سوره یونس
مشخصات و فضایل این سوره
سوره مبارکه یونس دهمین سوره از سورههاي قرآنی است که در مصحف شریف ثبت شده و از نظر ترتیب نزول، پس از سوره
اسراء (بنی اسرائیل) و یا هود قرار دارد.
این سوره از سورههایی است که در مکه نازل شده و محتواي آن گواه روشنی بر مکّی بودن آن است چون همان گونه که خواهیم
دید، در این سوره روي سخن با مشرکان است و درباره توحید و معاد و مبارزه با شرك و بت پرستی صحبت میکند و این، ویژگی
عمومی سورههاي مکّی است.
گفته شده که سه آیه از این سوره در مدینه نازل شده و آن، آیات 94 تا 96 میباشد که چنین آغاز میشود، فَإِن کُنتَ فِی شَکٍّ مِمّا
أَنزَلنا إِلَیکَ فَسئَل الَّذِینَ یَقرَؤُنَ الکِتابَ مِن قَبلِکَ و از پیامبر خواسته میشود که از اهل کتاب پرسش کند. اگر نقل درستی این گفته
را تأیید کند، میتوان پذیرفت ولی در ظاهر آیه چنین دلالتی وجود ندارد چون درست است که اهل کتاب در مدینه بودند ولی
آنها گاهی به مکه مسافرت میکردند و پیامبر در مواردي با آنان روبرو میشد.
در « مُخلِصِینَ لَه الدِّینَ » این سوره در تمام مصاحف 109 آیه دارد، جز در مصحف شامی که 110 آیه دارد و در این مصحف جمله
آیه 22 از این سوره در ابتداي آیه قرار داده شده است.
براي قرائت این سوره نیز فضیلتهایی نقل شده است، از جمله این ابی بن کعب از پیامبر خدا نقل کرده که فرمود: هر کس این سوره
را بخواند براي او پاداشی ده برابر
صفحه : 10
تعداد کسانی که به حضرت یونس ایمان آوردند و یا او را تکذیب کردند و به تعداد کسانی که با فرعون غرق شدند داده
«1». میشود
و نیز از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود:
«2». من قرء سورة یونس فی کل شهرین او ثلاثۀ لا یخاف علیه ان یکون من الجاهلین و کان یوم القیامۀ من المقرّبین
هر کس سوره یونس را در هر دو ماه یا سه ماه یک بار بخواند بر او بیم نمیرود که از جاهلان باشد و او در روز قیامت از مقرّبان
خواهد بود.
مسلم است که تلاوت سورههاي قرآن اگر با تدبر و اندیشه در معارف و مفاهیم آن همراه باشد نقش تعیین کنندهاي در تربیت
صفحه 31 از 423
روحی و زدودن جهل از انسان خواهد داشت و قاري قرآن از آثار و برکات خاص قرآن برخوردار خواهند شد.
دورنمایی از این سوره
این سوره با ذکري از آیات استوار قرآن کریم شروع میشود و از شگفت زده شدن مردم مکه از این کتابی بر مردي از آنان نازل
شود سخن میگوید و عکس العمل زشت کافران را که پیامبر را یک جادوگر معرفی میکردند، نقل میکند، آنگاه از آفرینش
آسمانها و زمین در شش روز یعنی شش دوره خبر میدهد و از آغاز و انجام آفرینش میگوید و بعضی از پدیدههاي جهان مانند
آفتاب و ماه و آمد و شد شب و روز را مطرح میکند، آنگاه از کافران که از آیات خدا غافل هستند یاد میکند و در مقابل آنها از
مؤمنان یاد میکند که هدایت شدهاند و جایگاه آنها در قیامت بهشت است.
در ادامه سوره از این حقیقت خبر میدهد که خداوند آنگونه که در دادن جزاي اعمال خوب شتاب میکند، در دادن جزاي اعمال
بد مردم شتاب نمیکند و انسانها در مواقع رسیدن بلا همواره خدا را میخوانند و چون آن بلا دفع شد، از خدا رویگردان میشوند.
سپس از امّتهایی یاد میکند که در گذشته به سبب ستمگري
-----------------------------------
1)- مجمع البیان، ج 5، ص 131 )
2)- همان. )
صفحه : 11
خود هلاك شدند و این هم اکنون شما جانشینان آن امتها هستید. بعد از این بیان، از عکس العمل ناپسند کافران در موقع تلاوت
آیات قرآن سخن میگوید و از بت پرستی آنان انتقاد میکند و خاطرنشان میسازد که در آغاز، مردم امت واحدي بودند و بعدها
میان آنها اختلاف پیدا شد و در ادامه، بعضی از سخنان و رفتارهاي غیر منطقی کافران را گوشزد میکند.
مطلب بعدي، پیمان شکنیهاي مردم است که گاهی با خدا پیمانی میبندند ولی چون به ساحل نجات رسیدند آن پیمان را
میشکنند. آنگاه درباره دنیا مثلی میزند و میفرماید که خدا شما را به خانه امن دعوت میکند و هر کس را که بخواهد به راه
راست هدایت مینماید و بار دیگر میان خوبان و بدان مقایسه میکند و سرانجام هر دو گروه را یادآور میشود و پرسشهایی
میکند، از جمله این چه کسی از آسمان به شما روزي میدهد! و پرسشهاي دیگري هم از مشرکان درباره بتها میکند و از این
مشرکان همواره تابع حدس و گمان هستند، آنها را سرزنش میکند و بار دیگر سخن را به قرآن و ذکر اوصاف آن سوق میدهد و
تحدّي میکند و اظهار میدارد که اگر در قرآن تردید دارید پس سورهاي مانند یک سوره آن را از خود بسازید و از همه کمک
بگیرید. سپس یادآور میشود که آنان آنچه را که نمیدانند تکذیب میکنند و آنگاه بعضی از رفتارهاي ناپسند کافران را
برمیشمارد.
حقیقتی که در آیه بعدي بیان میشود این است که خدا هرگز بر مردم ستم نمیکند بلکه آنان خود بر خویشتن ستم میکنند و خدا
در قیامت آنها را محشور خواهد کرد و زیانکاري کافران معلوم خواهد شد. سپس اظهار میدارد که هر امتی پیامبري دارد و این
سخن کافران را نقل میکند که میپرسند وعده خدا کی خواهد آمد و به پیامبر تلقین پاسخ میکند و سپس درباره بعضی از
صحنههاي قیامت سخن میگوید و به مردم خاطر نشان میسازد که قرآن به عنوان موعظه و شفا و هدایت و رحمت نازل شده است
و مردم باید به سبب فضل و رحمت خداوند شاد باشند که آن بهتر از هر چیزي است که جمع آوري کردهاند. سپس از کسانی که
روزي خدا را به حلال و حرام تقسیم کردهاند، انتقاد میکند و میپرسد که گمان کافران درباره روز
صفحه : 12
صفحه 32 از 423
قیامت چیست!
آنگاه از گواه بودن خداوند بر اعمال پیامبر و مردم، سخن به میان میآورد و از علم گسترده و فراگیر خدا بر همه چیز میگوید و از
اولیاي خدا یاد میکند که ترس و اندوهی بر آنان نیست و به مؤمنان در دنیا و آخرت مژده میدهد و عزّت را مخصوص خداوند
میداند و از مشرکان که همواره تابع ظن خود هستند انتقاد میکند. آنگاه آثار قدرت خود را برمیشمارد و این سخن باطل
مشرکان را نقل میکند که میگفتند خداوند فرزندي دارد و آن را به شدت رد میکند و به کافران وعده عذاب شدید میدهد.
در ادامه، داستان نوح را مطرح میسازد که قومش او را تکذیب کردند و خدا بر آنها بلا نازل کرد و نوح و مؤمنان به او در کشتیِ
نجات قرار گرفتند پس از داستان نوح، داستان موسی و هارون را نقل میکند که به سوي فرعون فرستاده شدند و جریان او با فرعون
و جادوگرانش و باطل شدن سحر آنها را نقل میکند سپس مطلب را درباره قضایاي موسی و فرعون و بنی اسرائیل ادامه میدهد و
آنگاه از پیامبر اسلام میخواهد که درباره حقانیت خود از اهل کتاب تحقیق کند و از تکذیب کنندگان آیات خدا نباشد که البته
منظور از این خطاب امت اسلام است.
مطلب بعدي، نقل داستان حضرت یونس و قوم اوست که چون ایمان آوردند، خداوند عذاب را از آنها برداشت و در همین جا
خاطرنشان میسازد که اگر خدا میخواست همه مردم ایمان میآوردند و هر کس ایمان میآورد با اذن خداوند است. (منظور این
است که خدا نخواسته است که مردم از روي جبر ایمان بیاورند.)
سپس مردم را به اندیشیدن در آسمانها و زمین میخواند و خاطرنشان میسازد که آیات خدا بر کافران تأثیري نمیگذارد و از
کافران میپرسد که آیا آنها جز در انتظار همان سرنوشتی هستند که پیشینیان داشتند! سپس از پیروزي نهایی و نجات پیامبران و
مؤمنان خبر میدهد و آن را وعده حقی براي خود میداند. پس از آن به پیامبر دستور میدهد که درباره دین خود به مردم توضیح
بدهد آنگاه مطالبی را در تقویت مبانی توحید به پیامبر گوشزد میکند سپس به مردم اعلام میکند که حق از
صفحه : 13
سوي خدا آمده است هر کس هدایت شود براي خود اوست و هر کس گمراه باشد براي خود اوست و پیامبر نگهبان و وکیل آنها
نیست و در پایان، به پیامبر خود دستور میدهد که از آنچه بر او وحی میشود پیروي کند و شکیبایی پیش گیرد تا حکم خدا نازل
شود که او بهترین حکم کنندگان است.
تفسیر سوره یونس