گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد سوم
سوره انعام



مشخصات این سوره
سوره مبارکه انعام در مکه نازل شده و تمام آیات آن مکّی و به هم پیوسته است البته بعضیها شش آیه از این سوره را مدنی
153 که در مدینه نازل شده است. در بعضی از روایات آمده که این سوره - 93 و آیات 151 - میدانند که عبارت است از آیات 91
یکجا نازل شده و موقع نزول آن هفتاد هزار فرشته آن را همراهی میکرده است. این سوره شصت و نهمین سورهاي است که بر
پیامبر نازل شده و نزول آن بعد از سوره حجر بوده است. این سوره داراي صد و شصت و پنج آیه است هر چند در بعضی از رؤوس
آیات اختلاف وجود دارد ولی در قرائت کوفیها همان صد و شصت و پنج آیه لحاظ شده و در قرآنهاي معمولی هم به همین
تعداد آمده است.
براي خواندن این سوره فضایلی در روایات نقل شده که بعضی از آنها را میآوریم:
-1 جابر بن عبد اللّه از پیامبر (ص) نقل میکند که هر کس سه آیه اوّلِ سوره انعام را بخواند، خداوند چهل هزار فرشته را براي او
«1»... موکّل میکند که عبادت آنها را به حساب او بنویسند
-2 امام صادق (ع) میفرماید: سوره انعام یک جا نازل شده و هفتاد ملک آن را مشایعت کردهاند و به تعظیم و تبجیل آن
پرداختهاند چون نام خدا هفتاد بار در این
-----------------------------------
. 1)- مجمع البیان، ج 4، ص 421 )
صفحه : 320
«1»... سوره آمده است. اگر مردم میدانستند که قرائت آن چه فضیلتی دارد، آن را ترك نمیکردند
-3 امام رضا (ع) فرمود: سوره انعام یک جا نازل شده و هفتاد هزار ملک تسبیح و تهلیل و تکبیر گویان آن را مشایعت کردند. پس
«2». هر کس آن را قرائت کند، آن فرشتگان تا قیامت او را تسبیح میگویند
البته این فضیلتها که براي قرائت این سوره یا سورههاي دیگر نقل شده، براي تشویق مردم به خواندن قرآن است و صد البته قرائت
سورههاي قرآنی اگر همراه با تدبّر و عمل باشد، پاداشهاي بزرگی خواهد داشت و نباید در آن تردید کرد. اگر این روایات که نقل
کردیم از لحاظ سند درست باشد، ناظر به همین مطلب است یعنی قرائت این سوره همراه با تدبر در آیات آن و عمل به احکام آن،
این فضیلت را دارد.
ضمناً براي سوره انعام ختم معروفی هم نقل شده که میان مردم مشهور است.
دورنمایی از این سوره
این سوره با حمد خدا و ذکر بعضی از اوصاف او آغاز میشود، سپس از عکس العمل ناپسند کافران در برابر پیامبران سخن به میان
میآید و نزول عذاب الهی بر آنان خاطر نشان میگردد و از رحمت خدا بر مردم و این روز قیامت همه انسانها را یک جا جمع
خواهد کرد و از توحید و صفات الهی میگوید و از نزول قرآن براي تبلیغ دین به تمام کسانی که پیام الهی به آنها میرسد صحبت
صفحه 207 از 384
میکند سپس از کافران و مشرکان سخن میگوید و سرنوشت آنها را در قیامت هنگامی که با آتش جهنم روبرو شدند متذکر
میشود. آنگاه از مشرکان که قرآن را تکذیب کردند و دل پیامبر را آزردند، سخن میگوید و این همواره در طول تاریخ، پیامبران
را تکذیب و اذیت کردهاند. سپس افرادي را که آیات خدا را تکذیب کردهاند کران و لالان قلمداد میکند و از عذاب احتمالی
خدا بر آنها خبر میدهد و از آمدن پیامبران
-----------------------------------
. 1)- تفسیر عیاشی، ج 1، ص 353 )
. 2)- تفسیر قمی، ج 1، ص 193 )
صفحه : 321
و قساوت دلهاي مردم و پیروي آنها از شیطان سخن میگوید و از گروهی که خدا را فراموش کردند و به خود مغرور شدند ولی
خداوند بلاي خود را بر آنها نازل کرد، یادي میکند.
در آیات بعدي کسانی از مؤمنان را که شب و روز به یاد خدا هستند، به پیامبر سفارش میکند و دستور میدهد که چون با مؤمنان
قل » روبرو شدي به آنها سلام بده و رحمت خدا را به یادآور و بگو که خدا توبه گناهکاران را میپذیرد سپس چند پیام با لفظ
به مردم میدهد و آنگاه از کلیدهاي غیب که نزد خداست و از علم او بر همه چیز حتی برگی که از درختی ساقط میشود، « بگو
سخن میگوید و بعضی دیگر از صفات الهی را بیان میکند سپس درباره کسانی که آیات خدا را مسخره میکنند دستور میدهد
که از آنها دوري کنید و به مشرکان میگوید که چگونه چیزي را که نه نفعی دارند و نه ضرري به خدایی میپذیرند و این کار،
کار شیطان و یاران اوست و خدا مردم را هدایت میکند. سپس دستور اقامه نماز میدهد و به سوي تقوامی خواند و از اوصاف خدا
میگوید.
در قسمت دیگري از این سوره داستان حضرت ابراهیم و صحبت او با آزر درباره بت و بت پرستی و جریان او را در محاجه با ستاره
پرستان و راهیابی او به توحید ناب و فطري و محاجّه او را با قوم خود میآورد و از اسحاق و یعقوب و داود و سلیمان و ایوب و
یوسف و موسی و هارون و زکریا و یحیی و عیسی و الیاس و اسماعیل و یسع و یونس و لوط نام میبرد و متذکر میشود که به اینها
کتاب و حکمت و نبوت دادیم سپس تذکراتی را به یهود میدهد و این آنان بسیاري از حقایق را پنهان میکنند و از قرآن که کتابی
مبارك است و تورات و انجیل را تصدیق میکند، سخن میگوید. آنگاه از مدعیان دروغین نبوت و عذابی که در انتظار آنهاست
صحبت میکند و پس از تذکراتی بار دیگر اوصاف خدا را مطرح میسازد و از این مشرکان بعضی از اقسام جن را شریک خدا
قرار دادهاند و یا براي خدا فرزندانی قائل شدهاند انتقاد میکند و باز اوصاف خداوند را بر میشمارد و به
صفحه : 322
پیامبر خود دستور میدهد که پیرو وحی باشد و از مشرکان اعراض کند و نیز دستور میدهد که مشرکان را سب نکنید که مبادا
آنها هم خدا را سب کنند.
این حقیقت که بعضی از کافران هر گونه آیه و معجزهاي را ببینند ایمان نمیآورند، در قسمت بعدي آیات آمده به اضافه این هر
پیامبري دشمنی از انس و جن داشته است. سپس از داوري خداوند سخن به میان میآورد و دستور میدهد که در حقّی که از سوي
خدا آمده تردید نکن و سخن خدا بر اساس راستی و عدل استوار است و از کسانی که همواره تابع گمانهاي خود هستند پیروي
نکن. آنگاه دستور میدهد که از گوشت حیواناتی که نام خدا بر آنها برده شده بخورید و خدا آنچه را که حرام است به شما
خواهد گفت و از گناه ظاهري و باطنی بپرهیزید. در آیات بعدي از گنهکاران و کافران و عذاب شدیدي که براي آنها آماده شده
سخن میگوید و خاطر نشان میسازد که هر کس را که خدا بخواهد هدایت کند، سینه او را براي پذیرش اسلام باز میکند و هر
صفحه 208 از 384
کس را که بخواهد گمراه کند سینه او را تنگ میکند و سپس راه خود را که راه مستقیم است نشان میدهد و به مؤمنان وعده دار
السلام میدهد سپس صحنهاي از صحنههاي قیامت و گفتگویی را که با جن به عمل خواهد آمد نقل میکند و پس از آن روشن
میکند که خدا هیچ گاه یک آبادي را از روي ستم هلاك نمیکند و او خداي بی نیاز و داراي رحمت است و اگر بخواهد شما را
میبرد و قوم دیگري را جایگزین شما میکند.
در آیات بعدي از کار زشت مشرکان میگوید که از زراعتها و دامهایشان قسمتی را براي خدا و قسمتی را براي بتها قرار میدهند و
بعضی دیگر از خرافات آنها را نقل میکند. سپس نعمتهاي خدا را از قبیل باغها و میوهها و گوشت دامها برمیشمارد و غیر از
چیزهایی مانند میته و خون و گوشت خوك با گوشت حیوانی که براي خدا ذبح نشده، بقیه را حلال معرفی میکند و از بعضی از
چیزهاي حلال که بر بنی اسرائیل به عنوان مجازات آنها حرام شده بود، یاد میکند. در آیات بعدي تکذیب کنندگان پیامبر اسلام
را از عذاب الهی برحذر میدارد و پس از سخنی
صفحه : 323
درباره مشرکان میفرماید:
از آنِ خداست و او اگر بخواهد همه شما را هدایت میکند سپس بعضی از محرمات را مانند شرك و قتل اولاد از « حجۀ بالغه »
ترس فقر و نزدیک شدن به فحشا و قتل نفس و خوردن مال یتیم مطرح میسازد و خاطرنشان میکند که راه خدا راه مستقیم است
ولی راه دیگران باعث تفرقه و جدایی میشود و ضمن اشاره به حضرت موسی و کتابی که به او داده شد، بعضی از بهانه جوییهاي
کافران عصر پیامبر اسلام را بر میشمارد و پیامبر را از کسانی که در دین تفرقه انداختند برحذر میدارد و به ذکر این معنا میپردازد
که هر کس یک کار خوب انجام دهد خداوند ده برابر به او میدهد ولی اگر یک کار بد انجام دهد فقط یک برابر خواهد دید.
در قسمت پایانی سوره، به پیامبر خود دستوراتی میدهد و این وضع خودش را از لحاظ عقیده و این او تابع دین ابراهیم است به
مردم روشن کند سپس این حقیقت را یادآور میشود که هر انسانی مسئول کارهاي خویشتن است و هیچ کس وزر و وبال دیگري
را برنمی دارد و به مردم تذکر میدهد که شما جانشینان انسانهاي پیشین در روي زمین هستید و بعضی از شما بر بعضی دیگر برتري
دارد و این به جهت امتحان شماست و خدا سریع الحساب و غفور و رحیم است.
تفسیر سوره انعام