گروه نرم افزاری آسمان

صفحه اصلی
کتابخانه
شاهنامه فردوسی
جلدششم
سوره حجر



مشخصات و فضایل این سوره
سوره مبارکه حجر از لحاظ ترتیبی که در مصحفها وجود دارد پانزدهمین سوره و از نظر ترتیب نزول پنجاه و دوّمین سوره از قرآن
است و پس از سوره یوسف و در مکّه نازل شده است و از آیات آن پیداست که یک سوره مکّی است، جز آیات 87 و 90 که
گفته شده در مدینه نازل شده است چون مضمون آن مربوط به اهل کتاب است.
این سوره به اتّفاق قاریان 99 آیه دارد. نام این سوره از آیه 80 که مربوط به اصحاب حجر یا همان قوم صالح است گرفته شده و
صفحه 29 از 409
نام وادي یا شهري بوده که قوم صالح در آن زندگی میکردند. « حا » با کسره « حجر »
در فضیلت قرائت این سوره نیز روایاتی نقل شده است، از جمله:
-1 ابی بن کعب از پیامبر خدا نقل میکند که فرمود: هر کس سوره حجر را بخواند، به او به تعداد مهاجرین و انصار و کسانی که
.«2» محمّد (ص) را مسخره میکردند، ده حسنه داده میشود
-2 امام صادق (ع) فرمود: هر کس در هر روز جمعهاي سوره ابراهیم و سوره حجر را در دو رکعت بخواند، هرگز گرفتار تنگدستی
.«3» و جنون و بلوا نمیشود
دور نماي سوره
سوره مبارکه حجر مانند بسیاري از سورههایی که حروف مقطعه دارند، با
-----------------------------------
79 - قم. /7 / 1)- شروع تفسیر جزء چهاردهم قرآن در تاریخ 1 )
. 2)- مجمع البیان، ج 5، ص 501 )
. 3)- صدوق، ثواب الاعمال، ص 133 )
صفحه : 6
یادکردي از قرآن آغاز میشود، آن گاه درباره کافرانی سخن میگوید که در قیامت آرزو میکنند که کاش مسلمان بودند، و آنان
را تهدید میکند و خاطرنشان میسازد که نابودي هر جامعهاي بر اساس برنامهاي مشخص است و دیر و زود ندارد. سپس تهمت
نارواي مشرکان را که به محمّد (ص) نسبت جنون میدادند بیان میکند و اظهار میدارد که ما قرآن را نازل کردهایم و ما آن را
حفظ خواهیم کرد. در آیات بعدي از شیوه ناپسند و مستمرّ کافرانی در طول تاریخ یاد میکند که همواره پیامبران را مسخره
میکردند و این یک سنّت در میان پیشینیان بود. آنان و نیز مشرکان عصر پیامبر معجزه را جادو میانگاشتند.
آیات بعدي نگاهی به طبیعت دارد و این که خدا در آسمان برجهایی قرار داده و آن را براي نگاه کنندگان آرایش داده و از هر
شیطان رانده شدهاي حفظ کرده است و اگر شیطانی رو به سوي آسمان رود، با شهاب مبین هدف قرار داده میشود. در ادامه، از
خلقت زمین و کوهها و گیاهان که به صورت جفت آفریده شدهاند و از معاش مردم و از بادهایی که باعث باروري ابرها میشوند،
یاد میکند با این تذکّر که گنجینههاي همه چیز نزد ماست و آن را به اندازهاي معیّن نازل میکنیم و نیز مرگ و زندگی دست
خداست و اوست که وارث همه چیز است و از پیشینیان و پسینیان آگاه است و همه را در قیامت زنده خواهد کرد.
داستان خلقت آدم مضمون آیات بعدي است و نخست از خمیر مایه آدم که همان گِل خشک بر آمده از لجن متعفّن است یاد
میکند، همان گونه که خمیر مایه جن آتش است، سپس داستان خلقت آدم از خاك و فرمان خدا را به فرشتگان که براي آدم
سجده کنند، میآورد و خدا وعده میدهد که ابلیس و پیروان او را به آتش جهنّم وارد خواهد کرد، جهنّمی که هفت در دارد که
هر گروه از آنان از دري وارد خواهند شد.
به مناسبت این که از دوزخیان سخن به میان آمد، طرف مقابل آنان- یعنی بهشتیان- را توصیف میکند و نعمتهایی را که به آنان
داده خواهد شد، بر میشمارد و تذکّر میدهد که خدا در عین حال که آمرزنده و مهربان است، عذابی دردناك هم دارد.
صفحه : 7
آیات بعدي مربوط به داستان مهمانان ابراهیم است که فرشتگانی به صورت بشر وارد بر او شدند و مژده تولّد اسحاق را به او دادند
و اورا از این که از رحمت خدا ناامید شود، نهی کردند، چون از رحمت خدا تنها گمراهاننا امید میشوند، و نیز به ابراهیم گفتند
صفحه 30 از 409
که مأموریت ما هلاك نمودن قوم لوط است. آن گاه فرشتگان نزد لوط آمدند و پس از گفت گوي به او گفتند که شبانه
خانوادهاش را از آن آبادي حرکت دهد و پشت سر خود نگاه نکند، و به او گفته شد که قوم او ریشه کن خواهند شد. اهل شهر به
خیال این که افراد زیبارویی به شهر آنان آمدهاند، براي کامجویی از آنان به خانه لوط آمدند و لوط آنها را از این کار رسوا کننده
نهی کرد، ولی آنان در مستی خود باقی بودند که ناگهان عذاب الهی فرا رسید و آن شهر زیر و رو شد و سنگباران گردید، و این
معجزهاي براي مؤمنان بود.
سپس از اصحاب ایکه که همان قوم شعیب بودند و از اصحاب حجر که همان قوم صالح بودند یاد میکند که به خاطر ستمگري و
تکذیب پیامبران، عذاب آسمانی به سراغ آنان آمد و همگی هلاك شدند و تلاشهایی که کرده بودند آنان را سودي نداد، و در
پایان داستان این اقوام، تذکّر میدهد که ما آسمانها و زمین و آنچه را که میان آنهاست جز بر اساس حق نیافریدیم و قیامت هم
خواهد آمد. در همین جا یک مسئله اخلاقی را مطرح میکند و به پیامبر خود دستور میدهد که از لغزشهاي دیگران به نیکویی در
گذرد و بداند که خدا آفرینندهاي داناست.
و قرآن عظیم را به پیامبر خود خاطر نشان میکند و از او میخواهد که به دنیاي دنیاپرستان « سبع المثانی » در فقره بعدي نعمت نزول
نگاه نکند و بر آنان اندوه نخورد و در برابر مؤمنان فروتنی کند و بگوید که من بیم دهندهاي آشکار هستم.
سپس اضافه میکند که به اهل کتاب هم که کتاب خود و قرآن را تقسیم کردند، کتاب نازل کردیم و آنان در قیامت مسئول اعمال
خود خواهند بود.
در قسمتهاي پایانی سوره مبارکه حجر به پیامبر دستور میدهد که مأموریت خود را آشکار کند و از مشرکان روي بر گرداند و
قول میدهد که او را از شرّ مسخره
صفحه : 8
کنندگان که براي خدا شریک قایل شدهاند، حفظ خواهد کرد و به عنوان تسلّاي خاطر پیامبر اظهار میدارد که ما میدانیم که سخن
آنان سینه تو را تنگ میکند، پس خدا را تنزیه کن و از سجده کنندگان باش و تا فرا رسیدن مرگ همواره خدا را پرستش کن.