاهدان در راه خدا و مهاجران در
راه خدا را تذکر میدهد و از قصر بودن نماز مسافر و کیفیت نماز خوف که در حال جنگ خوانده میشود، صحبت میکند و
ضمن بیان حال خیانتکاران و این آنان از خدا شرم نمیکنند، بدکاران و کسانی را که بر نفس خود ظلم کردهاند وعده میدهد که
اگر توبه کنند خدا توبه آنها را میپذیرد و پس از بیان بعضی از حالات گنهکاران کسانی را که در مقابل پیامبر ستیزه جویی و عناد
میکنند و عده جهنم میدهد و از گمراهی آنان توسط شیطان و سزاي کارهاي بد و خوب بندگان میگوید.
مطلب بعدي فتوایی است که در حق زنان و کودکان میدهد و ضمن دعوت به نیکوکاري درباره آنان اصلاح میان زن و شوهر را
کاري نیکو معرفی میکند و پس از کلیاتی درباره تقوا و ثواب دنیا و آخرت از مؤمنان دعوت میکند که همواره به سوي عدل و
قسط دعوت کنند و خود عادل باشند اگر چه به ضررشان باشد و پس از مطالبی درباره ایمان و کفر و نفاق، مؤمنان را از دوستی با
کافران برحذر میدارد و تذکر میدهد که اگر شما ایمان و شکر داشته باشید خدا شما را عذاب نمیکند. آنگاه روشن میسازد که
خدا از هر گونه بدگویی درباره دیگران بدش میآید مگر این به کسی ظلم شده باشد که مجاز خواهد بود و ضمن بیان بعضی از
ویژگیهاي کافران، مؤمنان را به خاطر ایمان به خدا و پیامبران و این میان پیامبران تفاوتی قایل نمیشوند، میستاید.
در آیات بعدي از بنی اسرائیل و بعضی از درخواستهاي غیر منطقی آنها مانند
صفحه : 346
درخواست دیدن خدا و بعضی از حالات آنها سخن به میان میآورد و این ادعاي آنها را رد میکند که میپنداشتند مسیح را بردار
زده و او را کشتهاند و از ظلم و ستم یهود و رباخواري آنان میگوید. در مقابل آنها از راسخان در علم و مؤمنان و اوصاف آنها
ذکري به میان میآورد. سپس از بعضی از پیامبران نام میبرد و آنها را به عنوان مبشران و منذران معرفی میکند و ضمن بیان عاقبت
کار کافران و ستمگران، به مؤمنان تذکر میدهد که خدا پیامبر را به حق به سوي آنها فرستاد که اگر ایمان بیاورند به نفع آنهاست و
اگر کافر شوند ضرري به خدا نمیرسانند. سپس خطاب به اهل کتاب میکند و آنها را از غلوّ درباره حضرت عیسی برحذر
میدارد. آنگاه از این خدا قرآن را به عنوان برهانی به سوي مردم فرستاده سخن میگوید و کسانی را که به آن ایمان آورده و
چنگ زدهاند میستاید.
در آیه پایانی سوره باز صحبت از ارث و بعضی از احکام آن است و سوره با جمله خداوند به همه چیز داناست، خاتمه مییابد.
تفسیر سوره نساء