سوره ابراهیم
مشخصات و فضایل این سوره
سوره مبارکه ابراهیم در مکه نازل شده جز دو آیه 28 و 29 که مدنی است و درباره کشته شدگان مشرکان در جنگ بدر نازل شده
است. نام این سوره از آیه 35 آن گرفته شده که راجع به حضرت ابراهیم و دعاي او درباره مکه است و بعضیها گفتهاند که نام آن
است که در اول سوره آمده و نیز گفته شده که این سوره پس از سوره نوح نازل شده است. « الر » همان
این سوره در مصحف کوفی 52 آیه دارد و قرآنهاي معمول نیز به همان صورت است ولی در مصحف شامی 55 و در مصحف
حجازي 54 آیه است. درباره فضیلت قرائت این سوره روایتهایی نقل شده از جمله:
-1 ابی بن کعب از پیامبر اسلام (ص) نقل میکند که فرمود: هر کس سوره ابراهیم و حجر را بخواند ده حسنه به تعداد بت پرستان
و غیر آنان به او داده میشود.
-2 از امام صادق (ع) نقل شده که فرمود: هر کس سوره ابراهیم و حجر را جمعا در دو رکعت در هر روز جمعهاي بخواند، فقرو
جنون و مصیبت به او نمیرسد.
این فضیلتها براي تشویق مردم به خواندن قرآن است و بدون شک اگر کسی این سورهها را با اخلاص و تدبّر و به قصد عمل به
قرآن بخواند، مستحق هر نوع اجر و پاداشی است.
دورنمایی از این سوره
سوره پس از حروف مقطعهاي که در اول آن قرار دارد، با بیان هدف از نزول قرآن شروع میشود و آن این قرآن براي بیرون
آوردن مردم از تاریکیها به سوي نور نازل
صفحه : 578
شده است و پس از ذکر مالکیت خدا بر همه چیز، کافران را به عذابی شدید وعده میدهد، آنگاه از فرستاده شدن هر پیامبري به
زبان قوم خود خبر میدهد و از موسی نام میبرد که او را به سوي قوم خود فرستاد و از او خواست که ایام الله را به قومش یادآوري
صفحه 372 از 423
کند و پس از بیان گوشهاي از داستان موسی، این حقیقت را بیان میکند که اگر شما سپاسگزار باشید خدا بر نعمتتان میافزاید ولی
اگر کفران نعمت کنید عذاب من شدید است آنگاه از قوم نوح و عاد و ثمود و اقوام بعدي آنها و عکس العمل ناپسند آنان در
مقابل پیامبرانشان یاد میکند. پیامبرانشان آنها را به سوي خدا خواندند ولی آنان گفتند که شما بشري همانند ما هستید و میخواهید
ما را از دین پدرانمان بیرون کنید و پیامبران گفتند آري ما بشري همانند شماییم ولی خدا به هر کس که بخواهد منت میگذارد و
او را به پیامبري برمیگزیند. پیامبران، آنان را به چند چیز از جمله توکل به خدا دعوت کردند ولی آنان پیامبران را تهدید نمودند و
خدا نیز آنان را وعده جهنم و عذابی سخت داد.
در ادامه، براي کافران مَثَلی میزند و کار آنان را به خاکستري که باد شدید بر آن بوزد تشبیه میکند. سپس قدرت خدا را یادآور
میشود و این اگر او بخواهد شما را میبرد و خلق جدیدي میآورد و آنگاه گوشهاي از صحنههاي تکان دهنده قیامت را بیان
میکند و پس از بیان گفتگوي ضعیفان با مستکبران در قیامت، سخن شیطان را در آن روز نقل میکند که به پیروان خود خواهد
گفت: شما فریب مرا خوردید و دعوت مرا پذیرفتید پس مرا سرزنش نکنید بلکه خود را سرزنش کنید و ظالمان را عذابی دردناك
است.
در برابر کافران که جاي در جهنم دارند از مؤمنان یاد میکند که در بهشت خواهند بود و بر یکدیگر درود خواهند فرستاد. آنگاه
سخن پاك را به درخت پاك تشبیه میکند که ریشه آن ثابت است و شاخه آن در آسمان است و در مقابل آن سخن ناپاك را به
درخت ناپاك تشبیه میکند که ریشه ندارد، سپس اضافه میکند که خداوند در دنیا و آخرت مؤمنان را در قول ثابت که همان حق
است پابرجا نگه میدارد و از کسانی یاد میکند که نعمت خدا را به ناسپاسی تبدیل کردند و قوم خود را به سوي
صفحه : 579
هلاکت کشانیدند و براي خدا شریک قرار دادند و سپس آنها را تهدید میکند که بازگشت شما به سوي آتش جهنم خواهد بود.
مطلب بعدي سفارشهایی است که به بندگان مؤمن میکند و از آنها میخواهد که نماز را به پا دارند و از آنچه خدا به آنان روزي
کرده درنهان و آشکار انفاق کنند و پیش از رسیدن قیامت این کارها را انجام بدهند. پس از این سفارشها برخی از نعمتهایی را که
خدا به بشر ارزانی داشته یادآور میشود، مانند نزول باران و تسخیر کشتیها براي دریا نوردي و تسخیر رودخانهها و آفتاب و ماه و
شب و روز و این هر چه از خدا خواستهاید بخشی از آن را به شما داده است و اگر نعمتهاي خدا را بر شمارید نمیتوانید آن را
شمارش کنید.
قسمت بعدي سوره درباره حضرت ابراهیم است که راجع به مکه و امن بودن آن دعا کرد و از خدا خواست که او و فرزندانش را از
پرستش بتها دور کند همان بتها که بسیاري از مردم را گمراه کردهاند. سپس ابراهیم از این او و خانوادهاش در یک وادي بیآب و
علف ساکن شدهاند به خدا عرض حال میکند و از او میخواهد که دلهاي مردمی را به سوي آنها بکشاند و آنها را از میوهها
روزي بدهد تا سپاسگزار باشند و پس از اشاره به علم گسترده خدا او را سپاس میگوید که در سن پیري به او اسماعیل و اسحاق را
داده است و دعاهایی میکند که آخرین آنها طلب آمرزش براي خود و پدر و مادر و مؤمنان است.
سوره با سخنی درباره ستمگران ادامه مییابد و خاطرنشان میکند که خداوند از کار ستمگران غافل نیست و آنها را به روزي که
دیدهها در آن خیره میشوند به تأخیر میاندازد و آنها در آن روز حالت بدي خواهند داشت. سپس به پیامبر اسلام دستور میدهد
که مردم را از روزي بترسان که عذاب سراغ آنها میآید و ستمگران میگویند:
خدایا ما را مهلت بده تا دعوت تو را اجابت کنیم ولی این مهلت داده نمیشود. در آیه بعدي به کسانی که در خانه ستمگران قبلی
نشستهاند هشدار میدهد که شما عاقبت آنها را دیدید و آنها نیرنگ زدند و خدا نیرنگ آنها را برطرف کرد و نیرنگشان کوهها را
جابجا نکرد؟ نتیجه میگیرد که پس گمان نکن که خدا از وعده خود تخلف
صفحه 373 از 423
صفحه : 580
میکند و او عزیز و صاحب انتقام است.
به تناسب ذکري که از کافران و نیرنگ آنان شد، صحنههایی از روز قیامت را ترسیم میکند که در آن، زمین و آسمان دگرگون
خواهد شد و همه مردم در محضر خداي یگانه قهار حاضر خواهند شد و گنهکاران در آن روز گرفتار بندها خواهند بود و لباس
آنها از قطران خواهد بود و آتش چهره هایشان را خواهد پوشانید و بدین گونه خداوند هر کس را به سزاي اعمال خود میرساند و
او زود حساب کننده است.
همان گونه که آیه نخستین این سوره درباره قرآن بود، آیه پایانی آن نیز راجع به قرآن است و قرآن را به عنوان پیامی براي مردم
معرفی میکند تا مردم به وسیله آن از خدا بترسند و بدانند که خدا همان معبود یگانه است و صاحبان اندیشه پند گیرند.
تفسیر سوره ابراهیم