گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلد پنجم
سوره رعد




مشخصات و فضایل این سوره
سوره مبارکه رعد از نظر ترتیب نزول پس از سوره محمّد نازل شده و چون سوره محمّد مدنی است بنابراین، سوره رعد نیز مدنی
«... و لو ان قرآنا سیرت به الجبال » خواهد بود و این قول عکرمه و قتاده است که سوره رعد را مدنی میدانند جز آیه
که در مکه نازل شده است ولی کسانی مانند إبن عباس و عطاء و سعید بن جبیر و مقاتل این سوره را مکی دانستهاند و إبن عباس و
عطاء همه آن را مکی میدانند و مقاتل و حکمی گفتهاند که آیه آخر آن مدنی است و درباره عبد الله بن سلام نازل شده است.
بنابراین نمیتوان نزول آن را پس از سوره محمّد دانست. با توجه به مضمون آیات این سوره، که بیشتر درباره توحید و مبارزه با
شرك است میتوان گفت که سوره در مکه نازل شده است، بخصوص این در این سوره دو آیه مربوط به اهل کتاب است و این
آنان از بعثت پیامبر خوشحالند و به رسالت او گواهی میدهند و این مربوط به زمانی میشود که اهل کتاب روابط خوبی با پیامبر
داشتند و آن زمانی است که او در مکه بود و چون به مدینه آمد آنها با آن حضرت مخالفت کردند.
این سوره به نظر قاریان کنونی 43 آیه دارد و در قرآنهاي متداول نیز به همین صورت است ولی از نظر قاریان شام 47 و از نظر
قاریان بصره 45 آیه و از نظر قاریان حجاز 44 آیه دارد.
براي خواندن این سوره نیز فضیلتهایی نقل شده که از جمله دو روایت زیر است:
ابی بن کعب عن النّبی (ص) قال: من قرء سورة الرعد اعطی من الاجر عشر حسنات بعدد کل سحاب مضی و کل سحاب یکون الی
یوم القیامۀ و کان یوم القیامۀ من
صفحه : 477
«1». الموفون بعهد الله تعالی
از پیامبر اسلام (ص) نقل شده که فرمود: هر کس سوره رعد را بخواند، خداوند ده برابر تعداد ابرهایی که تا آن زمان بوده و
ابرهایی که تا قیامت خواهد آمد، به او حسنه خواهد داد و در روز قیامت از کسانی خواهد بود که به پیمان خدا وفا کردهاند.
قال ابو عبد الله (ع): من اکثر قراءة الرعد لم یصبه الله بصاعقۀ ابداً و ان کان مؤمنا ادخل الجنۀ بغیر حساب و شفع فی جمیع من یعرفه
«2». من اهل بیته و اخوانه
امام صادق (ع) فرمود: هر کس سوره رعد را بیشتر بخواند خداوند او را هرگز دچار صاعقه نمیکند و اگر مؤمن باشد بدون حساب
وارد بهشت میگردد و درباره همه کسانی که میشناسد مانند خانواده و برادرانش، شفاعت میکند.
بدون شک این فضیلتها براي خواندن یک سوره از قرآن هنگامی حاصل میشود که قرآن با تدبّر خوانده شود و انسان با خواندن
قرآن به خدا نزدیک شود و آیات قرآنی را در زندگی خود مورد عمل قرار بدهد.
دورنمایی از این سوره
صفحه 313 از 423
این سوره با مطلبی درباره قرآن و این قرآن حق است آغاز میشود سپس درباره عظمت خداوند در عالم آفرینش سخن میگوید و
اظهار میدارد که خداوند آسمانها را بدون ستونی که شما ببینید برافراشت، آنگاه بر عرش مسلط شد و آفتاب و ماه را مسخّر کرد و
هر کدام تا وقت معینی در جریان هستند و خدا تدبیر امر میکند و آیات را شرح میدهد و اینهمه براي آن است که شما به ملاقات
پروردگارتان یقین داشته باشید. سپس درباره گوناگونی میوههاي روي زمین سخن میگوید.
در ادامه، مسأله قیامت و زنده شدن پس از مرگ را مطرح میکند و از تردیدي که کافران در این باره دارند اظهار شگفتی میکند
و عذابی سخت را به آنان وعده میدهد و اظهار میدارد که کافران در نزول عذاب شتاب میکنند در حالی که پیش از آنها و در
میان اقوام گذشته عقوبتهایی نازل شده است و در عین حال از مراتب
-----------------------------------
[.....] . 1)- مجمع البیان، ج 5، ص 419 )
2)- همان. )
صفحه : 478
آمرزش خداوند با وجود ستمکاري مردم خبر میدهد و پشت سر آن شدید العقاب بودن او را خاطرنشان میکند و در آیه بعدي در
رد سخن کافران میفرماید که تو بیم دهندهاي هستی و هر قومی راهنمایی دارد.
سپس از علم گسترده خداوند و این گنجینه هر چیزي نزد اوست و او داناي آشکار و نهان و بزرگوار و بلند مرتبه است و از پنهان و
پیداي مردم خبر دارد، سخن میگوید. آنگاه از نگهبانانی خبر میدهد که همواره حافظ انسان هستند و این سنت مهم الهی را مطرح
میکند که خداوند حال قومی را تغییر نمیدهد مگر این آنها خود حال خودشان را تغییر بدهند و در عین حال اراده او حاکم است.
پس از آن برخی از مظاهر قدرت خود را برمیشمارد و اظهار میدارد که دعوت راستین، او راست و مشرکانی که جز خدا را
میخوانند مانند کسی هستند که دستان خود را به سوي آب دراز کرده تا آن را به دهانش ببرد ولی آن آب به دهان او نمیرسد و
پس از ذکر این مَثَل از کرنش همه موجودات در برابر خدا خبر میدهد و با بیانی لطیف از کار مشرکان انتقاد میکند و مثلهایی
میزند.
در ادامه آیات، مَثَل جالبی درباره حق و باطل میزند و حق را به باران و باطل را به کف روي آب و یا کف روي طلاي آب شده
تشبیه میکند و این باطل مانند کف، رفتنی و نابود شدنی و حق مانند آب ماندنی است. سپس بهشت را پاداش کسانی که خدا را
اجابت کردهاند معرفی میکند و درباره کسانی که خدا را اجابت نکردهاند، اظهار میدارد که اگر تمام آنچه در روي زمین است
مال آنها باشد و آن را فدیه بدهند، از آنان پذیرفته نمیشود و جایشان جهنم است. باز مَثَلی میزند و فهم آن را مربوط به صاحبان
خرد میداند همانهایی که داراي ویژگیهاي خاصی هستند و پس از برشماري این ویژگیها، آنان و پدران و همسران و فرزندان آنان
را وعده بهشت جاویدان میدهد و بر آنان درود میفرستد.
در مقابل این گروه، از گروه دیگري یاد میکند که پیمان شکنی کرده و در زمین اقدام به فساد نمودهاند و بر آنان لعنت میفرستد
و پس از ذکر این حقیقت که گشادي و تنگی روزي در دست خداوند است، باز از همان گروه یاد میکند و این آنان به
صفحه : 479
زندگی دنیا شادمان هستند. آنگاه سخن کافران را نقل میکند که گفتند: چرا بر محمّد (ص) معجزهاي نازل نمیشود! و پاسخ
میدهد که گمراهی و راهیابی دست خداوند است و او هر کسی را که به سوي او بازگردد هدایت میکند. سپس از آرامشی که
در دلهاي مؤمنان است خبر میدهد و یاد خدا را مایه آرامش دلها معرفی میکند و سرانجام خوب مؤمنان را خاطرنشان میسازد.
سپس پیامبر اسلام (ص) را مخاطب قرار میدهد و یادآور میشود که تو را به سوي مردمی فرستادیم که پیش از آنها امتهایی
صفحه 314 از 423
بودهاند و تو وظیفه داري که آیات خدا را بر آنان تلاوت کنی و این در حالی است که آنان به خداي رحمان کفر میورزند بگو
خدایی جز او نیست و من بر او توکل کردهام و بازگشت من به سوي اوست.
در آیات بعدي از عظمت قرآن یاد میکند و اظهار میدارد که اگر قرآنی بود که به وسیله آن کوهها به حرکت درمیآمد و یا
زمین میشکافت و یا مردگان سخن میگفتند، همین قرآن بود و پس از ذکر هدایتگري خداوند، کافران را از رسیدن عذابی
کوبنده در مقابل اعمالشان میترساند و اضافه میکند که پیش از تو هم پیامبران دیگر را مسخره کردهاند و ما به آنها مهلت دادیم
سپس مؤاخذه کردیم.
با ذکري از حاکمیت خداوند بر مردم، از شرك ورزي مشرکان خبر میدهد و ضمن پاسخگویی به آنان اظهار میدارد که نیرنگ
کافران در نظرشان جلوه داده شده و آنان سدّ راه خدا شدهاند و هر کس را که خدا گمراه سازد، او راهنمایی نخواهد داشت. آنگاه
آنها را با عذابی در همین دنیا تهدید میکند و اظهار میدارد که عذاب آخرت شدیدتر است.
در ادامه، پس از توصیفی از بهشت و جهنم و سرانجام مؤمنان و کافران از خوشحالی برخی از اهل کتاب از بعثت پیامبر (ص) و
انکار بعضی دیگر از آنها خبر میدهد و از قرآن به عنوان کتابی عربی و حکمت آموز یاد میکند و خطاب به پیامبر میفرماید که
پس از علمی که بر تو نازل شده اگر از هوا و هوس آنان پیروي کنی در برابر خداوند یاوري نخواهی داشت و در ادامه اظهار
میدارد که پیش از تو پیامبرانی
صفحه : 480
فرستادیم که آنان نیز همسران و فرزندانی داشتند و هیچ پیامبري نمیتواند معجزهاي بیاورد مگر این خدا اجازه دهد.
مطلب بعدي اشاره به لوح محو و اثبات و لوح محفوظ است و پس از آن بار دیگر خطاب به پیامبر اظهار میدارد که چه وعدههایی
را که دادهایم ببینی و یا بمیري و آنها را نبینی وظیفه تو فقط رساندن پیام است و پس از ذکر گوشههایی از قدرت خداوند، از
نیرنگ برخی از امتهاي پیشین و مقابله خداوند با آنها و این خدا از تمام کارهاي بشر آگاه است خبر میدهد و میگوید: به زودي
کافران خواهند دانست که سرانجام نیک از آنِ کیست.
آخرین آیه سوره رعد، رهنمودي است بر پیامبر اسلام که در مقابل کافران که منکر رسالت او بودند، دو تا شاهد بیاورد، یکی خدا
و دیگري کسی که علم کتاب نزد اوست.
تفسیر سوره رعد