آغاز جزء پانزدهم قرآن
سوره اسراء
مشخصات و فضایل این سوره
نازل « قصص » سوره مبارکه اسراء هفدهمین سوره در ترتیب کنونی قرآن و پنجاهمین سوره از نظر ترتیب نزول است و پس از سوره
شده است. این سوره تماماً مکی است ولی بعضی گفتهاند که هشت آیه- از آیه 73 به بعد- در مدینه نازل شده است. این سوره در
قرائت کوفی 111 آیه و در قرائتهاي دیگر 110 آیه دارد.
چنین مینماید که این سوره در سالهاي پایانی دوران مکه و اندکی پیش از هجرت نازل شده است، چون در آغاز این سوره
شده که مربوط به جریان سیر پیامبر از مکه به مسجد الاقصی و معراج پیامبر است، و میدانیم که این جریان یک « اسراء » صحبت از
سال پیش از هجرت پیامبر از مکه به مدینه اتفاق افتاده است.
است که در آیه آغازین سوره آمده و به « اسري » به کسر همزه اول که مصدر از « اسراء » این سوره با دو نام مشهور شده است، یکی
که به جهت آمدن قصه بنی اسرائیل در این سوره است. « بنی اسرائیل » معناي سیر دادن شبانه پیامبر از طرف خداوند است دیگري
در فضیلت قرائت این سوره نیز مانند سورههاي دیگر روایاتی وارد شده است، از جمله ابی بن کعب در روایتی از پیامبر پاداشهاي
بسیاري را براي خواندن این سوره نقل میکند و نیز از امام صادق (ع) نقل شده که هر کس هر شب جمعه این سوره را بخواند،
«2». نمیمیرد مگر این که قائم (ع) را درك کند و از اصحاب او باشد
-----------------------------------
1380 در قم. /4 / 1)- شروع تفسیر جزء پانزدهم قرآن 24 )
[.....] . 2)- مجمع البیان، ج 6، ص 607 )
صفحه : 247
بدون شک قرائت سورهاي از قرآن اگر همراه با تدبیر و عمل باشد آثار و برکات بسیاري دارد و آنچه در روایتها آمده بیان
بخشی از این آثار است.
دورنمایی از این سوره
آغاز سوره درباره سیر شبانه پیامبر از مکه به مسجد الاقصی از طریق اعجاز است که به دنبال آن معراج پیامبر از مسجد الاقصی به
آسمانها صورت گرفت. پس از این مطلب، راجع به حضرت موسی و بنی اسرائیل سخن گفته میشود، و پس از پیش بینی آینده
قوم بنی اسرائیل، از هدایتگري قرآن سخن به میان میآورد. سپس موضوعاتی مانند وعده عذاب به کافران و شتاب زدگی انسان
درخواستن بديها و خوبیها و آمد و شد شب و روز که باعث دانستن حساب سال و ماه میشود مطرح شده است.
آیات بعدي راجع به قیامت است و این که پرونده اعمال هر کس به گردن او آویخته میشود و هدایت و ضلالت هر کس مربوط
به خود اوست و کسی بار گناه کسی را بر نمیدارد. سپس از عذابی که در این دنیا بر برخی از اقوام نازل شده سخن میگوید و
اظهار میدارد که هر کس دنیا یا آخرت را بخواهد، در این راه به او کمک میشود، و آن گاه برخی توصیههاي اخلاقی مطرح
میگردد، از جمله نیکی درباره پدر و مادر و خویشان و تهی دستان و درماندگان در راه و از اسرافکاري نهی میشود و به میانه
روي فرمان داده میشود، و برخی از گناهان مانند قتل اولاد از ترس گرسنگی و زنا و قتل نفس و خوردن مال یتیم و کم فروشی و
صفحه 173 از 409
سوء ظن و تکبّر مورد نهی شدید قرار میگیرد.
این مجموعه به عنوان موضوعات حکمت آمیزي که از سوي خدا به پیامبر وحی شده، معرفی میگردد و از پیامبر خواسته میشود
که براي خدا شریکی قرار ندهند که در آن صورت جاي او جهنّم خواهد بود.
سپس خطاب را متوجه مشرکان مکه میکند و از این که فرشتگان را دختران خدا میدانستند به شدّت انتقاد میکند و تذکّر میدهد
که در قرآن مطالبی گفته شده که آنان
صفحه : 248
پند بگیرند، ولی براي آنان جز نفرت چیزي نمیافزاید و ضمن ردّ شرك ورزي، منزّه بودن خدا را از گفتههاي آنان بیان میکند و
میافزاید: آسمانها و زمین و هر که در آنهاست خدا را تسبیح میگویند، ولی شما آن را نمیفهمید. در آیه بعدي اظهار میکند که
چون تو قرآن میخوانی میان آن و کافران حجابی افکنیم و بر دل هایشان پوششها قرار میدهیم، و عکس العمل ناپسند آنان را در
برابر قرآن بیان میکند و برخی از سخنان زشت آنها از جمله انکار معاد را نقل میکند و پس از استدلالی در باره معاد، وقوع آن را
نزدیک میشمارد.
در قسمت بعدي، از بندگان میخواهد که سخن نیکو بگویند و بدانند که شیطان میان آنها کینه و عداوت میاندازد، و پس از اشاره
به علم خدا مجدّداً مشرکان را مورد انتقاد قرار میدهد. آن گاه یکی از سنّتهاي الهی در تاریخ را که همان هلاکت جامعهها پیش
از قیامت است، مطرح میسازد. سپس درباره دادن معجزهها به پیامبران از جمله شتر قوم ثمود یاد میکند و خطاب به پیامبر اسلام از
رؤیایی که دیده بود و از شجره ملعونه در قرآن سخن میگوید. آن گاه راجع به سجده کردن فرشتگان براي آدم و کار زشت
شیطان و تهدید او که فرزندان آدم را گمراه خواهد کرد و پاسخ خدا به او صحبت میکند. سپس از فواید کشتی در دریا و توجه
انسانها به خدا به هنگام غرق کشتی و فراموشکاري آنان پس از نجات یافتن میگوید.
احتمال نزول ناگهانی عذاب الهی بر کافران، مضمون چند آیه بعدي است و پس از آن از عنایتهاي خاص خدا بر بنی آدم و
گرامی داشتن آنها سخن میگوید و مطلب را به ذکري از قیامت و برخی از صحنههاي آن سوق میدهد و در آیات بعدي از لزوم
ثبات و استواري پیامبر در برابر مشرکان و از توطئههاي آنان سخن میگوید. در ادامه آیات، اوقات نماز را به پیامبر گوشزد میکند
و دعایی به پیامبر یاد میدهد و راجع به نابود شدن باطل و پیروزي حق و شفا بودن قرآن بر مؤمنان میگوید و برخی از حالتهاي
روحی انسان را توضیح میدهد و به پرسشی که درباره روح شده است پاسخ میگوید.
صفحه : 249
در آیات بعدي راجع به قرآن و تحدّي آن و آمدن هر مثلی در قرآن صحبت میکند و پیشنهاد نابخردانه مشرکان را که معجزههاي
خاصی را درخواست میکردند نقل میکند و پاسخ میدهد، و به دنبال آن درباره هدایت شدگان و گمراهان سخن میگوید و
اضافه میکند که گمراهان، در روز قیامت کور و گنگ و لال مبعوث خواهند شد و عذابی بزرگ خواهند داشت و این به سبب
کفر و انکار روز قیامت از سوي آنهاست. سپس درباره قدرت خداوند و تنگ نظري انسان مطالبی را عنوان میکند و سخن را به
ذکر داستانی از موسی و بنی اسرائیل سوق میدهد.
مطلب بعدي مربوط به نزول قرآن بر اساس حق و راستی و مبشّر و نذیر بودن پیامبر و مأموریت او درباره رساندن پیام قرآن است، و
خطاب به کافران اظهار میدارد که شما ایمان بیاورید یا نیاورید، دانایان به هنگام خوانده شدن قرآن خدا را سجده میکنند و
میگریند و بر خشوع آنان افزوده میشود. سپس اضافه میکند که چه خدا را بخوانید و چه رحمان را، تمام نامهاي زیبا از آن
خداست، و از پیامبر میخواهد که نماز را نه زیاد بلند و نه زیاد آهسته بخواند، بلکه حد متوسط را در نظر بگیرد و خدا را که فرزند
و شریک و کارسازي ندارد ستایش کند و او را بزرگ بدارد.
صفحه 174 از 409
تفسیر سوره اسراء